«POSITIES
Geuer: evenwicht
tussen
kunst en wetenschap
I
l Schiedamse opgenomen in Batakstam
Baymans.
Grootmoeder Siallagen met haar kleinzoon S arm as aan de oever van
loefden. Die anjmisti
dienst is tegenwoor
deels door het cfc
verdrongen.
„Toen ik hier acht
den als toerist kwa;
Cornells leren kern
ik een jaar later
door Rob Vermeulen
Rotterdams Nieuwsblad
zaterdag
23 maait 1985
j. Het schilderachtige eiland Samosir in het Tobameer is In de jaren zestig ontdekt als vakantieoord. Cornells on Nanda (Bumgiro) blagen wonen mot hun zoon Sarmas in oen houten huis naast hot restaurant.
i
f
'Soms mis ik
de kroeg en
de bioscoop'
Mutsum Boym#n»-van Be uitingen, Matheneuerlaan 16 20
Rotterdam: Joan Geuer, objecten. Geopend: di. t/m z*. 10.00
17.00, zo. 11.0017.00 uur. Tot 29 april.
De 'Fault plane solution calculator' van. Juan Geuer:
schappelijk instrument én kunstwerk.
Schiedam Op Su
matra ligt midden
in het heilige Toba
meer een eiland: Sa
mosir. De Schiedam
se verpleegkundige
Nanda Aalberts
kwam daar acht
jaar geleden voor
het eerst als toerist
Vier jaar later
trouwde ze er met de
Toba-Batakker Cor
nells Siallagen en
sindsdien woont ze
er.
„Soms denk ik: kon
ik maar eens lekker
naar de kroeg of
naar de film", zegt
ze, ook nadat ze
haar levensstijl
heeft aangepast in
de geïisoleerde stam,
waar de mannen het
nog helemaal voor
het zeggen hebben.
Op de boot van de kustplaats
Prapat naar Tuk Tuk op Sa
mosir deelt Cornell's Siallagen
kaartjes uit aan de toeristen:
Duitsers, Australiërs, Canade
zen en Nederlanders. 'Dreamy
Place - Traditional Bataksiyle
Houses" staat op die kaartjes.
Cornelis probeert klanten te
vinden, die een tijdje op het
idyllische eiland, omgeven
door bergen, kraters en ravij
nen willen bivakkeren. Zo
heeft hij ook zijn Nederlandse
vrouw leren kennen.
De hoogzwangere Schiedamse
is helemaal ingeburgerd bij
haar schoonfamilie. Cornelis is
de oudste zoon uit een gezin
met twee jongens en zes meis
jes. Ze behoren tot de Tobak
Bataks, een van de vijf stam
men in de Noordsumatraanse
Batakland. De familie heeft
een goedlopend restaurant en
verhuurt zelfgebouwde houten
Batakhuisjes op palen voor be
dragen tussen de vijfhonderd
en tweeduizend roepïah (van
ƒ1,50 tot ƒ6,-) per nacht.
Het Toba Batakhuis heeft een
bijzondere architectuur: op de
voorgevel van het huis zijn
fraaie lijnbesehilderingen aan
gebracht in rood. wit en zwart.
De woning bestaat uit drie af
delingen: de begane grond
wordt gebruikt als stallings-
ruimte voor de huisdieren
(honden, varkens en soms kar
bouwen). Daarboven is de ei
genlijke familiewoning en
daarboven een ruimte onder
hoogoplopende dak. Die
verdeling noudt verband met
de vroegere godsdienst van de
Bataks, die In een boven-,
en onderwereld ge-
Die animistische gods-
is tegenwoordig goed-
het christendom
jaar gele-
heo ik
kennen. Toen
met twee
Een traditoneel Toba Batakhuisje, zoafs dat ook nu nog bewoond wordt.
Alleen het gemetselde stenen muurtje verraadt de invloed van buitenaf.
vriendinnen terugkwam,
kreeg ik pas een relatie met
hem", vertelt Nanda, die toen
op Samosir is achtergebleven
en haar vriendinnen alleen
liet vertrekken. Enkele maan
den later kwam ze met Corne
lis naar Nederland om hem
kennis te laten maken met
haar ouders en afscheid te ne
men. Daarna vestigde het paar
zich voorgoed in Tuk Tuk
Timbul.
Aanpassen
tact met elkaar als er andere
familieleden bij zijn. Ik snap
nog steeds niet hoe ze het van
ans hebben kunnen accepte
ren", zegt ze nu.
Nanda zegt maar weinig moei
te te hebben gehad met de
taal, die slechts door enkele
duizenden mensen wordt ge
sproken. In het Bataks roept
ze vervolgens haar tweejarige
zoontje Sarmasi „In het begin
De beslissing om bij Cornelis
te blijven betekende voor
Nanda een grote omschakeling
in vergelijking met haar
Schiedamse leven. Op het
eiland van 45 km. lang en 20
km. breed zijn geen auto's,
banken of supermarkten. De
Toba Batakstam is een hechte
gemeenschap, die grotendeels
van de landbouw leeft.
„Je moet je aanpassen, maar
dat was niet zo moeilijk", zegt
ze nu. „Ze zijn gemakkelijker
ten opzichte van mij, dan ten
opzichte van mensen van een
andere Indonesische clan.
Vooral de Chinezen en Java
nen liggen hier erg moeilijk.
Die bevolkingsgroepen stellen
zich vaak dominant op, maar
de Bataks willen hun eigen ge
woonten en tradities behou
den. De mensen leven hier
niet geïsoleerd van elkaar, je
weet alles van je buren.
Relaties verlopen bier erg
moeizaam. Als Bataks met el
kaar trouwen, kennen ze el
kaar nog maar heel opper
vlakkig. Ze hebben alleen con- rits* looaiiieer-
m aakten de vrouwen wei op-
of aanmerkingen, maar nu
gaat het prima", zegt ze.
Groot gezin
Volgens de eeuwenoude tradi
tie beslaat het ideale Toba Ba-
takgezin uit maar liefst zeven
tien jongens en zestien meisjes.
„Het kindertal op Samosir ïs
teruggebracht tot gemiddeld
vijf a zes kinderen", zegt Nan
da.
Toch is het voor de bevolking
belangrijk om een vrij groot
gezin te hebben, al was het
maar vanwege de arbeids
kracht of om de ouders te ver
zorgen.
„Op de televisie, die inmiddels
wel is doorgedrongen, wordt
Tekst en foto's:
Nanke Kramer
het kleine, gelukkige gezin
wel gepropageerd met de leus Nanda Aalberts: 'Ik zal me nooit een Batak voelen.'
'dua anak cukup' (twee kinde
ren is genoeg), maar van actie- Qp het eiland heerst iets van je. In vergelijking met zijn
ve geboortenregehng is hier op een ,yergane glorie. Samosir leeftijdsgenootjes hier is hij
Samosir nog niet veel te mer- was in de jaren zestig het idea- uitzonderlijk groot van stuk.
ken. Ik vind twee of dne kin- ie vakantieoord voor de hip- Hij heeft een lange moeder,
deren wel genoeg, maar dat p|eSj jie van heinde en verre maar volgens haar groeit hij
vinden ze hier maar niks. kwamen om er de zomer door ook sneller omdat ze hem ge-
Zolang Nanda die opvattingen brengen. Nu fluisteren Ba- varieerd voedsel, geeft. „Kin
maar niet aan de Bataks op- takvrouwen nog: „Do you deren van zijn leeftijd krijgen
dringt, accepteert men haar smoke marihuana?" ('Rookt u alleen rijst te eten. Ik geef Sar-
houding wel. Maar vlak na marihuana?'). mas soms ook een beetje
haar huwelijk werd ze wel Voor sommige houten huisjes groente en vis. Soms leg ik de
onder druk gezet „Dan moet golfplaten daken staat andere vrouwen uit dat het
ie zo snel mogelijk kinderen soms nog een bordje met de goed is de kinderen ook iets
krijgen, vinden ze. Men keek mededeling dat er smarrebred anders dan rijst te geven. Maar
aan ook schaamteloos naar 0f pannekoeken te koop 2ijn. omdat je uit een ander land
haar buik om te zien of die al MHet toerisme heeft de finan- komt, geloven ze je niet. Je
dikker werd. ciële situatie op het eiland ver- bent wit van buiten, dus zul je
beterd en ook de gezondheids- ook wel wit van binnen zijn,
Voetveeg zorg is vooruitgegaan", zegt zo redeneren ze. Men is bang
Nanda. Toch 2iet ze ook scha- om de kinderen wat anders te
Nanda werkt overdag mee in duwzijden aan de stroom toe- geven, omdat ze anders ziek
het restaurant. „Ik sta elke risten: „De mannen hier voe- worden. Het is puur onwe-
morgen om half zeven op. Dan ren vrij weinig uit. Je mag blij tendbeid. In de steden is het
ruim ik het restaurant op, geef 2|jn ais ze een paar uur per anders, daar zien de kinderen
de varkens te eten en verzorg ^ag werken. Die houding is er ook een stuk beter uit".
Sarmas, Daarna ga ik koken versterkt door het toerisme. Ze Haar eigen eetgewoonten zijn
(op zijn Bataks) of was de la- denken: 'Kijk,- die buitenlan- overigens volledig aangepast,
kens van de toeristen. Het is ders zitten de hele dag in het „Als ik een dag geen rijst eet,
hier overigens maar twee tot restaurant. Waarom zouden heb ik het gevoel alsof ik niets
drie maanden per jaar. echt wjj dat ook niet doen?" gegeten heb. Vroeger was dat
druk met vakantiegangers." vrouwen hebben het niet juist andersom."
gemakkelijk in de patriarchale
Toba Batakstam. „Veel man- Schoon
nen gebruiken hun vrouw als
voetveeg, Je wordt als vrouw Er zijn momenten waarop
geacht op het land te werken. Nanda Nederland mist. „Soms
de produkten op de markt te denk ik; 'Kon ik maar eens
verkopen, de kinderen op te lekker een avond naar de
voeden, het huishouden te kroeg of de film. Het is afhan-
doen. Alleen de oudere man- kelijk van mijn stemming,
nen zie je werken." Maar hoe langer je hier woont,
Nanda probeert wel de taken hoe moeilijker het wordt om
in de huishouding te verdelen, terug te gaan. En toch zal ik
Cornelis wast die middag bij- me nooit Batak voelen
voorbeeld zijn eigen kleren in Per jaar betaalt ze ongeveer
het Tobameer. „Hij is er aan honderdtachtig gulden voor
gewend, zolang maar geen an- een verblijfsvergunning. Ook
dere Bataks het zien", consta- daar mijmert ze even over en
teert Nanda nuchter. zegt dan: „Voor kinderen is
het hier een paradijs om te
Wit van binnen wonen. Het is hier schoon. Het
water uit het Tobameer kun je
De familie laat duidelijk blij- zo drinken. Verder is het
ken dat ze trots is op Nanda, heerlijk dat je buiten kunt le-
die de Batakse naam Burugiro ven.
heeft gekregen. Een schoon- Wat ik het meest in de bevol-
doehter met kinderen, vooral king waardeer zijn de vrou-
zoons, staat hoog in de hieraf- wen. Er is een grote saamho-
chïe van de stam. righeid onderling.
Grootmoeder Siallagen heeft Cornelis vertelt even later van
bij de hele middag met haar zijn nieuwe plan. Hij wil een
kleinzoon op schoot aan het rondvaartboot bouwen, waar-
meer gezeten. Het jongetje, mee hij toeristen meer van het
met enkele blonde lokjes tus- eiland kan laten zien. „Zoiets
sen zijn donkere haar, drinkt als de Spido. De boot die ik in
af en toe wat uit zijn melkfles- Rotterdam heb gezien."
De meeste Rotterdamse galerieën zijn momenteel aan het
uitblazen van de manifestatie 'Mooi meegenomen', en be-'
reiden zich voor op nieuwe exposities die. zoals altijd, bij-!
na allemaal tegelijk beginnen. Vandaar ditmaal bij wijze'
van uitzondering aandacht voor een museum-tentoonstel-"
ling, en wel die van Juan Geuer in Boyrnans-van Beunin-
gen. Een expositie die om meer dan één reden bijzonder
Daar is in de eerste plaats Geuer zelf, die onder de kuns
tenaars van deze wereld een wel zeer aparte plaats in
neemt. Alleen al zijn biografie is een verhaal op zichzelf:-
van huis uit Nederlander, als jonge man naar Bolivia ge
ëmigreerd waar hij temidden van de Indianen leefde en'
ten slotte naar Canada verhuisd, waar hij nog steeds in4
Ottawa woont en werkt. Maar het meest relevante feit uit*
de geschiedenis van deze 68-jarige is, dat hij behalve
kunstenaar ook een man van de wetenschap is.
In 1955 ging hij als tekenaar werken bij de Canadese geo
fysische dienst, een overheidsinstelling die zich bezig-:
houdt met de studie naar verschijnselen in de aardkorst..
Hoewel qua opleiding geen fysicus, begon Geuer zich
daar in toenemende mate te bemoeien met de inhoudelij
ke kant van de onderzoekingen waaraan hij meewerkte.'
En, wonder boven wonder, zijn eigenzinnige ideeën wer
den verwelkomd en erkend,
Raakvlak
De laatste jaren lijkt Geuer het evenwicht tussen zijn
kunstenaarschap en zijn wetenschappelijke interesse te
hebben geperfectioneerd en dat is een ander zeer bij
zonder aspect van de tentoonstelling. Het werk bestaat uit
objecten, die ofwel rechtstreeks zijn afgeleid van geofysi
sche instrumenten, ofwel vrijer van vorm zijn maar dan"
toch altijd een raakvlak hebben met de wetenschap. Bij
die laatste categorie is dat dan meestal in de vorm van'
een commentaar, licht ironisch of van diepe wijsheid ver-
vuld, op wetenschappelijke ideeën en theorieën.
Een voorbeeld van de eerste categorie is de 'Fault plane
solution calculator', een door Geuer zelf uitgevonden en
door zijn werkgever gebruikt instrument dat dient als
hulpmiddel bij seismisch onderzoek. Het is echter tevens
en vooral een kunstwerk, niet alleen door de vormgeving
maar ook door' de achterliggende gedachten, die terug
gaan naar oude filosofieën over de eenheid die kunst en',
wetenschap vormen in onze cultuur.
De 'vrije* objecten, verre in de meerderheid, wij2en in
nog sterkere mate naar die filosofieën, Tmmanuel Kant's
failure' bijvoorbeeld, een klok met een sterke lens voor,
de wijzerplaat, waardoor de aangegeven tijd vervormd
zichtbaar is. Hier wordt de vinger gelegd op het feit, dat
tijd niet onafhankelijk is van ruimte en daarmee op de
door Einstein achterhaalde ideeën van de 18e-eeuwse fi
losoof Kant.
Koepel
Voor de tentoonstelling in Boymans heeft Geuer enkele
objecten speciaal vervaardigd en ter plaatse gemaakt.'
'Hollands grijs' bijvoorbeeld, een plexiglazen koepel aeh-1
ter een polariserend scherm, die het invallende grijze
daglicht ontleedt in een fijzinnig kleurenspel. De titel
verwijst naar de Hollandse schilders, die meesters waren
in het gebruik van vele kleuren om subtiele grijzen in het-,
landschap aan te geven. Ook speciaal gemaakt zijn licht-
fuiken, die in de museumtuin zijn opgesteld en waarvan
de kegelvormen bij zonnig weer een lichtspel op de grond, i
veroorzaken.
Wellicht het meest spectaculaire werk op de tentoonstel- 1
ling is 'El Asnaam', een seismometer die trillingen in het' -
museumgebouw en in de aardkorst miljoenen malen ver-
groot weergeeft. Dat gebeurt door middel van een laser,"
die op de muur een bewegende lichtplek projecteert. Hier'
is een aan een puur wetenschappelijk principe op dusda-
nige manier vormgegeven dat de toeschouwer een indrin
gend en bijna emotioneel besef krijgt van natuurkundige
verschijnselen, die hij bovendien zelf kan beïnvloeden
door op de grond te stampen.
De Geuer-expositïe is in zijn geheel niet eenvoudig te be- -
vatten. Wie echter enigszins vertrouwd is met natuur-
kundige principes, en bovendien geïnteresseerd in de fi-,^
iosofische gevolgen daarvan, kan er veel aan hebben. De
uitstekende inleiding van Cor Blok in de catalogus 10,-J -
helpt de toeschouwer trouwens een eind op weg.
De lichtfuiken in de tuin van
