Goed om te onthouden
3D slaat 'gat' in beeldscherm
Leren
luisteren
Werkgeheugens worden groter, sneller en slimmer
Computer in de maak die
onderkent
onze emoties
Robots oefenen zich in ping-pong
Moving Puzzles wint Milia D'Or
Hoeveel
werkgeheugen?
Win dovvs 95
via audio-cd
Prijsdoorbraak
digitale camera
Monster#,
Vrijdag 20 februari 1998
Rotterdams Dagblad
redactie Digi@taal
Postbus 2999,3000CZ Rotterdam
E-mail:digitaa!@rotterdamsdagblad.nl
Rotterdams Dagblad
Het werkgeheugen in de pc is
sterk gegroeid. Een paar jaar
geleden had een Windows-pc
genoeg aan 8 Mb RAM, maar
daar kom je nu niet zo ver
meer mee. Hoeveel werkge
heugen moet de pc dan bevat
ten om er lekker mee te kun
nen werken?
Kingston Technology heeft
een handig overzicht samen
gesteld, te vinden op de websi
te. Volgens dit schema is voor
een pc die draait onder
Windows 95 minimaal 16 Mb
geheugen nodig, ook al draait
het besturingsprogramma in
principe al met 8 MB. Voor een
middelzware administratieve
gebruiker, die bijvoorbeeld
een tekstverwerker en een
spreadsheet gebruikt en die
zijn pe ook benut voor data
communicatie en faxverkeer,
is 16 tot 20 Mb geheugen nodig.
Wordt daarnaast ook gebruik
gemaakt van presentatiepro
gramma's of worden extra gro
te en complexe documenten
verwerkt, dan is er al snel be
hoefte aan 32 Mb. is zeker
het geval als er meer dan twee
van die programma's tegelijk
openstaan.
Managers die hun pc gebrui
ken voor allerlei statistische
berekeningen, voor grote data
bases of videoconferencing ko
men al snel in de buurt van 64
Mb aan werkgeheugen. 64 Mb
is eigenlijk ook al nodig voor
thuis, als de pc wordt gebruikt
voor het bewerken van foto's,
zo adviseert Kingston. Voor de
zwaarste categorie gebruikers,
die de pc inzetten voor 3D-ont-
werp, animaties, computer ai
ded design en real-time video,
is die 64 Mb zelfs het mini
mum; vaak zal de behoefte aan
werkgeheugen in de pc dan al
snel oplopen tot 256 Mb of
meer.
Met de volgende versie van
Windows wordt de behoefte
aan werkgeheugen alleen
maar.grpter.4
Wie aan Windows95 begint kan -
zonodig - kiezen uit veel cursus
sen. De meeste gaan uit van enige
basiskennis. Heel anders werkt
het Nederlandse bedrijf Zain Me
dia, niet alleen voor Windows95,
maar ook voor software als
Word97 en Excel97. Internet-cur-
sussen zijn in voorbereiding.
Zain kwam met een audio-cd, die
af te spelen is op zowel de gewone
ed-speler of in de auto, als op de
ed-drive van de moderne multi*
media-pc. De lesstof varieert van
het startmenu tot knippen, kopië
ren en plakken, van bestanden en
mappen tot snelkoppelingen, van
het bureaublad tot de prullenbak.
De cd zou automatisch starten
wanneer hij in de pc-speler wordt
gestopt. Helaas werkt dat niet bij
elke computer, dus was het ele
gant geweest om te vermelden
hoe de cd dan kan worden gestart.
Je maakt een programma voor be
ginners of niet.
PC Audio Guide Windows 95.
Zain Media. Prijs 29,95.
Naarmate de pc zwaardere ta
ken gaat uitvoeren, komt het ge
heugen onder grotere druk te
staan. Fabrikanten van geheu
genchips ontwikkelen tal van
verbeteringen om de capaciteit
van dat geheugen steeds verder
te vergroten.
Door Paul Houkes
Er heerst tegenwoordig topdrukte
in de pc. Simpele software worr.t
nauwelijks gebruikt en op vf el
computers draaien grafisch gerri-
enteerde pakketten, onder een
besturingssysteem dat ook een
grafische gebruikerrLik^face
heeft.
De mogelijkheden van dat bestu
ringssysteem - of dat nou
Windows of Apple Macintosh is -
worden meestal optimaal benut:
op de computer gebeurt veel tege
lijkertijd. Terwijl een document
wordt afgedrukt, wordt in de
tekstverwerker alvast begonnen
aan een nieuwe brief. Op de ach
tergrond houdt een ander
programma in
de gaten of er misschien een fax
binnenkomt. Ook is nog een mo
dule actief van de virusscanner,
die spiedt of plaagprogramma's
de harde schijf proberen te for
matteren of iets anders ellendigs.
De processoren werden steeds
krachtiger, om al die functies te
kunnen uitvoeren. Ook de harde
schijven zijn stevig meegegroeid.
Door die zwaardere componenten
neemt de druk op het werkgeheu
gen. het RAM (Random Access
Memory) sterk toe. Dat RAM moet
ook sneller worden, want de toe
voer aan gegevens, die de proces
sor moet verwerken, moet wél op
gang blijven.
Het
De nieuwe, snelle
SDRAM-chips gebouwd op een
DIMM-module. Fotosp
werkgeheugen is uiterst belang
rijk. Simpel gezegd is het een snel
toegankelijke opslagplaats, waar
de processor - het hart van de pc
- de benodigde gegevens kan
vinden en waarin hij die gegevens
na bewerking weer terugzet. Ook
de kern van een programma dat
wordt gedraaid, staat tijdens het
gebruik in het RAM. zodat de pro
cessor er snel mee kan werken.
Het werkgeheugen is te vinden op
een aantal chips, die op kleine in-
steekkaartjes op het moederbord
zijn geplaatst: de SIMMs, welke
afkorting staat voor Single In-line
Memory Module. In de meeste
pc's is dat werkgeheugen min
stens 16 Mb groot; steeds va
ker wordt al 32 Mb ge
bruikt of, als de pc voor
extra zware toepassin
gen wordt gebruikt,
zelfs 64 Mb of méér.
'iet alleen de omvang van
"het RAM neemt steeds toe, ook de
snelheid. De tijd die het kost om
vanuit het werkgeheugen een ge
geven in te lezen wordt gemeten
in nanoseconden; één nanoseeon-
Een overzicht van de samenhang tussen processor, harde schijf
en werkgeheugen in de pc. Tekeningsp
de is een miljardste deel van een
seconde. Enkele jaren geleden lag
de snelheid van geheugenchips
rond de 100 nanoseconden. Nu
zijn snelheden van 70, 60 of zelfs
50 nanoseconden al gebruikelijk.
De geheugenmodules worden ook
steeds slimmer. In de huidige pc's
zitten fast page mode-geheugen
modules. Die geven, nadat de pro
cessor iets heeft opgevraagd, ook
alvast de gegevens die op het vol
gende geheugenadres staan.
Sneller nog is het EDO-geheugen,
dat nog efficiënter zorgt voor de
gegevensstroom naar de proces
sor.
Maar zelfs die EDO-modules kun
nen de vraag van de zwaarste pro
ces soren al niet meer aan. Met na
me de Pentium II-proccssor van
Intel vraagt meer dan die geheu
genchips kunnen leveren. De
nieuwste variant is SDRAM, een
RAM-module die synchroon loopt
met de kloksnelheid van de pro
cessor. Op die manier verloopt de
uitwisseling van gegevens nóg ef
ficiënter, omdat een stukje data
dat door de processor wordt opge
vraagd precies op tijd klaar staat.
Naast deze synchronisatie bevat
de SDRAM-module nog andere
vormen van intelligentie om zo
min mogelijk tijd verloren te la
ten gaan. Naar schatting levert
dat een prestatiewinst op van 25
procent.
De2e SDRAM-chips zitten niet
meer op SIMM's, maar op
DIMM's: Dual In-line Memory
Modules. Dat zijn eigenlijk twee
modules die rug-aan-rug op één
bordje zijn gemonteerd. De snel
heid van SDRAM-geheugen
wordt meestal niet meer in nano
seconden opgegeven, maar in me
gahertz. De modules die nu op de
markt komen, werken op 100
MHz. SDRAM heeft daarmee een
toegangstijd van slechts zo'n 10
nanoseconden.
Voorde nabije toekomst wordt ge
werkt aan nóg snellere en intelli
gentere vananten. De SDRAM II
zal op elke klokpuls twee keer da
ta kunnen leveren of wegschrij
ven. En vanaf volgend jaar komen
er twee nieuwe ontwerpen: Ram
bus en SLDRAM. twee extreem
snelle vormen van RAM-geheu-
gen. Rambus zal werken op een
snelheid van 800 MHz.
Door Nicholas Schoon
Gefrustreerd? Woedend? Kan
niemand u begrijpen? Geeft niet,
koop een computer. Computers
kunnen straks menselijke emo
ties oppikken. Verantwoordelijk
daarvoor is dr. Rosalind Pieard.
Zij leidt 's werelds eerste onder
zoeksgroep die zich toelegt op het
ontwikkelen van computers die
emoties van mensen onderken
nen en erop kunnen reageren.
Rosalind en haar studenten heb
ben al een reeks kleine, draagbare
apparaatjes ontwikkeld die infori
matie vergaren aan de hand vah
polsslag, ademhaling, bloeddruk
en algehele staat van opwinding;
stuk voor stuk aanwijzingen voor
de emotionele staat waarin de
Kodak heeft een nieuwe digitale
camera uitgebracht, die voor net
onder de 1500 gulden een haast
professionele kwaliteit levert. De
Digital Science DC200 maakt op
namen met een maximale resolu
tie van 1152 x 864 pixels in 24 bits
kleurdiepte. Dat laatste betekent
dat de camera maximaal 16,7 mil
joen verschillende kleuren van el
kaar kan onderscheiden.
De beelden worden direct op een
geheugenkaart opgeslagen. Een
bijkomend voordeel van die kaar
ten is dat ze passen in elke com
puter die met PCMCIA-cards
overweg kan. Overzetten van de
foto's wordt zo erg gemakkelijk.
Kodak Digital Science DC200.
Prijs net onder de 1.500 gulden
mens verkeert Het team van Pi
eard, dat vanuit Massachusetts
opereert, heeft bijvoorbeeld een
bril ontworpen die verwarring
kan waarnemen. Detectoren regi
streren elektrische activiteiten in
de wenkbrauwspieren die het re
sultaat zijn van de geringste
frons.
Uitgangspunt voor dr. Picard is
dat emoties van groot belang zijn
voor communicatie tussen men
sen en de manier waarop zij argu-
menteren en belissingen nemen.
Psychologen hebben vastgesteld
dat emotieloze patiënten geen ra
tionele beslissingen kunnen ne
men. Hoe kunnen we van onze
fouten leren als we geen droevig
heid of frustraties kennen?,
vraagt Picard zich af.
Om echt zinvolle communicatie
tussen mens en machine te berei
ken, moeten computers zo gepro
grammeerd worden dat ze onze
emoties oppikken, die 'vertalen'
en uiteindelijk de juiste reactie
kunnen geven. „We hebben het
dan over computers die zich aan
passen aan de emotionele staat
waarin een mens verkeert, zoals
ook een ander mens daar reke
ning mee zou houden," zegt Pi
card,
(c) The Independent/
Rotterdams Dagblad
Wat zijn de leukste, gekste, raarste, boeiendste
of meest interessante plaatsen - 'sites' in In-
temet-taal- om eens een kijkje te nemen op
Internet. Mooie site tegengekomenLaat het
ons weten, e-mail:
digitaal@rotterdamsdagblad.nl
Deze top 5 is in interactieve uom te vinden op
de site van het Rotterdams Dagblad:
http://www.rotterdamsdagblad.nl/
Maasnet, http://wwwanaasnet.nl is een nieuwe Rotterdam
se tv-zender, vanavond om 18.30 en 23.30 uur voor de tweede
maal op Rotterdam TV, kanaal 59-, Op de site kun je óók tv
kijken, foto's zien en achtergronden lezen.
Een heel grote muzieksite met veel en veelsoortige informa
tie over aSe soorten muziek is Muziek Netwerk Nederland.
Met onder meer opvraagbarem songteksten:
http://www.mnn.iil
Via e-mail, of via een formulier op de website
http://www.ipc.mt/ kun je gratis internationaal faxen, ais je
voor lief neemt dat er op het voorblad een advertentie komt.
Met vakantie ver de grens over? Leer dan nu vast de taal van
de plaatselijke bevolking spreken:
http://www.travlang.com
Geïnteresseerd in het Nabije Oosten? Neem een kijkje in de
prachtige Encyclopedia of the Orient op
http://i-cias.eom/e.o/indexhtm
Door Will de Raaff
Een van de belangrijkste 'poten'
waar de pc-wereld op drijft, is de
spellenbranche. Die spellen heb
ben niet meer genoeg aan de be
perkingen van het beeldscherm,
waarmee de derde dimensie
(diepte) slechts gebrekkig kan
worden gesimuleerd. Vorig jaar
raakten daarom insteekkaarten
in zwang, die de prestaties zoda
nig opjoegen, dat die derde di
mensie moeiteloos vorm kreeg:
met meer kleuren en scherpere
beelden krijg je meer diepte.
De 3D-markt kreeg daardoor een
zwieper en veel spellen leunen nu
zwaar op de aanwezigheid van
zo'n 3D-kaart. Zonder zo'n kaart
zijn ze vaak nog wel te spelen,
maar langzaam, of met een slecht
beeld.
Wat doet zo'n 3D-kaart? Nou ge
woon: 3D-aeeeleratie, mip-map-
ping, anti-aliasing, gouraud-sha-
ding en Z-buffering, om maar
eens iets te noemen. Tenminste,
dat staat op de doos. Het betekent:
de 3D-kaart voegt met eigen chip
en speciaal RAM-geheugen een
dosis rekenkracht toe, die speci
fiek gericht is op de verwerking
van de videobeelden van een spel.
Lijnen kunnen door de 3D-kaart
scherper worden getekend (anti
aliasing), de beweging van objec
ten verloopt vloeiender en realis
tischer (animated tortures), blok-
kerige beelden worden voorko
men [texture filtering;, en de
beeldkwaliteit in totaal wordt aan
merkelijk verbeterd (sub-pixel
correction) en realistischer (gour-
aud shading). Bovendien kunnen
objecten als glas of mist zo wor
den geconstrueerd, dat ze net als
in het echt doorzichtig zijn (alpha
blending). Verder worden ver weg
geplaatste objecten duidelijk (tex-
ture mapping) en op de juiste
plaats (Z-buffering) weergegeven.
Met texture modulatie kunnen
diffuse lichteffecten worden be
reikt en met mip-mappmg wordt
voorkomen dat er te veel schitte
ringen in vlakken optreden.
Feit is dat het beeld met al die ho
cus-pocus stukken beter wordt,
met name voor de spellen die voor
3D-aeceIeratie ontworpen zijn.
Twee soorten
Het aanbod aan 3D-kaarten valt in
twee soorten uiteen. Er is een
kaart, die naast de gewone grafi
sche kaart (videokaart) in de pc
gestoken moet worden. De gewo
ne videokaart (2D) is nog krachtig
genoeg voor normale werkzaam
heden en de 3D-kaart sluimert tot
hij nodig is, bijvoorbeeld voor een
geavanceerd spel. Er is ook een
kaart die beide functies in zich
verenigt. Ze ontlopen eikaar niet
veel in prijs. Wie een pc koopt om
veel te gaan 'gamen' is wel goed
koper uit met een 'dubbelkaart'
als de Viper V330 van Diamond.
En wie later wil uitbreiden hoeft
zijn bestaande videokaart niet te
slopen.
Wij stopten de Monster 3D-kaart
van Diamond in de pc'. De kaart
bevat de Voodoo-chip van fabri
kant 3D£x en vier Mb EDO
DRAM. Hij wordt via een buiten
kabel doorgelust naar de gewone
videokaart. Een aantal spellen,
die we eerst met de 'oude' 2MB vi
deokaart speelde, keerden stuk
ken beter op het scherm terug.
Maar soms was er ook nauwelijks
verschil.
Ook voor de 3D-kaart geldt dat het
nóg sneller moet en kan. De ma
ker van de Voodoo-chip komt bin
nenkort met de Voodoo-2-proces-
sor. Diamond bouwt daar als eer
ste een videokaart omheen, die
resoluties van 1024 x 768 aankan.
Die kan 50 miljard bewerkingen
per seconde uitvoeren en is daar
mee driemaal zo snel als de Voo
doo-!. Je kunt zelfs twee van die
kaarten in je pc stoppen, waar
door de snelheid nog eens wordt
verdubbeld. Maar dan wordt het
met meer dan zevenhonderd gul
den per stuk toch wei watprijzig...
Bovendien heb je nog altijd je ge
wone videokaart nodig.
AGP
De fabrikanten van moederbor
den kwamen door de vraag naar
meer videosnelheid met een
nieuw standaard-slot voor video
kaarten: de Accelerated Graphics
Port (AGP), speciaal voor pc's die
draaien op de Pentium-II-proces-
sor. De AGP is eenzelfde soort
gleuf als de PCI-slots, waar uit
breidingskaarten in gestoken
worden, maar dan specifiek voor
videokaarten.
De AGP, die met 266 Mb aan gege
vens per seconde al tweemaal zo
snel werkt als PCI, hoeft zich -
anders dan de PCI - alleen maar
ie concentreren op een recht
streekse verbinding tussen RAM
en videokaart. De beeldinforma
tie hoeft niet eerst in het geheu
gen van de grafische kaart te wor
den weggeschreven. Bijkomend
voordeel is dat het relatief dure vi
deogeheugen vervangen kan wor
den door het veel goedkopere
RAM-geheugen.
Deze foto van ping-pong spelende robots in een laboratori
um maakte deel uit van een verhaal in The National Geo
graphic over toegepaste robottechnieken. Fotograaf George
Stelnmetz won er onlangs de eerste prijs mee In de catego
rie Wetenschap en Technologie van Wereld Pers Foto 1997.
De uitslag van de partij is niet bekend.
foto George Stoinmet2/Routers
Sjoera Nas
'Hallo ....Bubbeltje!' Vanaf het
openingsscherm van Howie's
Grote Woord Avontuur spreekt
acteur Frank Groothof me onafge
broken opgewekt toe. Grammati
ca en spelling worden gelijktijdig
beproefd in 'Ram de Rat'. Steeds
sneller duiken de ratten uit de
kaas, terwijl ze vlaggen omhoog
houden metwerkwoorden, zelf
standige of bijvoeglijke naam
woorden. Zelfs nadat ik een paar
keer de verkeerde rat op z'n kop
heb geslagen, blijft de stem me
aanmoedigen. Ik word zelfs geni
aal verklaard nadat ik drie samen
gestelde woorden heb gemaakt
met puzzelkaarten.
Hoewel de lange animaties de
meeste aandacht trekken op deze
cd-rom van uitgeverij Halloween
http://www.halioween.nl/).
vormt de stem de belangrijkste
leidraad om de verschillende puz
zels op te lossen. Niet vreemd als
je bedenkt dat de doelgroep tus
sen de 6 en de 9 jaar oud is.Kinde-
ren van zes, die net beginnen te
lezen, zullen meer op hun gehoor
door een virtuele omgeving lave
ren dan op hun gezicht. Zelf ori
ënteer ik me dermate veel op de
visuele boodschappen dat ik me
nogal betutteld voel door het spel
fast .forward met de spatiebalk is
er niet bij: nergens wordt deboo--
schap in tekst samengevat.
De enige manier om dit spel als
ervaren lezer te spelen is dan ooh
rnet je ogen op een kier, met je
oren opengesperd als wmdzeilen.
Alleen dan kun je genieten van de
dieren die je rijmwoorden toezin
gen in de balzaal. Tien verschil
lende dieren zingen steeds dezelf
de melodie. Hoe belangrijk dal is.
mag niet onderschat worden. Kin
deren leren bijna nergens meer
liedjes zingen op school en dat
schijnt vrij dramatische gevolgen
te hebben. Als je riet op jonge
leeftijd leert luisteren door zelf
muziek te maken, kun je dat ei
genlijk nooit meer inhalen. Zeker
als je je herinnert hoeveel je ei
genlijk uit je oren kon haler, voor
je kon lezen, voelt het als een jam
merlijk gemis om als volwassene
alles zo letterlijk te moeten zien.
Howie's avonturen (recent heeft
de uitgever ook zijn rekenavon-
tuur naar het Nederlands be
werkt) vormen een prachtige aan
moediging om je oren te gebrui
ken. Een creatieve docent haalt er
inspiratie uit om met de klas te
gaan zingen, niet meer over de on
begrijpelijke Berend Botje, maar
mei viezerijmwoorden, bij voor
keur in het Engels. Die kunst van
het vertellen, het geven van ei
gentijdse vormen aan eeuwenou
de inhouden, vormt de eigenlijke
bestaansreden van het multime-
dia-onderwijs. Nu moeten alleen
de leraren nog leren luisteren.
In Duitsland was het al een rage:
v.-: Moving Puzzles. Dit nieuwe
soort computerspel, ontwikkeld
door spellengigant Ravensburger,
werd afgelopen week op de Milia,
de multimediabeurs in het Franse
Cannes, bekroond met de Milia
d'Or, de Oscar van de eomputer-
spelprogramma's. De bekroning
werd aan het spel toegekend in de
categorie Lifestyle Hobby.
Moving Puzzles kan worden ge
zien als een moderne variant op
het aloude spel Tetris, maar dan
wel totaal anders. Een Moving
Puzzle is een digitale videoclip,
die in stukjes is geknipt. Al die
stukjes draaien als heel kleine
venstertjes video op het compu
terscherm. De bedoeling is dat
door het kantelen, draaien en ver
schuiven van die stukjes de oor
spronkelijke clip weer wordt sa
mengesteld. Het klinkt heel sim
pel, maar een beetje stoeien met
zo'n Moving Puzzle leert dat het
érg tegenvalt. De eerste Moving
Puzzle kostte ons een dik kwar
tier om op te lossen. Maar je blijft
er mee bezig: fascinerend en ver
slavend.
In Duitsland zijn in de eerste we
ken meer dan 50.000 exemplaren
van het spel op cd-rom verkocht.
In Nederland is het spel sinds an
derhalve week te koop. Het wordt
hier onder het Golden Label van
Electronic Entertainment Publi-
shings op de markt gebracht. De
eerste drie Moving Puzzle-titels,
Fun Sports, Action Flights en Wild
Li/e, liggen nu in de winkel. Eind
maart volgen nog enkele nieuwe
titels.
Moving Puzzles, EEP. Min. sys
teemeisen: 486 66MHz, 8 MB
RAM, cd-rom, geluidskaart,
Windows 3.1 of hoger. Of Macin
tosh: 68040 66MHz, 8 MB RAM,
systeem 7.12 of hoger. Prijs: 19,95
gulden.
