'Beleid? Niks beleid! Meestal kón de gemeente niet anders' 25 Arco Baleno Duitse zeeliedenzorg bestaat honderd jaar BOTTERDAM jCEGETEÜ EN GEDRONKEN MARITIEM Jan van den Noort promoveert op 'Pion of pionier' Deutsche Seemannsmission gaat zelf de haven in Rotterdams Nieuwsblad zaterdag 8 september 1990 doorKORKEGEL Rotterdam Stelling nummer één uit het proefschrift van Jan van den Noort: 'Een groot deel van de besluiten die de Rotterdamse ge meenteraad in de ne gentiende eeuw nam, kwam niet voort uit ideologische of rationele overwegingen, maar was onvoorzien, onge pland en onvermijde lijk'. Daar staat nogal wat. „Ja, en ik vrees dat er intussen niet veel verbeterd is", zegt Jan van den Noort, grijnzend. Dus de gemeenteraad kan wel naar huis? „Nee, dat is niet de boodschap van mijn proefschrift. Maar wat je er wel van kunt leren, is dat de partijpolitieke verschillen, waarmee je in verkiezingstijd al tijd wordt doodgegooid, per saldo niet datgene opleveren watje er misschien, van zou mogen ver wachten. Die verschillen wor den nagenoeg ongedaan ge maakt door het maatschappelij ke krachtenveld, waarin de ge meente soms een beetje de pio nier is, maar veel vaker de pion 'Pion of pionier' is de titel van zijn proefschrift. Het handelt over de gemeentelijke bedrijvig heid in Rotterdam in de vorige eeuw. Jan van den Noort (41) promoveert er woensdag op aan de Rijksuniversiteit van Leiden, De aanstaande doctor wordt mo reel bijgestaan doorzijn vaderen een goede vriend, die de symbo lische functie van paranimf be kleden. In de boekwinkels ligt reeds het boekje 'Pion of pio nier', uitgegeven door stichting PK. Het verschijnt tevens als deel 41 in de Grote Reeks van de stichting Historische Publicaties Roterodamum. „Als je zes, zeven jaar van je le ven in zo'n onderzoek hebt zit- ten, probeer je het tenslotte ook een beetje leuk te presenteren", zegt Jan van den Noort. „Ik heb het begrijpelijk willen schrijven. Een groot deel van de bevolking is best geïnteresseerd in weten schap, maar stuit vaak op hoogst ingewikkelde teksten, Terwijl het vaststellen van feiten toch mede bepaald wordt door het in het geheugen griffen van de massa". Vermenging Bladzij 141 gaat over gemeente raadsleden in de vorige eeuw. „Zij vormden de top van bedrij vig Rotterdam en de raadsbe- sluiten met betrekking tot de ge meentelijke activiteiten hadden vrijwel steeds directe conse quenties voor één of meer van hen. De persoonlijke belangen van de raadsleden drukten daar door onvermijdelijk een stempel op de gemeentelijke besluitvor ming. De persoonlijke belangen van raadslid Pincoffs speelden een rol bij het particulier worden van de havenaanleg op Feije- noord. Als raadslid en lid van de commissie van financiën arran geerde hij de onderhandelingen met potentiële financiers, maar tijdens de besprekingen bleek hij zelf financieel geïnteresseerd te zijn en wist hij zijn collega's in het stadsbestuur te bewegen tot - een contract met zijn Rotterdam se Handelsvereeniging (RHV)". „Een vergelijkbare vermenging van belangen droeg ertoe bij, dat de gas voorziening op de noorde lijke Maasoever het exclusieve domein werd van de gemeente en dat de aandeelhouders van de Nieuwe Rotterdamsche Gasfa briek hun fabriek op zeer gunsti ge voorwaarden konden verko pen aan de stad Rotterdam". Waarna Van den Noort uitge breid verhaalt over de dubieuze vermenging van algemeen en ei- fenbelang. De historicus baseer- e rich op duizenden documen ten. Wat dat eigenbelang betreft zijn raadsleden toch zeker wel fat soenlijker geworden „Dat mogen we hopen. Raadsle den zijn nu mensen als jij en ik. Toen waren het de grote fabri kanten en de havenbaronnen, Als ze het allemaal zelf hadden mogen bedenken, had de wereld er anders uitgezien, dan hadden alle succesvolle ondernemingen een gemeenteraadslid aan het hoofd. Maar dat is de essentie van mijn proefschrift: dat ook zulke lieden geen vrij spel had den. Ook zij hebben veel onge pland moeten doen. Ook zij wa ren pionnen". Van den Noort heeft zich vooral gebogen over de oprichting van een aantal gemeentebedrijven. Hij had zijn proefschrift eigen lijk willen wijden aan de Rijks dienst voor Opsporing van Delf stoffen in Nederland, die de ko len in de Peel en hetzoutbij Boe- kelo en de aardolie ontdekte, maar zijn onderzoek hiernaar liep vast. „Toen heb ik me vast gebeten in de relatie tussen over heid en bedrijfsleven. Dat vind ik machtig interessant. Hoe het mogelijk is dat de liberale be stuurders van Rotterdam, die het laissez-faire, laisser-aller huldigden, overgingen tot het oprichten van gemeentebedrij ven". „De geboorte van gemeentebe drijven is een spannende episode in de geschiedenis van Rotter dam", lezen we op de flaptekst van 'Pion of pionier'. Binnen en kele decennia kwamen er ge meentebedrijven voor water, gas en elektriciteit, gemeentereini ging en havenexploitatie. Zo werd het kleine gemeentelijke apparaat in een mum van tijd een complexe bestuurlijke orga nisatie. „Ik heb mij beperkt tot de ont staansgeschiedenis", zegt Van den Noort, „Met andere woor den: als het bedrijf er is, houdt mijn onderzoek op. Het gaat dus niet over de bedrijven zelf. Maar ik heb gekeken naar de vijftig jaar, die eraan voorafgegaan zijn. Jan van den Noort, schrijver van 'Pion of pionier': 'Aan de ene kant creatief, aan de andere kant on derhevig aan een onbeheersbaar krachtenveld'. En dan zie je dat de gemeente doelbewust een paar stappen heeft gezet, creatief in een rich ting heeft gewerkt. Als pionier". „Maar in een veel groter aantal gevallen is de gemeente voortge gaan op een reeds ingeslagen weg. Dat kwam voornamelijk doordat de stad kolossaal groei de. Eerst werd Delfshaven gean nexeerd, Charlois, IJssel monde en Kralingen volgden. Dus als er eenmaal lantaarnpalen in Rot terdam waren neergezet, moest het ook in de nieuwe stadsdelen. De gemeente als pion. Ze wilde vaak niet, want het was te duur. Maar als particuliere bedrijven het ook vertikten, moest de ge meente wel. Net zoals je nu niet zegt tegen een nieuwe wijk: jon gens, elektriciteit da's te duur, die krijg je niet, betaal het zelf maar. Dat is ondenkbaar". Daglicht Terwijl de stad groeide, groeiden de gemeentelijke activiteiten mee. Dat gold voor de havenou- tillage, de waterhuishouding, de stedelijke afvalverwijdering. „Het gemeentebestuur was een pion in een krachtenveld van onbeheersbare en onvoorspelba re factoren", zegt Van den Noort. Onvoorspelbaar was bij voor beeld de vlucht, hals over kop, van de eerder genoemde Lode- wijk Pincoffs in 1879. Hij had zichzelf bevoordeeld op een ma nier die het daglicht niet kon verdragen en emigreerde naar Amerika. De onthutste aandeel houders van de RHV zagen ver volgens hoe de exploitatie van hun hypermoderne havens op Feijenoord de mist in ging. Pin coffs was vergeten met de ge meente af te spreken wie de ha vengelden zou innen. De RHV wilde dat zelf doen om die winst was het allemaal begon nen maar de gemeente inde de havengelden elders ook, dus op Feijenoord eveneens. De schippers kozen daarom liever voor een ouderwetse haven van de gemeente: eenmaal betalen was de helft goedkoper. Twaalf miljoen hadden de ondernemers van de RHV in de havens en pakhuizen op Feijenoord gesto ken. Op aanraden van directeur gemeentewerken 'brutale Ger ot'-Jan de Jongh betaalde de ge meente er slechts vier miljoen voor en dat was het begin van de Gemeentelijke Handelsinrich tingen, waaruit het Gemeente lijk Havenbedrijf is ontstaan. Slaatje „Dat was het omgekeerde van privatiseren. Beleid? Niks be leid! Meestal kon de gemeente niet anders, of ze wist er een slaatje uit te slaan. Niks politieke ideologie. Neem nou het Drink- waterleidingbedrijf. Te gauw wordt aangenomen dat dat er kwam om gezondheidsredenen. Welnee", schampert Van den Noort Hij schrijft dat de stad afschuwe lijk stonk. Drinkwater en afval water waren nog niet geschei den, de mensen werden ziek, maar van bacteriën had nie mand nog gehoord, en men dacht datje typhus kreeg van de stank. Bij de westelijke stads grens werden de Westersingel, de Spoorsingel en de Diergaar desingel gegraven^ en aan de oostkant de Noordsingel, de Boe- zemsingel en de Crooswijksesin- gel, alle van fraaie aanplant voorzien door tuinarchitect Zo- cher. „Maar laat u daar niet door misleiden. De singels waren be doeld als open riolen. Het stads vuil in de grachten moest via slo ten naar de singels worden ge voerd om met behulp van stoom gemalen naar de Maas te worden gepompt. Alleen was er niet ge noeg spoelwater, veel afval be zonk in de singels nog voordat het de stoomgemalen bereikte. Dus kwamen er spaarbekkens ten oosten van de stad, met een imposante watertoren. Spoelen was een gemeentelijke taak. Maar het spoelwater uit de Maas bleek van zo'n goede kwaliteit, dat het ook als drinkwater kon worden gebruikt Aanvankelijk werd het water alleen verkocht aan welgestelde Rotterdammers. Pas jaren later werden ook min der vermogenden op de water leiding aangesloten. Van den Noort: „Het is dus heel anders begonnen dan iedereen denkt. Om de kas te spekken! Niet uit milieuhygiënische over wegingen". „Je ziet ook nu nog, dat de over heid de ene keer de pion, de an dere keer de pionier is. De over heid is een pionier waar het gaat om de geplande tunnelbouw, zo als onder de Nieuwe Waterweg, in die zin dat ze heel inventief is in het zoeken naar methoden van financiering. De lasten wor den zo veel mogelijk verdeeld onder het bedrijfsleven, zo min mogelijk gelegd bij de overheid zelf. Met Rivoïi op de Müllerpier zag je ook dat de gemeente zich zo veel mogelijk had ingedekt te gen risico's. Alleen op het mo ment dat ondernemers weigeren nog langer de pion te zijn, zie je dat de gemeente haast gedwon gen is die rol over te nemen. Goed, heel vaak is de overheid de winnaar. Maar laten we af stappen van de illusie dat dat met beleid te maken heeft". doortheovanderloon ADRES: Boterstraat 6, Schiedam (tel. 0HH736738). DE KAART: Voorgerechten (16) van 5,50 tot 27,50; hoofdgerechten (28) van ƒ22,50 tot ƒ38. Verder een lange lijst met pasta's en pizza's. ONZE BESTELLING: Meloen met port, gefrituurde inktvis, tongfilet met vruchten en forel met garnalen saus. De stand: 1. Puccini (Gergambacht) 2. Lighthouse De Wagenmaker (Poortugaal) 4. La Rèsidence(V!aardlngen) 5. Arco Dalano(Schiedam) 6. RadènMas 7. Agustfna(Spijkenlsse) 8. Birnenmaas(Mijnshereniand)... 9. La Cocotte (Hoogvliet) 10. Dockyard John's Place (Maassluis) ...90 ...39 ...82.5 ...81,5 ...80.5 ,..80,5 j Silvio Castelli en zijn charmante vrouw Conny zijn, zo werd ons verteld, 'voor zich- I zelf begonnen. In Schiedam. Het bericht bereikte ons, dat een oorspronkelijk pak huis aan de Boterstraat werkelijk schitte rend was verbouwd. Het echtpaar werkte voorheen bij een 'Italiaan' in de Rotterdam se binnenstad. Silvio geniet faam om zijn bekend gezicht: hij zou namelijk de ééneii- j»e tweelingbroer kunnen zijn van een col- Areo Baleno, 20 heeft het paar de 2aak ge noemd, regenboog. En het is een genoegen er binnen te stappen. Aan het eind van de brede trap is een bar, aan de voorkant van het pand is een mooie ruimte ingericht met enkele tafeltjes. Via de doorgang komt men in de al even fraaie achterkamer met bal kon, waarop met mooi weer ook is gedekt. De inrichting is, evenals het tafellinnen, licht, wit en aan de wanden hangen aan trekkelijke kunstwerken, die uitstekend in de omgeving passen. Arco Baleno is een heel smaakvol geheel geworden. Om te beginnen werden er kleine warme broodjes neergezet, In één van de potjes zat een heerlijke, maar vlijmscherp mengsel van tomaat en peper. Oppassen dus. De ver zorgde kaart kan uitgebreid worden ge noemd: een keur van mogelijkheden, ook in deegwaren en pizza's, ai kregen we niet de indruk, dat daarnaar veel vraag was. Arco Baleno is nu eenmaal heel duidelijk géén pizzeria. Rijp Sophie koos voor meloen met port, weinig spectaculair, maar een moeilijke vrucht als meloen is vaak een goede graadmeter voor hetinkoopbeleid. Deze meloen wasgoed, zo stelde Sophie vast, rijp en niet té, ook niet te stevig. De bolletjes dobberden lustig rond in de port, die Sophie geheel oplepelde. Ik miste op de kaart bij de voorgerechten inktvis. En ik had er juist zo'n trek in! Geen nood, bij de hoofdgerechten vond ik wel ge frituurde inktvis en ik kon een halve portie als voorgerecht krijgen. Ik had er zeker geen spijt van. In een jasje van heel dun beignet-beslag waren de stukjes vis precies lang genoeg gefrituurd. Voortreffelijk! Sophie, in het algemeen geen liefhebster van vis, koos ditmaal toch tong en wel filets met gemengd fruit. Mij klonk het veel te zoet en inderdaad, toen ik een stukje proef de vond ik het zonde van de vis. Een kwes tie van smaak. Sophie kon het wel waarde ren, al vond zij dat er iets te veel banaan bij zat, zodat het geheel wat 'plakkerig' was ge worden. Op het bord waren er plakjes cour gette utt de oven en een mengsel van to maat en broccoli bij gedaan. Terug De forel, die ik had gekozen, wilde niet di rect van de graat Terug naar de oven, be sloot gastvrouw Conny kordaat en even la ter kon de vis wel worden gefileerd. Dat ge beurde trouwens heel snel en vakbe kwaam. De saus van garnalen, die erover werd gegoten, was heerlijk. Zelden heb ik de forel zo lekker gegeten. Heel anders dan de traditionele amandeltjes! We dronken er een Frascati bij, wellicht niet de beste van alle Italiaanse wijnen, maar wel de meest 'Romeinse*. Gemaakt van een melange van witte druivesoorten als malvasla en trebbiano zijn er droge, balfzoete, zoete, zeer zoete en zelfs mousse rende Frascati's. Deze was abboccato, half- zoert en ik was er, in tegenstelling tot Sop hie, niet laaiend enthousiast over. Een aardige bijkomstigheid was het ritueel van het openen van de fles. Een jongedame ('die de kans moet hebben om het te leren', merkte Conny Castelli op) mocht onder het toeziend oog van onze gastvrouw de fles openen. Heel terecht kan. dat dan beter aan een tafel als de onze met twee dan bij een groter gezelschap, waar immers de grappig bedoelde opmerkingen niet achterwege zullen blijven. Het lukte de jongedame wonderwel en de opluchting straalde van haap af. Dit alleen al is illustratief voor de vriende lijke en gemoedelijke sfeer in Arco Baleno. Van de koffie mochten wij, naar Italiaanse traditie, alleen goeds verwachten en daarin werden wij bevestigd. Duidelijk beter dan gemiddeld. De rekening viel ons niet tegen, het was ongeveer wat we er van hadden verwacht Tevreden verlieten wij bet res taurant met de constatering, dat Arco Bale no gerust een aanwinst voor Schiedam en omgeving kan worden genoemd. De Punten: Voorgerecht: 8 (telt dubbel: 16); hoofdge recht: 8,5 (telt dubbel: 17); bediening: 7,5; wijn: 7; koffie: 8; prijs/kwaliteit: 7,5 (eelt driemaal: 22,5); sfeer 8,5; totaal 86,5 punten. Arco Baleno behaalt een heel fraaie en dik verdiende vijfde plaats. redactie: Bram Oosterwijk tel 405.65.17 Hoewel ze sinds zes jaar geen eigen onderkomen meer heeft, is de in de Rotterdamse haven vertegenwoordigde Vereniging Deutsche See- mannsmission ook in het jaar dat ze een eeuw bestaat nog altijd springlevend. Zorg voor de internationale zee man, op velerlei gebied: daar komt haar werk vooral op neer. Dat deze activiteiten dan door gaans onder Duitse en Duïtspre- kende zeelieden worden gedaan, ligt voor de hand. Hetzelfde geldt immers ook voor de Engel se organisatie The Missions to Seamen en voor de diverse Scandinavische zeemans-orga- nisaties. Er zijn namelijk afspra ken dat men in principe 'eikaars' zeelieden niet benaderd. Jubileum Honderd jaar Duitse zeelieden- zorg in Rotterdam, da stad die ook voor Duitse schepen van enorm belang is. Het is een jubi leum dat op diverse manieren zal worden gevierd. Enigszins officieel gebeurt dit op zaterdag middag 14 september, als prins Claus aanwezig zal zijn bij een herdenking in riet Zeemanscen trum Heyplaat. De zondag erna wordt er in de St. Laurenskerk een kleine expositie over de ge schiedenis van de Duitse zeelie- denzorg geopend; 's maandags staat er een internationale oecu menische kerkdienst in het Zee manshuls Rotterdam aan de Willemskade op het programma. De jubileum-viering wordt op 23 september afgesloten met een groot feest voor zeelieden van alle nationaliteiten, in het Zee manscentrum De Beer in Euro poort. In feite is de Duitse zeelieden- zorg in Rotterdam al veel ouder dan honderd jaar. Want in 1855 zond Duitsland reeds een ziels- zorger hierheen, die in z'n eentje in de Maasstad aan de slag ging. Het werk kreeg in mei 1890 een officieel karakter met de oprich ting van de Deutsche Evangeli sche Hafenmission, de voorloper van de Deutsche Seeraannsrais- sion van tegenwoordig; het was een initiatief van de Evangeli sche Kirche. De Duitse keizer zelf gaf de nieuwe organisatie een jaar later zijn goedkeuring, Rotterdam kreeg in het oprich tingsjaar een leeskamer met een krantentafel, een bibliotheek en twee schrijfbureaus. Het pand ging het Eckardt-Haus heten, naar degene die er bij legaat tien duizend Mark voor had geschon ken. Na een enkel jaar werd de ruimte daar overigens al te klein en verhuisde de Hafenmission naar een pand aan de Stieltjes- Straat, dichtbij de havens op Feij enoord. Rond de eeuwwisseling verkaste men opnieuw, naar een pand De Humboldt Express, één van de vele Duitse schepen die regelmatig in Rotterdam komen. aan de Maasstraat, op de andere rivieroever; het kreeg de naam Deutsche Seemannsheim. Maar ook daar groeide de Duitse zeel iedenzorg snel uit; aan de Boompjes, direct aan de rivier, werd een nieuw onderkomen gevonden. In het laatste jaar van de Eerste Wereldoorlog betrok de Hafen mission wederom een groter ge bouw, ditmaal aan het Haring vliet. Het was in de jaren twintig en dertig meestal flink druk in het Seemannsheim; in 1935 bij voorbeeld kwamen er liefst 17,000 zeelieden. Bombardement Net als vele honderden andere panden ging ook het Deutsche Seemannsheim bij hel Duitse bombardement van 14 mei 1940 in vlammen op. Helgrootste deel van het financiële vermogen dat de organisatie toen bezat, ging aan het eind van 1940 in Nazi handen over. De in Rotterdam werkende dominee Hans Fi scher zag gedurende de oorlog vanzelfsprekend geen mogelijk heden meer iets aan zeemans werk te doen. De predikant heeft zich al die jaren echter wél ingezet in het zo veel mogelijk voorkomen van misdaden die zijn landgenoten van plan waren in en om Rotterdam te plegen. Na de bevrijding kon Fischer zijn werk hervatten. Eerst alleen met bezoeken aan schepen, maar al snel wérd het duidelijk dat zijn organisatie niet zonder een eigen vestiging kon. Dankzij geld van de regering van de Bondsrepu bliek slaagde hij erin een pand aan de 's Gravendijkwal te ko pen, dat begin 1954 in gebruik kon worden genomen. De gang van zaken van vóór de oorlog herhaalde zich en wederom moest er worden verhuisd. De inmiddels in Deutsche See mannsmission veranderde orga nisatie huurde een schip, dat in de Zalm haven werd neergelegd. Het waren de jaren waarin het Duitse scheepvaartverkeer naar Rotterdam fors toenam; op nieuw bleek de huisvesting te klein te zijn. De Deutsche See mannsmission, die de Rotter damse haven in 1958 tot het 'zwaartepunt' van haar gehele organisatie verklaarde, slaagde erin bij Duitse kerken en rederij en 300.000 gulden los te krijgen, waarmee aan de Westzeedijk een eigen pand kon worden ge kocht. Daar vonden zeelieden alle faciliteiten die ze nodig had den; er was tevens ruimte om fa milieleden tijdelijk te kunnen onderbrengen. Bezoek Maar de tijden veranderden. Vooral door de 'verplaatsing' van het havengebied naar het verre westen en ook door de komst van de containerschepen die slechts korte tijd lossen en laden liep het bezoek sterk te rug. In augustus 1984 moest het tehuis zelfs worden gesloten; het viel niet meer te exploiteren. De Duitse zeeliedenzorg op zich functioneert echter nog steeds, zij het in een andere opzet Men heeft medewerking gekregen van de (door de gemeente gesub sidieerde) Stichting Zeemans huis Rotterdam, die haar Duitse zusterorganisatie aan de Wil lemskade ruimte beschikbaar heeft gesteld. En dat is eveneens het geval in het Zeemanscen trum Heyplaat en in De Beer, van waaruit men de scheepsbe zoeken in Europoort verzorgt Anders dan vroeger gaat dein Rotterdam door predikant Christian Hille (de "Diakon') ge leideDeutsche Seemannsmis sion er tegenwoordig vooral zelf op af. Men heeft daar vijf eigen auto's voor rijden. Er wordt met de opvarenden gesproken, naar hen geluisterd, er worden advie zen gegeven en er wordt, als het mogelijk is, geholpen; ook in praktische zin. Als de zeelieden ait willen, kunnen ze uiteraard ook terecht op de diverse loka- ties in het havengebied; één van de zes vaste medewerkers is daar altijd te vinden. Rotterdam is één van de 42 ha vens over de hele wereld waar de DeutscheSeemansmission ac tief is. Driekwart van die havens ligt in Europa er is bijvoor beeld ook een vestiging in Am sterdam maar er zijn tevens vestigingen in havens als Dur ban, Jakarta, Libreville, New York, Santos, Valparaiso en Yo kohama. Ruim zeventig vaste medewerkers en een groot aan tal vrijwilligers houden het be langrijke werk het geld er voor wordt beschikbaar gesteld door de Duitse regering, ae ker ken en de rederijen wereld wijd gaande. i l -BI

Gemeentearchief Schiedam - Krantenkijker

Rotterdamsch Nieuwsblad / Schiedamsche Courant / Rotterdams Dagblad / Waterweg / Algemeen Dagblad | 1990 | | pagina 1