1
J
Maandag 4 November.
A". 1889.
IN". 7367.
Eerste Blad.
ri©-en-v©©rtig,st© Jaargang.
Verschijnt dagelijks, uitgezonderd Dinsdag.
Binnenlandsche Ber chten.
UITGEVER: JToDÉ.
KDBBAI): HARKT, 174,
GOURAIT.
Abonnementsprijs, per kwartaal
franco per post, door het geheele Rijk
Afzonderlijke ««miners
f 1.85
- 2.50.
- 0.10.
Anv KfkMTiKPftijfl; fan 1«.10 r«woo4 regel. ia.t
inbegrip m een» Coaraatf i 19
Iedere gewon» regel sneeri ,1».
Driemaal gepiutst wordt te<au rwmatn ««rekend
jf
D
a
i-
8
a
I
S
if
it
0
0
y,
!D
te
so
is
Schiedam, 2 Novembei '1889.
Nog steeds blyft het wetsontwerp tot rege
ling tftn ht't laser onderwys de aandacht tot
zich trekken. De Arnhemelte Courant bespreekt
de adresbeweging tegen genoemde wet en stelt
die beweging op geestige w'yze in het ware
daglicht. Ze zegt:
«lïeue adresbeweging op touw zetten is een
'Zaak, die weinig kunst vereiscluvuor som-
enige personen, bekleeders van zekere betrek
kingen en bezitters van zekeren ambtelijkeo
.invloed in de maatschappij zelfs in 't geheel
niet. Wanneer predikant of pastoor zyn schou-
,ders onder zulk eene onderneming wil zetten,
dan is in een ommezi»n een vel papier .met
handteekeningen gevuld. Dan mag de meer
derheid van die onderteekeningen van het
voorafgaand protest of rekest er wooderlyk,
balf leesbaar op gekrabbeld staan, wat nood I
■Om het groots getal is het te doen. De tuden
2ijn voorbij, waarin Groen van Prinsterer het
wegen van stemmen boven het tellen aan-
-beval; niemand zoekt meer kracht in isole
ment, zelfs niet zijdie zich volgers en gees
teskinderen van Groen van Prinsterer noemen.
Het lompe cijfer is de afgod, waarvoor ook
■zy zich nederbuigen, en wanneer eenmaal het
wachtwoord uit kerkelijk of politiek hoofd
kwartier is uitgegaan, dan volgen alle gezag
shebbers, alle officieren en onderofficieren, en
bet volkspetitiounement is er.
Geen nieuwe zaak hebben wy hier op het
.oog, en verwachten geen tegenspraak, waar
•wij ons daarentegen op eene formeele erken-
aiug van de waarheid kunnen beroepen. Toen
in de Tweede Kamer verleden jaar een beroep
werd gedaan op een tegen een aanhangig wets
ontwerp ingekomen adres, waaraan de speker
veel waarde hechtte, antwoordde Schaepman
met een wonderlijk cynisme swat adressen I
?t Heeft inij maar één woord te kosten en
er komen honderd adressen vóór dit wets-
ontwei p in." Wanneer man dit weet, gaat
er veel van de waarde van een volkspetiti
ounement verloren. Waar de voikswenseti
niet spontaan uitgedrukt, maar kunstmatig
gevormd en donr de geestelijke of politieke
leiders uitgesproken wordt, behoeft men de
handteekeningen met te tellen. Dan toch
worden in zulk eene potitie de wil en wensch
uitgedrukt, met van het volk, maar slechts
van die geestelyke of politieke leiders, die
j - daarvan in den regel reeds elders, te bekwa
mer tijd en plaats, getuigenis hebben gegeven.
5 Went of Schaepman zelf zegt lort tegen
de wet", dan wel door de duizenden adies-
sanlen, wie zgn enkel wachtwoord aan 't hand*
teekeoea kiabbeteu zet, laat zeggen »toij
sijn tegen de wel", het komt volkomen op
p, hetieltde neer. Een opgezweept petitionnement
- ®8g om deze reden niet nis uiting van
den vryen volkswil worden aangenomen, en
heeft voor deo verstandigen staatsman weinig
beteekenis,"
Daarna vervolgt Ae Arnhemmersin dit geval
hebben we met vier categorieën van adt es-
santen te doen, die, de een in krasse, de ander
in meer bescheiden termen, hun bezwni en tegen
de wet kenbaar maken. Deze categorieën zyn:
de liberale kiesvereenigingen, den Maatschappij
tot Nul van 't Algemeen", het hoofdbestuur
en de afdeelmgeD van «Volksonderwijs", en
het centraal bestuur en de afdeelingeu van k°t
«Algemeen Nederlandsch Werkliedenverbond".
Deze vier stemmen hebben vry wat meer recht,
dat hunne bezwaren en wenschen ernstig
worden overwogen, dan de duizenden, die op
van den kansel gegeven of op de kerkdeur
aangeplakt bevel blindelings gehoorzamend,
hunne namen ol kruisjes plaatsen op ongelezen
adressen."
Met iugenomeuheid nemen we over, wat de
Arnhemmer zegt over het adres vau het hoofd
bestuur der 9Maatschappij tot Nut van 't
Algemeen".
«Hetpetitionneeren van de «Maatschappij tot
Nut van 't Algemeen" heeft een bijzondere
beteekenis, aan haar eerbiedwaardig verleden
ontleend. Is er éen lichaam bevoegd oin m
dezen te oordeelen, dan is zy het. Zy is met
bevreesd voor vryheid van ouüei wysnoch
voor de openbare schoolintegendeel, vóórdat
het openbaar oodenvijs wèl georganiseerd
bestood, was het deze maatschappij, die op vele
plaatseu vau het land in de behoefte vooizag.
Zij weet dus hoe de toestand zou zijn,wanneer
de tegenwoordige politiek van tegenwerking
eu oudenrijjoiug der opeubare school, waartoe
helaas zeventien libeialeu hunne medewerking
reeds veileend hebben, slaagde. Zonder twijfel
zou de maatschappij bereid en krachtig genoeg
bevonden worden om, als vanouds, het volks-
ondeiwjjs ter harte te nemeD, wanneer de
openbaie school eenmaal voor de mokerslagen
van het clericalisme mocht vallen, maar beter
dan ieinaud anders weet zjj, dat zulk een uiter
ste, in het belang van bet.ondeiwyszelf, van bet
gansclie land moet voorkomen worden, dat alleen
een goed ingericht, door den staat met zorg
en vuorlielde bevorderd openbaar onderwijs
in aller behoeften kan voorzien. Het protest
van de «Maatschappij tot Nut van 't Alge
meen" is dus by uitnemendheid de oordeel
velling van deskundigen, in wier geschiedenis
het bewijs ligt, dat ze niet alleen zekere mate
van platonische liefde, maar groote oilers
voor dit volksonderwijs overhebben."
Flink gezegd en waar ook; de maatschappij
vei dient deze hulde aan haar edel streven ten
volle.
Niet minder verdient hetgeen over de adres
beweging van het «Algemeen Nederlandsch
Werkliedenverbond" wordt aangevoerdde
aandacht.
>Wy prjjzen het in de werklieden, dat zg,
't geen trouwens hun eigen oogenblikkelijk
belang medebracht, zoo krachtig tegen deze
onderwijswet zijn opgetreden, maar wy laken
het in hen, dat zij eerst zoo iaat opgetreden
zijn. Deze, door de onveiklaarbttie zwakheid
van een zeventiental liberalen reeds ten halve
geslaagde aanslag op het volksonderwijs, op de
broodnoodige eerste levensbehoefte van den
ambachtsman, is niet van heden of gisteien,
Hjj bekroont het werk, waaraan reeds sedert
vele jaren in de duisternis, maar sedert 1885
in hei volle licht is voortgearbeid. Reeds
Heemskei k begon de steeneu van de openbare
school los ie woelen en uit te breken, en toen
de zoogenaamde Grondwetsherziening aanving,
namen de clericale voorwerkers met de grove
vuisten de mokers en houweelen ter hand. In
1885, toen wy aanvankelijk alleen en zonder
eeuigen bondgenoot, terw'yl oude vi lenden en
meüestandeis bijdraaiden, dien slooperstoeleg
bestreden, hebben wy reeds gevraagdwaar
bijjven de werklieden, de volksklasse, voor
wie behoud der openbare school een levens
belang is? Maar men heeft gezwegen. Toen
reeds was het de tijd geweest voor een krach
tige en nadtukkelyke uiting van waren volks
wil in de onderwysquaestie. Had het Werk-
lie euvei bond" toen gesproken op denzellden
toon, waarop het nu spreekt, dan zou de zaak
nooit zoover gekomen zyn. Dan zouden niet
alleen ile «bydraaiers" in de Tweede Kamer
en de raddiaaieis van de Liberale Unie, maar
zelfs de aoti liberale congregatie zich wel
tweemaal bedacht hebbeo, vóór dat zjj aau liet
palladium van volksontwikkeling dé hand
sloeg; en wat meer is de zoo krachtig
vour het volksbelang opkomende arbeidersbe
volking zou by de Grondwetsherziening met
zoo bedrogen zijn uitgekomen, als met Heems-
kerk's kreupel kiesstelsel het geval is geweest.
Wy hebben nooit vernomen noch begrepen,
waarom de zoogenaamde «vierde stand" zich
toeo zoo stilgehuuden heelt; het staat echter
vast dat dit stilzwijgen, alleieeist aan de stil-
zwjjgers zelf, vt el nadeel heeil gedaan.
Toen professor R. Fruynzyn veelbesproken
artikel over de adresbeweging schreef, de
aanuemmg van de wet door de Eeisie Kamer
dringend aanbeval eu te kenueu gaf, dal velen
zyn inzichten deelden, weid de viaag reeds
hier en daar gedaan, of onder die medestan
ders zich ook niet prolessor buys bevond.
De Novembeiafl-.vering van De Gids geelt op
deze viaag een ondubbelzinnig antwoordóók
professor Buys acht aanuemmg vau de wet
door de Eeiste Kamer weuschelyk. Volgens
den hoogleeiaar toch is de tweeledige toeleg
om het openbaar onderwijs te verzwakken
geheel veiydeld. De voornaamste bepaling,
waai legen thans zulk een heftige oppositie
wordt gevoerd, is het subsidieeren der bij
zondere school, waarby tevens de rechterzijde
zich heelt verzei tegen de pogingen om meer
waarborgen voor deugdelijk oudei wys te ver-
kr'ygen. En werkelijk weegt dit bezwaar bij
den hoogleeraar ook zeer; maar toch antwoordt
hy stellig ontkennend op de vraag, of de wet
door de Lerste Kamer moet worden verworpen.
De vree0, door rnr. Veegens in de dragen
de» Tijds uitgesproken, dat de val der open
bare school liet eevolg zal zijn van de aan
neming dezer wet, is door geen bewijzen ge
staafd, zegt professor Buys. Maar als na langer
of korter tijd deze vrees mocht bewaarheid
worden, dan zou deze ervaring niet de nieuwe
wet veronrdeelen, maar de openbare school
zelve. Is deze inwendig zoo vei rot en zoo
vermolmd, dat zy geen grooter mededinging
verdragen kan, dan nu bestaat, laat zij dan
vallenwant in dat geval zou blyken, dat
zij de moeite om haar staande te houden uiet
waard is!" (Slot volgt.)
_.r-_-r - A - -
SCHIEDAM, 2 November 1889.
Uit de woning van enkele bewoners van het
Broersveld wappert de driekleur, ten blij ka
hunner ingenomenheid met bet besluit,gisteren
door den gemeenterand genomen, om ook de
Broersveldgracht te demppn.
Iledennainiddag ongeveer 5 uur heeft schip
per De Veld in de Noordvestgracht dry vende
gevonden het lyk van een jongetje. Het is
onmiddellijk opgehaald en gebiacht in de
mouterij «ile Goudsbloem" aan de Noordvest,
waar vruchteloos getracht is de levensgeesten
weer op te wekken. Het lykje is herkend
voor dat van den 5-jaiigen Hendrik Wiechert,
wonende in het Gioenweepje. Het vermoeden
bestaat dat zyn tol te water geraakt is eu dat
hy bij zyn pogingen om dm dam uit te halen
in de gracht is gevallen. Ür. Endtz heelt ge
neeskundige hulp verleend.
Naar aanleiding van de ingenomenheid die
door deregeering, by monde van den minister
van oorlogis betuigd aan den bond van
oud-onderofficieren Omtrent gestelde viagea
en vooistellen in geval van mobilisatie, is
thans door den bond een schry ven aan genoem
den minister geiiclit, met verzoek, een officier
aan te willen wijzen oin eeu en ander zoo
degelijk mogelijk te kunnen behandelen,
In een brief uit Den Haag in het Z. D>
wordt medegedeeld dat ia den boezem vaa
de Tweede Kamer, naar aanleiding van het
vuorstel vau den heer Bahlmann omtrent
de invoering van graanrechten, het plan
bestaat om een voordracht te doen, die de
bescherming der voortbrengselen op njjver-
heidsgebied ten doel heeft. De voorstauders
der bescherming oordeelen echter dat een
tariefsherziening van de regeering moet uit
gaan.
Na de aanstaande tienjarige volkstelling zal
in verscheiden gemeenten het getal raads-