12
Rotterdam
Het Coolsingelziekenhuis, een
wonder van vernieuwing in 1851
De Mercedes-Benz dealers neooen nu een
uniek aanbod in uitstekende Ster Occasions.
1
fju Van Dijk Dochters Rotterdam
Yermaat HeJlevoetsIuis
Wüst Oud-Beijerland
*Mercedes Ster Occasion
met Eurogarantie
190 en C-KLASSE
E-KLASSE
S-KLASSE
190 en C-KLASSE
E-KLASSE
SL en S-KLASSE
G-KLASSE
190 en C-KLASSE
E-KLASSE
S-KLASSE
f
Rotterdams Dagblad
Vrijdag 13 december 1996
Vandaag is in bet Nederlands
Architectuurinstituut een ma
quette van bet ooit befaamde
CoolsingelziekenJmis naar een
ontwerp van W. N. Rose onthuld.
Het is de vierde maquette die in
het kader van de Carel Weeber-
collectie wordt geschonken door
de Rotterdamse Kunststichting.
In de foyer van het NAi zal tot 2
februari dit schaalmodel en een
kleine foto- en tekeningexpositie
te bezichtigen zyn. In het kader
van de presentatie komen drie
lezingavonden in het NAi: 14 ja
nuari over het Coolsingclzieken-
huis; 21 januari over de architec
tuur van ziekenhuis Djjkzigt en
de medisch faculteit; en 28 ja
nuari over de architectonisch/
stedenbouwkundige toekomst
van het steeds verder uitdijend
Medisch complex bij Djjkzigt
Door Herman Moscoviter
Rotterdam Op het Lijn
baanplein herinnert alleen
een poortje nog aan het Cool-
srngelziekenhuis dat ooit bij
het Calandsplein heeft ge
staan. In het Gemeentear
chief zijn foto's en tekenin
gen van deze kolos. Sinds
zeer kort staat er in het Ne
derlands Architectuurinsti
tuut een maquette.
Het poortje is een overblijfsel van
een ziekenhuis dat om veel rede
nen spraakmakend was. Bijna
een eeuw lang heeft het gefunc
tioneerd en de Coolsingel gedomi
neerd door zijn grootstedelijke
- maat. De gevel was 83 meter lang
o en 25 meter hoog, wit gepleisterd
- en stak sterk af bij de verdere,
r kleine bakstenen bebouwing. ïn
1940 brandde het ziekenhuis uit
bij het bombardement op Rotter
dam. De restanten werden afge
broken.
Dat» was het roemloos einde van
een hospitaal waarover in 1863,
twaalf jaar na de opening, door de
initiatiefnemer en geneesheer-di
recteur dr. J.B, Molewater werd
gezegd: „In zijne vriendelijke en
ruime gangen, in zijn overvloed
aan licht en lucht, in zijn algemee-
ne helderheid en vrolijkheid
reeds, straalt onmiskenbaar het
streven van den bouwmeester
door, om het toevlugtsoord voor
Na het bombardement en de brand worden in 1940 de gevels van het ziekenhuis opgeblazen. Foto Gemeentearchief
menschelijke ellende, dat hij
daarstellen moest, niet door zijn
uiterlijken vorm te doen herinne
ren aan het leed des ievens, dat er
in zou worden herbergd."
De bouwmeester was W. N. Rose,
toen hoofd Stadsfabricage
(voorloper van de dienst Gemeen
tewerken Rotterdam), stadsarchi
tect en later rijksbouwmeester.
Hij werd in zijn tijd beschouwd
als een belangrijk vernieuwer,
zowel in theorie als in de praktijk.
Het gebouw dat hij maakte, was
baanbrekend vanwege de medi
sche en bouwkundige vernieu
wingen. Waarbij bedacht moet
worden dat Rotterdam in 1840,
toen de eerste paal werd geslagen,
ongeveer 80.000 inwoners telde
(nu 600.000), volgens Rose 25.000
teveel voor de kleine oppervlakte.
De stadsdriehoek was overbe
volkt, hygiëne was ver te zoeken,
woonomstandigheden waren abo
minabel, in de talrijke sloppen en
steegjes was weinig licht en frisse
lucht, er was vervuild drinkwater
en geen riolering, er waren sinds
1832 cholera-epidemieën met hun
dodelijke gevolgen en er vonden
in het buitendijkse deel van de
stad onregelmatig overstromin
genplaats.
De door de Stadsfabricage ge
maakte architectuur in de vorige
eeuw staat vooral in het teken van
de fysieke en geestelijke verhef
fing van de stadsbewoner. Een be
langrijke rol in deze periode is
weggelegd voor W.N. Rose. Hg
ontwerpt onder meer talrijke
scholen waarvan er nog een be
staat, aan de Schiedamsedijk.
Rose stelde zich als belangrijkste
opgave de hygiëne in de stad te
verbeteren. Tussen 1839 en 1858
ontwierp hij een serie uitbrei
dingsplannen met een Waterpro
ject om een riolering en een
drinkwatervoorziening te maken.
Een stelsel van singels dat zowel
de hygiëne diende als een kader
schiep voor de uitbreidingen van
Rotterdam. De uiteindelijk ver
wezenlijkte singels bepalen nog
altijd voor een groot deel de
schoonheid in delen van de cen
trale en westelijke stad.
Bij zijn aantreden in 1839 kreeg
Rose van het stadsbestuur op
dracht een ziekenhuis te ontwer
pen. Het werd een van zijn be
kendste architectonische voort
brengselen en behoorde tot een
van de modernste ziekenhuizen
van Europa omdat de bouwmees
ter een hospitaal maakte met zie
kenzalen aan lange gangen in
plaats van aan gesloten hofjes en
binnenplaatsen.
Het werd gebouwd aan de rand
van de stadsdriehoek, temidden
van blekenjen en buitenverblij
ven, bedrijven en lusthoven. La
ter werd het gebied door de uit
breiding van de stad onderdeel
van het centrum
Het ziekenhuis was het eerste ge
bouw in ons land met een 'tryska-
mertje', ofwel een lift. Het bete
kende dat het ziekenhuis niet
meer op de begane grond alle
functies moest hebben, maar dat
het „omhoog" kon, ofwel dat
dankzij de lift de verdiepingen
goed bereikbaar waren. Er was
niet alleen een horizontale route,
maar ook een verticale. De verdie
pingen maakten het tot een groot
stedelijk gebouw.
Schone lucht
Rose had het idee van gangen en
aanliggende ziekenzalen uit
Hamburg en werkte het uit sa
men met geneesheer Molewater.
Deze arts wilde niet het in die tijd
gebruikelijke verbanningsoord
voor ten dode gedoemden maken,
maar een plek waar ook aan pre
ventie van ziekten werd gedaan.
Rose ontwikkelde technische in
stallaties voor doorstroming van
water, afvoer van gebruikte lucht
en circulatie van schone lucht
Het ziekenhuis werd daarbij uit
gerust met een stoomketel en
stoommachine die vanuit de kel
der de wasserij, de drogerij, de
apotheek, de keuken en de badka
mers van heet water voorzag.
Het water werd betrokken uit de
Nieuwe Maas en was schoon in
vergelijking met het zwaar ver
ontreinigde grachtwater in Rot
terdam. Anno 1996 lyken dit alle
maal gewone zaken, in de tijd van
Rose en Molewater betrof het no-
Het Coolsingelziekenhuis in 1848. Een grootstedelijk witge
pleisterd gebOUW. Foto;Gemeentearchief
viteiten. Het paarde grote functio
nele complexiteit aan hoogwaar
dige technische voorzieningen.
Rose combineert in het Coolsin
gelziekenhuis de Rundbogenstil
met rondboogvensters van de
Duitse architect Schinkel met Ro
maanse elementen. Hg is daar
mee te beschouwen als de grond
legger van het Nederlandse eclec
ticisme, dat onder zijn njksbouw-
meesterschap landelijk ingang
zal vinden.
Maar niet alles van het Coolsin
gelziekenhuis was botertje tot de
boom. Het werd gebouwd op een
venig stuk grond dat weinig ste
vigheid bood. Toen de bouw be
gon in 1840 had Rose grondborin
gen verricht en het terrein met
8000 kubieke meter zand laten op
hogen.
De proefpalen die de Stadsfabri
cage slaat, blijken pas op 16,5 me
ter diepte stevigheid te vinden.
Twee jaar later moet de stadsar
chitect rapporteren dat zich ver
zakkingen voordoen. Redenen:
inklinking door zowel het gewicht
van de nieuwe zandlaag ais door
de begonnen bouw. Maatregelen
als extra funderingswerk en ge
metselde steunberen leken de op
lossing te brengen.
Een paar maanden later moest
Rose weer verslag doen van te
genvallers. De gewelven waren te
breed en rustten niet op de paal
koppen. Opnieuw werd afgebro
ken en herbouwd.
Rose had de pech een zeer slappe
bodem te treffen. Hij bouwde op
dik water, zoals veen in Rotter
dam ironisch wordt genoemd. De
fouten hoefden ..billijkerwijze
met aan hem behooren toege
schreven te worden". Een proef
met duobele belasting van alle
vloeren pakte goed uit.
In 1851 arriveerden de eerste zie
ken in hel gebouw. Het dak bleek
door zettingen te scheuren en was
hier en daar lek. Acht jaar later
brak men vanwege geconstateer
de mankementen de gehele voor
gevel af en metselde die ten twee
de male op, wat „door de ambte
naren der Stadsfabricage zoo be
hendig werd verricht dat geen der
ziekenzalen gedurende dit werk
behoefde te worden ontruimd",
In 1855 melden de gemeentelijke
stukken nieuwe problemen: „De
achtergevel van dat gebouw zal
tot aanzienlijke sommen tol her
stel vorderen."
De moeilijkheden bij de bouw
maakten veel kritiek los* ."Ge
meenteraadslid en secretaris van
het ziekenhuisbestuur G. Pfjreen
vond het maar niks. Hy vergeleek
het gebouw met een „teeringhj-
der" onderhevig aan „vroegtijdig
verval en dood",
Die vroegtijdige dood viel mee.
De muren van het uitgebrande
gebouw uit 1851 moesten in 1940
met dynamiet worden opgebla
zen...
(citaten wit „Mensen maken een
stad. Uit de geschiedenis van de
dienst Gemeentewerken Rotter
dam", 1955; „Opdegroeigemaokt,
Geriefelijkheden voor een wel-in-
gengte stad", anderhalve eeuw
Gemeentetoerken, 1996.)
MB-NtOO
•k it-k*
12 maanden Eurogarontie Service 24h hulpgaranüe
«MobiliteStsgarantie Geid-ierug-garantie «Veiligheidsgarantie
•Nationale Autopas kilometergarantie Kilometer kostprijs-garantie
Wij bieden u ook de mogelijkheden van Mercedes-Benz Credit
vooreen aantrekkelijke financiering van uw Ster Occasion.
{SbTtJmWwi
190 D, bj.'93, signaalrood, 63.000 km, alu.
velgen, airbag, ABS, centr. vergr, ƒ36.500,-
190 E 1.8, bj.'93, bnlliantzilver met,
60.000 km, eL ramen, airbag, ABS,
hoofdsteunen, zeer compleet, f 37.500,-
190 E 2.3 Avantgarde, bj,'95432, blauw
met, 45.000 km, automaat, leer, sportiine
interieur, stoelverwarmïng, schuif/k. dak,
alu. velgen, CD-wiss, enz,f 69.500,-
C 180 Esprit, bj.'95-08, wit, 20.000 km,
alarm, deelb. achterbank, speakers,
alu. velgen, radio/cass, 52.500,-
C180 Elegance, bj.'95-OI, rosenholz
metallic, 45.086 km, mulapointgas inst,
alu. velgen, alarm, radio/cass/CD-
wisselaar, enz,ƒ61.000,-
C180 Elegance, bj.'954)3, azun'tblauw
metallic, 21.208 km, eL schuine, dak, el.
rolgordijn, automaat, airco, ƒ69.500,-
E 220 Elegant», bj/9407, bf/zw metallic,
70.000 km, aut, airco, leer, e!. stoelen met
memory, sportline-uitvoermg, 72.500,-
E 250 D, bj.'94, rosenholz metallic,
45.000 km, 8-gts vlg, radio/cass, speakers,
alarm, ABS, airbag, enz,64.500,-
E 220 Elegance, bj.'95-03, azuritblauw
metallic, 15.500 kro, aut, aut airco,
el. schuifdak, dubbele airbag, 8-gts vlg,
radio/cass/CD-wiss, enz,ƒ79.500,-
E 300 D Elegance, bj.'95-IO, azuritblauw
metallic, 26.000 km, speakers, alarm,
automaat, lederen bekleding, trekhaak,
elektrisch schuine dak, 112.500,-
300 CE, b].'92437, bomit metallic, 38,500 km,
automaat, lederen bekleding, aut airco,
schuif/k. dak, alu. velgen, 4 el. ramen,
zeer compleet,89.500,-
300 SE, bj '92-11bomit metallic,
65.000 km, lederen bekleding, airco,
alarm, automaat, dubbele airbag,
8-gaats velgen, zeer compleet, 89.500,-
S 350 TD, bj.'944)5, maiachietgroen
metallic, 53.800 km, lederen bekleding,
airconditioning, automaat, alarm,
dubbele airbag, 8-gts vlg, 109.500,-
190 E 1.8 Class, bj.'93, antracietgnjs,
49.000 km,ƒ36.950,-
190 E 1.8 Class, bj.'93,berryl
metallic, 49.000 km, alarminstallatie,
lichtmetalen velgen, 34.750,-
C180 Elegance, bouwjaar'94,
blauwzwart metallic, 44.000 km,
alarminstallatie,56.750,-
C 230 Kompressor, bj.'95,
smaragdzwart metallic, 27.000 km,
sportuitvoenng, lederen interieur,
schuifdak, elektrische ramen,
wegklapbare achterbank, 94.750,-
E 220 Elegance Combi, bj.'95, smaragd-
zwart met, 17.000 km, alarm, 94.750,-
300 D, bj.'92, nauticbiauw metallic,
94.000 km, alarminstallatie, 52.750,-
E 200, bj.'93, almandinrood metallic,
87.000 km, armsteun, alarm, 47.750,-
E 220 Elegance, bj.'94, maiachietgroen,
20.000 km, automatische versnellingsbak,
alarminstallatie, ƒ69.750,-
E 220, bouwjaar '93,
brilliantzilver metallic, 57.000 km,
automaat, alarminstallatie, 54.750,-
200 E, bj.'93, rookzilver metallic,
147.000 km, airbag, ABS, elektrisch
bedienbare zijruiten,ƒ41.750,-
S 350 Turbodiesel, bj.'95,
brilliantzilver metallic, 25.000 km,
alarminstallatie, lichtmetalen velgen,
radio/CD-wisselaar,ƒ137.500,-
600 SEL V12, b].'92, rookzilver
metallic, 152.000 km, velours bekleding,
alarminstallatie,ƒ114.500,-
290 GD, bouwjaar '96,
azuritblauw metallic, 17.000 km,
comfort uitvoering, trekhaak,
alarminstallatie, gnjs kenteken, 72.500,-
190 E 1.8, bj/92-12, blauwzwart
metallic, 135.000 km, LPG, alarm,
warmtewerend glas, aluminium
velgen, 5-bak,ƒ34.500,-
190 E 1.8, bj,'91-10, blauwzwart metallic,
75.000 km, 5-bak, schuifdak, 31.950,-
190 E 1.8,bj.'91-10, staalgrijs metallic,
139.000 km, 5-bak, schuifdak, ƒ29.950^-
C 200 Diesel, bj.'93, donkerblauw,
104.000 km,ƒ47.500,-
C 200 Diesel, bj.'93-l 1, antracietgrijs
metallic, 138.000 km, alarm, 47.500,-
190 Diesel, bj/92-12, donkerblauw,
232.000 km, warmtewerend glas,
centrale vergrendeling,29.950,-
C180 Combi Elegance, bj '9606,
smaragdzwart met, 13.000 km, radio/CDspeler,
airco, achterhoofdsteunen, middenarmsteun,
buitentemperatuurmeter,ƒ70.950,-
230 E, bj.'90-l 1, blauwzwart met, 140.000 km,
automaat, elektrisch schuifdak, alarm,
aluminium velgen, ƒ32.950,-
200 E, b).'92-12, staalgrijs metallic,
191.000 km, airconditioning,
alarminstallatie,39.500,-
200T, bj,'90, staalgrijs metallic, 174.000 km,
3-de bank, alarminstallatie, 33.750,-
250D, bj.'91, staalgrijs metallic,
140.000 kin, airconditioning,
standkachel, karo bekleding, 39.500,-
250 Diesel Turbo, bj/91, blauwzwart
metallic, 187.000 km, automaat, alarm, -
karo bekleding,ƒ39,500,-
200, bj/89, rookzilver, 28 000 km,
warmtewerend glas, centrale
deurvergrendeling,28.500,-
200 Diesel, bj.'91donkerblauw, 158,000 km,
warmtewerend glas, centrale vergrendeling,
alarminstallatie,ƒ33.950,-
E 300 D 24 V, bj.'93, bomit metallic,
140.000 km, airco, automaat, velours
bekleding, schui^kanteldak, 8-gaats velgen,
achterhoofdsteunen,ƒ67.500,-
500 SE, bj.'92, donkerblauw, 163,000 km,
leder, el. stoelen, alle opties, 87.500,-
-\Z7tL Srltinfp, r.r iiS* Hfi Hu RH li( >TTtï!l >UMV[;ST
33, 3223 K 1113 I f Al H'T.Sil IS
.Aln-l TasmanMraat.4. 32ó2 \A -OL D-Bid IERLAND
Mercedes-Benz
Tel. 010-44ó( )44/>, fax 010-4620055
Tt3.()lïih33I222.Iiiv 01 li 1-331 -
TuLO'OïiVm«455, liixiri80:6107511. -
f*
- "li -» -f
c
