EXTRA
Nog steeds
mysteries
rond
bodemloos
spookmeer
'Maor d'r binne d'r in geneze
nu
Wr
Een kuuroord
in Rockanje
als de bliksem
Modderbadhotel floreerde dankzij oorlog
ï;pëigF(jziMÖd<lër
stinkt
Nj
QKB'DftPinaaiiino.vALt/iïjn" ]L tcmuL.
/jmiitgct: waiKB/pff. m haaq
4 donderdag
6 Januari 1981
VD/SC/WW
Rockanje Het is reeds jaren stil rond meertje De
Waal in Rockanje. Sinds lange tijd is er over dit water
tje geen letter meer geschreven. De mens lijkt te be
rusten in zijn onkunde om de mysteries rond dit
„spookmeer" op te helderen. Nog steeds hebben ge
leerden geen bevredigende verklaring gevonden voor
de aanwezigheid van geneeskrachtige modder in de
zogeheten Betjenskelder. Deze Betjenskelder is een
griezelig gat midden in het meer, een bodemloos mod-
derreservoir, waarboven het water 's winters niet be
vriest Omstreeks de Eerste Wereldoorlog zijn met
•behulp van de modder uit deze „kelder" wonderen
verricht. Ernstige reumapatiënten zijn na modderbad
behandelingen gezond en wel naar huis teruggekeerd.
Tot op de dag van vandaag is het
meertje de enige die het geheim
kent dat aan deze wonderbaarlijke
genezingen ten grondslag ligt. Niet
dat men in de loop der jaren geen
moeite heeft gedaan De Waal haar
geheimenis te ontfutselen. Tussen
1904 en 1915 zijn er stapels artikelen
geschreven over dit meer, dat reeds
zeseneenhalf tot acht eeuwen gele
den na de indamming van de Stry-
pe een voormalige waterverbin
ding tussen het Haringvliet en het
Brielse Meer is ontstaan.
Het zou te ver voeren alle geleerde
en minder geleerde theorieën over
de samenstelling van de modder
hier weer te geven. De wetenschap
pers zijn het er nooit over eens ge
worden. Sommige geleerden schrij
ven de modder een zekere mate van
radioactiviteit toe. Andere bestrij
den dit om het hardst: de modder
zou wel zwavel en dergelijke bevat
ten, maar geen radium. Onder de
aanhangers van de eerste groep be
staat, voor wat de herkomst van de
radioactiviteit betreft, allesbehalve
overeenstemming.
Er zijn onderzoekers die menen dat
radioactieve deeltjes op de één of
andere manier vanuit de duinen
zijn overgewaaid in het water van
De Waal. Een aantal andere geleer
den denkt dat de rots in het meer
waar later een al lang niet meer be
staand café in Rockanje naar is ge
noemd en kalkafzettingen rond
de rietstengels de radioactiviteit
hebben veroorzaakt De stralingsin
tensiteit van het radium zou groter
zijn dan die van zwavelhoudende
vulkanische modder uit Italië.
Prins Willem
De stenen waaruit de rots is op
gebouwd en de kalkafzettingen
rondom het riet zijn overigens al op
een even duistere manier ontstaan
als de geneeskrachtige modder.
Reeds in 1729 maakt Van Alkemade
in zijn beschrijving van de stad
BrieÜe en den lande van Voome
melding van deze verbazingwek
kende natuurverschijnselen. En in
1793 stelt Prins Willem V zich in
hoogst eigen persoon, door middel
van een boottochtje, van de situatie
op de hoogte. Ook voor de rots en
de kalkafzettingen is vanuit de we
tenschappelijke hoek altijd veel
belangstelling geweest, zelfs vanuit
het buitenland.
Maar, terug naar de modder. On
danks alle gortdroge betogen, lang
durige correspondenties en langdra
dige artikelen is er nooit een bevre
digende oplossing gevonden voor
het raadsel van de Betjenskelder.
Iemand die zich nooit zozeer heeft
verdiept in de samenstelling van de
modder alswel in de vraag noe deze
modderbron om te toveren in een
geldbron, is de heer A. H. Chamot
geweest. Deze Chamot, directeur
van een steenfabriek in Geldermal-
sen en wie kent niet de bekende
Chamot-tegels? keert in 1915, na
een verblijf in Indië, „krom en stijf
vna de reumatiek" in Nederland te
rug. Kennelijk op de hoogte van de
goede uitwerking die de modder
heeft op enkele reumapatiënten van
de toenmalige Rockanjese huisarts
D. T. Groenewoud, neemt de fabri
kant een duik in meertje De Waal.
Genezen en met het voornemen:
„Hieraan ga ik geld verdienen",
stapt hij uit het water.
Hij neemt contact op met Jacob
Trouw, de eigenaar van het meertje
en bewoner van de even verderop
aan de Vleerdamsedijk gelegen
boerderij „Het Huys te Walesteyn"
(Steyn is een oud woord voor ge
bouw. Gebouw aan de Waal dus).
Eind 1915 is Chamot in het bezit
van de uit de zeventiende eeuw
stammende boerenhofstede. Met
Trouw spreekt hij af dat deze de
modder zal leveren.
Tussen het meertje en Het Huys te
Walesteyn wordt een kanaaltje ge
graven waarlangs de modder in spe
ciale schuiten wordt getranspor
teerd. De boerderij wordt om
gebouwd tot een modderbadinrich
ting, in latere reclamefolders heel
deftig Badhotel Walesteyn ge
noemd. De N.V. Maatschappij tot
Exploitatie der Geneeskrachtige Ba
dinrichting Walesteyn, met natuur
lijk de heer Chamot als directeur,
wordt opgericht en op 21 mei 1916
vindt de officiële opening plaats van
het „herstellingsoord voor reuma-
jicht- en ischiaspatiënten".
Vliegtuigbouwer 1
Fokker
Het bedrijf loopt als een trein. Ver
schillende uitbreidingen zijn nodig
om aan de steeds toenemende vraag
te kunnen voldoen. Talloze lijders
aan gewrichtsziekten uit het hele.
land, waaronder de bekende vlieg
tuigbouwer Anthony H. G. Fokker,
zoeken hun toevlucht tot Wales
teyn. En niet tevergeefs. Velen
kunnen na een verblijf van enkele
weken genezen naar huis terugke
ren.
Na de Eerste Wereldoorlog gaat het
steeds slechter met de modder ba
dinrichting. De merendeels rijke
clientele trekt kennelijk toch liever
naar de wereldberoemde herstel
lingsoorden in Oostenrijk en Duits
land: Baden-Baden, Wiesbaden, Ma-
riënbad, enzovoort. Dit kan weer na
2918 als de grenzen naar beide lan
den zijn ontsloten. De veronderstell-
ling dat Walesteyn zijn bloei als
modderbadinrichting te danken
heeft gehad aan de Eerste Wereld
oorlog is dan ook wijd verbreid.
Na 1918 moddert Chamot nog vier
jaar aan. Maar de lol is er af. In 1922
wordt het badhotel definitief geslo
ten. Chamot verdwijnt met onbe
kende bestemming. Het meertje
komt in 1929 onder het beheer van
de Vereniging tot behoud van Na
tuurmonumenten in Nederland. De
boerderij wordt eerst een rusthuis
voor Katholieke dames en later (in
1924) een bejaardencentrum voor
Nederlands-Hervormde dames én
heren. Dit laatste gebeurt als het ge
bouw in bezit komt van Vredeheim,
de vereniging die nu bejaardenhuis
Swindshoek in Rockanje exploi
teert.
Sinds een aantal jaren maakt de
evangehsatiebeweging Jong en Vrij
gebruik van de boerderij. Jong en
Vrij is het die de naam Walesteyn
heeft ingewisseld voor Vredeheim.
Grote indruk
De landelijke bekendheid die het
badhotel genoot en de grote indruk
die de modderbehandeUngen op de
gasten heeft achtergelaten, mag blij
ken uit het volgende waargebeurde
verhaaltje. In 1950, dus een kleine
dertig jaar nadat de deuren van de
geneeskrachtige badinrichting voor
goed dicht gingen, werd de toenma
lige burgemeester van Rockanje de
heer Haak tot tweemaal toe per
briefkaart door een Groningse dame
benaderd met het verzoek „een vaa
tje van de wondermodder" toe te
sturen.
Nu komen dergelijke verzoeken na
tuurlijk niet meer binnen bij het ge
meentehuis: Van de mensen, die in
de periode 1916-1922 een modder-
kuur hebben gevolgd in Rockanje,
is het merendeel allang niet meer in
leven. Op de grens van 1980 en 1981
is er eigenlijk nog maar heel weinig
wat herinnert aan de tijd dat Roc
kanje behalve een zeebad- ook een
modderbadplaats was. Behalve het
meertje natuurlijk het meer
tje de laatste herinnering aan
een glorierijke periode uit de ge
schiedenis van Rockanje.
Aan de wetenschap om uit te ma
ken hoe lang De Waal haar zorgvul
dig gekoesterde geheimen nog mag
bewaren.
~itnm
Het nieuwe
..Bad
Walesteljn"
zoals het In
één van de
borchure3
wordt
weergegeven.
door
Willem
Pekelder
Een ieder die van Oostvoome
naar Rockanje rijdt of heeft
gereden moet het monumenta
le pand Vredeheim onderaan
de vleerdamsedijk hebben ge
zien. Een blikvanger, die men
onmogelijk over het hoofd kan
zien. Thans vindt daar een
evangelisatiebeweging onder
dak. Ooit hebben er bejaarden
een fijn thuis gevonden. Maar
In het verre verleden is het ook
een befaamd kuuroord ge-
werst. Dat was ten tijde van de
Eerste Wereldoorlog, toen in
deze boerderij reumatische pa
tiënten er baat bij vonden als
zij zich in een kuip met mod
der uit bet nabijgelegen Waal*
tje dompelden. Dat betreft
geen alledaagse modder, maar
eéntje van een magische soort.
Afkomstig uit een plaats in
het meertje die wordt aange
duid als Betjeskelder. Dat is
een al even mysterieuze plek.
Hoe diep men ook de peilstok
laat zakken, nimmer stuit men
op de bodem
Willem Pekelder en Ton van
der Vliet verdiepten zich in het
mysterie. Een woord van dank
aan het adres van de heer H.
van der Graaf uit Rockanje is
daarbij zeker op z'n plaats. Hij
kent de geschiedenis van Roc
kanje als geen ander, ofschoon
ook hij geen pasklare antwoor
den kan geven op tal van vra
gen die met betrekking tot bet
geheimzinnige meertje rijzen.
Wat hij wel kon, was ons voor
zien van een schat aan infor
matie, want anders waren wij
maar blijven doormodde
ren...
Van deze patiënten
waren lijdende aan: aantal
genazen
verbe
terden
Neuralgia rheumatics 9
5
3
Rheumatismus articulorum 29
7
17
Ischias18'
9
3
Rheumatismus musculorum 10
4
5
Arthritis urica18
5
12
1
1
3
j Parese.2
I
Dergelijke
staatjes
werden In
reclame
materiaal
opgenomen
om aan ta
geven dat de
werking van
een
modderbad
beslist
heilzaam is.
Niet ledereen
keerde
genezen
huiswaarts.
De meesten
bemerkten wel
verbetering, zo
blijkt, en een
klein aantal
van hen boekte
helemaal geen
succes.
door
Ton van
der Vliet
Rockanje mag zich gelukkig prijzen
dat de droom van de heer A. H.
Chamot niet is uitgekomen. Want
dan had de badplaats nu waar
schijnlijk een geheel andere aanblik
geboden. Het zou een kuuroord zijn
geweest, waarheen jaarlijks veie
honderden hun weg zouden zoeken
om in de modder genezing voor hun
reumatische kwalen te zoeken.
Een gedicht uit de periode waarin
het modderbad haar hoogtepunt be
leefde vertelt:
„Leg aan een tram! Merk op dan,
dat
Hier ligt voor Nederland een schat
Gedaan is 't met Mariënbad
Rockanje wordt een wereldstad!"
(Ter verduidelijking, Mariënbad is
een bekend Duits kuuroord.).
„Rockanje als wereldstad" die rich
ting moest het op en dat is ook te
proeven uit de brochures, boekjes,
artikelen en al wat nog meer in die
tijd is gepubliceerd over de magi
sche modder.
Hoe anders is het ook te verklaren
dat de zakenman Chamot voor ei
gen kosten zo rigoureus ingreep in
het „Huys te Walesteyn". Een in
grijpende verbouwing, tal van faci
liteiten om de modder te exploite
ren en zelfs in te blikken en te ex
porteren, het aantrekken van volop
personeel waaronder een Zwitserse
Van alle
mensen die in
de 'modder'
hebben
gewerkt Is de
heer
Brlggemans de
enige die nog
in teven Is.
kok die exquise maaltijden zoals
„Walesteynsoep, en moddervis met
stormsaus" wist voor te schotelen.
Kortom de heer Chamot creëerde
een paradijs waar het voor de zieke
lijk doch van een welgevulde porte
monnee voorziene mens goed toe
ven was. Simpel gezegd was gezond
heid destijds in Rockanje gewoon
een stukje handelswaar, wat aan de
man gebracht kon worden. Gezond
heid is een vreselijk kostbaar iets,
waar de mensen door de eeuwen
heen soms tegen beter weten in een
lieve duit voor over hebben gehad.
En beschikte men over de benodig
de dukaten, dan moet het een vera
deming zijn geweest om in Rockanje
te kuren. De modder stonk welis
waar, maar dat was hooguit een half
uur per dag.
Voor de rest kon men lekker eten,
uitrusten In de fraaie serre of de
niet minder fraaie tuin, converseren
in de daartoe bestemde zaal of zich
vermaken aan het biljart Was men
redelijk ter been dan wachtten de
duinen uitnodigend. Mocht het lo
pen problemen opleveren dan was
er altijd nog de Jan Plezier en later
een heuse automobiel „van het
huis" die de gasten bracht waar zij
wilden. Favoriet in die tijd waren
de Rondewei en Hotel De Nymph in
Brielle. Daar kwam nog bij dat het
geheel een bepaalde klasse uitstraal
de die degenen die enkele malen
„boven-modaal" waren ingeschaald
zeker aangesproken zal hebben. Te
meer daar de oorlog de jet-setters"
beperkingen oplegde bij het over
schrijden van de grenzen, op weg
naar gerenommeerde buitenlandse
kuuroorden. Bij de presentatie van
de bad-inrichting werd daar aardig
op ingespeeld. Stijlvol uitgevoerde
brochures met sfeervolle „photo-
graphiën" en vermelding van het
eerste telefoonnummer in Rockanje
(telefoonnummer 1.); de aanwezig
heid van een „inwonend genees
heer" en een indrukwekkende raad
van bestuur waarin ondermeer en
kele leden van Provinciale Staten,
een baron en een lid van de „Cen-
tralen Gezondheidsraad" een zetel
hadden ingenomen. De status werd
verder nog verhoogd met de ope
ning van een bijkantoor aan de
Prins Mauritskade in 's-Gravenha-
ge, waaraan een .speciaal-arts" ver
bonden was.
Het was allemaal erg chique, en dat
kwam in de prijs goed tot uitdruk
king. De dagprijs voor een eenper
soons-kamer bedroeg 12,50 en
voor een tweepersoons-kamer be
taalde men 20,00 tot 25,00. Be
handeling en maaltijden waren
daarbij inbegrepen, maar wel moet
men weten dat de gewone man in
die tijd een hele week erg hard
moest werken voor nauwelijks meer
dan een tientje. Zou de modder haar
werk erg snel gedaan hebben, dan
zou het nog niet zo een dure aange
legenheid zijn geweest Maar de
modder werkte nu eenmaal niet zo
snel. Vijfentwintig baden had men
minimaal nodig, en dat hield auto
matisch een verblijf van evenveel
dagen in. Er waren er zelfs die en
kele maanden, ja zelfs een half jaar
kuurden in Rockanje. Een dure
aangelegenheid dus, en lang niet
voor iedereen weggelegd.
Om echter van geldklopperij te
spreken zou te ver voeren.
Mensen hebben baat gevonden bij
de modderbaden en dan telt geld
niet meer mee. Een wetenschappe
lijk verklaring is er niet maar het
zorgvuldig bijgehouden gastenboek
spreekt in deze voor zichzelf. Er
groeide een traditie dat de gasten bij
vertrek hun ervaringen in dicht
vorm aan dit boek toevertrouwden.
Het meest bekende dichtwerk is wel
het volgende:
„Heerlijk Rockanje
Krom kwam ik anje
Recht ga ik van je
Toovren kan je"
Snedige (plaatselijke?) geesten heb
ben daar nog een regeltje aan toege
voegd speciaal met het oog op het
elitaire karakter van het geheel.
Dat regeltje luidt:
„Proost, met champagne
Maar met het verstrekken van dit
edele vocht viel het allemaal beat
mee, zo weet de 76-jarige oer-Roc-
kanjenaar T. Briggeman te vertel
len. Als klein knaapje heeft hij als
een soort manusje-van-all es toen-
dertijd „in de modder" gewerkt Hij
qouwde met koffers, scharrelde wat
in de tuin, begeleidde de gasten
naar prima viswatertjes en verricht
te tal van voorkomende werkzaam
heden. De familie Briggeman was
trouwens rijkelijk vertegenwoor
digd in de modder-industrie. de al
jarenlang bestaande vriendschap
tussen de familie Briggeman en de
eigenaar van het „Huys te Wales
teyn", de heer Trouw, lag daaraan
ten grondslag. Toen de zaak een
maal begon te lopen leverde de fa-
milie Briggeman de arbeidskrach
ten. Met elf kinderen thuis gaf dat
.geen problemen. Zeven kinderen
vonden hun weg naar het kuuroord,
waar in totaal zo'n twintig personen
tijdens de hoogtijdagen een werk
kring hadden gevonden. Zo waren
Cornelia en Slem Briggeman belast
met het schoonspuiten van de pa
tiënten als zij uit de modderkuip
stapten, en Cor Briggeman had zijn
handen vol aan het schoonhouden
van de in totaal veertien 2-per-
soons-, en tweeëntwintig 1-per-
soons-kamers. Van al het personeel
is er nog maar één in leven, de eer
der aangehaalde „manus-van alles".
Wat hem altijd bij zal blijven is de
indringende geur die door de mod
der werd verspreid: „Grijze modder,
die stinkt als de bliksem. Modder
stinkt altijd, maar deze is anders-
Een benauwde lucht die zeker bij
het koken amper te verdragen
was." Dat moge ook blijken uit de
dichtregels in het gastenboek, want
nagenoeg iedereen vermeldt de
zwavelachtige geur. Daaraan viel
niet te ontkomen want veelal zat
men tot aan de nek in een met war
me modder gevulde kuip. Bij het
opwarmen werd overigens niet al
tijd de nodige voorzichtigheid in
acht genomen. „Het gebeurde een
enkele keer weieens dat de modder
te warm was, en dat patiënten gil
lend in de kuip zaten, aldus Brig
geman die zich over de patiënten
nog weet te herinneren:„Het waren
natuurlijk allemaal gebrekkige
mensen. Ze kwamen maar voor één
doel, en dat was hun gezondheid.
Daardoor vielen rangen en standen
weg. Iedereen was gelijk aan elkaar,
en de mensen waren ook allemaal
even hartelijk en vriendelijk. Naar
hun mede-patiënten maar ook naar
het personeel. Wat me altijd bijge
bleven is, is de orde die er heerste.
Men stond op tijd op, op tijd ging
men in de modder, op tija rusten, de
maaltijden op een vaste tijd en 's a-
vonds om tien uur precies ging ie
dereen slapen. Ja, orde heerste er
zeker." Voor de heilzame werking
van de modder had de heer Brigge
man destijds als kleine jongen wei
nig oog: „Je had daar gewoon je.
werk natuurlijk. Maar om je heen*,
zag je toch ook mensen die echt op
knapten van zo'n kuur. Daardoor
ging je er in geloven, want je zag
Het met je eigen ogen. Maar je zag
ook wel dat de mensen zélf er in
moesten geloven, anders werkte het
nietMaar d'r binne d'r in ge
neze
