KUNST/RTV
Een schop tegen
de ivoren toren
Olympische opera
van een nieuwe
Richard Wagner
Sibelius in de Balkan
I
MULTINATIONAL ROBERTWILSON
198
ter meulen
m
Ijl
i
David Bowie
als
Livingstone
Rotterdams Nieuwsblad
maandag
22 augustus 1983 i
Eindhoven Wat is
dat móói! Ik wist niet
dat er zulke mooie
dingen bestonden...
Kan je tóch zien dat 't echte
1*1 kunst is!" Het aan de tongval
hoorbaar Brabantse echtpaar is
werkelijk verbijsterd. 'Kunst',
zo kan je met vrij grote zeker-
heid aan hen afzien, was voor
door
Rob Vermeulen
deze mensen lot gisteren toe
een beperkt begrip. Het ge
bronsde zigeunerjongetje met
de op de wang een biggelende
traan, die dat o zo knap ge
schilderde natte spoortje ach
terlaat. Of de Nachtwacht mis
schien, maar dat is zo ver
weg...
De in het oog vallende groen-
/rood/witte zeefdrukken die
een galerie uit het Brabantse
Nu enen laat zien, de in de stijl
van de oude meesters geschil
derde landschappen, de bron
zen sculptuurtjes, tekeningen,
etsen, litho's te kust en te
keur. dit alles vormde de afge
lopen drie dagen voor duizen
den mensen een eerste kennis
making met do beeldende
kunst van vandaag. "Holland
Art Initiative', de manifestatie
die vrijdag, zaterdag en zondag
.gehouden werd in en om het
Philips Ontspannings Centrum
(POC) in Eindhoven is dan
ook qua opzet zonder meer ge
slaagd.
Want die kennismaking, dat
slechten van de geweldige
drempels waar menig galerie
houder en museumdirecteur
zo'n last van heeft, dét was het
ideaal waaruit de inspannin
gen van twee 'vrije jongens'
voortkwamen. Robby Veer
man (38, grafisch ontwerper)
en Tjallie Huizenga (36, semi-
professioneel beeldend kunste
naar), ongehinderd door frus
traties maar wel behept met
een gezonde hekel aan alles
dat door ambtelijke handen
moet en dan heel lang duurt,
hebben bewezen dat je met
een heleboel kunst in een on
gedwongen sfeer wel degelijk
een groot publiek op de been
kunt brengen.
Een publiek dat zich uitstekend amuseert
ook nog.
Slaap
„Geen kater, wel slaap", beeft Tjallie Hui
zenga aan het eind van de laatste dag van
zijn 'Holland Art Initiative'. Er is dan ook
hel een en ander een beetje misgegaan.
Om het publiek, dat vijf gulden moest be
talen, in voldoende mate naar het POC te
krijgen hadden hij en zijn compaan het
idee om enkele fikse pop-acts te engage
ren. Joe Cocker, bijvoorbeeld, en K.C. and
the Sunshine Band zouden optreden in het
aanpalende PSV-stadion.
Dat is werk voor door de wol geverfde
ouwe rotten in het vak, zo bleek alras. Dus
werd in de nacht van vrijdag op zaterdag
besloten, dat de financiële en organisatori
sche zorgen verder van Veerman Hui-
zenga's schouders zou worden afgenomen,
en dat de ervaren directie van het POC de
zaak met vaste hand tot een goed einde
zou brengen.
Dat is gelukkig ook gebeurd. Joe Cocker
verzorgde een sfeervol concert, en dat
K.C, het gisteravond op het laatste mo
ment liet afweten kon zelfs het POC-ma-
nagement niet verweten worden. Huizen-
ga: „Toen wij met onze plannen in de pu
bliciteit kwamen, was er een heleboel kri
tiek en ongeloof. Zo van 'dat krijgen die
jongens nooit voor elkaar, dat kunnen ze
.niet betalen'. Onzin natuurlijk, maar met
zulke praatjes gaan allerlei bands wel in-
eens veertig, vijftig procent van het hono
rarium vooruit vragen. En ja, dót kunnen
wij inderdaad niet opbrengen voordat de
baten binnen 2ijn..."
Hoopvol
Onwetend van de organisatorische proble
men liepen ondertussen in totaal meer dan
50.000 mensen het POC in en uit. Meer
dan verwacht, precies zoveel als "gehoopt,
en waarschijnlijk net genoeg om er geen al
Kunst kijken in honderden kraampjes: voor velen
een eerste kennismaking.
te grote financiële strop van te maken.
„Niemand houdt hier een cent aan over" is
de voorlopig voorzichtig-optimistische uit
spraak van POC-directeur W.C. Miedema.
Maar voor de initiatiefnemers zou een der
gelijk resultaat voldoende zijn om volgend
jaar met frisse moed opnieuw te beginnen.
Hoopvolle woorden, die ook al klonken bij
diverse deelnemers aan de kunstmarkt in
de grote Jubileumhal van het POC: niet
alleen galeries en kunsthandelaren, maar
vooral ook bedrijven in materialen en be
nodigdheden voor de amateur-kunstenaar.
Alom enthousiasme wegens de sfeer en de
omzet viel evenmin tegen, zo is de stem
ming onder deze deelnemers samen te vat
ten. „Moeten ze zeker volgend jaar weer
doen. De kunstmarkt in Bazel is tenslotte
ook zo begonnen", aldus een tevreden ver
koper van grafiek, die overigens verklaar
de temidden van het vele 'kunstvreemde'
publiek toch ook zijn vaste klantenkring
aan te treffen.
Toren
Het beeldmerk dat voor het Holland Art
Initiative was ontworpen vertoont een mo
dieuze herenschoen, die een rond kasteel
torentje in stukken schopt. Een aardige
weergave van de bedoelingen van de orga
nisatoren, die de beruchte ivoren toren
van de kunst wilden slechten, 'zodat een
doorbraak kan worden gemaakt naar een
betere verstandhouding tussen kunstenaar
en publiek'.
Welnu, de fundamenten van die ivoren to
ren lijken in Eindhoven aardig aangetast.
Beeldende kunst werd onbeschaamd gelar
deerd met al dan niet bijpassende pop- en
andere muziek, piet de absurde toeren van
de theatergroep Onk, met Brabantse hoe
veelheden koffie, pils en broodjes haring.
Een gezellige rommel af en toe, maar wei
een rommel waar misschien veel mensen
een beetje wijzer van zijn geworden, „En
dat was precies wat we wilden", aldus
Tjalle Huizenga.
Schilderijen, materialen en muziek in de Jubileumhal van het POC,
Holland Art Initiative- trekt ruim 50.000 kunstkijkers 'ft
I
Rotterdan Wat hebben
Mata Hari, Koningin Wil
helm ina en Karl Marx ge
meen? Zij treden op in de
enkele avonden in beslag
nemende opera 'the CI
VIL warS* (zo en niet an
ders is de typografie) van
Robert Wilson, die de on
dertitel 'A Tree Is Best
Measured When It Is
Down' draagt. Première:
de Olympische Spelen
1984 in Los Angeles. Wil
sons levenswerk, dat vol
gens zijn schatting langer
dan twaalf uur zal duren,
wordt opgevoerd in het
kader van de culturele ac
tiviteiten rond de Olympi
ade van volgend jaar.
Ook David Livingstone, Jean
ne d'Arc, kapitein Nemo, prins
Willem van Oranje, Madame
Curie en Don Quiehotte zijn
van de partij. Eln Abraham
Lincoln wordt doodgeschoten
terwijl hij naar de film 'Gone
with the wind' zit te kijken.
David Bowie neemt de rol van
Livingstone op zich. De be
door
Aad van der Ven
roemde operasopraan Hilde-
gard Behrens die van Madame
Curie, terwijl de volumineuze
zwarte zangeres Jessye Nor
man eveneens meedoet.
Het project is zo omvangrijk
en zo kostbaar, dat vijf landen
participeren m de produktie
van de diverse onderdelen van
'the CIVIL warS'. Vanaf vol
gende maand tot april volgend
jaar gaan die afzonderlijke de
len van de opera achtereen
volgens in Rotterdam, Keulen,
Tokyo, Rome en Minneapolis
in première.
Schaatsers
Het eerste deel van de opera
Bowie, Behrens en Norman
zitten er niet in wordt ge
durende deze weken gerepe
teerd in de Rotterdamse
Schouwburg (officiële premiè
re 7 september a.s.). Op het to
neel een Nederlands winter
landschap met sneeuw en ijs.
Een paar schaatsers glijden
voorbij op een daarvoor spek
glad gemaakt stukje van het
toneel. Onder hen bevindt zich
Mata Hari.
Koningin Wilhelmina loopt,
met bontje, statig achter een
slee. Op de achtergrond ver
schijnen de authentieke film
beelden van Wilhelm in a's
aankomst na de bevrijding in
1945, toen ij in Zeeland aan^
land was gekomen. Beschik
baar gesteld door de Rijks
voorlichtingsdienst. Een
dwerg komt het toneel op. Die
moet Willem van Oranje voor
stellen. Dichterlijke vrijheid
van de maker. In de coulissen
liggen enkele duizenden tul
pen van kunststof opgestapeld.
Voor als we een seizoen, dat
wil zeggen een uurtje, verder
2ijn. Dan kan die enorme ijs
beer die er naast staat worden
opgeborgen.
Spin
Een ongewone 'opera' (zo
noemt Robert Wilson 41
jaar al zijn theaterstukken,
hoe nietig het muzikale aan
deel ook is). Honderden men
sen in vijf steden werken er
aan. Maar de groep die in
Keulen actief is weet niet wat
de collega's in Tokyo doen. De
mensen van de opera van
Rome hebben geen notie van
wat er allemaal in het Guthrie
Theatre in Minneapolis ge
beurt. Een scenario ontbreekt.
De enige die alles weet is Bob
Wilson, de Amerikaanse 'mes-
sias" van het avantgarde-thea-
ter, de maker van 'Einstein on
the Beach', met die urenlang
langzaam bewegende plaatjes
op een sober toneel, met lo
pende band-mu2iek van Philip
Glass.
Wi'ly Hofman, éminence grise
van het toneel in Rotterdam,
behoorde 101 de voorstanders.
Hij was er snel bij om die hele
Eïnstein-produktie naar Euro
poort te laten verschepen. Ro
bert Wilson is dat nog niet
vergeten. Daarom krijgt Rot
terdam de primeur van de
'Ring des Nibelungen' van de
twintigste eeuw, waar de hele
culturele wereld naar uitkijkt.
Dat kost de Toneelraad Rot
terdam drie ton, ongevegr de
helft van wat het eerste stuk
'Civil Wars' het duurt nog
geen twee uur in totaal
kost. De rest komt van het mi
nisterie van WVC en sponsors.
Pretenties
Bij Richard Wagner lag onge
veer een half mensenleven
tussen de eerste ïdeeen en de
uiteindelijke realisatie van
'Der Ring des Nibelungen'.
Stoekhausen denkt voor zijn
levenswerk 'Licht' iets minder
tijd nodig te hebben. Maar op
zijn beurt wordt hij makkelijk
ingehaald door Robert Wilson,
werkend aan een 'Gesamt-
kunstwerk* van eveneens im
mense afmetingen en onstoffe
lijke pretenties.
Maar de vergelijking is niet
eerlijk. Bob Wilson wordt ge
assisteerd door een groot aan
tal scenarioschrijvers, onder
wie Heiner Myller en Susan
Sontag. En door minstens vijf
componisten: Gavin Bryars,
David Byrne (leider van de
rockgroep de Talking Heads),
Nicolas Economou (hij compo
neerde de grotendeels op de
band vastgelegde muziek voor
het Rotterdamse deel), Jo
Kondo en zijn oude bentgenoot
Philip Glass.
Robert Wilson
voor de
Schouwburg in
Rotterdam.
„Dit wordt een werk geheel in
overeenstemming met het ka
rakter van de Olympische
Spelen", zegt Wilson in de na
een belichtingsrepetitie nog
half verduisterde Rotterdamse
Schouwburg. Hij zit in het
midden van de zaal aan de re
gietafel en houdt alles in het
oog. „Het gaat om de broeder
schapsgedachte. Allerlei lan
den en rassen, vertegenwoor
digd door hun beste mensen.
Niet alleen in de sport maar
ook in de kunst".
Mensheid
Het begon allemaal zoals het
bij menige ordentelijke opera
componist pleegt te beginnen.
Robert Wilson dacht aan eert
werk van een paar uur over
de Amerikaanse Burgeroorlog.
Later kwam zijn schatting op
negen uur. De Amerikaanse
Burgeroorlog was nog slechts
het vertrekpunt voor een eso
terisch epos over de geschiede
nis van de mensheid.
Nu hij in Rotterdam is spreekt
hij, zonder met zijn ogen te
knipperen, over een werk van
tussen de twaalf en vijftien
uur. Veel verder kan hij moei
lijk gaan. Want de première
van het totale werk is al vast
gelegd op enkele juni-avonden
volgend jaar m Los Angeles.
De organisatie kwam bij Wil
son met het verzoek of hij vol
gend jaar met een nieuwe pro
duktie van 'Einstein on the be
ach' naar Los Angeles wilde
komen. Wilson zei: „Ik kom
liever met iets nieuws".
Kort daarop, ruim twee jaar
geleden, zat hij in de Beierse
Staatsopera in München. Met
enkele tientallen door hem
uitgezochte Duitse artiesten
(musici, beeldende kunste
naars, schrijvers) en theater
technici «praatte hij over zijn
nieuwe project. Een jaar latpr
organiseerde hij een soortgelij
ke workshop in Tokyo. Afge
sproken werd. dat Kabuki- en
No-spelers eer» belangrijk aan
deel in 'The Civil Wars' zou
den hebben. Vijftiende-eeuwse
Japanse muziek zou moeten
worden gecombineerd met
avant-garde-klanken van Jo
Kondo.
In juni 1982 dreef hij schrij-
vers, dansers, choreografen,
acteurs en musici een man
of zestig bijeen in de West-
duitse stad Freiburg. De sessies
duurden vier weken. Het ge
heel werd afgerond met een
vijf uur durende bijeenkomst
in het stadstheater van Frei
burg, waar de medewerkers
werden voorgesteld aan moge
lijke sponsors uit het interna
tionale bedrijfsleven, die ook
al iets van de dekors konden
zien.
Volgende stap: een bijeen
komst in maart van dit jaar in
Rotterdam: Nederlandse ac
teurs en actrices, de Toneel-
raad Rotterdam, de componist
Nicolas Economou uit Cyprus
en de Amerikaanse choreo-i
graaf Jim Self kwamen er bij.
In juni j.l. zat Wilson in Keu
len. Hij sprak met onder ande
ren David Byrne en Heiner
Muller. Vorige maand Rome.
Praten over het laatste onder
deel van 'the CIVIL warS'
met Philip Glass en de staf
van de Opera van Rome (aan
dit deel komt een compleet
symfonie-orkest tc pas).
Intussen maakt Robert Apple-
garth, directeur van de Byrd
Hoffman Foundation in New
York, 2ich nog steeds zorgen.
Het totaal zal ongeveer veer
tien miljoen dollar kosten.
Tien procent wordt door de
organisatie van de Olympische
Spelen betaald. De rest moet
van kunstinstellingen, overhe
den en sponsors in de verschil
lende deelnemende landen ko
men. En van de Byrd Hoff
man Foundation zelf, een door
Robert Wilson opgerichte
stichting, die de wereld onder
meer door middel van 'CIVIL
warS Newsletters' geregeld op
de hoogte houdt van de stand
van zaken rond de langste en
duurste opera aller tijden.
In Nederland stond bet minis
terie van WVC niet op de eer
ste rij toen er bijdragen wer
den gevraagd. Een aanvraag
voor 700.000 gulden werd af
gewezen. Toen de Toneelraad
vervolgens aanbood drie ton in
de produktie te steken kwam
WVC alsnog met 120.000 gul
den over de brug. Alleen door
dat het eerste deel van 'the CI
VIL warS' na de Rotterdamse
voorstellingen (try-outs op 2, 3
en 5 september, officiële op
voeringen van 6 tot en met 11
september) aan Frankrijk kon
worden verkocht (33 voorstel
lingen in 8 steden) kon het
Nederlandse aandeel ook wer
kelijk gerealiseerd worden.
Het overbrengen van de pro
duktie volgend jaar naar Los
Angeles dat kost al gauw
een paar ton is bij lange na
nog niet rond. De Byrd Hoff
man Foundation en zijn Ne
derlandse contactmensen zijn
nog druk bezig met fund rai
sing. Daarnaast zijn er contac
ten met musea in een groot
aantal landen in verband met
het exposeren van de circa
zeshonderd ontwerp-tekenin-
gen die Robert Wilson voor
'the CIVIL warS' heeft ver
vaardigd (een nogal wazig
ogende selectie is tot en met 13
september in Museum Boy
mans-van Beuningcn te zien).
Televisie
Wat gebeurt er met 'the CI
VIL warS' na de Olympische
Spelen van 1984 Daarover
maakt Robert Wilson zich
geen zorgen: „De diverse de
len van de opera blijven bij
verschillende theaters op het
repertoire. Rome heeft al toe
gezegd er zeker mee door te
gaan. En een ander deel gaat
naar Stuttgart. Mijn werk zal
langer leven dan ik. Kijk maar
naar Einstein on the beach'.
Dat wordt binnenkort in een
geheel nieuwe produktie opge
voerd".
De Sudweslfunk in Baden-Ba
den wil een radio-versie van
'the CIVIL warS' realiseren.
En Robert Wilson zelf werkt
aan een televisie-produktie,
die volgens jaar ook tijdens de
Olympische Spelen te zien zal
zijn. Hij is bereid daarvoor
flinke stukken uit zijn werk te
snijden. Want het is hem heel
wat waard, dat via de televisie
iedereen, die aan zijn toestel
gekluisterd zal zitten voor de
sport-eve nemen ten, c»ok een
portie 'the CIVIL warS' zal
krijgen (de bedoeling is dat de
sport heel slim aan de kunst
wordt gekoppeld). Intussen
denkt Robert Wilson ook al
weer aan iets totaal anders.
Nadat Wolfgang (kleinzoon
van Richard) Wagner heeft
had uitgenodigd 'Parsifal' in
Bayreuth te regisseren (dat
ging niet door wegens een me
ningsverschil met dirigent Ja
mes Levine) hebben nu enkele,
andere operahuizen hem ge
vraagd voor het werk van
Wagner. Zo ontmoeten de gro
te geesten dood en levend
elkaar.
Concertgebouw, Amsterdam:
Concertgebouworkest o.l.v.
Herbert Blomstedt, m.m.v.
Thomas Zehetmair (viool);
vioolconcert van Sibelius en
symfonie nr.5 van Beethoven.
Amsterdam In de zo
mermaanden is Amster
dam zo ongeveer de enige
stad in ons land die mu
ziekliefhebbers iets te bie
den heeft. Het Concertge-
door
Aad van der Ven
bouw doet met zijn zomer-
serie, waaraan diverse or
kesten meewerken, boven
dien de toeristen een ple
zier. Die zien dit jaar de
grote zaal op haar mooist,
want de vervanging van de
oude, gerafelde stoelen
door iets beter zittende re
plica's is net voltooid en
het hout op en rond het po
dium is grondig opgeknapt.
Aan de zomerserie neemt
het Concertgebouworkest
met vier concerten deel.
Een mooie gelegenheid om
de stukken door te nemen,
die in de komende weken
onder leiding van Haïtink
in Gent, Edinburgh, Lon
den, Montreux, Luzern en
een aantal Westduitse ste
den worden gespeeld. Al
leen het concert van zater
dagavond j.l, viel buiten
het kader van die voorbe
reiding op de toernee.
Dirigent en solist traden
voor het eerst met het
Concertgebouworkest op,
namelijk Herben Blom
stedt, in 1927 tn Zweden
geboren, chefdirigent van
de Staatskapelle Dresden,
en Thomas Zehetmair,
Oostenrijker, geboren in
1961, algemeen beschouwd
als één van de grote vioo
lontdekkingen van dc laat
ste jaren.
Blomstedt kenden we in
Nederland al van zijn con
certen met zijn eigen or
kest van Dresden (wie er
bij was herinnert zich een
wondermooie Bruckner-
uitvoering) en van zijn op
treden met het Rotterdams
Phil harmonisch Orkest in
het afgelopen seizoen. En
van zijn platen, met onder
meer de complete symfo
nieën van Nielsen. Geen
spectaculaire dirigent, die
Blomstedt, Wel iemand die
op een sobere, trefzekere
manier het beste uit een
orkest haalt. Wat zaterdag
avond dan ook gebeurde.
Dat Zehetmair met zijn 22
jaren al in hoog aanzien
staat blijkt wel uit het feit,
dat Telefunken hem Bachs
complete sonates en parti
ta's voor vioolsolo liet op
nemen. Een taak die altijd
alleen weggelegd is ge
weest voor oudere, rijpe
violisten.
Zehetmair begon zijn uit
voering van het vioolcon
cert van Sibelius wat pro
blematisch. Eigenlijk werd
vrijwel het hele eerste deel
ontsierd door de glijpartij
en, die we gewoonlijk ho
ren bij in de horeca werk
zame violisten van al dan
niet gefingeerde Balkan-
origine. En dat is voor dc
grote eenzaamheid in Sibe
lius' muziek niet het ideaal.
Maar het tweede en het
derde deel klonken veel
overtuigender. De finale
speelde Zehetmair zelfs
met een combinatie van
flair en ritmische precisie
die je in dit stuk maar zel
den hoort.
Als Thomas Zehetmair niet
meer uit zijn fraaie Gua-
dagnini (bouwjaar 1751)
wil persen dan er in zit zou
hij wel eens één van de
grote violisten van zijn ge
neratie kunnen worden.
ADVERTENTIE
Voordeel voor U!
Kant en klare geborduurde
vensterval die 20 opgehangen
kan worden door de hand kla
re lussen aan de bovenkant in
beige Kom snel, op op' 30
cm hoog Per meter
50 cm hoog per meter
van oervoor 2,98
jïjr
