ROTTERDAM
21
Rellen, branden,
plunderingen en
mysterieuze kokers
Bi
1
m
cH
Top Slavenburg is zich
van geen kwaad bewust
■l
CR00SWUK
ZOfllS'TWftS
Technische
Maascommissie
ingesteld
IKONINGINNEKERK (1)
'Zwarte kunstgrepen' niet aangepakt
Rotterdams Nieuwsblad
vnjdag
RL/RZ/RV/RY/KW/RS 21 oklober 1983
Op 17 maart 1972 ging de
Koninginnekerk met don
derend geraas tegen de
vlakte. In de gebrokkelde
resten die nog overeind
stonden herinnerden her
en der verspreid liggende
ornamenten er aan betere
tijden; aan de jaren dat de
kerkgangers er onder de
kruisgewelven door langs
de openstaande teakhou
ten deuren wandelden om
er plaats te nemen in het
middenschip, de voor-
beuk, de twee dwarsbeu
ken of het absis. Het door
boogvensters binnendrin
gende daglicht gaf er zicht
2 op vier zware natuurste-
i nen hoekpijlers, waarin de
l namen van de evangelis-
l ten Mattheus, Marcus, Lu-
rcas en Johannes waren
c aangebracht. De muren
t van de voorbeuk en het
j liturgisch centrum waren
versierd met gekleurde
tegeltableaus.
Boven de ingangen waren bïj-
belteksten aangebracht: 'Hebt
i God lief boven alles en uw
naaste als u zeiven', 'Waar
i Liefde woont gebiedt de Heer
den zegen', en: 'Komt her
waarts tot Mij allen die ver
moeid en belast zijn en Ik zal
n rust geven'. Ook op de kapi-
telen van de frontgalerij prijk-
'ten bijbelteksten: 'Vreest God',
'Zijt sterk', en: 'Leef in Vrede'.
Op de liturgietafel lag een
zwartleren bijbel uit 1867, ooit
geschonken aan koningin Wil-
helmina, maar in 1907 door de
vorstin teruggegeven ter gele
genheid van de officiële in ge
bruikneming van de Kohin-
ginnekerk. Aan de hoofdin
gang herinnerde een roodmar
meren gedenkplaat aan het
feit dat de koningin haar
goedkeuring had gehecht aan
de naam van kerk:
SOLI DEO GLORIA
'Dat Uwe oogen open zijn
nacht en dag over dit huis'
i Kon. 8:29a
Dit kerkgebouw waaraan met
medeweten van Hare Majesteit
KONINGIN WILHELM1NA
i de naam is gegeven van KO-
NINGTNNEKERK werd aan
de Ned.Herv. Gemeente ge-
schonken door drie leden die
niet wilden genoemd worden.
\Het orgel werd door de ge
meenteleden bekostigd. Deze
milde gift blijve in dankbaar
aandenken van volgende ge
slachten.
Anno Domini - MDCCCCVII
De kerk was een geschenk
van mevrouw Van Os en de
De zonen van de heren J.J.L.Mees, W.H.van Oordt en dr. Van Wiliegen tijdens het leggen
van de eerste steen op 13 juli 1904. In het midden de koker die 68 jaar later voor emotionele
taferelen zou zorgen.
IjJhM
h
De Koninginnekerk in maart 1966.
Protest tegen de aangekondigde sloop van de Koninginne
kerk.
zusters Elisabeth en Maria Jo
hanna van Dam. Eerder al
hadden de twee zusters hun ri
ante, 22 kamers tellende villa
aan de Westersingel afgestaan
om er een diaconessenhuis in
te kunnen vestigen. Elisabeth
overleed in 1909 op 67-jarige
leeftijd. Maria Johanna werd
77 jaar en overleed in 1926.
Op dat moment was de Konin
ginnekerk aan de Boezcmsin-
gel al negentien jaar in ge
bruik. Op 1 april 1907, op
tweede paasdag, was de kerk
met een feestelijke zangdienst
officieel in gebruik genomen,
waarbij de dienst geleid werd
door de toenmalige oudste pre
dikant, ds.H.van de iïagt Het
.eerste psalm dat door de in
drukwekkende ruimte schalde
was 'Loof, loof den Heer, mijn
ziel met alle krachten'. Omdat
het orgel op dat moment nog
niet gereed was, zorgde het
fanfarekorps Obadja voor de
muzikale begeleiding.
De bouw van de kerk, uitge
voerd door aannemer N.Tin-
bergen, naar een ontwerp van
de Rotterdamse architecten
B.Hooykaas jr. en M.Brink-
man, had precies vier jaar ge
duurd. Met de werkzaamhe
den was begonnen in februari
19G4, waarna op 13 juli van dat
jaar de eerste steen werd ge
legd door de zonen van de ne
ren J.J.L.Mees, W.H.van
Oordt en dr. Van Wiliegen. De
plechtigheid stond onder lei
ding van -ds. B.ten Kate, die
vier jaar later, tijdens de eerste
kerkdienst een feestrede hield,
ontleend aan Psalm 118 vers
24: 'Dxt is de dag die de Heere
gemaakt heeft; laat ons op de
zelve ons verheugen en ver
blijd zijn'. Niemand van de
kerkgangers, die na het zingen
van het gezang '...aan dit huis,
met dank en bede tot Uw
dienst thans ingewijd', opgeto
gen huiswaarts keerden, kon
bevroeden dat die zelfde Ko
ninginnekerk, 64 jaren later
al, inzet zou worden van ac
ties, rellen, brandstichtingen,
diefstal, plunderingen en kort
geding procedures.
Gesloten
De oorzaak van de turbulente
periode in de jaren zeventig
voert terug naar 1967, het jaar
waarin bekend werd dat de
kerk moest worden verkocht.
Restauratie had geen zin meer.
In de jaren erna werd nog wel
gezocht naar mogelijke kopers,
maar toen ook die zich niet
aandienden, werd besloten d?t
de kerk op 1 september 1971
zou worden gesloten. De kerk,
waarin in september 1945 nog
het personeel van alle ge
meentelijke technische dien
sten was toegesproken om in
eendracht en onderlinge sa
menwerking de herbouw van
de gebombardeerde stad aan te
pakken, moest worden ge
sloopt.
En het was vooral dit bericht
dat verstrekkende gevolgen
zou krijgen. Plotseling werden
er allerlei actiegroepen uit de
grond gestampt. Zoals de Ver
eniging Vrienden van de Ko
ninginnekerk, die zich onder
voorzitterschap van
ds.T.W.Dekker begon ce beij
veren voor het behoud van de
kerk. Anderen gingen op ei
gen houtje te werk. Zoals Wil
lem David Pruikemaker, een
conducteur van de RET, die in
door Hans Soeters
allerijl een brief aan de konin
gin schreef en kort hierna al
antwoord kreeg van minister
Schut van volkshuisvesting en
ruimtelijke ordening:
'Naar aanleiding van een aan
Hare Majesteit de Koningin
gericht verzoek het daarheen
te leiden dat de Koninginne
kerk te Rotterdam niet zal
worden gesloopt, bericht ik u,
dat zulks afhangt van de vraag
of de kerk al dan rn'et op de
Monumentenlijst geplaatst zal
worden. Naar mij is medege
deeld, bereidt de Rijksdienst
voor de Monumentenzorg
thans de aanwijzing tot be
schermd monument voor van
gehouwen uit de tweede helft
van de vorige en begin van
deze eeuw. Daarbij is mij ver
zekerd dat er mede aandacht
zal worden geschonken aan de
Koninginnekerk. Enige in
vloed bij het tot stand komen
van de Monumentenlijst kan
ik echter niet uitoefenen
St. Nicaise
Het was op dat moment april
1971 en alles leek er op dat de
Koninginnekerk voor sloop
zou kunnen worden behoed.1'.
Maar er volgde een periode
vol van tegenstrijdige berich
ten. In juni van dat jaar werd
gemeld dat de kerk was ver
kocht aan de Bestuurdersband
van het Nederlands Vak Ver
bond. Op 2 januari 1972 zou
met de sloop worden begon
nen om plaats te maken voor
een bejaardenflat. Daarmee
was de stroom van berichten
pas goed op gang gekomen.
Eind juli 1971 heette het dat
alles weer onzeker was gewor
den; er was uitstel van de
sloop aangevraagd. Anderen
wezen er op dat de groenbe-
koepelde kerk nooit een zelfde
ondergang te ge moet mocht
gaan als ooit de St.Nicaise in
Reims, een wonder van go-
thiek, dat in 1795 voor 45.000
francs aan een sloper was ver
kocht, die er. alvorens hij het
gebouw met de grond gelijk
maakte, er eerst nog voor
600.000 francs aan materialen
had uitgehaald. In agustus wa
ren er al vierduizend handte
keningen bijeen gebracht om
de op dat moment eigenaar
van de kerk zijnde Stichting
Bejaarden Huisvesting Rotter
dam op andere gedachten te
brengen.
De reactie vanuit die hoek was
echter uiterst lakoniek. Secre
taris A.Ton: 'Vierduizend
handtekeningen, wat is dat op
een bevolking van 600.000
mensen? Nog geen promille.
En wat zegt het verder nog
Ze moesten de mensen die een
handtekening zetten daarmee
verplichten ook alle kosten te
dragen voor het onderhoud.
En ook misschien om elke
zondag een dienst bij te wo
nen'. In het kantoor van de
stichting lag op dat moment
het koopcontract, gesloten met
het kerkbestuur van de Ne
derlands Hervormde Kerk. En
er bovenop lag de door de ge
meente Rotterdam verstrekte
sloopvergu nn i ng.
Ook het wijkorgaan Crooswijk
bleek voorstander van het slo
pen van de kerk. De argumen
ten dat de kerk een vertegen
woordiger was van de Jugend
stil en dat juist daar de Mat
heus Passion er zo mooi klonk,
werden door voorzitter -
drs.Jaap van Vuure 'verge-
zocht' en 'lachwekkend' ge
noemd. 'Wij zijn meer begaan
met het lot van de honderden
bejaarden in onze wijkdie zo
dringend behoefte hebben aan
een passende voorziening in
en rond de eigen woonbuurt.
Sloop die kerk en sla zo gauw
mogelijk de eerste paal'.
Maar het werd 8 september, de
dag waarop de Rotterdamse
architect Henk Zwanziger be
kend maakte dat hij in onder-
handeling was met een parti
culiere organisatie, die bereid
leek te zijn in Crooswijk een
stuk grond te kopen. Daarop
kon dan het zo dringend ge
wenste bejaardentehuis wor
den gebouwd, terwijl de Ko
ninginnekerk kon blijven
staan. Het vroegere godshuis
zou volgens Zwanzigers plan
nen worden omgebouwd tot
theatercentrum. Maar het
wordt weer stil rond deze
plannen.
Het werd oktober, de maand
waarin het Tweede Kamerlid
mejuffrouw Haas (Christelijk
Historische Unie) overwoog de
Koninginnekerk in een motie -
aan de orde te stellen en het
Actiecomité tot Behoud van de
Koninginnekerk koningin
Juliana in een telegram om
een audiëntie verzocht. Het
antwoord kwam van de hand
van mr.R.R.Rochat, de secreta
ris van het Kabinet der Ko
ningin; 'De koningin kan zich
wegens drukke werkzaamhe
den niet persoonlijk bemoeien
met deze kwestie. Het tele
gram is "ter hand gesteld van
minister Udink van volkshuis-
vestig en ruimtelijke orde
ning.
Volgende aflevering: De
mysterieuze kokers van de
Koninginnekerk...
iniiiiiiimiiiimiiuiiiiminiiiiiiiiiiiiiiiin
Vervolg van pagina 3
Rotterdam De verho
ren van vier gearresteerde
leden van de zeskoppige
raad van bestuur van Sla-
venburg's Bank tonen
aan, dat de top volledig op
ae hoogte is geweest van
jje misstanden. Allen ver-
Waren zich hiertegen te
hebben verzet en ontken
hen directe schuld. Uit
Jet recherche -ond erzo ek
blijkt echter, dat de raad
van bestuur niet of nau
welijks heeft ingegrepen.
Voormalig president-directeur
Jör. Piet Slavenburg verklaar
de. dat hij in 1979, '80 en '81
amper meer bij interne bank
zaken was betrokken. Op be
langrijke punten tijdens de
verhoren zei 'mr. P.' zich niets
meer te kunnen herinneren.
Hij verweerde zich verder met
het feit, dat er zo'n 2even fili-
aaldirefcteuren in de loop der
tijd waren ontslagen. Hij ver
telde er niet bij, dat dit afzon
derlijke 'probleemgevallen'
waren. Zo werd de directeur
van het kantoor Zeist ontsla
gen na een privé-fraude. De
filiaaldirecteur in Zwolle
vloog de laan uit, nadat hij zes
miljoen had gepompt in de
eredivisie-voetbalclub PEC
Zwolle, waarvan hij ook voor
zitter was.
Bewijs
Piets broer Ruud (60), binnen
de raad belast met de binnen
landse kantoren, verklaarde,
dat hij zich de laatste vier jaar
'slechts in zeer geringe mate'
met kredietverlening had be
door
Robert van de Roer
zig gehouden. Ruud zei, dat hij
van veel kredieten niets afwist
of zich deze niet meer kon
herinneren. Tegen Ruud, van
wie veel belastende stukken
met parafen zijn gevonden,
heeft justitie voorlopig het
meeste bewijs: aanvragen voor
kredieten met zwart geld als
onderpand werden steevast
goedgekeurd.
Mr. G.H. Hintzen .(63), twee
weken geleden door een kort
geding vrijgelaten, vertelde tij
dens de verhoren, dat hij juist
het zwarte geld wilde oprui
men. Hintzen deed dit onder
meer in de Belgische filialen
van de bank, waar de praktij
ken eveneens waren geesca-
leerd.
De als deskundig omschreven
drs. Gonggrijp zei ook, dat hij
zich tegen de zwart-geldactivi-
teiten had verzet. Hij had ech
ter zijn handen al vol aan zijn
eigen afdeling.
Alle vier verdachten verwe
zen naar de vier vergaderin
gen in het voorjaar van 1980,
waarin de raad van bestuur de
zwart-geldpraktijken besprak.
Dit gebeurde mede naar aan
leiding van een onderzoek van
het hoofd van de interne ac
countantsdienst (IAD), Jaap
Pronk. Hij had op eigen houtje
het zwart-geldcircuït binnen
de bank onderzocht en dit bij
de leiding aangekaart. Pronk,
vorig jaar aangehouden tijdens
het onderzoek tegen de Am
sterdamse filiaaldirectie, is ai
uitgesloten van rechtsvervol-
ging.
In de bewuste besprekingen
van de raad werd Ruud Sla
venburg belast met de aanpak
van de zwart-geidpraktijken.
Hij delegeerde dit aan P.C.J.
Grol, die als hoofd kantoren-
management vanaf het hoofd
kantoor de contacten onder
hield met de bijkantoren.
Slavenburg meende, dat de
kantoordirecteuren mondeling
moest worden meegedeeld, dat
zij de zwart-geldpraktijken
moesten beëindigen. Er mocht
beslist geen circulaire uitgaan
naar de bijkantoren, want dan
zou de zaak in de publiciteit
kunnen komen, meende hij.
Drs. Gonggrijp
...altijd verzet tegen zwart-
geidpraktijken...
Grol bezigde in die tijd de
term 'zwarte kunstgrepen'. Hij
inventariseerde de zwart-geld
praktijken, maar verder ge
beurde er niets.
De raad van bestuur zelf be
moeide zich toen al niet meer
met het vervolg. Hierdoor gin
gen de zwart-geldpraktijken
gewoon door. Toen justitie vo
rig jaar een onderzoek begon
tegen de Amsterdamse filiaal-
directie, bleek, dat er nog
steeds niet was ingegrepen.
Uit de verklaringen van de
raad van bestuur blijkt ook,
dat winst het enige doel was
van mr. Piet Slavenburg en
dat bijna alles daaraan onder
geschikt was gemaakt.
iiiiinuiiiiiiiiiiiiiiiifiiiiiiiiiiiiiiiinitiiuiiiifiiiiiiiiiiiiiiiiiijKiiiiiiDiiniiiiimmtiiijuunij
Rotterdam Minister
Smit (Verkeer en Water
staat) heeft samen met
haar Belgische ambtge
noot minister L. Olivier
van Openbare Werken de
Technische Maascommis
sie geïnstalleerd.
De taak van deze commissie,
waarin Nederland en Belgie
met elk negen leden zijn ver
tegenwoordigd, is de gezamen
lijke problemen zoals onder
meer de kwaliteit van het
Maaswater, de bevaarbaarheid
van de rivier, de elektriciteits
centrales en hei lozen van af
valwater, aan te pakken.
De commissie vergadert om
toerbeurt in een van de twee
landen. Ook het voorzitter
schap wisselt tussen de Neder
lander ir J. van Dixhoorn, di
recteur-generaal van de rijks
waterstaat, en de Belg R. Plan-
char, directeur-generaal van
de haven in Luik.
Minister Smit wees op de grote
belangen van de rivier de
Maas, niet op de laatste plaats
als bron voor de drinkwater
voorziening. Dat helang zal
nog toenemen. De Maas moet
bron voor de drinkwatervoor
ziening blijven. Reden waarom
zij aan het vraagstuk van de
kwaliteit van het Maaswater
hoge prioriteit zei toe te ken
nen.
De Maascommissie is betrek
kelijk laat ingesteld. Bij het
periodiek ministerieel overleg
jn juni 1982 werd besloten tot
instelling van deze commissie.
De Scheldecommissie daaren
tegen bestaat al vele jaren.
Smit-Kroes zei te hopen dat de
Maasproblemen in goed over
leg zulten worden opgelost en
dat ook het vraagstuk van de
verdieping van de Schelde,
waar Belgie erg voor gepor
teerd is, in samenhang met de
Maasproblematiek zal worden
opgelost.
De Belgische minister Olivier
voorzag veel werk voor de
commissie die na de installatie
haar eerste werkvergadering
in Maastricht hield en die in
mei opnieuw bijeen komt in
Luik. Hij sprak de wehs uit
dat de commissie haar werk
zal doen in grote solidariteit
zonder rivaliteit.
De eerste werkvergadering,
aldus voorzitter Van. Dix-
hoorn, was vooral bedoeld als
inventarisatie van de weder-
zijdse informatie om die op el-
kaar af te stemmen.
