Vaticaan verbijsterd over
Nobelprijs voor Dario Fo
Nobelprijs voor politiek Theater van de Lach
Stripschapprijs Peter Pontiac
Jongste trombonist
RPhO nu al naar
Concertgebouworkest
Ballerina Sylvie Guillem
op Holland Dance Festival
Gevoel, warmte, nuances
ill!
Frans Bauer op
één in Duitsland
QDRIEDER
Berlin - Rotterdam
Bijzondere leerstoel: Popprofessor
Rotterdams Dagblad
Vrijdag 10 oktober 19p7
Stockholm/Rome/Milaan Rechts Italië en het Vaticaan heb
ben verbijsterd gereageerd op de toekenning van de Nobel
prijs voor literatuur aan de Italiaanse komedieschrijver Dario
Fo (71). Dat klinkt de man die twee miljoen gulden krijgt van
de Zweedse Academie overigens als muziek in de oren, want
zijn leven lang was hij een clowneske linkse oproerkraaier die
gezagsdragers tartte.
De Vaticaanse krant Osservatore
Romano schrijft dat het geven
van de prijs aan 'een schrijver van
discutabele teksten elke verbeel
ding tart.'
Dario Fo is een maker van politiek
theater. Als üd van de partij Com
munistische Herstichting maakte
hij het gisteren mee dat zijn partij
de eerste linkse regering van na
de oorlog ten val bracht en dat hij
de Nobelprijs won. Het laatste
nieuws vernam hij op op een bij
hem passende, kolderieke ma
nier: bij een tolkantoor op de
'autostrada' hield iemand een
bord bij zijn autoraam met daarop
geschreven 'Dario. je hebt de No
belprijs gewonnen".
Bijgekomen van de schrik, zei de
71-jarige schrijver, dramaturg, re
gisseur en acteur dat hij al 22 jaar
min of meer in de race is voor de
prijs. „Vierdagen geleden hebben
ze me gebeld uit Zweden om me
te vertellen dat ik dit keer een se
rieuze kanshebber was," zei Fo,
Hij kon eigenlijk maar moeilijk
uitleggen waarom hij gewonnen
had. „Waarschijnlijk hebben ze
het werk van mijn hele leven wil
len honoreren en het feit dat ik
heb geprobeerd altijd coherent te
blijven," Fo betrok nadrukkelijk
zijn echtgenote en actrice Franca
Rame in de hulde.
Franca Rame zei gisteren dat Fo
de prijs vooral ziet als 'een com
pensatie voor de talloze vernede
ringen die hij in Italië heeft moe
ten ondergaan'. Ze nep in herin
nering dat de links-anarchisti
sche, weinig orthodoxe en in de
ogen van Italië's machtigen ui
terst ongemakkelijke Fo, talloze
malen het slachtoffer is geweest
van censuur, lastercampagnes en
zelfs arrestaties. Ook het feit dat
hij in 'zijn Milaan" nooit een thea
ter ter beschikking heeft gekre-
gen, is volgens haar veelbeteke-
nend.
In Italië waren de reacties even
verdeeld als het politieke toneel.
Hij kreeg felicitaties van de linkse
voormannen Massimo D'Alema
en Fausto Bertinotti, maar de ex-
fascist Gianfranco Fini sprak van
een 'ongehoorde schande'. „Wat
heeft die man gegeven aan de Ita-
liaanse literatuur, laat staan die
i van de wereld," zo sneerde Fini.
!Ook veel eminente Italiaanse
Rotterdam Frans Bauer is in
twee weken met zijn nieuwe al
bum "Weil Ich Liebe Dich naar de
.eerste plaats gestormd van de
Duitse Mega Album Top 100. Hij
is daarmee de eerste Nederlandse
artiest die deze prestatie levert
met een Duitstalige uitgave.
Bauer krijgt als beloning maan-
dag 13 oktober in Bussum een
speciale trofee uitgereikt. Dat fes
tijn heeft plaats in de brasserie
van Theater 't Spant.
schrijvers, journalisten en acea-
demici konden zich gisteren niet
voorstellen dat Fo de prestigieuze
prijs had gewonnen. De bejaarde
biologe Rita Levi Montalcino, zelf
Nobelprijswinnaar, zei dat ze 'eer
lijk waar, nog nooit van de man
had gehoord'.
Fo kreeg vorig jaar een beroerte
waardoor hij gedeeltelijk blind is.
Zijn laatste stuk, De Duivel met
tieten, ging twee maanden gele
den in première in Messina.
Nar
De lezing van de Zweedse Acade
mie voor de prijs luidt: 'In de tra
ditie van de Middeleeuwse hof
narren, hekelt hij de macht en
herstelt de waardigheid van de
vernederden.'
„Met een mengeling van spot en
ernst, opent hij je ogen voor mis
standen en onrechtvaardigheden
in de samenleving en het bredere
historische perspectief waarin ze
kunnen worden geplaatst."
Het besluit heeft overigens tot
heftige discussies binnen de Aca
demie geleid. Dat verklaarde
voorzitter Sture Allen voor de
Zweedse radio.
Hoe de Academie tot haar oordeel
is gekomen, zal traditiegetrouw
pas over vijftig jaar bekend wor
den „We hebben echter een onge
woon interessante discussie over
Fo gevoerd," zei Sture. Uiteinde
lijk won de kandidaat die de
meeste stemmen haalde.
Critici klagen dat Fo maar wei-
ning heeft geschreven, en vooral
als „persoonlijkheid" bekend is
geworden. Volgens recensenten
heeft de Academie vooral het
theater op zich willen bekronen.
„We hebben gewoon de teksten
die we van hem hadden beoor
deeld," zo reageerde Allen. „Per
soonlijk was ik onder de indruk
van zijn ongewoon rijke fantasie.
Je vraagt je steeds af wat hem nu
weer te binnen zal schieten."
Aliens bestuur staat al geruime
tijd onder vuur. Vorig jaar stapte
Dario Fo om
helst zijn
vrouw Franca
Rame na de
bekendwor
ding dat hij de
Nobelprijs
voor litera
tuur heeft ge
wonnen.
Foto Reuters
een van de achttien leden van de
Academie op omdat hij Aliens
„dictatoriale maniertjes" beu was.
Bejaarden
„De meeste overgebleven leden
zijn bejaarde, verstokte heren,"
aldus Gabt Gleichmann van het
dagblad Aftenposten. Het gemid
delde lid is 71 jaar, maar sommi
gen zijn zo oud en zwak dat ze niet
eens meer kunnen stemmen. Vier
leden die in 11)89 opstapten omdat
de Academie zich niet uitsprak
over de fatwa tegen de Britse au
teur Salman Rushdie, zijn nog
steeds niet vervangen.
„De heren Academici zijn hoogle
raar in van alles en nog wat, behal
ve in literatuur," zegt Gleich
mann. Ook Allen zelf (68) wordt
gebrek aan kennis over literatuur
verweten. In de jaren zestig
maakte hij vooral naam door zijn
studies als linguist, waarbij hy na
ging hoe vaak de woorden „en,"
„in," „dan" en „van" gemiddeld
in de Zweedse taal voorkomen.
Schrijvers die jaar najaar opdui
ken in speculaties over mogelijke
prijswinnaars zijn de Belg Hugo
Claus, de Zuid-Afrikaan J.M. Co-
etzee, de Britse Doris Lessing en
de op Trinidad geboren V.S. Nai-
paul. Popzanger en songwriter
Bob Dylan werd voor dit jaar ge
nomineerd, maar werd niet ge
zien als kanshebber. Fo, de zesde
Italiaanse auteur die de Nobel
prijs heeft ontvangen, kwam dit
jaar op geen enkele favorieten
lijstje voor.
Door Bert Jansma
De bekroning van de Italiaan Da
rio Fo met de Nobelprijs voor lite
ratuur komt, zoals de meeste prij:
zen, tamelijk laat Het belang van
Fo ligt in de jaren zeventig. Hij
was niet zozeer een literaire fi
guur als wel een theatermaker.
Hij vond een eigen vorm vond
voor maatschappijkritisch, agit
prop theater en in West-Europa
gold hij als de goeroe van het
linkse toneel.
Fo bedde zijn nieuwe Italiaanse
volkstoneel in de oertraditie van
de commedia dell' arte en de
rondtrekkende saltimbanco's, de
potsenmakers en vertellers.
Theater met zware politieke bo
ventonen, socialistisch, marxis
tisch of zelfs maoïstisch. Want
nog in 1981 noemde de acteur-re-
gisseur-sehrijver zich blijmoedig
een maoïst De vraag is of de wij
ze heren in Stockholm in Fo nu
een inmiddels .wat vergeten lie
veling van oud-links bekroond
hebben in de winter van zijn Ie-
ven. Of moet hun Nobelprijs ge
zien worden als een teken in een
tijd van ontpolitiseringen indivi
dualisering in de kunsten?
Vraagtekens. Er komt er nóg een
bij, want Fo schreef zijn theater
werk dan wel zelf, maar hij ver
klaarde op diverse plaatsen dat
dat werk ontstaan was uit impro-
visaties met zijn acteurs.
Het politiek toneel in dejaren ze-
ventig was vaak een zaak van on
genuanceerde politiekestand-
werkers, die dreigende wijsvin-..
gertjes hieven en voor wie pam-
fretten na afloop belangrijker wa-
ren dan hun'theater.- Vaak frri--
.taht en vervelend. Van Fo kon je
dat nooit zeggen ondanks zyn.:-,
boodschap. Toen zijn discipel Ar- v.
turo Corso in Vlaanderen by de
Nieuwe Scène (genoemd naar -
Fo's groep Nupva Scena) diens
Dario Fo als harlekijn tijdens het Festival van Venetië In 1996. Foto epa
parodie op een passiespel Mis-
tero Buffo' ensceneerde werd dat
prachtig theater waarbij de tra
nen van. lach en ontroering je
over dé wangen liepen, Ook al
schoot Fo volop pijlen af op pa
troons, pastoors en paus en barst
te hij-bijna van het' mededogen
■met de door oorlog en sociaal on-
.recht gekwelde mens.
In zijn latere werk pakte hij actu-
ele politieke zaken aan. Zoals de
Italiaanse'affaire Pmélli in 'De
plotselinge dood van een anar-
chist' (hier gespeeld door Frans
Stryafds),of 'De ontvoering.van
- Fanfani'. burgerlijke ongehoor
zaamheid en proletarisch win
kelen in de klucht "Non sipaga!
Non si paga!' (als "Betalen? Nee!'
gebracht door de Nieuwe Kome
die).
Maar nooit verloochende hij dat
theatrale, het variété en de komé
die. Toen hij in Oost-Berlijn werd
uitgenodigd om Brecht te ensce-
neren en meteen de'muziek vaii
Kurt Weill door een popgroep liet
spelen, werd dat gezien als heilig-,
schennis. Brechts dochter noem
de het 'blasfemisch' en Lotte Le-
nya kreeg in Amerika bijna een
hartaanval. Het lag niet aan hem
dat zijn boodschappen in Neder
land nogal log over het voetlicht
kwamen. „Het is belangrijk dat
er gelachen wordt", zei Fo des
tijds. „Komisch theater wil zeg
gen: lachen met het bewustzijn
de tegenstander, de klassenvij-
and, de mythen van bourgeoisie
en kapitaal te vernietigen. Dè
macht de schijn van heiligheid af
te rakken". -
Fo wilde zich niet door de politiek
laten inlijven. „Wy zijn geen arm
van een politieke groepering",
stelde hij Al speelde hy jaren-
langbijna uitsluitend voor deeul-
turele organisatie van de Itali
aanse communistische partij.
Rechts Italië noemde hem .een
terrorist, hij kreeg door tussen
komstvan het Italiaanse ministe
rie van buitenlandse zaken geen
visum vpor Amerika, zijn vrouw,
de actrice Franca Rame, werd
door neofascisten ontvoerd. Zijn,
voorstellingen werden nog in'
1980 doodgezwegen in de rechtse
pers en alleen vermeld in ex-,
treem-linkse bladen. „Het zal ons
een rotzorg zijn", stelde Fo,
„want onze grote kracht is ons
publiek. Wij spelen altijd voor
volle zalen".
Wanneer je cassettebanden van
Dario Fo-de-aeteur.Hoort met zijn
eigen solo's uit 'Mistere buffo' -
die hij vooral in fabrieken en gro
te hallen speelde- valt op hoe
enorm dat publiek reageert
„Meeslepen zonder dat ze ophou
den helder te denken", vond Fo.
Maar een linkse luis in de pels
van de Italiaanse literatuur als
Pier Paolo Pasolini noemde de
populistische stijl van Fo al in
1970 'de pest voor het Italiaanse
theater'. En Fo's politieke opvat
tingen begonnen sleets te raken,
Vooral toen hy in zyn maoïsti
sche periode stelde dat hij in Chi
na 'alleen maar gelukkige men
sen had gezien'.Fo's politiek
Theater van de lach van destijds
bestaat nauwelijks meer, het in
ternationale politieke toneel is
reeds lang failliet. Als auteur kan
je hem ook niet echt eên groot fi-
guur of een groot denker noe
men. Fo is hartstocht, theater.
Met dat grote gevoel voor-fret
clowneske, het absurde. Deze No
belprijs voor literatuur heeft iets
van een verkeerd gehangen pry s-
kaartje.
Adverteren in deze rubriek,
bel Lex Zwanenburg
010-4004267
ZONDAG 12 OKTOBER
U.OO-1ZOO UUR
Met veel uitgevers, schrijvers
en poppen-muziek theater CE
VINCENT MENS (u.eo-jwo,^ 1
U1P)G A L E R I E
ROTTERDA M
2: Boomgaardsstnat 8«
Inkoppen
t/m 19.10
vanaf 25.10
Eva Castringius, René Herar, Herbert; Hoi
BredaDe Stripschapprijs 1997
zal komend weekeinde tijdens de
Stripdagen in het Turfschip te
Breda worden uitgereikt aan Pe
ter Pontiac. De als Peter Pollman
in Beverwijk geboren stripteke
naar is vooral bekend door zijn
covers en illustraties voor het mu
ziekblad Oor, zijn tekenwerk voor
Vrij Nederland en het weermuisje
dat iedere dag op de voorpagina
van het Algemeen Dagblad prijkt.
Zijn eerste strips verschenen in
1970 in het NVSïï-blaa Sextant.
Joost Swarte en Evert Gerards
vroegen hem vervolgens strips te
maken voor hun „underground
bladen" Modem Papier en Leny
Presenteert. Voor Willem de Rid
der (Aloha, Suck) maakte hij vele
illustraties, zoals tekeningen voor
cassettehoesjes van radiopro
gramma's als 't Klokje van Zeven
en Odysseus. Veel eer legde hy in
met zijn werk voor bladen als Ta
lent, Inkt, Gummi, Supergum en
Wordt Vervolgd.
Thé Tjong-Khing krijgt een bij
zondere prijs, de Trentenaire,
voor zijn gehele oeuvre. Het is een
eenmalige prys ter gelegenheid
van het dertigjarig jubileum van
het Stripschap. De prijswinnaar
begon in de jaren vijftig bij de
Toonderstudio's met klassiekers
als Iris en Arman Eva. De figu
ren van Thé Tjong-Khing zijn bij
zonder door de vele emoties die zij
uitdrukken. Zij kunnen op tien
tallen manieren boos kijken. Hal-
Zelfportret van striptekenaar Peter Pontiac.
venvege dejaren zeventig stopte
de tekenaar met strips en ging hij
kinderboeken illustreren. Gene
raties kinderen zijn voorgelezen
uit Wiele Wiele Stap van Miek
Diepmann, waarvoor Thé Tjong-
Khing de illustraties verzorgde.
De Prijs van de Stad Breda voor
Strips -1997 gaat naar Tobias
Schalken (1972). De aanmoedi
gingsprijs wordt voor de vierde
maai uitgereikt Schalkens werk
verscheen in De Reflector. Eazza-
fraz, Webbers Stripshow, en Ei
land. Scholieren kennen hem van
de Basisagenda '95-'96.
Het Turfschip is op 11 en 12 okto
ber van tien uur 's morgens tot vijf
uur in de middag geopend. De
toegangsprijzen zijn een tientje.
Bezoekers met een lengte onder
de 150 cm betalen vijf gulden. In
het Showprogramma staat het 45-
jarige jubileum van het Weekblad
Donald Duck in Nederland cen
traal.
Zoals gebruikelijk is er ook een
uitgebreide stripbeurs.
Den HaagSylvie Guillem, 's we
relds belangrijkste ballerina van
deze tijd, opent volgend jaar het
Holland Dance Festival in Den
Haag. Wat de Parijse danseres,
sinds 1989 als 'principal guest ar
tist' verbonden aan het Royal Bal
let in Londen, op 4 en 5 februari in
Den Haag zal uitvoeren, is nog
niet bekend.
Het tweejaarlijkse internationale
Holland Dance Festival -ter ge
legenheid van het 750-jarig be
staan van Den Haag vijf maanden
later dan normaal- staat bij deze
zesde editie in het teken van de
danser, Het draagt dan ook al titel
'A dancer's tale' friet sprookje van
de danser). Voorts is er een sym
posium, van 6 tot en met 8 februa
ri, over de betekenis van de dans
er in de veranderende wereld van
de 21ste eeuw. Het Holland Dance
Festival-betekent tevens het start
sein voor de manifestatie 'Den
Haag danst'.', een activiteit in het
kader van het 750-jarig jubileum
van de stad waarin een aantal bij
zondere evenementen op het ge
bied van Haagse dans het licht
zullen zien. In het Holland Dance
Festival zelf neemt het Neder
lands Dans Theater (NDT) uit Den
Haag dit keer een prominente
plaats in. Het zal op één (gala-)
avond met alle drie de gezelschap
pen vertegenwoordigd zijn.
Andere grote namen in het festi
val zijn: Nacho Duato (voormalig
NDT-danser/choreograaf en thans
leider van het Nationaal Ballet in
Madrid), de Komische Oper uit
Berlijn en Batsheva uit Tel Aviv.
AmsterdamDe Universiteit van
Amsterdam krijgt een bijzondere
leerstoel in de popmuziek. De
popprofessor maakt volgend jaar
september zijn debuut, zo heeft
de Stichting Popmuziek Neder
land (SPN) bekendgemaakt.
De leerstoel krijgt onderdak bij de
faculteit der politieke en sociaal-
culturele wetenschappen. De
hoogleraar wordt voor een dag in
de week aangesteld. Eerder dit
jaar verzorgde de UvA colleges
waarin het fenomeen Madonna op
wetenschappelijke wijze werd be
licht.
Popmuziek en de bijbehorende
jongerencultuur is vanuit de so
ciale en communicatieve weten
schap nog onontgonnen terrein,
vindt de SPN. In Groot-Brittannië
en de Verenigde Staten besteden
universiteiten a! veel langer aan
dacht aan dit de cultuuraspect.
Door Peter van Eijkelenburg
Rotterdam Nog maar drie we
ken in dienst bij het Concertge
bouworkest ging hij al op tournee
met dat orkest door Duitsland,
Zwitserland, Spanje en Engeland:
de 22-jarige trombonist JÖrgen
van Rijen. Begin dit jaar verbaas
de bij door, nog niet afgestudeerd
op het conservatorium, eerste
trombonist te worden bij het Rot
terdams Philharmonisch Orkest.
Deze zomer deed hij proefspel
voor diezelfde functie bij het Am
sterdamse orkest en werd er aan
genomen.
„Als ik deze kans niet gegrepen
had, had ik waarschijnlijk nooit
meer bij het Concertgebouwor
kest binnen kunnen komen," ver
klaart de Rotterdammer zijn snel
le overstap. „Dat orkest heeft
twee eerste trombonisten. De ene
zit er pas driejaar en gaat dus niet
snel weg. Want het Concertge
bouworkest is hét orkest van Ne
derland, als je daar zit dan blijf je.
Na deze vacature zou er, normaal
gesproken, dus pas na heel lange
tijd weer een plek voor een eerste
trombonist vrij komen."
Niets ten nadele van het Rotter
damse orkest, benadrukt de jonge
trombonist. „Maar ik heb er altijd
van gedroomd in het Concertge
bouworkest te zitten. Dat orkest
heeft toch de grootste aantrek
kingskracht. Je doet de betere
tournees, speelt in de grotere za
len."
Hij ging niet voor het tien procent
hogere salaris naar Amsterdam.
„Ik heb het nog niet eens vergele
ken met m'n Rotterdamse loon-
strook. Daar kreeg ik bovendien
op m'n salaris een toeslag voor het
spelen van tenortuba. Dat instru
ment hoef ik in Amsterdam niet
te gebruiken, dus die toeslag loop
ik mis."
Z'n eerste ervaringen: „Ik zit er
nog te kort om iets gefundeerds
over dirigent Chailly te kunnen
zeggen. Maar de collega's zijn
leuk, Het is een goede, gezellige
club muzikanten. Heel relaxt en
ze namen me meteen in de groep
op. Geen fiauwigheden zoals: dat
jonkie zullen we wel eens even
uitproberen. En als je een keef
een foutje maakt, doen ze ook niei
vervelend."
In juni van dit jaar won hij de fma-I
le van het tweede Classic FM Conf
cours. Maar Van Rijen moet nog
steeds eindexamen doen aan het
conservatorium in Rotterdam. Dit
jaar doet hij het onderdeel kamer
muziek, neemt hij zich voor, een
jaar later het examen solorecital.
Voor het examen orkestwerk
heeft hij een vrijstelling, omdat
hij die disciplined overtuigend in
praktijk brengt. En. binnenkort
begint hij aan het Rotterdamse
conservatorium wellicht als assis
tent van trombonedocent George
Wiegel, ook lid van het RPhO!
„Voor dat assistentschap hoefje
zelf niet eens afgestudeerd te
zijn." J
Bij het RPhO is de stoel van JÖr
gen van Rijen inmiddels ingenoi
men door trombonist Pierre Vol
ders. Die eindigde eerder als
tweede in het proefspel in Am*
sterdam dat Van Rijen als eerste
afsloot, maar in Rotterdam won
Volders.
Jörgen van Rijen; razendsnelle transfer van Rotterdam naar Am
sterdam. Fofo Robert Schllngemann
a r tIe »t
Carmen
Gomez
bum
'Heaven is
State
VIA Jazz
d u u
68:15 min.
Niét het zoveelste zangeresje dat een mix van jazz en Caraïbisch ofBra^
ziliaans brengt, zoals de naam wellicht doet vermoeden. Haar portretfo
to wijst al in een andere richting. Gomez is gewoon Nederlands, compo
neert haar aangenaam-rustige jazzsongs zelf, net zoals ze verantwoorde
lijk is voor de meeste van de liedteksten. Die zijn overigens niet al tè
diepgravend of origineel. Maar dat hoeft het ook, het is hier niet om poë
zie te doen. Ze staan wel integraal afgedrukt in het ed-boekje. I
De zang van Carmen Gomez blinkt uit in gevoel, diepe warmte en in fij
ne nuances. Een groot stembereik heeft ze niet. De muzikale versiering
op deze cd komt op de eerste plaats van haar parelend maar uiterst be
heerst spelende pianist Cajan Wllnar. Daarnaast van öe gastblazexs die
ze steeds voor een of twee nummers ingehuurd heeft' de bijna door zyn
instrument neuriënde (bas)fluitist Peter Guidi, tenorsaxofonist Barend
Middelhoff met zijn majestueuze toon en de uitbundige jubelende trom
pettist EiïeVloeimans.
Peter van Eijkelenburg
