Gemeentebestuur staa t herstel noordelijke wallen voor
Nieuwpoort Binnen
niet al te lange tijd
worden de wallen van
de gemeente
Nieuwpoort weer
gesierd door een aantal
oude vuurmonden. Het
gaat in dit geval om
drie kanonnen, die al
enige jaren in het bezit
van de gemeente zijn en
momenteel opgeslagen
liggen op het terrein
van de Dienst
Gemeentewerken.
Nieuwpoort heelt de
oude stukken geschut
gekocht van de
gemeente
Hellevoetsluis, die een
marinehaven heeft.
Restauratie
Op de zindelijke
wallen
Noordelijke wallen
Stervorm
Steeds ingewikkelder
WÊSÊSÊÈi
Het gaat in dit geval om in totaal
drie oude stukken geschut, te weten
twee kanonnen op zogenaamde rol
paardaffuiten {dat is het houten on
derstuk,waarop de gietijzeren of
bronzen loop rust) en een op een zo
genaamde belegeringsaffuit. Kanon
nen op rolpaardatfuiten werden
vooral gebruikt op schepen en het
houten onderstuk is voorzien van
kleine wieltjes. Stukken geschut op
een belegeringsaffuit werden alleen
maar gebruikt op het land. Zij heb
ben grote wie'en en zijn makkelij
ker verplaatsbaar dan de kanonnen
op rolpaardaffuiten.
De vuurmonden zijn in 1973 naar
Nieuwpoort gekomen, toen de zuid-
wallen van het vestingstadje onder
toezicht van de Provinciale Water
staat werden gerestaureerd. Tegelij
kertijd werden ook de stadswallen
van Hellevoetsluis door de Provin
ciale Waterstaat onder handen ge
nomen.
De heer M.J. Walraven, gemeente
secretaris van Nieuwpoort, meent
dat in tijd de kanonlopen al naar
Nieuwpoort zijn getransporteerd.
Hij denkt dat ze daar enige tijd als
ducdalf gebruikt zijn, gezien het
feit, dat de achterkant van een van
de kanonnen is witgeschilderd.
Het gaat in het geval van Nieuw
poort om twee zogenaamde twaalf
ponders (de kanonnen met het rol
paardaffuit) en een achttienponder
(het stuk belegeringsgeschut). Het
kaliber van de vuurmonden wordt
bepaald door de doorsnee van de o-
pening van de vuurmond te meten.
De twee twaalfponders zijn elk 265
centimeter lang en de achttienpon
der 275 centimeter lang.
De beide twaalfponders zijn gegoten
in 1812 in een wapenfabriek in
Luik, dat toen nog tot de Zuidelijke
Nederlanden behoorde. Als produk-
Uenummer kregen de stukken ge
schut van de fabriek respectievelijk
de nummers 126 en 16.
De achttienponder is van een recen
tere datum en is in 1817 gegoten in
een wapenfabriek in Luik, Op de
achterkant van het stuk geschut
staat serienummer 8912 vermeld.
Over het gewicht van de stukken
geschut durft Walraven niets te zeg
gen: "Ze kunnen driehonderd kilo
wegen maar met zo goed het dubbe
le zijn. maar ze zijn zo zwaar omdat
ze veel moesten kunnen hebben.
Denk maar eens aan de terugstoot
na het afvuren'*.
Zoals de vuurmonden er nu bijlig
gen op het terrein van Gemeente
werken zullen ze niet op de nog te
maken affuiten worden geplaats.
Volgens secretaris Walraven krijgen
de gietijzeren monsters eerst nog
een flinke opknapbeurt. "De kanon
nen worden van binnen en van bui
ten schoongemaakt en dan wordt de
buitenkant nog voorzien van een
beschermende zwarte laag".
Over de plaatsen waar de stukken
geschut komen te staan is nog niets
bekend, maar naar de mening van
de heer Walraven is het erg voor de
hand liggend, dat ze (voorlopig) op
de zuidelijke wallen komen. Met
name denkt hij dan aan een twaalf-
ponder op het zogenaamde Lange-
rakse Bolwerk en de achttienponder
op het kattenbolwerk. Dat is van
ouds de plaats geweest waar de ves
tingartillerie heeft gestaan. Een kat
is een verlaagd en uitstekend ge
deelte van de vesting vanwaaruit
het deel van de wallen, dat er voor
ligt door het kanonvuur kan wor
den beschermd tegen vijandelijke
aanvallen. In het geval van de ves
ting Nieuwpoort bestrijkt het kat
tenbolwerk het gedeelte van de
wallen tussen het Kattenbolwerk en
het Lartgerakse Bolwerk. Het is de
bedoeling zo meldt de heer Walra
ven. dat de plaatsen waar de vuur
monden komen worden opgeknapt
Dat gedeelte van de wal wordt dan
voorzien van wat sierbestrating
waar de kanonnen dan op worden
geplaatst. Ook zegt hij, dat er op de
wallen oude lantaarns komen.
De Noordelijke wallen nemen een
aparte plaats in in Nieuwpoort- Zij
zijn in tegenstelling tot de zuidelijke
wallen nog niet gerestaureerd. Nog
niet, want het is de bedoeling, dat
dat gaat gebeuren."Maar, in dat ge
val komt de Deltawet om de hoek
kijken. De kans is groot dat die wal
len als waterkering gebruikt en in
dat geval verhoogd moeten wor
den".
Walraven ziet de restauratie niet op
korte termijn plaatsvinden: "Het op
knappen gaat miljoenen kosten en
Stadswallen van
Nieuwpoort
"bulderen weer"
die heeft Nieuwpoort niet. We zijn
wat dat betreft helemaal afhanke
lijk van subsidie en gezien de huidi
ge economische recessie zit het er
niet in dat een dergelijk project op
korte termijn wordt uitgevoerd".
Walraven zegt, dat het de bedoeling
is, dat als deze noordelijke wallen
worden hersteld ook de gracht weer
moet worden doorgetrokken. Die
zijn indertijd gedempt, en het ter
rein is nu braakliggend.
"Vestingstadjes hebben altijd een
bepaalde symetrie", zo vertelt Wal
raven:", die is bij Nieuwpoort ge
deeltelijk verloren gegaan, maar
kan hersteld worden door de grach
ten van het noordelijke gedeelte
van het stadje weer te herstellen".
Nieuwpoort is slechts een kleine
vesting uit de Hollandse waterlinie,
die in 1673 de Fransen buiten Hol
land moest houden. Het is tweehon
derdveertig meter breed en drie
honderdvijftig meter iang. De aan-
door
Bert
van Bk
leg van de vestingwerken kostte het
plaatsje een gedeelte van de oor
spronkelijke lengte, die zeshonderd
meter bedroeg.
De vesting Nieuwpoort (het oude
gedeelte tussen de wallen) is
gebouwd in de vorm van het zoge
naamde stertracé. Dat is een bouw
vorm, die veel werd gebruikt in het
midden van de achttiende eeuw. In
Nederland zijn nog een aantal voor
beelden te vinden van kleinere
plaatsjes als Naarden, waar de ster
vorm duidelijk herkenbaar is.
Nieuwpoorts omwalling is echter
een overgangsvorm tussen het zoge
naamde oud - en het Nieuw - Ne
derlandse stelsel. De vier bastions
hebben schuine flanken en aan de
voet van de wallen tussen de bas
tions in ligt een kleine voorwal, die
de functie heeft van contrescarpe
greppel.
De naam van de Franse maarschalk
Vauban is jarenlang verbonden ge
weest met de ontwikkeling van de
vestingbouw. Kij voegde een aantal
bestaande ideeën over de vesting
bouw samen en vervolmaakte op
die manier het werk van anderen.
*7" de uilwerking van het in zijn
v. vail lieu til tljli
tijd gebruikte kanonnen met een
gladde loop te pareren perfectio
neerde hij het zogenaamde bastion-
tmAn TPön !r -AM
tracé. Een bastion is een uitsprin
gend gedeelte van de vestingwal, in
de vorm van een onregelmatige
vijfhoek. Nieuwpoort bezit er in to
taal vier. Tussen de vier hoekbas-
tions liggen in totaal twee katten-
bolwerken, die op die manier de as
van de symetrisehe vorm van de
vesting aangeven, in Nieuwpoort
gevormd door de lijn Lekdijk,
Hoofdstraat.
Vauban deed dit om het kruisvuur
dat de verdedigers van de vesting
afgaven zo ver mogelijk te laten rei
ken en de aproches (loopgraven)
van de vijand over de afstand van
een halve kilometer onder vuur te
kunnen nemen. Ook ging hij over
tot het toepassen van uitgebreide
steunverdedigingswerken, die de
borstweringen tegen directe aanval
len moesten beschermen.
Centraal in de vesting stonden de
hoekbastions. Dat waren grote
bouwsels van aarde en steen, die de
tussenliggende borstweringen domi
neerden en ongeveer vijf meter ho
ger waren dan het voorterrein rond
de vesting, dat van alle vormen van
dekking als bomen en struiken was
ontdaan om een beter schootsveld te
hebben. Tussen dit voorterrein of
glacis en de hoofdverdedigingswal
lag dan meestal een greppel die vij-
feneenhalve meter breed was en
waarin meestal kleinere verdedi
gingswerken lagen, die de vestingen
en de bolwerken beschermde. De
eigenlijke glacis is bij Nieuwpoort
niet aanwezig. In dit geval dienen
de grachten als voorterrein.
De vesting Nieuwpoort kent ook
een klein verdedigingswerk. Dat is
een zogenaamd ravelijn, dat ais taak
had de zuidelijke poort van de stad,
die toegang gaf tot de Alblasser-
waard, te beschermen. Als men
Nieuwpoort vanuit zuidelijke rich
ting, vanaf de provinciale weg bin
nenrijdt herkent in eerste instantie
Nieuwpoort
vanuit de lucht
gezien.Duidelijk
zijn de
bestaande
grachten te
zien, met op de
voorgrond het
ravelijn.
(Luchtfoto
SJjthoff Pers
b.v. Jan
Beernink)
niet, dat er inderdaad een ravelijn
voor de voormalige toeganspoort
ligt ("die poort is in de negentiende
eeuw door de meest sloopgrage ge
neratie, die ons land ooit heeft ge
kend, afgebroken", aldus Walra
ven). De luchtfoto van Nieuwpoort
maakt het duidelijk, dat er toch een
klein verdedigingswerk ligt.
Hierna ging Vauban door met de
bouw van zogenaamde contrescarpe
galerijen in de buitenwand van de
greppel. Dat waren overdekte gale
rijen vanwaaruit de musketiers de
voet van de borstweringen onder
vuur konden nemen als dat nodig
mocht zijn. De voorkeur van de
bouwers van vestingen ging in het
algemeen uit naar vestingwerken
met aarden wallen omdat men
streefde naar diepte in plaats van
hoogte zoals in vroeger dagen. De
gebruikelijk dikte van een vesting
wal was vjjfeneenhalve meter en
bestond uit aangestampte aarde be
zet met steen. Dit soort vestingwer
ken werd steeds ingewikkelder, zo
dat het voor het betreffende garni
zoen steeds moeilijker werd zich op
een bedreigde sector te concentre
ren omdat de interne communicatie
erg moeilijk was.
In de dagen dat de ontwikkeling
van geschut en het gebruik ervan
nog in de kinderschoenen stond wa
ren belegeringen vaak langdurige
kwesties, maar Vauban vervol
maakte ook de bestaande manieren
on vijandelijke fortificaties te door
breken met paralelle loopgraven en
schanskorven. Dit systeem werd in
Europa gedurende ongeveer twee
eeuwen gebruikt.
Nieuwpoort is echter al in 1016 als
vesting opgeheven. Dat de wallen
toen niet geslecht zijn, zoals in veel
andere plaatsen is simpelweg te
danken aan het feit, dat ze de bewo
ners van het plaatsje beschermde te
gen overstromingen van de Lek.
Nu, in 1980, een tijd met een grote
hang naar het verleden, stelt het ge
meentebestuur alles in het werk om
Nieuwpoort als een van Neerlands
kleinste vestingstadjes te laten
voortbestaan.
De kanonnen
.van
Nieuwpoort.
Links op de
foto de
achttienponder,
rechts de twee
twaalf ponders.
Nieuwpoort in
vroeger dagen.
Het is de
bedoeling, dat
de noordelijke
grachten weer
in ere hersteld
worden. Nu
komt duidelijk
de symetrie van
de bouwvorm
van de vesting
naar voren.
