'M
Het vernietigingskamp moet worden bewaard. Voor altijd. Om zo de slachtoffers te gedenken
giSMks
lm
Politie is op alles voorbereid
Rotterdams Dagblad
B oemen in
Birkenau. Op
verschillen
de plekken
hebben on
bekenden
een bosje
ten. Zoals
deze bij een
wissev ak
voor het per
ron van het
vemieti
gingskamp.
Foto Marrel Pot
Dagblad
Auschwitz en Birkenau. Dieper kan
een mens niet zinken. Ook In 1999,
op het randje van de 21ste eeuw,
valt nauwelijkstebevattenwatzich
op dit kleine stuKfe aarde, vlakbij
het Poolse Krakau, heeft afge
speeld. Het toont in de meest ex
treme vorm waartoe het beest in de
mens In staat is. Met man en macht
wordt gewerkt om deze herinnering
aan de miljoenen slachtoffers van
de Holocaust ook in de volgende
eeuw levend te houden. De resten
van het vernietigingskamp als ge
tuigenis uit het verleden. Ausch-
witz-Birkenau als boodschap.
Door Marcel Potters
Net voorbij crematorium en gas
kamer V -althans wat daarvan
nog over is - slingert een paadje
zuidwaarts, tussen de bomen
door. Je zou het een parkje kun
nen noemen, met al dat ontlui
kend groen, ware het niet dat me
ters hoge hekken, het prikkel
draad dat ooit onder stroom heeft
gestaan en een belendende hou
ten wachttoren dit stukje natuur
een uiterst onvriendelijk, maca
ber karakter geven. En zoals over
al op het immense terrein van het
vernietigingskamp Birkenau,
vlakbij Auschwitz, geeft een zwar
te marmeren steen tekst en uit
leg.
Hier, valt te lezen, moesten groep
jes joden wachten. Tussen de bo
men, in het gras. „Ze moesten
wachten, omdat op dat moment
de gaskamers volwaren.Erbo
ven een foto, in zwart-wit Vrou
wen, kinderen, de Davidsterren
goed zichtbaar op de kleding. Een
meisje kijkt met grote, donkere
ogen recht in de camera. Ze heeft
iets in de handjes geklemd, al is
niet goed zichtbaar wat.
Nog misschien enkele minuten,
nog misschien een kwartier, een
half uur, en dan zou het haar
beurt zijn. Dan zou ze samen met
haar moeder, haar broertjes en
zusjes verderop in dat bakstenen,
onooglijke gebouw worden gedre
ven. De deur zou op slot gaan, het
zou pikdonker worden. De Zyk-
lon-B-kristallen zouden hun werk
doen. Ze zou de longen uithoes-
ten, schreeuwen om hulp, huilen
van angst.
Om uiteindelijk, net als die hon
derdduizenden anderen, een el
lendige verstikkingsdood te ster
ven. En te worden verbrand in het
belendende crematorium, haar as
weggestopt in een smerige kuil in
de grond. Anoniem.
Het meisje kijkt in de camera.
Photo taken by SS, 1944, luidt het
onderschrift.
Birkenau 1999. Er bloeien bloe
metjes tussen het gras, vlak naast
de treinrails op het kampterrein.
Paars onkruid naast de houten ba
rakken, gele en witte kelkjes tus
sen de stenen gebouwen, Wie be
weerde dat op deze plek -door
een SS-er ooit Anus Mundi (het
achterwerk der aaide) genoemd -
nooit vogeltjes zingen, heeft het
mis. Een zwaluw heeft het hoog
ste lied, tientallen meters boven
het vrouwenkamp in het westelijk
deel van het terrein.
Groepen mensen lopen zwijg
zaam over de paden. Stoppen
soms op plekken waar een detail,
een stukje Holocaust, wordt toe
gelicht. Bij barak 31 bijvoorbeeld.
Tn deze barak,' valt te lezen, 'wer
den door SS-dokterMengele jood
se kinderen gehouden, voor zijn
criminele medische experimen
ten'. Of barak 28, inmiddels afge
broken: 'Hier werden vrouwen en
baby's gedood door een injectie
fenol in het hart',
Zoveel leed, zoveel angst, zoveel
gruwelijkheden, haat het valt
voor een hedendaagse sterveling
met te bevatten. Vierenvijftig ja
ren hebben de tastbare sporen
weüswaar niet geheel uitgewist,
de werkelijkheid is verdwenen.
Niemand zal ooit kunnen ervaren
hoe groot het lijden van de gevan
genen hier was, behalve dan dege
nen die het hebben overleefd, zij
die als door een wonder uit de
klauwen van de Nazi's zyn ont
snapt. Het is slechts een handje
vol, enkelingen op miljoenen.
Auschwitz-Birkenau. Het diepte
punt van de eeuw.
De toegangspoort is als op de fo
to's. Een stukje roestig spoorrails
dat kaarsrecht een breed, smal ge
bouw doorklieft. Roodbruine bak
stenen, een zwart hek met schar
nieren. De entree tot de dodenfa-
briek. Erbovenop een soort uit
kijkpost. die door het beklimmen
van enkele betonnen trapjes valt
te betreden. Voor velen een eerste
kennismaking met deze lugubere
plek.
Het uitzicht. Enkele tientallen
meters verderop twee wissels. Die
verdelen de binnenkomende rails
eerst in tweeën, om de rechtse
vervolgens nogmaals te splitsen.
Daarnaast een lange rij houten
loodsen, de zogeheten quarantai
nebarakken. Slechts een twintig
tal, van de overige resten alleen
de kachels en schoorstenen.
Links de stenen verblijven; van
deze gebouwen staat ongeveer de
helft nog overeind.
Bij het binnengaan van één van
de houten barakken lijkt het ge
luid van buiten te verstommen.
Schots en scheef staan links en
rechts enkele tientallen krakke
mikkig ogende, houten construc
ties, die vermoedelijk voor stapel
bed moesten doorgaan. Voor- en
achterin de loods een voormalige
paardenstal, zo valt te vernemen
staan kachels, met er tussen een
stenen tunnel als verbinding.
Herdershond
In gedachte zie je al die uitgemer
gelde mensen, op elkaar gepropt
op die paar planken. Een plaatje
van hologige wezens, uit wie al
het menselijks lijkt te zijn ver
dwenen. Murw gebeukt door de
bij voorbaat verloren strijd tegen
een oppermachtige vijand. De ge
zonde, goedgetxamde SS-er, met
zijn bijtgrage, blaffende herders
hond. Of z'n handlanger, de Kapo,
die alles deed om in het gevlij bij
z'n meerdere te komen.
Wie goed kijkt, ziet nummers.
Zwarte cijfers, op een ronde, witte
achtergrond: 16,17 en verderop,
bijna uitgewist, nog een paar. Gék
waren die Duitsers op cijfers, tel
len, administreren. Uren stonden
de weerlozen bij de barakken in
de houding, wachtend tot de ge
tallen ook die keer weer zouden
kloppen.
Birkenau valt m delen uiteen. De
hekken, met om de paar palen een
aan 'n gebogen staaf verbonden
lampenkap, zorgt voor een verde
ling in kleinere eenheden, de rails
de dodelijke verbinding met de
buitenwereld eveneens. De wis
sels werden met de hand bediend,
getuige de stalen contructies mét
hendel ernaast. Wie hanteerde
die? Had die man een geweten?
Er ligt een bosje bloemen op een
biels. Verderop, op het perron,
waar werd beslist over leven en
dood, liggen er nog meer. En er
staan tientallen, houten bordjes.
Ter nagedachtenis aan een man,
vrouw of kind. Of voor hele fami
lies. De slachtoffers. Vooralle kin
deren die hier stierver,tijdens de
Holocaust, meldt zwart viltstift op
gebleekt hout. Een volgende, ook
in het zwart: 1,5 miljoen kinderen.
Het waxme-liehtje ernaast is ai-
lang opgebrand..
'Ons is het zeldzaam geluk ten deel
gevallen te leven tn een land, waar
een teder volkomen vrijheid van
mening en van Godsverering
wordt toegestaan'
(Spinoza, tekst in de Hollandse
barak, Auschwitz 1)
Conservator Witold Smrek heeft
zijn werkkamer in barak 12, net
binnen de hekken van Auschwitz
I. Vlak voor de deur staat één van
de wachttorens ingepakt in blauw
plastic. Verderop, op een steen
worp afstand van gaskamer en
crematorium nummer I, wordt er
net eentje verbouwd. Werklui la
ten balken en planken zakken
met behulp van een stuk touw.
Ze hebben geluk: het is droog en
de zon schijnt.
Hij leunt achterover en steekt een
sigaretje op. Achter hem, aan de
muur, hangen de plattegronden
van Auschwitz en Birkenau. De
rechthoekige barakken, sommige
voorzien van een kleurtje. Een
grote, zwarte kast bedekt de wand
recht tegenover hem. Er bovenop
staan koppen van etalagepoppen,
voorzien van helmen van solda
ten. Een Staklhelm, 'n hakenkruis
op de zijkant - een gasmasker mét
slurf bedekt het gelaat.
Zijn taak is makkelijker gezegd
dan gedaan. Hij moet, samen met
z'n medewekers, ervoor zorgen
dat Auschwitz én Birkenau be
houden blijven. Een klus van je
welste. Smrek zwart jasje, donke
re snor, groene das heeft er een
dagtaak aan. „In 1947 al," luidt de
uitleg, „besloot de toenmalige re
gering dat het kamp moest wor
den bewaard. Voor altijd. Om zo
de slachtoffers te gedenken."
Hij gaat er eens goed voor zitten.
Z'n sigaret heeft inmiddels
plaatsgemaakt voor een pen.
Auschwitz en Birkenau, da's sa
men 191 hectare; respectievelijk
20 en 171. Na de bevrijding, in
1945, werden bijna alle houten ba
rakken in het vernietigingskamp
gesloopt. De armoede was groot,
de planken werden gebruikt voor
de bouw van nieuwe huizen of
simpel om te verbrandea De twee
voorste rijen bleven staan.
Prikkeldraad
Toen die in 1962 op instorten ston
den, werden ze ook afgebroken.
Het materiaal dat nog goed ge
noeg was werd gebruikt om één
serie te herbouwen. Ze staan er
nog steeds. En zo begon de strijd
tegen het verval. De tand des tijds
knaagt niet alleen aan het hout,
maar ook aan de betonnen palen
met prikkeldraad, het prikkel
draad zelf, het metaal. Het groen
rukt op, een tapijt van gras en
mos, bomen wortelen op een ter
rein waar nieuw leven lange tijd
niet was gewenst.
Behouden komt neer op het zoe
ken naar compromissen, is zijn
mening. Uitgangspunt is altijd
om zoveel mogelijk van het origi
neel te bewaren. Maar als het niet
anders kan, dan worden onderde
len toegevoegd, Zoals in het geval
van de houten wachttorens in
Auschwitz. De theorie is zoals
overal elders op de wereld: zo lang
mmder dan vijftig procent van
iets is vervangen, heet het nog ori
gineel te zijn.
„Neem nu de betonnen palen
waaraan het prikkeldraad vast zit.
Na vijftig jaar begonnen ze sim
pelweg te verbrokkelen. Elke dag
ging dat verder. Nog een paar jaar
en er zou er niet eentje meer over
zijn. We hebben enkele universi
teiten en technische hogescholen
om hulp gevraagd. Er werd recent
zelfs een conferentie over gehou
den. En ze hebben nu iets gevon
den. Als het werkt, dan kunnen al
le 3070 palen op die manier wor
den behandeld."
En dat zijn dan nog de grote pro
jecten buiten. Want wat te denken
van het conserveren van alle
waardevolle documenten, die
sinds de oorlog zyn opgedoken?
Vocht en een verkeerde tempera
tuur kunnen ftinest zijn voor het
tere papier. Binnen afzienbare
tijd zou van dit onvervangbare
materiaal slechts stof resten. Na
tuurlijk, alles is al gecopieerd of
staat op micro-film, maar de au
thentieke spullen moeten ook ko
mende generaties bereiken.
Inmiddels zijn maatregelen geno
men. Het klimaat in de 'archiefba
rak' 24 is dusdanig, dat het papier
werk voorlopig veihg is. Periodiek
gaan bundels documenten naar
Warschau, waar ze worden gecon
serveerd. Smrek: „Als ik moest
kiezen tussen behoud van de
wachttorens of documenten? Dan
zou ik - heel praktisch - de docu
menten nemen. Omdat die zo snel
vergaan. De torens houden het
langer uit. Bovendien, we hebben
er veel van. Zo'n toren is niet cru
ciaal."
Toch zyn nog niet alle problemen
opgelost. De twee ton haar bij
voorbeeld - door de Duitsers van
de hoofden van de gevangenen
geschoren om te gebruiken voor
de fabricage van touw, kleding en
matrassen- dreigt eveneens te
verdwijnen. Het wordt grijs, ver
pulvert. Tot dusver heeft nie
mand hiervoor een oplossing we
ten te vinden. De zoektocht naar
een juiste behandeling van dit
deel van de permanente expositie
gaat echter door.
Gelukkig is geld niet het pro
bleem in het hedendaagse Ausch
witz. Tot 1990 werd het werk in
het kamp geheel door de Polen
zélf betaald. Daarna kwamen er
externe financieringsbronnen.
Donaties van particulieren en
fondsen. En van regeringen.
Duitsland schonk 10 miljoen
Mark, waarmee de aanleg van
centrale verwarming werd be
taald.
Duitse deelstaten doneerden een-,
zelfde bedrag. Daarmee wordt nu
de 'sauna', tussen de crematoria
III en IV, opgeknapt en gereed ge
maakt voor een tentoonstelling.
Verder wordt het geld gebruikt
voor het behoed van de barakken
10,11 en 26. Er kwam geld uit Oos
tenrijk. Griekenland. Frankrijk.
België, Luxemburg én Nederland.
„Het bedrag uit Holland werd on
der meer gebruikt voor een trans
portbus, reparaties aan de brand-
alarmering, waterleidingen en
blusmateriaal," vertelt hij.
Soms duiken bij verbouwingen
nog wel eens waardevolle items
op. Elke plek waar werkzaamhe
den plaatsvinden, wordt minuti
eus afgezocht. Het 2orgt voor een
bijna constante stroom van nieuw
materiaal, dat voor onderzoek bij
de conservator wordt afgeleverd.
In zijn kantoor, onder meer.
Russisch
Smrek beent naar een schoenen
doos en wat plastic zakjes met pa
pier. Een brum stukje envelop,
van de SS Feldpost. Een flard
zwart uniform met twee knopen.
Papier met gepriegel in het Rus
sisch. Een blad met op de voor
kant het magere, kille gezicht van
Heydrich, de in mei 1942 door
Tsjechische agenten geliquideer
de Nazi. Plus de nog goed leesba
re voorpagina van de Oberschlesi-
sche Zeitung.
Al tientallen jaren wordt onop
houdelijk gestreden voor het be
houd van Auschwitz en Birkenau
Opdat de bezoekers kunnen 2ien
hoe het was, ervan kunnen leren,
anderen erover kunnen vertellen
en waarschuwen. Als het aan de
conservator ligt, zal de 'boodschap
van Auschwitz' ook de volgende
eeuw nog klinken.
Hij weet het zelfs zeker.
„Neem nu de begroeiing. Begin
jaren '90 werd dat een groot pro
bleem. Alles raakte overwoekerd,
er ontstonden hier en daar hele
bosjes. Een aparte sectie zorgt er
nu voor dat al die struiken worden
gekapt, het gras gemaaid. Birke
nau is nu weer schoon. Vorig jaar
zijn we begonnen met het met
chemicaliën verwijderen van gras
op de funderingen. We wisten al
leen niet wat het effect zou zijn, op
de bakstenen en beton. Die moch
ten tenslotte niet worden aange
tast. Achteraf viel het mee. Bleek
dat ze hetzelfde spul hadden ge
bruikt in Pompeï.
Kom vanavond met verhalen
hoe de oorlog is verdwenen,
en herhaal ze honderd malen:
alle malen zal ik wenen
'Leo Vroman, tekst in de Holland
se barak, Auschwitz I)
Barak 31 in Birkenau, Mengeles
kinderbarak. Het is er donker en
doodstil. Benauwd. Opgebrande
waxine-Uchtjes. Vuile raampjes
die een wazige gloed doorlaten.
Verdorde bloemen. Pleisterwerk
op de grond, stof, spinnewebben.
Hoeveel kinderen lagen hier op
die beestachtig simpele britsen,
twaalf planken breed? Hoe moes
ten ze zich wassen in die krappe
ruimte achterin, met die gore, ge
le tegeltjes?
Er is niemand die antwoordt.
Een schoolklas raast er doorheen
Ze drinken Cola Light en babbe
len honderduit. De leraar of gids
had nog getracht hun aandacht te
vangen, maar slaagde daar
slechts deels in. Een minuut,
hooguit, en ze zijn gevlogen. Na
hun vertrek is het alleen nög
maar stiller. Geen vogel die hier
haar nestje bouwt voorjaar of niet.
Spinrag heeft zich als een soort
engelenhaar op de balken vastge
zet.
Een bordje: May yourest in peace.
We will keep the flame alive.
De dood is van baksteen en beton.
In januari 1945, met de Rassen in
aantocht, bliezen de SS-ers de
gaskamers en crematoria op, in
een haast naïeve poging hun wan
daden uit te wissen. Het resultaat
ligt er ook nu nog, in 1999, Gaska
mer en crematorium II. Door de
explosie is het betonnen dak inge
stort, en ligt nu als een deken in
de ondergrondse ontkledings-
ruimte en de 'douches', de gaska
mer.
Nummer II is een buitenaards ge
drocht, een lelijke puist in het
landschap verwrongen staal
draad, bakstenen en hier en daar
een steunpilaar die overeind wist
te blijven. Ook hier veel bloemen,
houten bordjes en lichtjes; een en
kele brandt zelfs. Herkenbaar zijn
de korte stukjes rails, waarover de
stalen karretjes met lijken reden.
Herkenbaar is ook de trap naar
beneden. Hier zagen ze dus voor
het laatst de buitenwereld, wel
licht de koude ogen van degene
die hen naar binnen joeg.
Bezoekers lopen in gedachten
rond de puinhopen. Staan soms
stil. Ze zoeken, maar vinden niets.
Hetzelfde geldt voor gaskamer III
en de verbrandingsovens, een.
spiegelbeeld van II. Geen stem
men, geen schimmen. Wel een
bordje: 'Honderdduizenden man
nen, vrouwen en kinderen wer- r
den vermoord'. Op de bijbehoren
de foto is het crematorium volop
in bedrijf. Een groep vrouwen en
kinderen, op weg naar hun af
schuwelijke einde.
Birkenau is in alles de overtref
fende trap. Onmetelijk leed, on
telbare doden. Na een groep ba
rakken volgen er altijd méér. Ach
ter elke wachttoren staat een vol
gende. Onder een rooster ligt niet
één van de joden gestolen lepel of
schaar, maar er liggen er duizen
den. Vier gaskamers, veel meer
ovens. En nog was het allemaal
niet genoeg. Een bord legt uit dat
de Duitsers al bezig waren met
een nieuwe uitbreiding van het
vernietigingskamp, genaamd
Mexico,
Het is voorjaar in Birkenau. Kin
deren die aan de hand van hun
ouders het kamp bezoeken, pluk
ken bloemetjes en maken er bos
jes van. Ze liggen her en der ver
spreid. Aan de andere kant van
het hek sprinten jongens op hun
fiets op een denkbeeldige finish
af. Ze passeren het spoor, waar
over ooit treinen vol onschuldigen
het kamp binnenkwamen. Het
laatste stuk van het traject wordt
nog bijgehouden, er liggen zelfs
verse kiezels tussen de bielzen.
Maar verderop in de richting van
Auschwitz, waar de rails in een
flauwe bocht de akkers in gaat, is
hij al volop begroeid.
Volgende week: Auschwitz in de
toekomst.
De politie Rotterdam-Rijn
mond is begin vorig jaar al be
gonnen om eventuele millen
nium-problemen in de eigen
organisatie in kaart te bren
gen. Eerst is er een uitgebrei
de analyse gemaakt van waar
dit euvel zou kunnen optre
den, en welke apparaten hier
voor gevoelig zijn. „En dat va
rieerde van brandstofpompen
tot auto's en automatiserings
systemen," zegt commissaris
P. van den Hengel, die het
'2000-project' bij de politie
leidt.
Waar dat nodig was, zijn in
middels maatregelen geno
men, „En we hebben een ste
vig noodscenario achter de
hand. Want ook wij zijn afhan
kelijk van bijvoorbeeld
stroom. En we kunnen niet
achter elke portofoon een ag
gregaat zetten. De politie kan
m elk geval minstens een dag
doorwerken, mocht de nood
aan de man komen. In de tus
sentijd kan dan een oplossing
worden gevonden."
Gebouwen, verlichting, liften
- alles is getest. Voor het be
dienen van onder meer de
deuren van cellen, is er in de
bureaus noodstroom. „Uiter
aard wordt zo'n aggregaat niet
gebruikt voor de magnetron,
om de oliebollen op tempera
tuur te houden. Verder heb
ben ook wij te maken met ex
terne factoren. Als het hele te
lefoonnet plat gaat, dan heeft
dat ook gevolgen voor de poli
tie,"
Daarnaast moet het korps, sa
men met andere hulpverle
ners, paraat zijn als elders
problemen opduiken. „Er is
uitgegaan van een doomsce-
nario," legt hij uit, „al is dat
scenario niet erg waarschijn
lijk." Sowieso zyn er al meer
agenten op de been omdat er
meer feesten en partijen
plaatsvinden dan tijdens an
dere jaarwisselingen. En, als
bijkomend aandachtspunt,
ook bij zo'n evement kan zich
een millennium-probleem
aandienen.
Van den Hengel: „Sprinkler
installaties die spontaan in
werking treden, het .licht dat
uitvalt. Of een brug die met
meer dichtgaat. We moeten er
rekening mee houden dat we
een meer dan gemiddeld aan
tal mensen moeten inzetten.
Of alle verloven worden inge
trokken? Nou, we hebben ge
zegd dat over vrije dagen nog
geen besluit wordt genomen.
Dat gebeurt pas als we helder
hebben wat we allemaal kun
nen verwachten."
Hij rekent er op dat waak
zaamheid gedurende een lan
gere periode is geboden. Ap
paratuur van Japanse of Ame
rikaanse makelij is immers
anders ingesteld. „En hou er
rekening mee dat er een
weekend achteraan komt.
Veel mensert zetten 's maan
dags pas hun computer aan.
En, dat vooral, we kunnen
vooraf natuurlijk niet alles
traceren.
