33
Ragfijn spel maakte
Dordrecht in 1299 even
hoofdstad van Holland
'De DC-3, een prachtige
Op weg naar
m <*>sr m
m
■r ..tm
iwnfofks
fWwt najttmmmm
-9,
Vliegtuig van de eeuw
-
Gevangenissen zwijgzaam
over millenniumprobleem
Rotterdams Dagblad
Zaterdag 1 mei 1999
zt 'ïs-za
Duizend jaar, tien eeuwen. Nog een poosje en
het millennium is voorbij. Een tijd waarin de
Rljnmondtot volle wasdom isgekomen. Zonder
dat alle sporen van het verleden zijn wegge
vaagd. De dijken en polders herinneren aan de
voortdurende strijd tegen het water. Er zijn de
oude, statige panden In het centrum van steden
als Brlelle, Vlaardlngen en Schiedam, er staan
beelden van de helden van vroeger, straten zijn
naar hen genoemd.
Hetmlllennlumteldetien eeuwwisselingen,van
het jaarlOOOtot en met 1900. Wat brachten die
eeuwwisselingen ons?
Aflevering 4:1300, Dordrecht als middelpunt
van'wereldpolitiek'.
Velen zullen het niet met me eens zijn, maar in het jaar 1300 kreeg
het huidige Holland zijn beslag. Met de goede, inmiddels tot lagere
rang gedaalde, stad Dordrecht als middelpunt. Eind 1299 kreeg
Dordrecht van de toen 15-jarige gTaaf Jan van Holland (zoon van de
driejaar eerder vermoorde Floris V) het 'stapelrecht'om vrijwel al
le handel vanuit Duitsland en de rest van het achterland te ontvan
gen, te coördineren en te belasten. Dat was mede uit dank aan de
burgers van Dordrecht, die graaf Floris tot diens gewelddadige
verscheiden in 1296 door dik en dun hadden gesteund in zijn ver
overingen en onafhankelijkheidsstrijd.
Door Arnoud Riethof
De Duitse, Franse en Engelse ko
ningen,Vlaanderen, Gelre en de
bisschop van Utrecht hadden alle
maal een oogje op het uiterst stra
tegisch gelegen Hollands-Zeeuw
se kustgebied. Deze eikaar ook
onderling bevechtende spelers
waren desondanks vaak door
bloedbanden met elkaar verbon
den. Floris V heeft ooit eens (met
23 anderen) aanspraak gemaakt
op de Schotse troon, en zijn zoon
Jan was al op 12-jarige leeftijd uit
gehuwelijkt aan de Engelse ko
ningsdochter Elisabeth. De ge
dachte bruidsschat was een een
deel van Floris' Hollandse bezit
tingen.
(West-) Nederland had dus, nu in
19D9, evengoed een Engels graaf
schap kunnen wezen. Of een
Duitse deelstaat. Als koning Al-
brecht van Duitsland, die als op
perste leenheer van Holland zelf
de opvolging van Floris wilde re
gelen, niet in 1300 bij Nijmegen
met de staart tussen de benen was
gevlucht voor de nadering van
een Hollands leger. Albrecht zette
zich „op sienen peerde ende reet
te lande, al dat hi moehte", zoals
een tijdgenoot het uitdrukte. Het
Duitse Kijk was vanaf dat jaar al
leen maar in naam opperleenheer
van Holland.
Door een ragfijn spel, met hier en
daar een moord, een oorlogje en
een huwelijk, wisten de toenmali
ge Hollanders, onder aanvoering
van Dordrecht, zich rond 1300 een
zodanige positie te verwerven dat
ze drie eeuwen later door middel
van de Tachtigjarige Oorlog het
buitenlandse juk voorgoed van
zich konden afschudden.
Zoals gezegd, waren de Dordtena-
ren hoofdrolspelers. Uiteraard uit
goed begrepen eigenbelang. Dor
drecht lag daar zo fraai aan de
Merwede, aan het einde van Maas
en Lek, op de grens van Holland
en Zeeland, dat pas in 1287, en al
leen in naam, direct eigendom
van Floris V werd. Ook het rijke
Vlaanderen was uit op het bezit
van Zeeland boven de Wester-
schelde, maar door zich te verbin
den mei Vlaanderens grootste te
genstander, de Franse koning,
wist Floris in 1296 ook in werke
lijkheid zijn macht over het
Zeeuwse eilandenrijk te vestigen.
Tot genoegen van Dordt, dat con
currenten Zierikzee en Middel
burg graag inz'n macht kreeg.
Koggen
De Engelse koning had Floris wat
dat betreft in de steek gelaten, en
toen deze ook nog in 1295 het sta
pelrecht van Engelse wol van Dor
drecht naar Mechelen verplaatste,
moest Floris wel in actie komen.
De stad, met zijn handel op Enge
land, met de eerste echte zeesche
pen (de koggen) die Denemarken
richting de belangrijke Oostzee
konden ronden, en met z'n wijn
en houthandel uit het Duitse ach
terland, was van levensbelang
voor de Hollandse graaf.
Dordrecht had mede Floris' ver
overingen in Kennemerland,
West-Friesland, in Utrecht en z'n
oorlogjes in Zeeland gefinancierd
en van manschappen voorzien.
Grafelijke schuldbekentenissen
in het archief van Dordrecht to
nen aan dat de stad een belangrij
ke borg en tussenpersoon was
voor het benodigde grafelijke ka
pitaal. Als tegenprestatie gaf de
graaf uitbreiding van de Dordtse
privileges op verzoek van de stad,
nadat de burgers van de stad hem
een kant-en-klare tekst hadden
voorgelegd.
Afromen
De graaf moest wel monopolies,
zoals het alleenrecht op bepaalde
markten, aan de stad verstrekken
om de zo ontstane rijkdommen te
kunnen afromen. En daarbij gaf
hij ook nog stukjes zelfstandig
heid, zoals het recht om zelf recht
te spreken, weg aan de stedelin
gen. Dordrecht profiteerde aan
het eind van de 13e eeuw alle kan
ten van de investeringen die het
in de graaf van Holland en Zee
land deed.
Het was dus niet vreemd dat toen
het bericht van Floris' verschei
den (op 27 juni 1296 bij het Mui-
derslot) te Dordt binnenkwam, de
roep om wraak direct weerldonk.
Het waren lagere edelen, zoals he
ren uit het roerige Zeeland en bij
voorbeeld die van "Woerden, Am-
stel en Velzen, geweest die Floris
hadden gedood. Hun macht was
de afgelopen jaren afgebrokkeld,
omdat de graaf de oude privileges
van zijn vaak toch al straatarme
onder-leenheren had overgehe
veld naar de rijke steden. De ede
len hadden hem, waarschijnlijk
ook op verzoek van de Engelse ko
ning en diens bondgenoten de
hertog van Brabant en de graaf
L'
t iy-'rx. -1r.VtfiraSskfl
feKÉBUNCC
van Vlaanderen, naar Engeland
widen ontvoeren. Maar omdat een
groep Gooise boeren hun geliefde
Floris wilde ontzetten, werd de op
zijn paard vastgebonden graaf laf
met een zwaard doorstoken...
De wraak waar Dordrecht op zin-
de, kon echter niet komen van
Floris' zoon Jan. Die was pas 12
jaar, en zat sinds 1291 aan het En
gelse hof voor zijn opvoeding.
Twee dagen na de moord werd
vanuit Dordrecht wel een brief ge
schreven aan de Engelse koning
om hem van het gebeurde in ken
nis te stellen en om hem te vragen
Jan naar Hodand te zenden. Je
moest in naam toch een nieuwe
graafhebben?
Maar de koning antwoordde niet
meteen. Hij wist dat de houding
in Holland anti-Engels was. Bo
vendien was daar de figuur van
graaf Jan van Avesnes/Henegou
wen, stiefbroer van Floris en dus
oom van zoon Jan. Deze tweede
troonpretendent had de steun van
de Franse koning en werd in Dor
drecht al snel ais 'de wreker' ont
vangen. Jan van Avesnes trok met
een leger naar Den Haag om de
orde te herstellen. In Zeeland,
Jan 1(1284-1299) en Jan II
(1247 -1304), twee 'Dordtse'
graven van Holland. Afbeeidingar-
chlef Rotterdams Dagblad
waar vele edelen aan de Vlaams-
Engelse kant stonden, werd hij
vrijwel alleen gesteund door Wol
fert van. Borselen.
Deze Zeeuwse edele, nu vooral in
Rotterdam bekend vanwege de
naar hem vernoemde penning en
scholengemeenschap, had ook
een oogje op het graafschap van
Holland. Hij bracht het nog twee
jaar lang tot voogd van de jonge
Jan, maar was als bestuurder wei
nig populair in Dordrecht. Wolfert
was te Vlaams- en Engels-gezind
(wat voor de Dordtenaren bete
kende dat hij heulde met de moor
denaars van Floris) en wilde zich
ook niet schikken in het feit dat
sinds kort in Dordrecht schepe
nen burgers dus - recht spra
ken. Van Borselen gebruikte ech
ter zij n 'voogdijschap' over de jon
ge graaf Jan om zich tegen de
Dordtse burgerrechten en -privi
leges te verzetten.
Dordrecht bereidde zich in de zo
mer van 1299 al voor op een beleg
door de graaf, toen bleek dat ook
de rest van Holland (inclusief
sommige lagere edelen) Wolferts
bloed wel kon drinken. Wolfert
poogde samen met graaf Jan I
vanuit Den Haag naar Zeeland te
vluchten, waar zijn achterban nog
sterk was. Maar hij werd door te
genwind op de Maas bij Vlaardin-
gen achterhaald en gevankelijk
naar Delft gebracht. Daar werd
Wolfert van Borselen op 1 augus
tus 1299 door een 'volksgericht'
gelyncht.
Vriendjes
Dordrecht zorgde er wel voor dat
adellijke vriendjes van Wolfert
ook werden uitgeschakeld, en liet
meteen naar de inmiddels weer
naar Henegouwen teruggekeerde
Jan van Avesnes vragen. Die kon
niet snel genoeg naar Zeeland en
Holland reizen. Nog in augustus
zou hij samen met de jonge graaf
Jan I van Holland zijn toekomsti
ge graafschap bezoeken.
De twee graven brachten de
maand oktober van '99 door in
Dordrecht, dat toen éven de
hoofdstad van Holland was. Na
nog even snel uit dankbaarheid
het stapelrecht aan Dordrecht te
hebben gegeven, stierf Jan I op 10
november 1299 in Haarlem aan
buikloop.
De zich nu Jan II van Holland
noemende Avesnes/Van Hene
gouwen werd daarop uitgebreid
gehuldigd in alle Hollandse ste
den, inclusief Dordrecht Inhuldi
gingen van nieuwe Hollandse gra
ven vonden de eeuwen daarop bij
na altijd plaats in 'eerste stad van
Holland', Dordrecht.
Maar dat was meer omdat het nu
eenmaal de eerste stad was waar
je, komend vanuit Zeeland, in die
tijd aankwam.
In deafgelopan eeuw gebeurde erop maatschappelijk, technisch en poli
tiek gebied meer dan In alle eeuwen daarvoor. Conflicten die de wereld
verscheur den, vindingen die de aardbol een ander aanzien gaven, Ideeën
die tientallen Jaren later nog nagalmden. Ontwikkelingen volgden elkaar
In razend tempo op. Zonderde pretentie compleet tezijngeeft het Rotter
dams Dagblad wekelijks een overzicht van die ontwikkelingen, produc
ten, uitvindingen, hoogtepunten en niet In de laatste plaats belangrijke
mannen en vrouwen van de afgelopen eeuw: op weg naar het jaar 2000.
Door Hendri Beltman
Er is geen enkele Nederlander die
zo'n grote algemene kennis van
de burger- en militaire luchtvaart
heeft als Thijs Postma. I» zijn
huis in Hoofddorp bevindt zich
het grootste privé-lucbtvaartar-
chief ter wereld: meer dan een
miljoen foto's, artikelen en me
morabilia.
Ook om een andere reden is Thijs
Postma in luchtvaartkringen be
roemd: hij wordt beschouwd als 's
werelds beste schilder van alles
wat met vliegen te maken heeft.
Alle Nederlandse luchtvaartmaat
schappijen hebben in een direc
tiekamer wel een of meer van zijn
kleurige gouaches hangen en me
nig NAVO-luehtmachtgeneraal is
bij diens afscheid verblijd met
'een echte Postma'.
Een goede reden om Thijs te vra
gen naar hét vliegtuig van de
eeuw of liever gezegd de twéé
vliegtuigen van de voorbye hon
derd jaar: een civiel en een mili
tair toestel. Wat die laatste catego
rie betreft: de F-117A, beter be
kend als de Stealth, wordt het in
elk geval niet. „Wat is die lelijk,
hè?" zegt Postma met enige af
schuw in zijn stem. Een toestel uit
de Fokkerfabrieken, Neerlands
trots van weleer, gaat echter wat
Postma betreft evenmin met de
eer strijken.
„Wat bij de burgerluchtvaart het
eerst bij me opkomt is de DC-3, de
Dakota dus. Die heeft een ongelo
felijk grote rol gespeeld. In de
Tweede Wereldoorlog had de
Dakota een beslissend aandeel
door het transport van militairen
en materieel. Bovendien heeft dit
vliegtuig voor een omwenteling
gezorgd in het personenvervoer.
Door de komst van de DC-3 werd
massaal personenvervoer moge
lijk," aldus Postma. Tal van lucht
vaartmaatschappijen, waaronder
de KLM, konden na de Tweede
Wereldoorlog hun vleugels letter
lijk en figuurlijk weer uitslaan,
omdat ze de beschikking kregen
over de DC-3's uit de oorlog.
Douglas
De eerste DC-3 verliet op 17 de
cember 1935 de Douglas-fabrie-
ken in Zuid-Califomië. Het toe
stel met z'n karakteristieke
staartwieltje was de opvolger van
-
de DC-1, waarvan er slechts één
was gebouwd, en van de DC-2, die
niet echt voldeed. Directeur Don
Douglas had echter alle vertrou
wen in de DC-3. En terecht, zo
bleek. In totaal zijn er ruim 14.000
gebouwd, Don Douglas heeft zich
dan ook wel eens hardop afge
vraagd of er ooit een toestel is ge
produceerd dat zo'n grote impact
heeft gehad op het maatschappe
lijk verkeer. De Amerikaanse pre
sident en voormalig oorlogsgene-
raal Dwight Eisenhower dacht er
net zo over: „De bulldozer, de
jeep, de tweeënhalf tons truck en
de Dakota zijn het belangrijkste
geweest voor de geallieerde suc
cessen in Europa en Noord-Afri-
ka."
Thijs Postma:JUles wat daarna 3s
ontworpen, kun je eigenlijk zien
als voortborduren op die DC-3.
Dat geldt zelfs voor de DC-8 en de
Boeing 747. Ook qua ontwerp
vind ik de Dakota trouwens een
prachtige kist. Erg mooi en esthe
tisch. Er zit eigenlijk geen lelijk
plekje aan," By de nominatie voor
het militaire vliegtuig van de
eeuw twijfelt Thijs Postma of de
eer wat hem betreft gaat naar de
Amerikaanse B-17 bommenwer
per (het 'Vliegend Fort') of de Brit
se Spitfire, een jachtvliegtuig.
Beide vliegtuigen hebben in grote
mate bijgedragen aan het beëindi
gen van de Tweede Wereldoorlog
en hebben door hun suprematie
in de lucht nogal wat slachtoffers
op hun naam staan.
De door Boeing in Seattle ge
bouwde B-17 was de eerste bom
menwerper die door zijn vlieg
hoogte van bijna 12 kilometer vij
andelijk geschut kon ontwijken.
Daardoor konden ook overdag
massabombardementen op de
Duitse doelen worden uitgevoerd.
En dat gebeurde ook massaal. In
totaal werden meer dan 12.700
van deze Vliegende Forten ge
bouwd. Op het hoogtepunt van de
productie, in juni 1944, verlieten
dagelijks 16 B-17's de productie-
hallen. Ze waren uitgerust met 11
boordmitrailleurs en konden 6800
kilo aan bommen meevoeren.
De voor die tijd razendsnelle Spit
fire (657 km/u) zorgde luchtvaart
technisch voor een omwenteling.
Postma: „Het was het eerste vlieg
tuig dat eindjaren dertig—een
geheel metalen romp had en was
voorzien van een intrekbaar lan
dingsgestel. Bovendien had het
vanaf het begin enorm veel moge
lijkheden om te worden dooront
wikkeld." En dat gebeurde ook.
De motor van meer dan 1700 pk
had een dusdanig grote trek
kracht, dat dit zelfs voor ervaren
vliegers wel eens een probleem
vormde. Maar mede door die mo
tor „een beest," aldus Postma
en de wendbaarheid konden
grote hoeveelheden vijandelijke
Eigenlijk gaat er niets boven
gevangenissen als de Madison
County Jail in de Verenigde
Staten. Alle criminelen verdwij
nen op ambachtelijke wijze in
het cachot. Met de sleutel wordt
het slot dichtgedraaid. In het
gebouw spelen computers geen
enkele rol in de beveiliging. Ne
derland moet zich in het licht
van de miUenniumwende gro
tere zorgen maken. Hier staan
de modernste gevangenissen
ter wereld. In sommige gebou
wen zijn alle deuren computer
gestuurd. Als het systeem erui
zou klappen, springen alle deu
ren open en kunnen de gevan
genen zo hun vrijheid tegemoet
lopen.
Projectleider gevangeniswezen
Ren 's Jacob van de Rijksge
bouwendienst is zich terdege
bewust van de keerzijde van de
technische vooruitgang in de
wereld van justitie. Hoe moder
ner de gevangenis, hoe groter
bet risico dat er bij de wisseling
van het millennium iets fout
gaat.
„In sommige gevangenissen is
de situatie betrekkelijk eenvou
dig," zegt hij. .Alleen de bui
tendeur en de deuren van de di
verse afdelingen worden elek
tronisch aangestuurd. Stel dat
ze als gevolg van het millenni
umprobleem zouden open
springen, dan is er nog niks aan
de hand. De cellen blijven in
het slot, ze worden met de hand
bediend. De zaak ligt anders in
de penitentiaire inrichtingen
waar ook de celdeuren met de
computer worden bediend. In
theorie zouden de gevangenen
kunnen ontsnappen."
's Jacob heeft echter een gerust
stellende mededeling voor
mensen die vrezen voor hun
hachje. Hij voorspelt dat in Ne
derland geen gevangene zal
kunnen profiteren van het mil
lenniumprobleem. „Wij steken
zeer veel tijd en energie in het
tackelen van het millennium
probleem. Eerst zijn alle syste
men geanalyseerd, waarna
waar nodig aanpassingen zyn
gepleegd. Als alles in theorie
klopt, doen we een test in de
praktijk. Dat gebeurt in alle ge
vangenissen. Minister Pronk
van VROM meldt maandag dat
alles volgens schema verloopt."
Noodgedwongen geeft de
Rijksgebouwendienst informa
tie op hoofdlijnen. Gezien het
veiligheidsrisico wil het minis
terie van Justitie niet dat er
wordt- bericht over de situatie in
individuele gevangenissen.
Aan die richtlijn houdt ook de
directie van penitentiaire in
richting De Schie, de modern
ste van Nederland, zich. „Wij
doen hier geen mededelingen
over," zegt de secretaresse van
directeur Doorduin.
Het millenniumprobleem
wordt niet alleen met het oog op
de veiligheid getackled, zegt de
woordvoerder van de Rijksge
bouwendienst tot slot. „We
moeten ook denken aan hst
welzijn van de gevangenen. In
de gevangenis hebben ook de
klimaatcentrale, de brandbe
veiliging en de intercom onze
aandacht. Dat alles wordt com
putergestuurd."
