ROTTERDAM
17
GRAAG fiEDAAN.
CROOSWIJK
ZOALS 7 WAS
n
|ÖQH
Crooswijk als hoek
Crooswijk aan
het einde van
de jaren veertig
Tegen 1986zijn de
kiezers weer interessant
i tTp!aTz - -----Lr
Dodelijk
ongeval
Rijnmond helpt alle
jonge werklozen aan
tijdelijke baan
I
Rotterdams Nieuwsblad
dinsdag
RL/RZ/KV/RY/RW/RS 15 november 1983
De historie van Crooswijk verschijnt ook als boek. Onder
de titel Crooswijk, zoals 't was wordt, geïllustreerd met
meer dan tweehonderd unieke foto's, een beeld gegeven
van de geschiedenis van deze bekende Rotterdamse
volkswijk. Het boek is een herinnering aan talrijke ver
dwenen monumenten, zoals de Koninginnekerk, het
abattoir, de veemarkt en de fabrieken van Jamin en Hei-
neken. Het boek verhaalt ook over het Schuttersveld met
zijn schutters en Mariniers en als de plek, waar Sparta
zijn eerste kampioenschap van Nederland behaalde en
waar de huurstaking in voile hevigheid ontbrandde.
Crooswijk, zoals 't was is daardoor een document ge
worden: de geschiedenis van een eeuwenoude volkswijk.
Prijs ƒ29,50. Bij vóór-intekening ƒ24,50. Na storting van
dit bedrag op girorekening 11000 t.n.v. Rotterdams
Nieuwsblad, onder vermelding van "Crooswijk', krijgt u
bericht wanneer het boek aan de balie van het Rotter
dams Nieuwsblad, Coolsingel 67, kan worden afgehaald.
Wik u het boek thuisbezorgd, dan kan dit door ƒ2,50 extra
aan portokosten over te maken.
Er moest iets gebeuren.
'Hier wonen wij. Komt u maar kijken'. Een
bleke vrouw doet de deur voor ons open. Een
kamer van vier bij vier, een kale vloer, bed
den naast de kachel en legen het raam; een
kinderledikant dat de bedstede verspert, in de
hoek een nis voor gootsteen en gasstel. 'Meer
hebben we niet en we zijn met z'n achten'.
'Het is met dat kind halen en brengen', ver
telt een andere moeder en ze wijst op een
baby, die in de kinderwagen hoestgeluidjes
laat horen. Hij heeft bronchitus, komt wat bij,
valt wat af. Ik ben soms bang dat het t.b.
wordt'.
Zo bracht een krant op zater
dag 14 februari 1948 de wo
ningnood in Crooswijk onder
de aandacht. De leefomstan
digheden in de buurt waren
schrijnend geworden. Terwijl
elders m Rotterdam met inzet
van alle krachten gewerkt
werd aan de wederopbouw en
overal hutzen uit de grond
werden gestampt, verpauperde
Crooswijk tot een achterbuurt.
De woningnood in Rotterdam
had door het bombardement
ontstellende vormen aangeno
men en het saneren van het
uitgeleefde Crooswijk zou be
tekenen dal het aantal wo
ningzoekenden alleen maar
groter zou worden. En boven
dien, zo redenee de men kort
na het einde van de tweede
wereldoorlog in het onder
hoogspanning werkende stad-
sitmmerhuis, hadden de
Cxooswijkers altijd nog méér
dan duizenden Rotterdam
mers: een eigen dak boven het
hoofd, En dus werd Crooswijk
maar even vergelen Welis
waar stond er m een hoekje
van het stadstimmerhuis een
maquette, zoals Crooswijk ooit
moest worden, maar er waren
dringender zaken, plaatsen
waar de problemen nóg nij
pender waren.
Het 36.000 inwoners lellende
Crooswijk telde op dat mo
ment echter rond de driedui
zend gezinnen zonder eigen
huis. Men leefde er met meer
dere gezinnen in één kamer,
waarbij zolders waren vertim
merd om tenminste kinderen
en ouders gescheiden te kun
nen laten slapen. Zo leefde
men er eigenlijk aan de rand
van de afgrond; met tien per
sonen in een vochtig kamertje,
waarbij verstopte toiletten, be
dompte alkoven on stinkende
keukentjes slechts waren afge
scheiden door groezelige gor
dijntjes of gammele deuren.
Wormsteek
Zo schreef Het Hotterdamsch
Parool drie jaar na het einde
van de oorlog:
Welk kind zou niet ziek wor
den als het dag in dag uit le
ven moet in een te kleine
ruimte, waar gekooktgewas-
Rotterdam De 66-jarige
Rotterdammer P. van Leeu
wen is gistermiddag bij een
verkeersongeval om het le
ven gekomen. Het slachtof
fer werd op de rijbaan van
de Rotterdamsestraat door
een achteruitrijdende vracht
auto overreden. Van Leeu
wen overleed onderweg naar
het Dijkzigtziekenhuis.
sen en geslapen wordt zonder
dat er geventileerd kan wor
den-' In de voorkamer woont
een gezin, in de achterkamer
ook. Zo is het hier, zo is het in
talrijke huizen in Crooswijk.
En waren de huizen nu nog
maar geschikt voor grote ge
zinnen. Maar de kamers zijn
klein, de alkoven benauwd.
Hier liggen patiënten aan al
lerlei ziekten, teriviil in ver
scheidene huizen net water
tussen muur en behang siepelt
Wij kwamen in een huis waar
de riooüeiding van het toilet
onherstelbaar kapot was; vaak
is daar de stank in kamer en
keuken - waar ook nog ie
mand van het gezin slapen
moet - ondraaglijk. Op Croos
wijk dreigt een deel van de
Rotterdamse bevolking te
gronde te gaan: lichamelijk,
moreel, sociaal. Mannen en
vrouwen verpauperen, kinde
ren vagebonderen langs de
stralen of kwijnen langzaam
weg, gezinnen vallen uit el
kaar. Sommige gedeelten van
Crooswijk zijn een wormsteek
in Rotterdam, die zich steeds
meer uitbreidt als niet spoedig
wordt ingegrepen.
Buiten Crooswijk leek men
zich nauwelijks bewust van de
angstaanjagende woningnood
in deze buurt. Er werden wel
iswaar plannetjes ontwikkeld,
waarbij gedacht werd aan het
vestigen van kleïnindustrie op
het Schuttersveld. Ook werd
gespeeld met de gedachte
noodwoningen neer te zetten,
maar dit werd prompt weer
ontraden omdat het beschikba
re geld, de inzetbare arbeids
krachten en de schaarse mate
rialen beter voor andere doel
einden konden worden ge
bruikt. En dus bleef de situatie
in Crooswijk zoals ze was. En
men vroeg zich er wanhopig
af wat er zou gaan gebeuren
als de veie honderden gezin
nen de grens van het a-sociale
zouden hebben bereikt. Men
wees op de hulp aan de sociaal
zwakkeren in Rotterdam-zuid,
waarvoor een half miljoen gul
den beschikbaar was gesteld.
Maar in Crooswijk gebeurde
niets.
En dus keek men in de rich
ting van de kerk. Sinds de
cember 1947 had Crooswijk
weer een hervormde wijkpre-
cfikant, die onmiddellijk een
begroting van enkele duizen
den guldens opstelde. Maar
toen het op daden aankwam,
bleek er nog geen cent in kas
te 2ijn. Er waren ook plannen
mzt
i taplllipppllpl
De kleine woonkamer van een Crooswijkse woning in 1946.
voor het aantrekken van een
sociaal werkster en een wika
(werker in kerkelijke arbeid),
maar het geld hiervoor was
nog niet beschikbaar. En er
door Hans Soeters
zouden op bescheiden schaal
kinderkampen gehouden gaan
worden. Maar subsidie was er
niet en de giften waren nog te
gering om zelfs maar één
Crooswijks kind voor een paar
dagen naar een bosrijke omge
ving te kunnen sturen.
Toekomst
Toch moet er iets gebeuren,
schreef een krant in 1948. Als
in de ergste gevallen met be
hulp van sociale werksters
wordt ingegrepen, als de kin
deren bun vertier niet meer in
de mistroostige straten behoe
ven te zoeken, als de Croos wij
kers het gevoel wordt ontno
men, dat er niet naar hen
wordt omgekeken, zal er mis
schien wat vreugde terugke
ren in dit sombere stadsdeel,
wat moed en nieuwe hoop op
de toekomst, die er nu al te
donker uitziet. Maar de vere
nigingen - en Crooswijk telt er
vele - zullen mei elkaar aan
tafel moeten gaan zitten om te
overwegen wat men zelf kan
doen.
Het eerste antwoord kwam
van dominee Gijsbert van
Veldhuizen. Op 26 oktober
1947 was deze op dat moment
44-jarige rijzige gestalte met
zijn klankvolle stem in Croos
wijk neergestreken. Na een
korte verkenningsperiode toog
hij aan het werk, waarbij hij
zijn eerste actie richtte tot... de
ftostduivenhouders. Onmiddel-
ijk stond Crooswijk op zijn
kop. £>ir is nog nooit vertoond
geweestschreef een krant in
1948. Van Veldhuizen had het
wijkgebouw van de hervorm
de kerk in de Van Reynstraat
verhuurd aan de leden van de
postduivenverenigingen OCC,
Stiel vliegers, Vitesse, Sper
wers-Centrum en Tot Weder-
ziens. Voor de vrijdag en de
zaterdag moesten de postdui-
venclubs een kleine vergoe
ding betalen, maar zondags
verbleef men gratis in het
wijkgebouw.
Op die dag verhuurde de kerk
namelijk niet. Het gebaar van
dominee Van Veldhutzen was
het gesprek van de dag. In het
café van Piet van Kal, vlakbij
het wijkgebouw, sprak men
over niets anders; hoe was dat
nou mogelijk, 'die fijnen' en
'die zwervers', die de handen
ineen hadden geslagen? En dat
was precies wat Van Veldhui
zen wilde: de aandacht werd
voor even van de zorgelijke
leefomstandigheden afgeleid...
Er volgden verhitte discussies.
Zo citeerde een krant een be
woner uit de Pleretstraat: 'Wil
ik je es wat zeggen, dat doen
ze van de kerk, om straks de
duivensport op zondag te kun
nen verbieden, want ze zijn er
tegen vanwege de zondag en
het wedden'. De postduiven
clubs bekeken het gebaar van
de dominee met het nodige
wantrouwen. Een bestuurslid
van het Rayon Crooswijk, een
combinatie van vijf clubs: 'Dat
heeft de dominee gedaan, om
te maken dat wij op zondag
morgen niet zullen zeggen:
'daar gaan die fijnen', en dat
zij niet zullen denken: 'daar lo
pen die zwervers, op zondag,
in hun daagse pakkie. Hij deed
het heus niet om ons allemaal
te kunnen inschrijven als lid'.
Maar Gijsbert van Veldhuizen
ging onverstoorbaar verder.
Legde huisbezoeken af en
kwam zo tot de ontdekking
dat er van de ruim tiendui
zend namen in zijn kaartsy
steem eri nog slechts tweehon-
derdtach,tig een financiële bij
drage leverden. Het aantal
kerkbezoeken lag nog bedui
dend lager. Tijdens de ruim
vijfhonderd huisbezoeken die
hij avond aan avond aflegde
om zo snel mogelijk de buurt
en zijn bewoners te leren ken
nen, kwam Van Veldhuizen
tot het besef dat Crooswijk be
hoefte had aan méér dan al
leen maar een traditionele bij
bellezing. En dus gingen zijn
preken over 'de dikke en de
dunne', over 'verliefd, verlo
ren', organiseerde hij filma
vonden en glimlachte als men
hem in één gesprek achtereen
volgend aansprak met 'dokter',
'pastoor' en 'meneer*. Maar hij
bereikte er wel mee dat het
wijkgebouw steeds voller
werd.
Speciaal voor het lenigen van
de nood in Crooswijk slaagde
dommee Van Veldhuizen er in
een bedrag van zevenduizend
gulden los te peuteren. Er
werd door de kerk een sociaal
arbeidster beschikbaar gesteld
en aan het einde van de jaren
veertig kon rond pasen een
groep van zestig Crooswijkse
kinderen een week lang met
vakantie. Kampen voor oude
ren waren in voorbereiding.
Stijlprijs
Hoeveel dominee Gijsbert van
Veldhuizen voor Crooswijk
heeft betekend, is onmogelijk
in cijfers of woorden uit te
drukken. Zeker is echter, a at
vooral op het moment dat de
officiële gemeentelijke instan
ties nog achteloos aan cje
Crooswijkse nood voorbij gin
gen, Gijsbert van Veldhuizen
er gewoon begon. Hoeveel
mensen hij er in die jaren van
de rand van de afgrond wegs
leepte, is niet te schatten. In
talloze publicaties over Croos
wijk vroeg hij voortdurend
aandacht voor de problemen
van de bevolking.
Hij werd bekend door zijn uit
spraken, zoals: 'In Crooswijk
mag men niet ziek worden,
maar men wordt het soms des
ondanks'. En: 'Gaf Rotterdam
maar één gulden per binnen
komend schip, dan waren wij
uit onze geldnood voor du
werk'.
Bekend werd hij ook door zijn
grote incasseringsvermogen,
want niet zeiden stuitte hij
juist door zijn wilskrachtige
karakter op grote tegenstand.
Maar Crooswijk waardeerde
Van Veldhuizen op die typisch
Crooswijkse manier. Zoals in
1956, toen de in het wijkge
bouw trainende Crooswijkse
boksvereniging Herman van 't
Hof hem naast het erevoorzit-
terschap ook de stijlprijs toe
kende. De officiële waardering
kwam er pas op 30 april 1963,
toen hij m het ziekenhuis m
Assen werd geridderd. Zijn
ziekte verhinderde dat de
toenmalige Rotterdamse bur
gemeester Van Walsum hem
de ridderorde persoonlijk kon
overhandigen. Op donderdag
16 mei 1963 werd ds.G.van
Veldhuizen in het Friese Han-
tum begraven. Na de rouw
dienst luidden de klokken en
liep de talloze Crooswnkers
tellende rouwstoet, volgens
oud gebruik, driemaal rond
het kerkje. Op zondag 19 mei
werd ook in Rotterdam domi
nee Van Veldhuizen herdacht.
Dit gebeurde in de Groote- of
Sint Laurenskerk, die voor
deze gelegenheid tot de laatste
plaats bezet was.
De gemeente Rotterdam
heeft de AbvaKabo dus
voor de rechter gedaagd
om te proberen een eind
te maken aan de stipt
heidsactie, die nu al meer
dan een week het werk
bij de NV Afvalverwer
king Rijnmond aanzien
lijk vertraagt. Op zichzelf
is dat een opmerkelijk
feit. Het ligt niet zo voor
de hand dat een overwe
gend links stadsbestuur
de vakbeweging voor de
rechter daagt om beëindi
ging van een actie te for
ceren.
Het college van B en W
wordt ook tot het nemen
van die stap gedwongen.
De bij de vuilverbranding
beschikbaar komende
warmte wordt onder meer
gebruikt voor de produk
tie van gedestilleerd wa
ter, dat aan twaalf omlig
gende bedrijven wordt ge
leverd. Doordat nog maar
één van de zes ovens in
gebruik is, stagneert ook
de produktie van gedestil
leerd water.
Tot nu toe heeft de AVB
ïn het tekort kunnen
voorzien door de voor-
raadtanks aan te spreken.
Maar die raken leeg en
dat betekent, dat de be
drijven nu al hebben la
ten weien met enorme
schadeclaims naar de ge
meente toe te zullen ko
men, als ze door gebrek
aan gedestilleerd water
hun bedrijf moeten stil
leggen. Het demi-water
(gedemineraliseerd wa
ter) wordt onder meer bij
de koeling gebruikt.
Nu wilden de bonden best
met de gemeente onder
handelen over een kleine
opvoering van de produc
tie om de levering van
demi-water te kunnen ga
randeren. Maar tegen net
einde van de week heeft
één van de bedrijven meer
demi-water nodig, omdat
één van de nu buiten ge
bruik zijnde installaties
opnieuw moet worden op
gestart. Er is dan zoveel
produktie nodig, dat de
bonden vinden, dat het ef
fect v*.n hun actie voor
een grooi deel verloren
gaat.
Het is wel zinnig het be
sluit van het college tegen
deze achtergrond te bekij
ken. Het is volstrekt ge
baseerd op juridische
gronden en komt aller
minst voor uit overwegin
gen van principiële aard.
De AVR heeft tegenover
de twaalf aangesloten be
drijven contractuele ver
plichtingen water te leve
ren. Weliswaar is het be
drijf gevrijwaard tegen
overmacht, maar het con
tract geeft ook aan, dat de
gemeente gehouden is al
het mogelijke te doen om
te kunnen blijven leveren.
'Al het mogelijke' is dus
in dit geval het aanspan
nen van een kort geding.
In dit geval is het college
dus door de bocht gegaan
onder de druk van de van
de AVR afhankelijke pe-
tro-chemische bedrijven.
Het duidt aan, hoe kwets
baar bedrijven zich heb
ben gemaakt door inder
tijd hun eigen produktie
van gedestilleerd water te
beëindigen en dat over te
laten aan het overheidsbe
drijf.
Het heeft bij de ontwikke
ling van het vuilverwer-
kingsbedrijf al de groot
ste moeite gekost het
demi-water aan de bedrij
ven te slijten. De demi-
waterfabrïek is nooit een
volledig succes geworden.
De gemeente heeft er al
miljoenen verlies op gele
den. Het probleem is ech
ter, dat vuil verwerkings
bedrijf, energieopwek
king en demi-waterpro-
d uk tie zodanig geïnte
greerd zijn, dat de proces
sen niet te splitsen zijn.
Dat maakt de stiptheids
actie van de ambtenaren
bij de AVR in dubbel op
zicht riskant. De concerns
zullen door deze situatie
ook hun les geleerd heb
ben en er rekening mee
houden als de contracten
moeten worden verlengd.
Ze zullen ongetwijfeld na
gaan of het - gezien de ri
sico's die stakingen en ac
ties opleveren - toch niet
aantrekkelijker wordt
zelf weer gedestilleerd
water te gaan maken.
Dat maakt het verlies op
door Koos de Gast
lange terwmijn compleet.
En dan zit de gemeen
schap met de gebakken
peren, want de demi-wa-
terfabriek bij de AVR is
niet van de vuilverbran
ding te ontkoppelen, dan-
wel stil te leggen.
Er zijn overigens ook wel
kanttekeningen van
maatschappelijke aard te
gen de stiptheidsacties te
maken. Bij acties dienen
er relaties te bestaan tus
sen doel en effect. Of men
nu wel of geen sympathie
voor de ambtenarenacties
heeft, in beide gevallen
dienen de gevolgen de
werkgever van de ambte
naren te treffen.
Maar gevolgen van stipt
heidsacties bij de AVR
zijn rechtstreeks voor re
kening van de burgerij in
Rijnmond. De hoogte van
de reinigingsrechten in
het Rijnmondgebied zijn
gebaseerd op de prijs, die
de gemeenten voor de ver
werking van het huisvuil
dienen te betalen. De
AVR heeft jarenlang met
grote verliezen gewerkt,
die alleen maar wegge
werkt konden worden
door de reinigingsrechten
drastisch te verhogen. De
laatste jaren wordt er een
heel kleine winst ge
maakt en dat werkt on
middellijk in die tarieven
door: in tegenstelling tot
andere belastingen en ta
rieven zijn de reinigings
rechten in de meeste ge
meenten de laatste jaren
niet of nauwelijks ver
hoogd.
De eerste week van de ac
tie levert bij de AVR al
een miljoen minder aan
inkomsten op. Elke dag,
dat de stiptheidsactie
wordt voortgezet (en een
volledige staking bij de
AVR behoort zelfs nog tot
de mogelijkheden) levert
een slechter bedrijfsresul
taat op. Dat merkt de bur
ger dus rechtstreeks in de
portemonnee.
Het zou best aardig ge
weest zijn, als een ge
meentebestuur dat ook in
zijn overwegingen zou
hebben betrokken.
Twaalf met name beken
de bedrijven kunnen ech
ter schadeclaims leggen.
Eén miljoen naamloze
Rijnmonders kunnen hun
schadeclaim slechts om
de vier jaar in de stembus
deponeren en zijn voor de
politiek op dit moment
kennelijk oninteressant.
Tegen 1986. dan komen zij
weer aan bod....
Er zijn mensen die onze krant nog niet
lezen. Uw beste vriend ol vriendin
misschien. Breng daar even f ban
verandering in. - Adi
Maak hem of haar abonnee. Zo gefikst M pOQt
en goed beloond! Want voor die kleinea
moeite krijgt u een verzilverd °°aP^aafs.
miniatuur van de
Laurenskerk.
n ?utoï»*tiseh
°ntiee
u'enslcerj, naar;
I Postcode.-
reie'oon;
I Stüu-
Rotterdam Het openbaar li
chaam Rijnmond heeft een ga
rantieplan opgesteld, om alle
jongeren tussen 17 en 23 jaar
die al een jaar werkloos zijn,
aan een tijdelijke baan te hel
pen Het moet volgens Rijn
mond mogelijk zijn dat alle
7600 werkzoekenden in deze
leeftijdsgroep, met behoud van
hun uitkering, in aanmerking
komen voor deeltijdbanen (20
uur per week) bij gemeenten.
Een verkennend onderzoek in
Schiedam en Capelle aan den
IJssel heeft uitgewezen dat die
gemeenten 650 arbeidsplaatsen
'boven de sterkte' kunnen cre-
eren.
De werkgelegenheid betreft
overheidstaken zoals achter
stallig onderhoud aan school
gebouwen, plantsoenen en we
gen en het schoonhouden van
straten.
De kosten van het project
ruwweg berekend op tien mil
le per arbeidsplaats op jaarba
sis moeten in beginsel door
de gemeenten zelf worden op
gebracht. Daar staat tegenover
dat een deel van de gelden
voor werkgelegenheidsverrui-
mende maatregelen in Rijn
mond overbodig wordt.
