DAGAGENDA
Midden-Delfland verdient
volle inzet tot behoud
Historisch
onderzoek
Carol
Poll©
Kapitein Rob
donderdag
8 januari 1901
VD7SC/WW
mm
WAas Ais JE zo <5DCEE«rr. ZOU UC
MOPGEW UIE£? tówOAAU MOET£W JE MOET
ME ÖWPE5? DEZE CMSTAJJPI$wePEp4
TOO GE\EKI OM TOT MEZê-F
TE *OM£U
AIOMEWTEEL BEU If EEM
&UWDEL 26UUWEKJ EM KüET
tU STAAT AAN IETS AklDStfS T6
PEkJKEU C3AW SUSAM EKJ WET
OklSELUK.BeStfUP JE?
f ?K DICHT DflT JE DAT DOE IK.
1100 SAAM VISSEM N. OOK
V'.AJDAAS
Al IAIAT GEVANOEMi
WAT T NOU, IK VIND KET 70 VER
DOE JE! VEIEND AIS 1UU1E STEE05
DAN? A. MAAR ^VRAGEN OF IK...
3821
In enkele woorden vertelt de
chauffeur, die Ann Green
wood heeft ontvoerd, wat er is
gebeurd: Katar en Baruz zijn
spoorloos verdwenen en er
zijn over hen nog geen berich
ten binnen gekomen. Ann
moet onmiddellijk het land
verlaten en wel per onderzee
boot. Dieht in de buurt is de
badplaats Sandhurst. Daar 2al
de onderzeeboot 's nachts voor
de kust liggen. „Ik laat de auto
hier staan", zegt Anns bevrij
der, „want ze zullen natuurlijk
het signalement al wel hebben
doorgegeven. Wij doen ons
voor als badgasten. In strand
kleding zullen ze ons niet zo
gauw ontdekken". Even later
zit Ann in badkostuum op het
strand. Haar begeleider loopt
rond met een zeilpet op. Zo op
het oog zijn het een paar ge
wone badgasten, die genieten
van de zon en de zee.
Vanavond
VLAARDINGEN
Hollandiagebouw, Oost-
havenkade 42; archeo-
ruimte; permanente expo
sitie van archeologische
vondsten uit Vlaardingen.
Geopend: 19.00 tot 22.00
Stadhuis, 19.30 uur. De
gemeenteraad in vergade
ring bijeen.
SCHIEDAM
Teerstoof, Nieuwstraat 12,
Vrouwencafé in QT! Daar
kan elke vrouw terecht
voor een glaasje en een
plaatje.
MAASSLUIS
Koningshof, Uiveriaan.
20.00 uur, bijeenkomst
NCVB
Vrijdag
VLAARDINGEN
Hollandiagebouw, Oost-
havenkade 42; areheo-
ruimte: permanente expo
sitie van archeologische
vondsten uit Vlaardingen.
Geopend 10.00 tot 12.30 en
13.00 tot 18.00 uur.
Zonnehuis, Dillenburg
singel. Alice de Bresser
exposeert symbolische
schilderijen. Dagelijks van
10.00 tot 20.00 uur.
Muziekcentrum Ton
Stolk, Westhavenkade 45;
Geopend: 10.00 tot 12.00
uur. Bezoek alleen na te
lefonische afspraak: tel.
347240.
Galerie Groen, Markt.
Expositie Afrikaanse en
Aziatische kunst. van
13.00 tot 18.00 uur.
Deltahotel, Maasboule
vard. Expositie schilde
rijen Franke Venema.
Kinderboerderij Holy-
wood, Amsterdamlaan.
Geopend dagelijks van
10.00 tot 12.00 en van
13.30 tot 16.00 uur. In het
weekend alleen 's mid
dags.
Fonoteek, Hoogstraat.
Expositie Amateurfotogra
fen. Tijdens openingsuren.
Gemeentelijke Archief
dienst, Plein Emaus 5. Ge
opend: 10.00 tot 17.00 uur.
Visserij museum, West
havenkade 53/54; perma
nente expositie over de
Nederlandse zeevisserij.
Geopend: 10.00 tot 17.00
uur.Visserijmuseum,
Westhavenkade 53/54;
Herdenkingstentoonstel
ling over Jacob v.d.Windt.
Van 10.00 tot 17.00 uur.
Heempark, Marnixlaan.
Geopend: 9.00 tot 16.00
uur.
Boekhuis Rood Vlaar
dingen, Weeshuisplein 18
(Weeshuis). Geopend
13.00 tot 17.00 uur.
Buurthuis De Haven,
19.30 uur tot 21.00 uur.
Spreekuur patiëntenwin
kel.
SCHIEDAM
Stedelijk Museum,
Hoogstraat 112, Archeolo
gische vondsten en natio
naal gedistilleerd mu
seum.
Kinderboerderij Prinses
Beatrixpark, geopend
van 11.00 tot 13.30 uur en
van 15.00 tot 17.00 uur.
Kinderboerderij Kethel,
hele dag geopend.
MagnaUa Dïkerk, 20.15
uur. Nieuwjaarsconcert.
Stedelijk museum, 19.00
uur. Uitvoering door de
muziekschool.
Ulljave: SUTHOFF PEAS BV
Deze kraal verschijnt in het geüiee Nieuwe Walerweg-noard (van
Schiedam lot Hoek van Holland) en is uilsluitend verkrijgbaar in
combinatie mei het Rotterdams Nieuwsblad (in Maassluis eveneens
in combinatie met da Haagsche Courant ot Het Binnenhof).
Henk L. Lambregtse (chef), Kor Kegel, Hans van Reeuwljk en Karin
Kuijpers (Schiedam): Paul Houkes. Jan Hendrik Bakker en Chris
Woerts (Vlaardingen/Maassluls); Marl Timmermans (algemeen); Ba*
v.d. Berg en Emir® Schelvis (sport).
De redactie van de Schledamsche Courant is gevestigd aan d®
Broersvest 3a, 3100 AC (Postbus 137, 3111 EA) Schiedam, tel.
262566 en 266046. Bij olwezigheid: 010-350557/349754.
Oe redactie van Vlaardfngs Dagblad en Nieuwe Waterweg Courant la
gevestigd aan de Brede Havenstraat 6,,3130 AC (Postbus 110, 3131
BC), Vlaardingen. lei. Q10-343229 en 352066. Sportredactie: 010-
345209.
Berichten kunnen par telex worden doorgegeven vla telexnummei-
32177
PLAATSELIJKE CORRESPONDENTEN
3155 TC Maasland: Simon van Zullen. Dlepenburchatraat 34 iel
01899-16143
3151 PD Hoek van Holland: Leen van Ooijen, Mahustraai 135, tel,
01747-2804
ABONNEMENTEN
Opgave van abonnementen kan geschieden op de volgende adres
sen: Broersvest 3a, 3111 EA Schiedam, (tel. 010-268091) en Brede
Havenstraat 6. 3131 BC VIaardIngen, (tel. 010-354525. b.g.g. 354587)
Voor Inlichtingen over administratie en abonnementen kan men ver
der terecht bij het Rotterdams Nieuwsblad, tel, 010-144144
KLACHTEN DIENST
Dagelijks van 18.00 tot 19.00 uur en zaterdag tot 18.00 uur.
Rotterdams Nieuwsblad, tel. 010-144144.
Haagsche Courant, tel. 070-624562.
Het Binnenhol, tel. 070-624562
J NABESTELLEN FOTO'S
Geplaatste foto's kunnen telefonisch worden nabesteld tussen 14.30-
15.30 uur. Tel. 010-144.144.
ADVERTENTIES
Advertenlles kunnen worden opgegeven op tel.nr. 010-340353.
De Midden-Delfland Vereniging is van mening,
dat archeologisch onderzoek aan de reconstructie
van Midden-Delfland vooraf dient te gaan.
In de veelheid aan
rapporten van de
Midden-Delfland neemt tussen de verschillende gebie
den een bijzondere plaats in. Er is min of meer sprake
van één geheel» van een eigen eenheid.
Het gezegde dat 'een geheel meer is dan de som van de
delen, het is ook de ordening er van', is ook toepasbaar
op het gebied van Midden-Delfland.
Na de laatste ijstijd waarin
het landijs zijn materiaal had
afgezet, liepen de Noordzee,
de aangrenzende kustvlakten
en de riviermondingen vol.
Later ontstond de ene
schoorwal na de andere, die
een waddengebied afsloten
waarin door toedoen van de
rivieren het zoute water
werd omgezet in brak water
en weer later in zoet water.
In dat zoetwatermilieu ont
stond plantengroei, waarbij
de atmosfeer de benodigde
kooldioxyde leverde om
daarvoor zuurstof terug te
ontvangen, levensvoorwaar
de voor plant, dier en mens.
Uit de vergane plantenresten
ontstond veen.
In het veengebied werd
overtollig hemelwater afge
voerd door ondiepe brede
veenkreken, min of meer
evenwijdig aan de kust lo
pend.
Ten noorden van de lijn Den
Haag-Delft en verder door
getrokken liepen ze naar de
Rijn, ten zuiden van die lijn
naar de Maas.
Door eb- en vloedbewegin
gen van de zeespiegel drong
het zoute zeewater of het
zoete rivierwater. maar
meestal het brakke water
van de riviermondingen de
veenkreken binnen.
Bij het opkomen van het wa
ter gebeurde er weinig.
De veenkreken vulden zich,
liepen over, het zwaardere
zandige materiaal bezonk het
eerst en vormde zo oever-
wallen.
Bij het tot rust komen van
het water werden ook de fij
nere kleideeltjes afgezet
Na enkele uren zette de eb
in. Het is heel goed mogelijk
dat het water nog niet de
laagste delen had bereikt en
weer terug moest
Lukte dat niet meer, dan
verzamnelde het water zich
in kommen.
De vorming van het land
schap was eigenlijk een ein
deloos repeterende breuk; bij
vioed gaf de zee en nam bij
eb in tomeloze vaart
Jagen en vissen
Er ontstonden nieuwe vloed
kreken en oude gingen ver-
landen.
Het water fungeerde als
transport- en bindmiddel.
Ook de wind speelde hierbij
een belangrijke rol.
Zo ontstond en bleef het
landschap van Midden-Delf
land ontstaan, waarin de
mens zich kon vestigen en
handhaven. Voor de bevredi
ging van de behoefte aan
voedsel waren er in principe
twee mogelijkheden.
In de eerste plaats oogsten in
de natuur, waarbij de man
nen als jager, visser of voge
laar zorgden voor de verwer
ving van dierlijk voedsel.
De vrouwen zorgden voor de
inzameling van het plantaar
dig voedsel in de vorm van
wortels, bollen en knollen,
stengels en bladeren, knop
pen, vruchten en zaden.
In de tweede plaats oogsten
in de cultuur, waarbij de
mens zijn eigen voedsel ver
bouwde.
Dit heeft geleid tot de heden
daagse landbouw. De over
gang van oogsten in de na
tuur naar oogsten in de cul
tuur is ongetwijfeld in sterke
mate beïnvloed door toena
me van de bevolking, het
uitgeput raken van de na
tuurlijke voorraad en de be
hoefte aan meer zekerheid
ten aanzien van de kwaliteit
en de hoeveelheid.
De landbouw heeft zich uit
eindelijk omwikkeld tot de
veeteelt, de akkerbouw en de
tuinbouw van vandaag.
Aanvankelijk en zelfs nog in
de Romeinse periode en
daarna, werd het land ont
gonnen vanuit de boerderij.
Een eerste vereiste hierbij
was ontwatering en afscher
ming van het gebied tegen
water van buitenaf.
Voor de ontwatering werden
sloten gegraven, wat tevens
een verlaging van de grond
waterstand inhield.
Het gevolg daarvan was toe
treding van lucht, waarvan
de zuurstof zorgde voor de
oxydatie van het organische
materiaal in de bodem; een
vorm van langzame verbran
ding.
Deze menselijke activiteit
heeft geleid tot een niveau
verlaging. wat om maatrege
len vroeg.
Aanvankelijk kon worden
volstaan met de aanleg van
terpjes, waarop mens en dier
veilig waren.
Later moest worden overge
gaan tol de aanleg van kaden
en dijken, waarvan de oudste
restanten nog in het land
schap zijn terug te vinden.
Bedijking
Bij de bedijking in Midden-
Delfland zijn twee systemen
te onderscheiden. Ten eerste
de hoefijzervormige bedij
kingen, onder andere vanuit
Delft met als laatste de
Woudse polder, de Groene-
veldse polder en het Oude
land van 's-Gravenzande.
Ten tweede de lengte- en
dwarsbedijking om de dor
pen en hun naaste omgeving
te beschermen tegen het
hoge vloedwater van de ge
tijdekreken.
Een fraai voorbeeld van deze
bedijkingsvorm is gelegen bij
Lierhand tussen De Lier en
Den Hoorn. Feitelijk zou
Lierhand tot het gebied van
Midden-Delfland gerekend
moeten worden.
Het is in de letterlijke zin
van het woord uniek.
Een nieuw probleem dat met
de bedijking werd opgeroe
pen was de lozing van het
vaak tijdelijk overtollige wa
ter, vooral in het vroege
voorjaar.
Om dat kwijt te raken groef
men in het dijklichaam op
het laagste punt een gat om
het water te laten weglopen.
Zo'n gat werd een lucht ge
noemd.
Als het water verdwenen
was werd het gat gedicht, dat
echter een zwakke plek in
het dijklichaam bleef. Om
uitspoeling te voorkomen
werd een beschoeiing aange
bracht, waardoor het gat
meerdere malen te gebrui
ken was.
Een vondst zal zijn geweest
het aanbrengen van zware
houten schotten, die zich la
ter hebben ontwikkeld tot
draaibare sluisdeuren.
Aanvankelijk waterde het
westelijk deel van de kust
strook en het daarachter lig
gende land uit op de gegra
ven Zweth als een traal gele-
gen waterafvoer, uitkomend
in het nog niet bedijkte deel
van het vloedkrekensysteera
van de Lee.
Met de aanleg van de tweede
dwarsbedijking in de Lee
verviel deze mogelijkheid tot
lozing en moest het water via
nieuw te graven vaarten
eerst naar Schipluiden en
daarna via de Vlaardinger-
vaart naar Maasland of
Vlaardingen gebracht wor
den.
Ook de middeleeuwse mens
was vindingrijk en zorgde er
voor dat de passieve waterlo
zing werd omgezet in een ac
tieve. Rosmolens en wind
molens deden hun intrede.
Voor een snelle afvoer van
overtollig water was een
dicht net van sloten en mo
lentochten noodzakelijk. Het
gebied van Midden-Delfland
was overdekt met molens.
Met de ontwikkeling van de
stoommachine, van de diesel
motor en nog weer later de
electromotor moesten de mo
lens plaatsmaken voor gema
len.
Door de sterkere bemaling,
waardoor ook de spiegel van
het grondwater lager kwam
te staan, kreeg de oxydatie
van het organisch materiaal
alle kansen. Ook het landge
bruik speelde een rob
Bouwland, dat in vergelij
king tot grasland dieper ont
waterd moest worden, lag
een groot deel van het jaar
onbegroeid, waardoor de
oxydatie weer toenam.
Er is thans een zeer groot
verschil tussen boezemland
en polderland, maar die situ
atie is langzaam ontstaan.
Bovendien zet het verschijn
sel zich in de toekomst voort,
eigenlijk tot al het organisch
materiaal boven de grondwa
terspiegel verdwenen zal
zijn.
Voorbeelden van dit niveau
verschil zijn te vinden tussen
de Maaslandse Vlietlanden
en de aangrenzende Com
mandeurpolder en Duifpol
der.
Sprekender wordt de zaak
als men bedenkt dat zelfs de
bodem van het boezemwater
vaak hoger ligt dan het
maaiveld van het omringen
de polderland. Visueel een
heel bijzonder verschijnsel,
dat verloren gaat bij het op
spuiten van een polder.
Behoefte aan vlees, melk,
wol en huiden hebben geleid
tot het ontstaan van veeteelt
bedrijven.
De boter- en kaasbereiding
zijn van latere datum. Niet
alleen de behoefte aan gra
nen en andere producten,
ook de handel daarin, leidde
tot akkerbouwbedrijven.
Deze hebben behoefte aan
een lager grondwaterpeil,
dus aan een sterkere ontwa
tering dan veeteeltbedrij
ven. Door de daling van het
maaiveld in de Middeleeu
wen ontwikkelen de akker
bouwers een gemengd be
drijf.
Tenslotte verdween de ak
kerbouw, zodat een veeteelt
bedrijf overbleef.
Boerderijen kwamen en gin
gen. De plaats van verdwe
nen boerderijen is terug te
vinden in een opmerkelijke
verkaveling, ongelijk opper
vlak met in de aarde scher
ven van aardewerk en resten
van bakstenen* en pannen en
resten van de vroegere erf-
beplanting.
Nog altijd is de oorsprong
van de zogenaamde boeren-
geriefbosjes in het vlakke
polderland niet opgehelderd.
Zijn het restanten van een
vroegere boerderij? Mis
schien een plekje met luwte
in de polder, of een begraaf
plaats voor vee dat bezweek
aan een besmettelijke ziekte?
Een gerïefbosje werd telkens
voor een deel gekapt en het
hout werd benut voor afras
teringen en dergelijke.
- v-'h V VC*^OsT;'.,..0
Vooral de oudere boerderijen
staan nog vaak 'dik in het
hout', een gemengde beplan
ting van es, els, iep, populier,
wilg en daaronder vlier en
meidoorn.
Het doel van deze beplan
ting, vaak in de vorm van
een of meer singels, was be
scherming tegen de wind.
Daarnaast leverden de bo
men palen en slieten en
brandhout.
Dichter bij huis stonden
vaak één of meer kastanjes,
die een andere taak hadden;
wering van de zomerse hitte,
vooral in de buurt van de
kelder die dienst deed bij de
boter- en kaasbereiding.
Verder waren er de fruitbo
men, meestal hoogstam voor
appel en peer en hele rijen
knotwilgen langs de sloot-
randen. Soms zorgden groep
jes knotwilgen midden in het
land voor schaduw voor het
vee op zomerse dagen.
Reconstructie
commissie is daaraan
tot dusver nauwelijks
aandacht besteed.
Dit is tijdens een
studiedag vastgesteld
door de historische
verenigingen in de
regio, die zich hebben
verenigd in een
stuurgroep.
Deze groep poogt het
wetenschappelijk
verantwoord
onderzoek tijdig op
gang te brengen.
In samenhang
hiermee heeft de
Midden-Delfland
Vereniging artikelen
gepubliceerd, die
betrekking hebben
op de wording van
Midden-Delfland, het
verkavelingspatroon,
de archeologische
vondsten, de
landelijke bebouwing
en de kasteelwerven
in het gebied.
Bijgaand een
publicatie van
M. C. M van
Adrichem over het
landelijk gebied van
Midden-Delfland.
Heilige bomen
Een bijzondere plaats namen
de zogenaamde 'heilige*
boomsoorten in, zoals okker
noot, taxus en buxus of het
palmboompje.
Zij hadden in de vroegere
gedachtenwereld van de
boerderijbewoners een be
schermende functie tegen
onheil en gevaar. Erfbeplan-
tingen hebben een typische
beperkte samenstefling, want
lang niet alle boomsoorten
horen er van nature thuis.
Met de beplanting van de
eendekooien hebben bomen
en struiken in het polderland
een uitermate belangrijefc
functie: gunstige beïnvloe
ding van het microklimaat;
luwte in het vlakke polder
land; broedplaats voor vol-
gels, waar tevens voedsel te
vinden is; stoffering van het
landschap.
Met zijn vlakke land, in ge
bruik als bouwland of gras
land, verlande vloedkreken,
restanten van terpen, kaden
en dijken, land- en waterwe
gen, molens, afgeknotte mo
lens en gemalen, stenen'
heultjes, bruggen en hekken,
boerderijen in verschillende
vormen, knotwilgen, erfbe-
plantingen, geriefbosjes en
singels, eendekooien, ruimte,
licht, rust, afwisseling, uit
zicht, vergezichten en stilte
verdient Midden-Delfland
aller belangstelling.
Maar nog veel meer aller in
zet tot Dehoud.
