21^
'Zie je mij al achter de geraniums zitten?'
«sJI
*w
aap Stapel zoekt 1200 man voor produktie airbags
dSll^
a m
Tjerk Jonker vertrekt als directeur bij Wilton, maar komt als commissaris
it
Beurseffecten
'Na de klap ben je 14 dagen doof
%«3liSf§
sar «#w g -
a&X.
■;;i
Klasssieke zeepbel op
de obligatiemarkten
c*. |V
Rotterdams Dagblad
'i ,i„
a! -^?'ï Vï-'3^ "i
Zaterdag 24 september 1994
poot Nico de Vries
SchiedamBij een slecht rapport
j jeèt zijn moeder hem steevast
ié «Met zulke cijfers kom je op
k'werf terecht." Dat was wei de
ergste straf die zij voor haar zoon
Ion /bedenken. Het jochie van
loen is nu 61 en staat op het punt
<j$ voorzitter van de raad van be
stuur afscheid te nemen van Wil
ton Filenoord Holding: T. T. Jon-
ter. „Ik kreeg het toch wel drie
leer per jaar te horen en dus ben
i op de werf in Heusden begon-
i," grapt Tjerk Tjerks {„die 's'
tt voor zoon van") Jonker, de
ste topman van de generatie
scheepsbouwers die de teloor-"
jaag van de Nederlandse nieuw
bouw en reparatie van grote zee
diepen nog heeft meegemaakt.
Geplaagd
Vcjrdie tientallen door grote pro-
'rfei geplaagde'werfdirecteu-
is Jonker er relatief nog goed
afkkomem dn de jaren tachtig
ïocfirhij samen met zyn toenma-
iigr-mede-directeur ir.Br Sluis
een verbeten strijd voor het be-
bemd van Wilton-Fijenoord. Hij
en kon vervolgens Verolme
ik, Verolme Heusden en het
kleine, eveneens in Heusden ge
vestigde Vervako de WE Holding
tanenloodsen. „In haar aanleun
woning zei mijn moeder toen te
gen haar bejaarde medebewoon
sters 'dat heeft hij aan mij te dan
ken'. Ik heb het altijd in hem ge
nen." Er volgt een luide lach. Om
vervolgens op te merken: „Vanaf
de dag waarop ik directeur werd
over wat toen nog de WF/RDM
Groep heette, heb ik vrijwel geen
vrije dag of vakantie gekend. Sla
peloze nachten volgden vaak op te
ange werkdagen. Maar ondanks
Ie narigheden die je tegenkwam,
heb ik steeds gezorgd dat er elke
dag wat te lachen viel. Anders zou
dr dit werk niet hebben vol gehou
den. Let wel, ik heb dit werk altijd
met plezier gedaan. Ook vanoch
tend stapte ik weer fluitend in de
auto."
Maquettes
Op 30 september gaat Jonker met
de SUM, zoals de vervroegde uit
tredingsregeling in - de metaal
heet. Hij gaat dus, maar hij komt
ook weer. Op 1 oktober zal hij zijn
nieuwe kamer („de schilderijen,
's en maquettes van schepen
heb ik alvast overgebracht") naast
de voorname vergaderzaal van de
commissarissen betreden. De
nieuwe commissaris: „Ik zal niet
alleen deel uitmaken van de raad,
ik wordt ook gedelegeerd com
missaris nieuwbouw." Vooral om
contacten in onder meer het
Verre Oosten, Taiwan en Indone-
te behartigen. „In die landen
doen ze immers geen zaken met
bedrijven, maar met mensen. Ik
heb in twaalf jaar tijd een vertrou
wensrelatie met verschillende
functionarissen opgebouwd en op
deze contacten zijn we zuinig."
Een vergoeding voor zijn nieuwe
baan wil hij niet ontvangen. Mom
pelt: „Wat kunnen die rotcenten
mij schelen. Ik wil ook niet dat ze
zeggen 'die gaat naar binnen voor
zijn honorarium1. Daar gaat het
mij niet om. Maar zie je mij al ach
ter de geraniums zitten?"
Dat zijn carrière zo glansrijk zou
verlopen, had Tjerk Jonker in
1952 nooit kunnen bevroeden.Al
had mijn moeder gedreigd met de
werf, er naar toe getrapt ben ik
niét. Ik wilde boekhouder wor
den. Dat leek mij een mooi be
roep. Mijn vader had een groot
handel in dranken en een limona-
defabriek. Elke week kwam 's
avonds de boekhouder. Dan werd
er meer geschonken en gedron
ken dan ik op verjaardagen mee
maakte. Dat leek me wel wat. Bo
vendien vond ik 'boekhouder' een
mooi woord."
Ontróesten
Hij kwam terecht bij de werf De
Haan en Oerlemans, het latere
Verolme-Heusden, maar het zou
een jaar duren voordat Jonker op
de administratie terecht kwam.
„Directeur De Haan vroeg mij of
ik wist hoe een schip werd ge
bouwd." Na het ontkennende ant
woord zat hij niet achter een bu
reau, maar stond hij óp een schip.
Ontróesten, verven - zo doorliep
hij alle afdelingen. Ik heb er
twee belangrijke dingen aan over
gehouden. Een stuk techniek, ik
was natuurlijk a-technisch en de
heerlijke mentaliteit op de werk
vloer. De sfeer, de taal. Ik heb er
me altijd thuis gevoeld."
Hij spreekt dan ook als een
scheepsbouwer. Of het nu in zijn
kantoor is of in de werkkamer van
een minister. „In de jaren tachtig
tijdens de overlevingsstrijd heeft
mijn taalgebruik een minister -
eens doen zeggen 'u heeft geen
ontzag voor het gezag'. Waarop ik
heb geantwoord 'ik heb wel ont
zag voor het gezag maar niet voor
alle gezagsdragers."
Even later wijst hij op de revers
van zijn jasje, waarop de draag-
speld prijkt die hoort bij het ofri-
eierssehap in de Orde van Oranje
Nassau. „Ik ben trots op die ko
ninklijke onderscheiding. We zijn
misschien rebels geweest in de
richting van de overheid, maar
het is ons niet nagedragen."
Hij is op en top scheepsbouwer en
scheepsreparateur. Zakelijk,
rechtlijnig en eerlijk met oog voor
sociale verhoudingen. Maar bo
venal praktisch: „Aan adviesbu
reaus heb je niets. Die zeggen in
een krimpende markt, meneer,
het schort aan opdrachten, dus
moet u het acquisitie- en marke-
tingapparaat versterken. Een di
recteur die zijn werk goed doet,
behoort zo'n conclusie al getrok
ken te hebben voordat zo'n ad-
viesbureau binnenkomt."
Vervolgt: „Waar het voor een be
stuurder om gaat, is dat men van
alles een beetje verstand heeft om
hrstaatte zijn die specialisten aan
teCtrëkkèn die van iets alles we
ten. Als je zo'n bemanning in huis
hebt, kun je het schip op koers
houden en er mee manoeuvreren
om lastige klippen te omzeilen."
Het is hem gelukt, zegt hij voor
zichtig. Maar hij heeft het niet ze
ker met alleen gedaan. „Overle
ven doe je met z'n allen. Daarvoor
moeten alle werknemers achter
de directie staan. Anders lukt het
nooit." Jonker grijpt naar een
jaarverslag, bladert even en zegt
vervolgens uit het hoofd: „We
hebben als holding een eigen ver
mogen van 131 miljoen gulden.
Niet onaardig als je weet dat wij
met de ondergang van RSV 25C
miljoen zyn kwijtgeraakt en vier
jaar later met de afgedwongen
sluiting van nieuwbouwwerf voor
de tweede keer op nul stonden.
Want de veertig miljoen gulden
die Sluis en ik in de eerste jaren
na de verzelfstanding hadden ver
diend, gingen weer op aan reorga
nisatiekosten."
Wonderboy
Rode cijfers kwam hij aan het ein
de van 1993 voor het eerst tegen.
„Ik heb toen besloten nog een jaar
leiding aan de holding te geven.
Ik wilde voorkomen dat men mij
als een wonderboy in de boeken
zou bijschrijven en mijn opvol
gers als jongens met de verliezen.
Dat zou niet goed zijn. Zij noch
Jonker zijn immers in staat lage
vrachtprijzen en dalende dollar
koersen te keren. Een recessie
komt over je heen en pas twee jaar
na een opleving merk je in de
scheepsbouw en de scheepsrepa-
ratie iets van de opleving. Maar
het moet mij van het hart dat we
met deze bedrijfstak toch in erg
zwaar weer zitten."
Jonker zegt;felativerend, na een
terugblik in'dé tjjïjl: „Hfil is de af
gelopen decennia-altijd) moeilijk
geweest. Imde' vaïPljtSV kwa
men we twee kees-perjaar met al
le directeuren^ in Engels bij
elkaar. Werdérrëiide sefhtterend-
ste resultatgn) gepresenteerd, de^
prachtigste vooruitzichten. Ko-''
lengravers en' zo zouden het con
cern naar een wonderschone toe;
komst leiden." Zo'n nieuwbouw-
werfje in Heusden kwam m het
hele verhaal niet voor. Dat telde
wat betreft omvang niet mee.
Heusden is in die jaren erna echt
met groter geworden, maar be
hoort nu wel tot de grootste
werven van ons land. Ik wil er
maar mee gezegd hebben dat de
scheepsbouw flinke klappen
heeft gekregen." Terugblikkend
naar zijn eigen rol in de teloor
gang van de scheepsbouw is hij
uiteraard even bescheiden. „Ik
was de jongste van de groep. De
anderen hadden nog met Cornells
Verolme samengewerkt. Het
hoogste dat ik zijn tijd heb bereikt
was dat ik piano mocht spelen bij
een tewaterlating. Achtergrond-
muziek dus, maar de foto waarop
^hij-mijnde hand schudt als 'be-
_dankje, heb ik jaren bewaard."
Spanning
,",Voor het overige," zegt hij nog
maals, „was het niet echt leuk, Ik
,heb veel spanning meegemaakt,
veel ellende. Maar aan de andere
kant, hoe groter de problemen des
te mooier is het er een oplossing
voor te vinden. Ik geloof dat er nu
toch een mooi bedrijf staat." Zyn
vroegere, inmiddels gepensio
neerde collega's zullen dit onge
twijfeld beamen en weten ook dat
de jongste onder hen gestopt is als
bestuurder van het grootste
scheepsbouw- en scheepsrepara-
tieconcern van ons land.
Tjerk Tjerks
Jonker: 'Ik
heb gezorgd
dat er elke
dag wat te la
chen vieV Foto
Jaap Rozema/
Rotterdams
Dagblad
-
Door Brigitte Slot
Door Jan van Kooy
Almelo „Ja, 't is wel veel," geeft
ir. Jaap Stapel (46) toe.
..Twaalfhonderd man - toch klopt
het Half maart is de werving be-
jen. Het regent sollicitatiebrie-
jp in februari gaan we bij Mor-
m Amsterdam airbags produ
ceren. Binnen vier jaar werken we
drie ploegen, vijf dagen per
week, want de vraag is gigantisch."
J, tot voor kort general mana-
lerbij Texas Instruments in Alme
lo, wordt airbags-fabrikant in Am-
jsterdam, in Amerikaanse dienst.
iaVóór de kerst werken er 25 man,"
leegt hy„Voor de produktie van de
jeerste twee tot drie jaar hebben we
jal contracten."
jZelf rijdt hij nog in een auto zonder
;2o'n luchtkussen dat explodeert bij
een botsing waardoor de automobi
list niet tegen stuur of dashboard
„Het wordt standaard," weet
In Europa is de autofabrikant
nog niet verplicht nieuwe wagens
pi een airbag te voorzien, in Ame
rika wel. De vraag groeit spectacu-
len 'senior management team'
ieeft Stapel inmiddels om zich
'een geformeerd. „We zoeken nu
Ie toplaag en het middenkader,"
2egt hij. „Naar de operators gaan
we in december en januari op zoek,
J overleg ook met de personeels
diensten van gTote bedrijven die
het afslanken zijn."
horton is ontstaan als chemisch
sneem, dat vooral bekend stond
ioor zout maar dat onder meer ook
Ie kleurstof voor autobrandstoffen
naakt. De vinding van de airbag
eidde tot een geheel nieuwe activi
st waarvoor in een paar jaar tijd
»50ö man in dienst werden geno-
ften. De Amerikaanse autofabri
kanten voorzien alle auto's nu van
*n airbag, met de duurdere Euro-
)ose merken gaat het net zo en de
verwachting is dat het ingenieuze
Airbag: automatisch opblaasbare tegephouder
12/100 sec.
De luchtzak
loopt direct na
de klap weer
os\\ leeg.
6/100-10/100
3/100 sef
De luchtzak
De luchtzak
vult zich
volledig en
opgeblazen
vangt de
Hoe en wanneer de
luchtza^ wordt
opgeblazen.
Een bal met een dun laagie goud,
in een afgesloten cilinder, wordt op
zijn plaats gehouden door
luchtdruk en een magneet
Het mechanisme
treedt pas in werking
bij een frontale
botsing
binnen 60° aan de
voorkant) enbjeen
minimale snelheid
van 20km/uur
luchtkussen binnen enkele jaren
overal standaard is, net als de vei
ligheidsgordel dat is geworden.
Morton, een beursgenoteerde on
derneming met een jaaromzet van
2,3 miljard dollar en 20.000 mede
werkers, is wereldwyd de grootste
op deze markt. Vorig jaar viel het
besluit ook in Europa te gaan fabri
ceren, ten behoeve van de Europe
se markt, de grootste airbag-markt
ter wereld. In Stuttgart was al een
vestiging voor engineering en ver
koop (aanvankelijk alleen aan
Mercedes-Benz, maar later ook
voor de andere merken).
Voor de omwonenden van de fa
briek, de voormalige schrijfmachi-
nefabriek van IBM in Amsterdam,
is al een hoorzitting gehouden
omdat er veel met springstoffen
zal worden gewerkt - „tienmaal
per dag wordt een airbag in een
testruimte tot ontploffing gebracht
om de kwaliteit te controleren,
maar dat hoort de buurt echt
niet" - en voor het overige is het
pionierswerk volgens Stapel.
„Een Amerikaanse fabriek zomaar
kopieren heeft geen zin. Dat werkt
niet. Wij zijn bijvoorbeeld veel ver
der dan zij in het uitbesteden van
werk, denk aan de kantine, het on
derhoud van de gebouwen, het wa
genpark. Dat kennen de Amerika
nen niet zo."
Jaap Stapel: 'Binnen vier jaar
werken we in drie ploegen, vijf
dagen perweek, wantdevraag
is gigantisch.'Fotogpd
„Ik heb in Utah autowrakken ge
zien waarvan ik me echt afvroeg:
hoe is het mogelijk dat iemand
daar levend is uitgekomen," zegt
ir. Jaap Stapel. De airbag had ge
werkt en de automobilist was niet
tegen het dashboard geslagen.
„Na de klap ben je 14 dagen gega
randeerd doof en dat is een na
deel, maar je overleeft zo'n bot
sing wel, als je tenminste ook in
de veiligheidsgordels zit. Dan
Door een plotselinge schok
wordt de bal naar
geworpen
magneet
De bal maakt binnen
1/600 sec verbinding
tussen de twee contacten
magneet
V7 11 contactpunten
Kreunen. Lijden. Angst.
Met deze woorden om
schreef het Finaneieele
Dagblad de rentestijging die de af
gelopen weekde Europeseen Ame
rikaanse obligatiemarkten weder
om in de ban hield. Inmiddels staat
de rente in Nederland op 7,6 pro
cent. Zo hoog had niemand een jaar
geleden voor mogelijk gehouden.
Maar wat is er eigenlijk mis met een rente van 7,6 pro
cent? Niets eigenlijk. Sterker nog: het is zelfs een hele
mooie rente om obligaties te kopen. Wie nu de laatste
lening van de Nederlandse staat koopt, betaalt daar
voor 972 gulden per stuk en ontvangt daarmee tien jaar
lang een leuk bedrag van 72,50 gulden aan rente van de
Nederlandse staat.
Slachtoffer van de hoge rente zijn al die beleggers die
hun obligaties zouden willen verkopen, Dit zijn de be
leggers die de afgelopen jareirobligaties hebben ge-
kocht met het idee dat de rente in Nederland tot 5 pro-
centoflagerzouzakken. Zij wildenhun belegging met -
dikke winst verzilveren, makt zijn daar nooit aan toe-
'ge&omen, ffifir
In-januari dit jaar werden zij door de plotseling zeer
snel stijgende rente overvallen, en sindsdien zien zij
hun gedroomde winst met de dag verschrompelen.
Want wie wil er nu nog een staatslening kopen met een
rente van 6,0 procent, als je over de laatste lening van
de Nederlandse staat een rente van 7,25 kunt ontvan
gen? En op de volgende weïlichtnog meer, als de rente
stijging doorzet? Niemand toch? Koers en rente
vormen eikaars spiegelbeeld. Naarmate de rente
steeds hoger komt te liggen, 2akt de waarde van al die
deze 'oude' obligaties.
Een vergelijkbaar verlies lijden ook de deelnemers in
de zeer talrijke obligatie-beleggingsfondsen. Hoe ver
der de rente stijgt, hoe meer de waarde van deze obliga
tiefondsen zakt. Al deze mensen - en dat zijn er zeer
velen - staan nu dus voor een akelige keuze. Moeten
zij hun stukken op zo kort mogelijke termijn verkopen
om verdere verliezen te voorkomen? Of is het beter te
wachten tot de paniek is overgedrevenen de rente wel
licht nog wat zal gaan dalen? Is het mogelijk om over
een aantal maanden tegen minder ongunstige koersen
de obligatiemarkt alsnog vaarwel te zeggen?
Het antwoord op deze vraag staatwelücht in de sterren
geschreven, maar is mij niet bekend. Wel kunnen we
de feiten op een rij te zetten. Bijna elke econoom zal
1 toegeven dat de ellende op de obligatiemarkten maar
moeilijk met economische redenen valt te verklaren.
Niet zozeer het feit dat de rente is opgelopen verbaasd
hen - velen voorspelden een jaar geleden een tijdelij
ke stijging van de rente - maar wel het enorme tempo
waarin dit gebeurt. Noch de zeer lage inflatie in Euro
pa, noch de dalende begrotingstekorieninveellanden
-rechtvaardigen een rentestijging van 5,5 naar 7,6 pro
cent/
Op zoek dus naar een alternatieve verklaring voor de
paniek op de obligatiemarkten. Meer en meer doet de
situatie op de Europese obligatiemarkten denken aan
het klassieke 'leeglopen van een beleggerszeepbel'.
Kenmerk van zo'n zeepbel is dat beleggers in de eerste
'opblaas-fase' in steeds grotere getalen over eikaar
heen rollen uit angst om unieke kansen mis te lopen.
De uitzonderlijk snelle rentedaling in 1993 met bijna
twee procent doet aan zo'n opblaasfase denken.
Achteraf blijkt dit voor een belangrijk deel te danken
was aan een enorme belangstelling van Amerikaanse
en Japanse beleggers voor Europese obligaties. Vol
gens cijfers van de Duitse Bundesbank bijvoorbeeld
kochten buitenlandse beleggers in 1993 voor een re
cordbedrag van 226 miljard mark aan Duitse obliga
ties. Zij dreven de koersen alsmaar verder omhoog en
dus de rente naar beneden.
In de tweede fase - het doorprikken van de zeepbel -
gebeurt precies het omgekeerde: een uittocht van be
leggers met koersdaling (rentestijging) tot gevolg. Cij
fers van de Bundesbank geven aan dat de buitenland-
se beleggers alleen al tussen februari en juni voor in to
taal 47 miljard mark hebben verkocht.
Dat er sindsdien nog veel meer geld uit de Europese
obligatiemarkten is weggehaald, laat zich wel raden.
Hoeverder de koersen dalen, hoe groter de teleurstel-
lmg onder de vele achterblijvers op de obligatiemarkt.
Ook onderde Europeanenen zelf. Uiteindelijk zie je nu
zelfs de meest koelbloedigen - deprofessionele beleg
gers die wel vaker een rentestijging hebben meege
maakt - vluchten. Ze zijn bang voor nog meer koers
daling.
Toch moet ergens in de komende tijd de wal het schip
keren. Naarmate de rente verder stijgt, groeit ook het
leger beleggers dat met kopersogen het schouwspel op
de obligatiemarkten gadeslaat. Deze nieuwe kopers
zullen, als zij maar talrijk genoeg worden, de koersen
weer doen stijgen, de rente doen dalen en de paniek
wegnemen.
Wie dus gelooft dat de hoge rente van dit moment méér
te danken is aan paniek dan inflatie, die doet er ver-
standigaan zijn obligaties nu nog niet te verkopen. Wel
kunnen zyn zenuwen eerst nog behoorlijk op de proef
worden gesteld, en daar moetje tegen kunnen. Wie zei
ook alweer dat beleggen in obligaties alleen iets was
voor bedaarde oude heren?
Bngitte Slot is werkzaam btj het Institute/or Research
and Investment Services, een samenwerkingsverband
van de Robeeo Groep en de Rabobank.
q Ontsteker wordt geactiveerd. Een chemische reactie volgt en een hoeveelheid gas
{hoofdzakelijk stikstof) vult de zak in zeer korte tijd.
kom je gegarandeerd in dat
luchtkussen terecht als bestuur
der." Airbags voor passagiers zijn
er ook, maar die zyn kostbaarder
en worden minder toegepast. De
zak is veel duurder en tweemaal
zo groot omdat de passagier niet
zoals de bestuurder op een vaste
plaats zit en de techniek is an-
Verwondingen
De zijwaartse airbag is in voorbe
reiding: een aanrijding van opzij
leidt nu bijna altijd tot ernstige
verwondingen. Na de botsing is
de airbag in zeshonderdste van
een seconde op volle sterkte -
„knipperen met je ogen duurt
achthonderdste van een secon
de' - maar na twaalfhouderste is
de zak alweer leeg Vaak reali
seert de automobilist zich niet
eens dat de zak op volle sterkte is
geweest als hij uit het wak klau
tert. Airbag betekent overigens
geen luchtzak, zoals ook Jaap
Stapel altijd had gedacht. Offici
eel maakt Morton air-systemen
waarbij air de afkorting is van
Automotive Inflatable Restraint, -
wat het best kan worden vertaald
als 'automatisch opblaasbare te-
genhouder'.
