9 (5
Indonesië op drift
Oranje moet
groen worden
'Kosovo test ruggengraa" Kamer'
W.\
,\4tf
Geweld op Kalimantan
illustreert falen
transmigratiebeleid
NS-station Lombardijen
Blauw huis
Feyenoord kampioen
Rekeningrijden
Gynaecologie
Rotterdams Dagblad
Woensdag 31 maart 1999
Onder eindredactie van Annemlek var Oosten, tel.: 010-4004358
-4004358 \*_^M
Architect Paul van der Ree wil ik van harte feliciteren
met zijn prijs. De vormgeving van station Lombardij
en is boeiend. Of die vormgeving ook doelmatig is,
vraag ik mij echter af.
Doelmatig voor wie? Beslist niet voorde reizigers die
op de perrrons staan, want onder deze 'bekroonde'
overkapping hebben wind en regen vrij spel. Daarom
zou de heer Van der Ree eens van dit station moeten
vertrekken wanneer het waait en regent. En dan maar
hopen dat er geen vertragingen zijn.
Het enige wat bij wind en regen doelmatig is op het
perron van dit station is een grote, stevige paraplu.
Loes van Heijningen, Rotterdam
Naar aanleiding van het artikel 'Kralingse vrouwmag
huis niet blauwverven', wil ik graag iets kwijt over een
vergelijkbare kwestie die onlangs heeftgespeeld in de
Rotterdamsewijk Oud-Mathenesse,
In Oud-Mathenesse ligt de winkelstraat'Franselaan',
die ik met enige trots 'L'allee Fran^aise' noem, want
het is een laan met allure. Nu is op de hoek van de
Deensestraat en de Franselaan een slagerij gekomen
van de firma 'Goed en Goedkoop'. Helaas heeft het be-
drijfde gevel in een afschuwelijke kleur geellaten ver
ven. Deze gele gevel schaadt naar mijn mening het
aanzien van de Franselaan ernstig. Ik vraag mij daar
om af waar de welstandscommissie of schoonheids
commissie blijft?'Goed en Goedkoop' is in mijn ogen
nu niet goed en zeer goedkoop.
R. Petrus, Rotterdam
Het zal niemandontgaan zijn dat twee weken geleden
in de Kuip Feyenoord-Vitesse is gespeeld in het kader
van de kwartfinale voor de KNVB-beker. Als voetbal
liefhebber had ik verwachtingsvol plaatsgenomen
voor de buis. Dit was immers niet zomaar een wed
strijd. Hier speelden de nummers een en twee in de
KPN Teleeompetitie tegen elkaar! Er was reden ge
noeg, zou je zeggen, voorde clubs om er een spectacu
laire wedstrijd van te maken.
Hoe bedrogen kan een mens uitkomen! Waren dit nu
de representanten van de top van het Nederlandse
voetbal? Feyenoord dat niet kon en Vitesse dat niet
wilde aanvallen. Ik vond het van een bedroevend ni
veau. De eerlijkheid gebiedt mij te zeggen dat mij dit
met live-uitzendingen van wedstrijden van Feye
noord de laatste tijd wel meer is overkomen. Wat een
verschil is Feyenoord-thuis met bijvoorbeeld Ajax-
thuis. Feyenoord is een schaakploeg die met een bal
letje breed of terug wacht op de tegenstander. Feye
noord neemt genoegen met het S'mpefe feit dat je
maar een doelpunt meer hoeft te maken dsn je tegen
stander om een wedstrijd te winnen. Spektakel wordt
niet op prijs gesteld, het schouwspel wordt onderge
schikt gemaakt aan het resultaat.
Sorry, Rotterdam-Zuid, ik gun jullie het huidige suc
ces van harte, maar ik kan het niet laten enige nuance
aan te brengen in alle euforie. Desondanks feliciteer
ikFeyenoord alvast methet kampioenschap. Onze na
tionale competitie krijgt de kampioen die het ver
dient!
R. Visser, Rotterdam
Jarenlang werd vanuit 'Den Haag' het wonen buiten
de grote steden gestimuleerd en wij namen daarbij de
langere reistijden en slechte verbindingen voor hef.
Weet wel dat heel veel politiemensen, Ieraren, verple
gend en verzorgend personeel in de slaapsteden wo
nen, maar dagelijks in Rotterdam moeten zijn juist om
anderen te 'helpen'Deze werknemers hebben een
baan die het qua salaris absoluut niet toelaat dat er
straks maandelijks een paar honderd gulden aan re
keningrijden opgaat! Voor hen, maar ook voor toe
komstig werknemers in deze sectoren, geldt-dat men
straks nietinRotterdam wil werken in verband met de
specifieke grotestedenproblematiek en de daaruit
voortvloeiende extra werkdruk én het rekeningrij
den.
Realiseert 'Den Haag' zich wel wat het betekent als
straks grote aantallen politiemensen, leraren of ver
pleegsters zeggen: 'De groeten, Rotterdam'. De poli
tiek zal er dan welweerietsopverzinnen waarbij,zoals
gebruikelijk, het overheidspersoneel hoe dan ook
weer de klos zal zijn. Men is m 'Den Haag' erg goed in
het dempen van de put, als het overheidspersoneel al
verzopen is!
M. L. Th. Peck, Nieuwerkerk aan den IJssel
Het Rotterdams Dagblad van 23 maart meldde 'Gy
naecoloog onvriendelijk en arrogant in omgang'. In
het onderzoek van bureau Lagendijk, uitgevoerd in
opdracht van het gezondheidsmagazine Santcute, ko
men de gynaecologen er slecht vanaf. De ondervraag
de vrouwen hadden vooral klachten over de bejege
ning. Geluiden die ook in het informatiecentrum voor
vrouwen regelmatig gehoord worden.
Bejegening heeft te maken met aandacht, respect en
invoelingsvermogen. Gynaecologie is niet alleen iets
lichamelijks, maar heeft vaak een diepere emotionele
betekenis die de wortels van je seksualiteit en moeder
schap raakt. Aandacht en tijd zijn geen synoniemen,
maar liggen wel in eikaars verlengde. Het te kort aan
tijd bij artsen is an no 1999 berucht. Gynaecologen heb
ben daar, net als andere specialisten, mee te maken.
Het zou hen daarom sieren wanneer zij in hun verwij
zing gebruik zouden maken van de ondersteunende
diensten van zelfhulporganisaties op dit gebied.In
Rotterdam kunnen vrouwen terechtbij de VZG(Voor-
lichting, Zelfhulp, Gynaecologie). De VZG wil geen
verlengstuk zijn van de gynaecoloog. Wel staat ze op
het standpunt dat patiënten steun aan elkaar kunnen
hebben, dat de emotionele aspecten van het lichame
lijke ook aan bod mogen komen en dat een goed geïn
formeerde patiënte haar wensen en angsten duidelijk
uit met als het gevolg dat do communicatie tussen de
vrouw en de gynaecoloog ook beter verloopt.
Zelfhulp blijkt eennoodzakelijke aanvuilingtezijn op
bestaande medische voorzieningen. Het Centrum
voor Vrouwenhulpverlening en Vrouwengezond
heidszorg ondersteunt deze initiatieven. De VZG
heeft dan ook hier haar wekelijkse spreekuur. Onder-
steurüng verdient de VZG ook van de zijde van de gy
naecologen, op z'n minst door patiënten op het be
staan van deze organisatie te wijzen.
Carla Dupont, namens de Stichting Centrum voor
Vrouwenemancipatie, -hulpverlening en -
gezondheidszorg (Centrum SARA) in Rotterdam
Vijftienduizend Madurezen
ontvluchtten vorige week het
bloedige geweld in West-Kali
mantan. Eerder zochten tien
duizenden Boegies, Butone-
zen en Makassaren uit Am-
bon op overvolle veerboten
een goed heenkomen. Dui
zenden inwoners van Oost-Ti-
mor graaiden have en goed
bij elkaar en vertrokken naar
eilanden waar zij of hun fami
lie vandaan kwamen. Eerder
ging de volksverhuizing in
omgekeerde richting, deels in
het kader van door de over
heid georganiseerde transmi
gratie.
Door Theo Haerkens
Bijna 200 Madurezen zijn vorige
week om het leven gebracht in
een stammenoorlog in West-Kali
mantan, het Indonesische deel
van Borneo. Met hakmessen, lan
sen en zwaarden vermoordden
Dayaks, de oorspronkelijke bewo
ners van het gebied, de betrekke
lijke nieuwkomers uit Madura op
bijna rituele wijze. In de omge
ving van het stadje Sambas wer
den hele dorpen in brand gesto
ken. Duizenden mensen sloegen
op de vlucht.
Terwijl het eens zo machtige In
donesische leger werkeloos toe
keek, werden hoofden afgehou
wen en op stokken gespietst in tri
omf door de dorpen gedragen. De
Dayak-krygers reten de borst van
veel slachtoffers open, rukten er
het hart uit en aten het deels op
om de vijand definitief te vernieti
gen en zelf kracht op te doen.
Huis na huis werd doorzocht op
achterblijvers, geplunderd en ver
nietigd.
Wie er niet in slaagde een goed
heenkomen te vinden, probeerde
vergeefs zich te verbergen. Gehol
pen door etnische Maleisiërs
doorzochten de Dayaks, getooid
met magische hoofdbanden die
hen onkwetsbaar maakten, syste
matisch rijstvelden en bossen. Et
nische Chinezen, doorgaans zelf
slachtoffer in tijden van crisis.
voorzagen hen van eten en drin
ken. Zelfs legertrucks waarmee
's nachts werd geprobeerd wanho
pige Madurezen in veiligheid te
brengen, werden aangevallen.
Soldaten vuurden schoten af om
de aanvallers te verspreiden.
Het is niet voor het eerst dat zich
in deze regio zo'n bloedige explo
sie van etnisch-religieus geweld
voordoet. In 1997 kwamen bij bot
singen tussen christelijke Dayaks
en de moslim-nieuwkomers 300
mensen om. Ook het jaar daar
voor vloeide er bloed. Nog maar
enkele maanden geleden meende
de Indonesische overheid dat de
harmonie tussen de beide bevol
kingsgroepen was weergekeerd.
„We hebben rijke Dayaks en Ma
durezen in West-Kalimantan ge
vraagd de kinderen die bij botsin
gen vorig jaar in West-Kaliman
tan wees geworden zijn, onder
hun hoede te nemen. Dat is een
goed begin en volgend jaar sturen
we weer Madurezen naar het ge
bied," verklaarde minister Hen-
dropriyono van transmigratie be
gin december.
In de jaren zestig verlieten de eer
ste Madurezen het dichtbevolkte
eiland Madura en trokken naar
Borneo om mee te helpen met de
aanleg van wegen dwars door de
wildernis. Miljoenen Indonesiërs
deden in de afgelopen eeuw het
zelfde: ze verlieten hun geboorte
eiland ora zich elders te vestigen.
De Nederlanders komt de twijfel
achtige eer toe de eerste aanzet
daartoe in 1905 te hebben gege
ven. Zij hadden werklui nodig
voor de uitgestrekte plantages in
het zuiden van Sumatra en ron
selden die op het toen ook al
dichtbevolkte Java. Dat ging op
ouderwets koloniale wijze en dus
lang niet altijd vrijwillig.
De bevolking van Java, Bali en
Mau'ira is sindsdien alleen maar
gegroeid. Dik 210 miljoen men
sen, 65 procent van de Indone
siërs, wonen op Java. Het eiland
dat slechts zeven procent uit
maakt van de totale landopper
vlakte, is twee keer zo dicht be
volkt als Nederland. Daar komt
Transmigratiestromen
Vluchtelingenstromen
Zuiüchmese Zee
FILIPPIJNEN
J V v KAUMANTAN
SULAWESI
(CELEBES)
IRIAN JAYA
(NW.GUINËA)
KALIMANTAN
(BORNEO)
H
SERAM
AMBON
BURU
ndische
UMBAWA
Oceaan
Nederland in
verhouding
BALlJ TIMOR
LOMBOK k. SUM8ARotterdams Pagbtad/GPP
bij dat de vulkanische bodem er
vruchtbaarder is dan elders. „Als
je een bezemsteel in de grond
steekt, gaat die nog groeien," heet
het.
Java geldt als de rijstschuur van
het land. Waar huizen staan, kan
geen rijst meer groeien en dat is
reden temeer voor de overheid om
te streven naar een evenrediger
verdeling van de bevolking. Een
op zich succesvol geboorterege
lingsprogram is onvoldoende om
Java, Bali en Madura te ontlasten.
Bovendien wordt transmigratie
gezien als een
gemaakt voor Irian Jaya. Vooral
werklozen en landloze boerenfa
milies kwamen in aanmerking
voor de kosteloze verhuizing.
„Veel van deze mensen waren
wanhopig en wilden maar ai te
graag," aldus B. Fischer van de
Wereldbank. Duizend mensen
van het eiland Flores werden na
een rampzalige aardbeving in
1992 op eigen verzoek naar Kali-
mantan verhuisd.
De trek van duizenden ambtena
ren, artsen en leraren - vooral Ja
vanen - naar Oost-Timor had een
manier
om elders eco
nomische ont
wikkeling te
brengen.
Spreiding zou
ook de inte
gratie bevor
deren, al spre
ken critici van
Javanisatie. Die gedachte leefde
al bij de Indonesische vader des
vaderlands, Soekamo. Hij speel
de zelfs met de gedachte het rege
ringscentrum van Jakarta over te
plaatsen naar het geografische
hart van het eilandenrijk: een
plek midden in de jungle van Ka-
limantan.
Aardbeving
Daar is het niet van gekomen,
maar met steun van de Wereld
bank maake ex-president Soehar-
to in de jaren tachtig serieus werk
van de transmif rav-e. De econo
mie floreerde en er was geld voor
nieuwe nederzettingen. Die kwa
men eerst in Sumatra en Kali-
mantan, daarna werden plannen
heel andere achtergrond. Het in
1976 ingelijfde en verpauperde
gebied moest ontwikkeld worden
en iedereen die daarbij kon hel
pen, was welkom* ook handelaren
uit Zuid-Sumatra. Velen van hen,
representanten immers van het
gehate bewind in Jakarta, vrezen
nu geweld als de regio daadwer
kelijk zelfstandig wordt en wijken
daarom uit.
De Wereldbank vond de overwe
gingen voor transmigratie plausi
bel, maar haakte na zeven jaar
omdat er aan de uitvoering te vee-
schortte, „Het was vrijwillig, maai
we hadden de indruk dat er soms
behoorlijk wat druk werd uitgeoe
fend," herinnert Fischer zich. Bo
vendien bleken nieuwe locaties
nogal slordig uilgekozen. De bo
dem was soms ongeschikt voor de
landbouw. Succesvolle kokos- en
rubberplantages konden door de
enorme afstanden hun producten
niet kwijt. Nieuwe industrie
kwam er niet van de grond. Iro
nisch genoeg, is dat de reden dat
goed opgeleide jongeren van el
ders nu massaal naar de grote ste
den in Java trekken, op zoek naar
betere banen.
Migranten die er niet in slaagden
een nieuw leven op te bouwen,
maakten in grote aantallen
rechtsomkeert.
Daar stond
overigens te
genover dat
succesvolle
pioniers fami
lie lieten over
komen. Boven
dien sloegen
actiegroepen
overal in de we
reld alarm, omdat het milieu en
de inheemse bevolking van de
transmigratie-eilanden in de knel
kwamen.
Toen de eerste transmigranten
zich aan de kusten vestigden,
trokken de oorspronkelijke bewo
ners wat verder de binnenlanden
in. Maar toen de regenwouden on
der het bewind van Suharto meer
en meer ten prooi vielen aan de
houtindustrie, ontstonden de pro
blemen. Stammen zoals de Kudu
R'imba op Sumatra en de Dayaks
n Kalimantan leven van hetgeen
de regenwouden hun bieden, en
zagen verschrikt hoe jankende
motorzagen en brullende bulldo
zers daarmee korte metten maak
ten. Er was er weinig respect voor
heilige bomen en begraafplaatsen
van de voorouders. Dayaks zijn
weliswaar christen, maar de ani
mistische kern is niet aangetast.
Maandenlange branden vorig jaar
decimeerden hun leefgebied nog
verder.
Naarmate de leefomgeving van de
oorspronkelijke bevolking op Ka-
limantan verder werd aangetast,
verslechterde de verstandhou
ding met de moslim-nieuwko
mers. die handiger waren in za
ken. Net als op Arnbon groeide de
jaloezie en werden culturele ver
schillen pijnlijker. Dat Madure
zen altijd een mes bij zich dragen
-net zoals de Sikhs in India en
volwassen mannen in Yemen -
viel bijvoorbeeld helemaal niet
goed bij de Dayaks. Iemand die
zich bewapent zonder dat hij op
jacht gaat, is uit op oorlog.
Daar kwam bij dat de Dayaks net
als andere inheemse volkeren -
'cultureel achtergebleven stam
men', formuleert de Indonesische
overheid - het gevoel hebben dat
de grond van hun voorouders hun
door regering en nieuwkomers is
ontstolen. Individueel grondbezit
kennen zij niet: de grond van de
voorouders is collectief eigendom,
ook al is dat bij het kadaster niet
zwart-op-wit vastgelegd.
„Al deze elementen hebben de
spanningen verder opgejaagd,"
meent politiek analist Hermawan
Sulistyo, Hij denkt dat de vlam ie
der moment in de pan had kun
nen slaan. Dat de Dayaks en de
Madurezen op Kalimantan vrij
wel gescheiden van elkaar leef
den, heeft de zaak geen goed ge
daan. „In meer gemengde samen
levingen doen zich vaker kleine
botsingen voor tussen individuen
en die hebben minder de neiging
zo geweldig te ontsporen. Nu is er
één grote ontlading, een orgie van
geweld waar iedereen bij betrok
ken is."
Het ministerie van Transmigratie
in Jakarta brengt het bloedige
conflict terug tot een botsing van
karakters. De introverte Dayaks
en de extraverte Madurezen ac
corderen niet goed en daarom zal
nu wél worden gestopt met de ver
huizing van Madurezen naar Kali-
mantan. De transmigratiepio-
gramma's zelf staan niet ter dis
cussie.
„Als mensen ergens vijf jaar wo
nen, zijn ze er gesettled en horen
ze er ook thuis." Om zijn woorden
kracht bij te zetten vertelt de
woordvoerder over een Dayak-
hoofdman die onlangs nog per
soonlijk naar Jakarta afreisde om
nieuwe migranten uit West-Java
af te halen en naar hun nieuwe
woonomgeving te begeleiden
„Zoals een moeder haar kinderen
afhaalt van school."
Dat Madurezen altijd een mes bij zich dragen -net zoals de Sikhs in India en volwassen mannen in Yemen - viel bijvoorbeeld hele
maal nietgoed bij de Dayaks. Iemand die zich bewapent zonder dat hij op jachtgaat, is uitop oorlog. Opdefototwee Dayak-mannendie
hun wapens laten zien, voordat zij de achtervolging Inzetten van naar de bossen gevluchte Madurezen. FotoAnastasiaVrachno&«WAFP
Door Manuel Kneepkens
Onlangs klapten Kamerleden die bij koningin
Beatrix op de thee waren genood uit 'het pa
leis'. Zo kregen wij te horen dat Beatrix tegen
de gekozen burgemeester is. Dat is niet verwonder
lijk. Als eenmaal de burgemeester gekozen wordt,
dan is het onontkoombaar dat ook de commissaris
der koningin gekozen wordt. Vervolgens klotst deze
'democratiseringsgolf dan onverbiddelijk over de
drempel van Huis ten Bosch.
Een gekozen burgemeester houdt vroeg of laat ook
een gekozen staatshoofd in. Waarom niet? Mondiaal
bezien is het erfelijk koningschap, al dan niet consti
tutioneel. een grote uitzondering. Er is op dit mo
ment echter één argument tegen om tot het kiezen
van staatshoofd over te gaan. Liefst 87 procent van de
Nederlandse bevolking is voorstander van de huidi
ge constitutionele monarchie, zoals belichaamd in
het Huis van Oranje.
Toch kan het geen kwaad kan te bezien of de monar
chie niet geherinterpreteerd dient te worden. Oranje
is wat flets. Koningin Beatrix is indrukwekkend,
maar niet inspirerend. De kroonprins is geen van
beide. Die herinterpretatie van de monarchie is ook
al gaande. Het proces is ingezet door Irene von Lip-
pe-Biesterveld, zij het op intuïtieve wijze. Ik doel op
haar 'spreken met bomen'. Sprekende bomen be
staan niet, tenzij in sprookjes. Maar wat betekent 'bo
men een stem geven'? In 1919 gaf men arbeiders en
vrouwen een stem, bij de invoering van het algemeen
kiesrecht. Iemand of iets een stem geven' betekent
iemand of iets volwaardig laten meetellen. Dus, zoals
eens de Prins van Oranje de Lage Landen het 'Rijk
van de democratie' binnenleidde, zo moet thans
blijkbaar een prinses van Oranje Nederland binnen
leiden in het 'Rijk van de ecologie'. Oranje moet
groen worden! Het idee de kroonprins tot waterma-
nager op te leiden is daarom een platina greep. Eén-
nuï voor de eco-monarchie!
Maar hoe zit het met koningin Beatrix zelf? Geeft zij
blijk belangstelling voor het milieu? Tot voor kort
niet op overweldigende wijze, een enkele alinea in de
kerstboodschap daargelaten. Nee, majesteit is in
1992 op pijnlijke wijze bij hetjnilieu betrokken ge
raakt, namelijk als eco-slaehtoffer. Op de dag na de
Bijlmerramp heeft men haar een bezoek doen bren
gen aan het rampgebied, terwijl aan betreding daar
van ernstige gezondsheidsrisico's waren verbonden.
Over die risico's het volgende. Nog steeds kennen
we, ondanks het werk van de parlementaire enquête
commissie, de algehele inhoud van de vracht van het
gecrashte Él Al-toestel niet. Omtrent 4000 kilogram
blijkt niet door de opgespoorde vrachtbrieven ge
dekt. Zelfs al zou de vracht 'clean' zijn geweest, on
dertussen is duidelijk dat er ook andere oorzaken
aanwijsbaar zijn voor de klachten van bewoners en
hulpverleners. Zo zijn er bij de brand plastic dioxi
nen vrij gekomen. Ook chroom kan een boosdoener
zijn. De rook bevatte allerhande kankerverwekken
de stoffen.
Belangrijker is dat de enquêtecommissie heeft bijge
dragen aan gevorderd inzicht omtrent de aanwezig
heid van enkele zeldzame auto-immuunziekten,
waaronder SLE. Bij 60 mensen die in de hangar
werkten waar de resten van het ramptoestel lagen, is
een bloedafwijking geconstateerd die tot ernstige
vermoeidheid leidt. Dezelfde werking is aangetrof
fen bij enkele hulpverleners in de Bijlmer.
En dan is er nog het verarmd uranium, dat in gesmol
ten toestand in de Bijlmer is aangetroffen. Over de
gevaren ervan zegt een in 1984 door de Amerikaanse
luchtvaartautoriteiten (FAA) verspreid advies dat
verarmd uranium bij 500 graden uit elkaar kan val
len en dat zulks groot gevaar voor de volksgezopd-
heid oplevert.
Kortom, het was een zeer ongezonde omgeving waar
door men koningin Beatrix de dag na de ramp heeft
rondgevoerd. En dat levert strafrechtelijk bezien het
vermoeden van een van de ernstigste delicten op die
het Nederlandse strafrecht kent, namelijk dat van ar
tikel 92 Wetboek van Strafrecht: 'aanslag op het le
ven des konings'. 'De gezondheid van de koningün)
in gevaar brengen' valt daar royaal onder. De voor
het plegen van het delict omschreven in artikel 92
noodzakelijke 'opzet' is mijns inziens eveneens aan
wezig, zeker als men 'de leer van de voorwaardelijke
opzet' hanteert.
'Dood door schuld, het zwaarste delict wat verdach
ten inzake de slachtoffers onder de Bylmerbewoners
en hulpverleners eventueel ten laste zou kunnen
worden gelegd, verjaart na zes jaar. Is dus al ver
jaard! Wat dat betreft kwam de enquête cp een ver
dacht moment, namelijk nu niémand meer strafrech
telijk vervolgd kan worden... Behalve dus voor het
misdrijf van artikel 92! Dat is door de 'doofpotkundi-
gen' klaarblijkelijk over het hoofd gezien. Dit 'ko
ninklijk' misdrijf heeft immers omwille van zyn
zwaarte de maximum verjaringstermijn en is dus
nog lang niet verjaard... Aan een strafVervólging in
zake dit delict valt mijns inziens dan ook niet langer
te ontkomen. Als verdachten dienen daarbij ook te
worden beschouwd enkele ministers en ex-ministers
van hare majesteits eigen regering!
(Manuel Kneepkens is jurist)
Door
Jaeo van Lambalgen en Maurice Wilbrink
Het is het schrikbeeld voor b deidsmakers en
politici: terwijl de NAVO net instemming
van de leden haar luchtactie:-/ uitvoert op Ser
vische eenheden, keert de publieke opinie in
het Westen zich langzaam tegen het NAVO-
geweld. Politici die eerst met volle overtui
ging de NAVO opdracht gaven aan te vallen,
krijgen het steeds moeilijker met de verdedi
ging van die keuze, en de politieke steun voor
het. kabinet wordt ondergraven.
Het aantal Nederlandse Kamerleden dat de
inzet van de NAVO steunt, bleek gisteren met
twee geslonken tot 143. Vorige week was al
leen de SP tegen, maar gisteren moest Groen-
Links-leider Rosenmöller verklaren dat twee
van zyn fractieleden niet langer achter de
NAVO-acties staan. Na zes dagen bombarde
ren en de gelijktijdige berichten over genoci
de en etnische zuiveringen in Kosovo, kon
den de GroenLinksers Karimi en Van Gent
zich niet langer verenigen met het officiële
fractiestandpunt.
Verschillende Kamerleden en ook premier
Kok wezen gisteren tijdens een debat over
Kosovo op het risico dat er een oorzakelijk
verband wordt gelegd tussen het NAVO-ïn-
grijpen en de humanitaire tragedie. Kok: „De
drama's op humanitair vlak worden niet ver
oorzaakt door het luchtwapen. Maar de we
reldopinie en de Nederlandse publieke opi
nie worden wel geconfronteerd met het beeld
dat het menselijk drama zich voltrekt tijdens
de NAVO-acties."
CDA-leider De Hoop Scheffer zei het scher
per: „Ik verzet mij tegen een oorzakelijk ver
band tussen de luchtaanvallen en de etnische
zuiveringen," Volgens hem is het ook niet
aan de NAVP om te bewijzen dat het bondge
nootschap die ramp niet op z'n geweten heeft.
Maar de politiek, die veel ervaring heeft met
psychologie er- beeldvorming, is er beducht
voor dat de beelden uit de Kosovo-regio de
NAVO toch in de verdediging drukken. De
Servische autoriteiten die feitelijk bepalen
wat wij uit Servië en Kosovo te zien krijgen,
benadrukken dagelijks in hun propaganda
dat de NAVO-acties de vluchtelingenstroom
op gang hebben gebracht. Deze uitieg lijkt in
ieder geval al volstrekt geaccepteerd door ie
dere Servische minderheid, waar ook woon
achtig in Europa. Onduidelijk is hoeveel ef
fect dit heeft op westerse burgers, maar de
destabilisatie die het NAVO-ingrijpen op de
hele Balkan teweeg kan brengen, is voor poli
tici ook heel moeilijk te verkoper, aan de ei
gen bevolking. De vraag die dan steeds har-
t zal worden gesteld is: beantwoorden de
JO-acties nog wel aan hun doel?
Geïrriteerd
Versch 'llende politici toonden zich ook geïrri
teerd door eenzijdig triomfantalisme vanuit
NAVO-kringen. Zo vond PvdA-leider Melkerl
dat NAVO-woordvoerders niet over hun „mi
litaire successen" konden spreken zonder
een woord te wijden aan de humanitaire
ramp in Kosovo. En D66-leider De Graaf
noemde het „wrang" dat een Nederlandse F-
16 bemanning een triomfteken op haar ge
vechtstoestel liet schilderen nadat ze een Ser
vische Mig had uitgeschakeld. Het mag dan
wel een militaire traditie zijn, maar het
draagt allemaal niet bij tot meer draagvlak
onder de bevolking voor de bombardemen
ten.
Van verschillende kanten werd er dan ook
sterk op aangedrongen draagvlak te blijven
zoeken voor de NAVO-inzet. Helaas voor
sommigen in de Tweede Kamer laat premier
Kok zich daar niet echt voor lenen. Kok heeft
zichtbare tegenzin om zich 'tot het volle' te
wenden op dramatische momenten. Gister
avond zette hij zijn weerzin tegen de politiek
van de Servische president Milosevic - daar
toe uitgedaagd door de Kamer - wat harder
aan, maar een poging de burger te overtuigen
van de juistheid van het kabinetsbeleid kon
dat nauwelijks genoemd worden.
Tegelijkertijd is het kabinet wel akkoord ge
gaan met een verheviging van de NAVO-aan-
vallen op de Serviërs. De premier vroeg dan
ook het vertrouwen van de Kamer, want hij
realiseert zich dat het kabinet op elk moment
zijn NAVO-beleid moet kunnen verantwoor
den. Hoe ingewikkeld dat politieke proces is,
verwoordde WD-leider Dijkstal: „We hebben
te maken met een sterk vlottend beeld." De
situatie in en rond Kosovo „is van uur tot uur
aan verandering onderhevig" en Dijkstal"
vond dan ouk dat elke Kamerfractie en elk
Kamerlid steeds opnieuw het eigen stand
punt moet bezien.
Enige zorg daarbij is dat de politiek te weinig
greep houdt op de militaire werkelijkheid
,.De politici moeten de eindverantwoordelijk
heid behouden." zei PvdA-ffactievoorzitter
Melkert. En Groenlinks-leider Rosenmöller
dreigde zijn steun aan het kabinet in te trek
ken „als GroenLirtks de indruk krijgt dat de
NAVO politieke onderhandelingen frus
treert". Maar volgens minister Van Aartsen
van Buitenlandse Zaken kan „dit proces van
NAVO-acties niet zonder politieke consulta
ties."
Voorlopig weet het kabinet zich breed ge
steund, ook al begint de aanvankelijke bijval
van Groenlinks af te brokkelen. Maar de
westerse militaire betrokkenheid op de Bal
kan brengt zulke enorme onzekerheden met
zich mee, dat verschillende woordvoerders
zich geroepen voelden tegen het kabinet te
zeggen dat het geen aarzelingen mag verto
nen. „Onze politieke ruggengraat wordt hier
beproefd," zei GFV-Kamerlid Van Middel
koop treffend.
