van onoverkomelijke bezwaren medebracht, ter
wijl men toch alleen van dat verplichtend on
derwijs heil kon verwachten, zoo deelde men het
huishoudondorwijs als leervak bij de volksscholen
in. Facultatief optreden durfde men niet, omdat
men niet zeker was te slagen, wanneer men
eerst de sympathie van ouders of leerlingen
moest afwachten. Een zekere dwang is somtijds
noodig, en het verplichtend onderwijs komt ten
goede aan allen voor wie hst bestemd is.
Het onderwijs ving te Chemnitz met Paschen
1890 aan. Toen namen 49 meisjes uit de hoog
ste klasse van do volksschool er aan deel. Zij
werden in twee afdeelingen gesplitst. Daar de
proef gelukte, werd in het begin van het school
jaar 18911892 het aantal leerlingen op 144
gebracht en het onderwijs over alle weekdagen ver
deeld. Van twee klassen kwam het tot. zes. In
het begin werd het onderwijs gegeven in een
zaal van een stadsgaarkeuken, maar daar deze
op den duur te klein werd, besloot de gemeen
teraad een eigen gebouw op te richten, bestaan
de uit een leerlokaal, provisiekamer en garderobe.
Een stuk grond werd daarvoor afgestaan en een
som geschonken van 9000 mark. Het plan werd
door den stadsarchitect Hechier gemaakt en uit
gevoerd. liet gebouw heeft een breedte van 18
motor, is 7.21 M diep en 5 M hoog. Het front
ligt naar liet Noorden. De leerzaal wordt aan
de voorzijde door drie grooie ramen goed verlicht
en ook voor llmke ventilatie is gezorgd. De grond
is met xyohth belegd, een stof, die even als
steen gereinigd wordt, maar voor de voeten even
warm is als hout. Het gebouw met den inventaris
vertegenwoordigt een waarde van 15000 mark.
In het leerlokaal zijn tien fornuizen geplaatst
met bijbehoorond mater iaal, zoodat veertig meis
jes gelijktijdig onder we/en kunnen worden. Het
gebouw heeft in het gebruik aan alle eischen
beantwoord.
Daar wegens de grontere ruimte ook meer
leeilingen konden geplaatst worden, kon men
het aantal op 240 brengen, dus 96 moer dan
het vorige jaar. Dezen werden in 6 klassen, elk
van 40, verdeeld. Van zes verschillende scholen
kwamen de meisjes daar hijeen. Het onderwijs
wordt bij afwisseling door twee onderwijzeressen
in Imndweiken van de stadsschool gegeven,
waarvan de eerste haar opleiding kreeg van inej.
Auguste Fórster te Kassei. De onderwijzeressen
worden bijgestaan door jongedames uit de stad,
die tr .eten zorgen dat alle aanwijzingen dar
onderwijzeres stipt worden nagekomen.
Niettegenstaande de groute uitbreiding van
het hiiishoudonderwijs, overtroffen de uitkomsten
de stoutste verwachtingen. Hierdoor aangemoe
digd, besloot de raad van Chemnitz het onder
wijs op alle lageie scholen in te Voeren. Tot de
oprichting van een tweede schoolgebouw werd
met grootp instemming besloten, en daarvoor
11500 maik afgestaan. Men begon in de tweede
helft van 1892 met den bouw en vóór den win-
loopen, 'n mooie tijd meneer Maar al wat beleefd
in dien tijd, hoor Ik heb er wat zien gaan en
komen" en op zijn houten been wijzende, zeide
hij ven dat kat weitje heb ik er ook aan te
donken."
»Zno" zei ik, ïdan moet je ma toch eens ver
tellen, hoe dat is toegegaan." Nu, de man was
op zijn piaatstoel en begon zijn verhaal.
alk ben als los remmer begonnen en
langzamerhand opgeklommen tot hoofdgeleider.
Van dienstkloppen hield ik, dat verzeker ik u,
meneer, en He linage bazen mochten me, geloof
ik, ook wel graag. Nu wilde het toeval, dat ik
als hoofdgeleidor een goederentrein reed en als
hoofdgeleider moest ik toezicht houden op laden
en lossen, want meneer, ik rijd den trein, en de
trein niet mij, en daarom zorgde ik dat da boel
geregeld marcheerde. Ik bleef bij de wagens en
toen alles klaar was, ging ik, zooais mijne ge
woonte was, op de ti eeplank staan om den trein
te laten optrekken. Een oogenblik had ik gestaan,
toen ik een harden slag hoorde en nauwelijks had
ik naar den kant gekeken vanwaar het geluid
kwam, of ik werd van den wagen geslingerd en
viel achterover, met mijn eene been tusschen de
wielen, en in het volgende oogenblik gebeurde
het ongeluk. Een paar uur later kwam ik bij
ter was het nieuwe leerlokaal onder dak. Het
komt overeen met de eerste school, die verbon
den is met de vijfde districtsschool en staat op
den grond van het derde district. De school
kan evenveel leerlingen bevatten, zoodat ook
daar aan zes klassen van veertig leerlingen les
wordt gegeven. Een derde onderwijzeres werd
aangesteld.
Hier volge een overzicht van de onkosten van
het huishoudonderwijs
<i. van 1 April tot 81 Doe. 1890:
voor opleiding van de onder
wijzeres 870 mk, 75 pf.
aanschaffing van keukengereed
schap en verdere inventaris .1124 a 54
hout, steenkool, huur302 a 25 a
jaarwedden onderwijzeres en ad-
sistenten754 a 16 a
hulpmiddelen voor het onderwijs35! a 50 a
Totaal 3409 mk. 20p(.
daarvan gaat af aan verkochte
spijzen220 a 24 a
Blijft. 3l88mk. 90pf.
b. In 1891
jaarwedden onderwijzeres en
adsistonten 2324 mk. 53 pf.
aankoop en ondeihoud van ma
teriaal 1214 a 92 a
hout, steenkool, huur. 255 a 51
aanschaffing van kookgereed-
schap bij de vei huizing 343 a 57 a
Totaal 4738 mk, 53 pf.
daarvan gaat af aan verkochte
sjujzen719a 25 a
Blijft 3419 tuk. 28 pf.
c. in 1892
jaarwedden van onderwijzeres en
adsistenten3415 mk. pf.
aankoop en onderhoud van ma
teriaal1837 a 84 a
berekeningsonkosten voor de
onderwijzer essen110 a a
Totaal 5362 ink. 84 pf.
daarvan gaat af aan verkochte
spijzen1138 a 5a
Blijft 4224 tuk. 79 pf.
De geree (gemaakte spijzen worden tegen den
kostenden prijs aan de stedelijke werkinrichting
verkocht. Een gedeelte houden de ieeilingen
zelf, om te beooi dealen hoe het door haar ge
reedgemaakte smaakt. Aan de jongedames, die
als adsistenten werken, wordt jaarlijks een ver
goeding van 50 mk. gegeven voor eiken voor
middag, dien zij wekelijks aan de lessen deel
nemen, daar regel, orde en nauwgezetheid beter
geeisclit kunnen worden wanneer een vergoe
ding wordt toegekend.
Het leerlokaal is in tien afdeelingen verdeeld,
welke echter haar eigen inrichting hebben. Er
zijn dus tien keukens, die alles bevatten, wat in
een eenvoudig burger gezin noodig is om se kun
nen koken. De feedingen zijn in groepen van
en de dokters zeiden dat het been moest worden
afgezet. Om u een begrip te geven, wat ik ge
leden heb in die twaalf wekende droefheid
van mijns vroaw eu kin-jleren, nee» roeneer,
dat kan ik niet. Maar toch, meneer en hij
keek mij met een zekeren trots aan toch is er
geen spoordokterover mijn drempel gekomen. We
waren zuinig geweest. Ik had tegen da vrouw
gezeidsJans, je kan niet weten wat er gebeurt,
laten we do centen die we toch niet noodig
hebben oppotten, en zie meneer, de dokter heeft
ze gekregen, en ik dank er den goeden God voor,
ik heb da onkosten allemaal zalf particulier
betaald. En toen ik ten laatste begon op te
knappen en mijn vrouw me zoo dioefgeestig
aankeek, zei ik want mijn goed humeur had ik
niet verloren: nlioor eens wijf, je mankand'er
nou niet meer op twee kommen, dan mot jij me
maar wat helpen, dan zal alles we! weer goed
gaan". En hoewel zij nou niet meer zoo trotseh
met me kon gaan wandelen op mijn vrijen Zondag
ééns in de drie weken ik in politiek met me
drie medailles de twee oudste jongens voorop,
de drie kleinste daarachter, wij het lieele span
overziend, tcch ben ik er niet minder om, zeide hij
schertsend, ik ben lichter geworden, meneer
Ik begon onwillekeurig te lachen en de ouwe
vier ingedeeld, waarvan ieder haar bijzondere
taak heeft. Elk tweetal groepen staat onder toe
zicht van eeno adsistente, terwijl de onderwijzeres
het geheel overziet. De dagelijks wederkeerende
bezigheden, ais vuur aanmaken, voor het water
en de brandstoffen zorgen enz., komen beurte
lings voor rekening der leerlingen naar een vast
plan. Dit doen zij zonder het bevel der onderwij
zeres af te wachten.
Dan begint het eigenlijke onderwijs, de be
spreking der recepten, die op een bord geschre
ven zijn, zóo, dat ze voor alien goed zichtbaar
zijn. De voedingsmiddelen, welke op de les ge
bruikt zuilen worden, worden nauwkeurig be
handeld besproken, hoe men ze verkrijgt, welke
waarde zij in den handel, en vooral welke waarde
zij voor de voeding hebben, hoe men ze in de
keuken moet behandelen, als men ze alleen of
in verband met andere voedingsmiddelen tot een
smakelijk, voedzaam en goed verteeibaar gerecht
bereiden wil enz. Daarbij leeren de kinderen
door middel van verschillende platen en tabellen
prijs en voedingswaarde van verschillende arti
kelen kennen en ontvangen zij aanwijzingen hoe
ze het best en voordeeligst in te koopen. Vooral
wordt aan zuinigheid hooge waarde gehocht en
steeds gestreefd naar het verkrijgen van de beste
uitkomsten met weinig middelen.
Alvorens de «pijzen gereed worden gemaakt,
wordt bepaald, voor hoeveel personen, volwas
senen of kinderen, men koken wil, hoeveel men
per persoon en voor het geheel mag bestellen.
Hierbij worden allerlei berekeningen gemaakt.
Dan volgt de inkoop. Vleesch, groenten, krui
derijen enz. worden den kinderen tegen betaling
afgegeven. Hot geld daarvoor ontvangt iedere
groep afzonderlijk vóór den aanvang van elke les.
Uitgaven en inkomsten moeten nauwkeurig ge
boekt worden. Bij den inkoop moeten de kinderen
opgeven waarom zij dit stuk vleesch koopen en
het andere weigeren. Voordat de kinderen be
ginnen te koken, doet de onderwijzeres de eerste
noodige handgrepen vont, welke zij dour de
kinderen doet hei halen. Daarbij wordt altijd op
het vivaarom" gewezen. Als de spijzen gereedge
maakt zijn; maken de leerlingen liet schriftelijk
welk, d. i. zij schrijven de uitgaven in het kas
boekje. Vroeger werd het theoretisch gedeelte
gedicteerd, maar dit was te moeilijk, de tijd was
kort en de handen, die .vooraf met zooveel
practischen arbeid bezig zijn geweest, missen de
noodige rust en zekerheid. Hetgeen vroeger werd
opgeschreven wordt sedert het vorig jaar gedrukt
aan de meisjes ter hand gesteld.
Dit hoekje wordt nu bij het theoretisch onderwijs
gebruikt, terwijl liet voider dient om liet geleerde
nog eens na te zien, en het volgende te ieeren.
Het boekje is getiteld Lehrbuch fürden hauswirth-
schaftlicken Unlerricht in der Voiksschule, en
trekt veel navraag.
Zonder onderscheid hebben de kinderen van
Chemnitz veel belangstelling getoond in het
ook de plooien op zijn gelaat zetten zich uit en
ik keek in zijne oogen, die zoo eerlijk de wereld
inkeken.
»Eu kan je er met je geld van komen 1"
■vroeg ik door 's mans openhartigheid aange
trokken.
»Nou, zoo wat meneer, ais ik mijn pensioen van
Indië niet had hij keek naar links boven op zijn
borst, alsof hij zeggen wiide daarmee heb ik hot
verdiend, doch alleen Zondags maar, op medailles
doelende, die hij droeg, dan zouden we er bijna
niet van kunnen leven de jongens moeten op een
goede school, in onzen stand van menschen, spreekt
noga! duidelijk, meneer. Maar ik verdien er nog
wat extra's bij, ik poets de schoenen voor de
lui eri dat geeft maandelijks ook nogal wat
kortom, meneer, ik kom op voor mijn huis
houden."
Nu, ik kon niet anders dan zijn gedrag prijzen.
liet plotseling remmen, openslaan van portie
ren, brak ons gesprek af. Een stationsnaam werd
uitgegalmd, mijn reisgenoot stond met behulp
van zijn stok op en was vlugger dan ik het vei-
wacht had op den beganen grond. Hij salueerde
militairementeen hartelijk geineenden handdruk
liet ik niet na hem te geven. Ik zag lietn naai
den chef zich begeven au verder voortstrompelen.
huishoudonderwijs op de volksschoolzij wareu
ijverig, leerzaam, soms zelfs te ijverig, verricht
ten allen arbeid nauwgezet en waren zeer orde
lijk en netjes, zoodat zij een bijzonder gunstiger»
indruk maakten. Van week tot week werden
zij zelfstandiger en spoedig zijn zij in staat zei
van het eene werk door het andere te vinden.
Tucht en orde hebben niet slechts niet geleden,
de meisjes zijn integendeel aardiger en voorko
mender in haar optreden, ernstiger en zelfstan
diger geworden. Voor een deel is dit ook toe te
schrijven aan den omgang van do meisjes met
de beschaafde onderwijzeressen en adsistenten.
De omgang tusschen beiden is zeer vertrou
welijk. De ouderen zijn niet alleen leermeeste
ressen, maar worden vriendinnen, aan wie de
leerlingen zich met vertrouwen aansluiten.
De moeders hebben mij dikwijls vetkiaard dat
haar dochter, sedert zij het huishoudonderwijs
volgde, jiractischer, meer overleggend en ver
standiger in huis was, met meer ijver het werk.
deed en trotseh was op de verkregen kennis,
welke zij zoovee! mogelijk zocht toe te passen.
Eindelijk bestaat een gedeelte van den goeden
invloed van het huishoudonderwijs daarin, dat
de meisjes bij het verlaten van de volksschool
eerder in een dienst komen en dien boven de
fabriek verkiezen. Nadeelige gevolgen van het
invoeren van dit leervak op de volksschool zijn
nooit voorgekomen.
Tot zoover directeur Kühn uit Chemnitz. Is
dit verhaal niet om van te watertanden Het
huishoudonderwijs deel makend van het lager
onderwijsNa een korte proef een eigen gebouw-
op sfflffsgrond, op stadskosten gebouwd
Het klinkt ons nog in de ooren als een sprookje-
uit de Duizend en éen Nacht
n toch zijn wij niet zoover ten achteren bij
Chemnitz in 1891.
Ook bij ons is de eerste proef genomen. Het
huishoudonderwijs op particulier initiatief gegeven
ta Amsterdam,'s-Gravenhage en Rotterdam wordt
door de leerlingen met grooten ijver gevolgd en
hoeft hier en daar reeds goede vruchten gedragen.
Steeds zijn de aanvragen veel grooter dan de be
schikbare plaatsen en veien zijn teieuigesteld
omdat zij de school zoo gaarne wilden, maar
nog niet kunnen bezoeken. Van de 36 leerlin
gen die gelijktijdig de lessen der Arnster-
damscho huishoudschool kunnen voigen, verzuimt
nooit éene zonder billijke redenen, wèl een
bewijs dat de meisjes gaarne komen eu over
tuigd zijn er iets te leeren. Maar wat zijn 36
leerlingen voor een stad als Amsterdam 1 De
Amsterdamsche moeders zijn het eens met die te
Chemnitz. Ook haar oordeel over de dochters, die
de lessen volgden, is vleiend voor het onderwijs.
Vele leerlingen van de school werden in goede
diensten geplaatst en voldeden goed.
Onze inleiding is dus al lang gereed
Onderwijl was de trein weder in beweging en weg
waren station en mijn reisgenoot. Maar vprgetei»
kon ik hem niet. Den geheelen dag had ik dieir
man voor den geest, zóo vol plichtsbesef en toch
in weerwil van zijne armoede nog trotseh ais hij
zeide aEan spoordokter, neen meneer, een spoor-
dokter heb ik niet gehad. Ik heb den dokter zeif
particulier betaald".
ir
Eenigen tijd geleden bezocht ik hetzelfde station
■weder. Ik zag denzelfden man bezig aan het blok.
Het was' avond, hij scheen vermoeid. Het zweet
lag in druppels op zijn voorhoofd, en toch, goed
moedig glimlachte hij en zorgde voor de veiligheid.
dIs aiies veilig?" hoorde ik roepen. nAIIes veilig
meneer," was het antwoord, en de trein vertrok.
's Avonds .at ging de man naar huis, langzaam
voortstrompelend verwijderde hij zich. De lichtjes,
blauw, groen en rood, glinsterden in de verte
en de sterren stonden hartstochteloos onbe
weeglijk aan den blauwen hemel en de maan
verlichtte met haar helderen glans het pad.
Langzamerhand verdween hij uit het gezicht,
maar niet uit mijn hart.
ANTH. VV. YVILTEN Jb.
