51s" jaargang.
Zondag 24 en Maandag 25 October 1897.
N°. 9457.
Tweede Blad.
De Oarlistische beweging*.
EEN MODELFABRIEK.
Verschijnt dagelijks, uitgezonderd Zon- en Feestdagen.
uitgeverTTOTcTröelants.
FjETTTT" iLETON.
UIT IHS PERS.
Abonnementsprijs tooi Schiedam, per kwartaal f 0.90
n omliggende plaatsen, p. kwart. - 1.05
franco per post, p. kwartaal. 1.30
Afzonderlijke nommerso.02
BUREAU BOTKRSTUA.1T TO, Tcleplioon TVo. 123.
Advertentieprijs: van 1-—B gewone regels met inbe
grip van cene Courantf 0.53
Iedere gewone regel meer0.10
Bij abonnement wordt korting verleend.
De aanhangers van den pretendent naar den
Spaansellen troon, don Carlos, rusten zich zóó
openlijk toe, om op een gegeven oogenblik
Spanje ten derden male do ellende van een
burgeroorlog deelachtig te doen worden, dat
men die beweging niet met stilzwijgen kan
voorbijgaan.
sDe Carlisten", aldus liet de tegenwoordige
minister-president van Spanje zich onlangs uit,
ïde Carlisten bereiden zich niet voor om toe
te slaan; zij z ij n daarop voorbereid en wachten
slechts op het oogenblik van een groote rust
verstoring, van een misstap der regeering, die
een beweging van ontevredenheid te voorschijn
roept, misschien bij te groote toegevendheid
tegenover de Vereenigde Staten, om zich op
den voorgrond te plaatsen als de eenige red
ders der nationale eer."
Inderdaad, zoo is het.'
Wanneer men overziet al wat er in de
laatste maanden over dit onderwerp is ge
publiceerd, dan moet men wel den indruk
krijgen dat de Carlisten alleen op een geschikte
gelegenheid wachten om een herhaling te geven
van de gruwelen, waardoor zij zich niet alleen
in Spanje, maar in de geheele wereld een
reputatie van afschuwelijke wreedheid hebben
bezorgd.
Van de houding der regeering ten opzichte
van Cuba hangt dan ook voornamelijk die der
aanhangers van don Carlos af, en men mag
aannemen dat dit een voornaam punt van
bespreking heeft uitgemaakt in de voor eenigen
tijd te Luzern gehouden Carlistischen minis
terraad."
Dat de beweging weder zulk een omvang
kon aannemen, is alleen toe te schrijven aan
de afkeurenswaardige lichtzinnigheid der con
servatieven.
Dezen hebben er geen been ingezien bij de
verkiezingen zaken te doen met de aanhangers
van den Pretendent en hun daarbij belangrijke
ambten af te staan, die nu de Carlisten in
staat stellen op vele plaatsen ongehinderd hun
organisatie te voltooien, zóó zelfs, dat van vele
plaatsen berichten komen van militaire oefe
ningen" der Carlisten in optima forma
Zij vinden daartoe reëelen steun in de
kloosters, waarvan over geheel Spanje een ont
zaglijk aantal verspreid ligt.
Van den beginne af zijn die kloosters de
broedplaatsen geweest voor Carlistische samen
zweringen. Daar zijn depóts van wapens aan
gelegd; daar zijn werfbureau's ingerichtdaar
heen worden bedevaartstochten op touw gezet,
die het mogelijk maken de manschappen
te tellendaar vindt men ook aanleiding om
In ons. land vei toeft thans de heer Patterson,
de vertegenwoordiger van een model-fabriek, in
der. geest van die van den heer Van Marken. Te
Amsterdam heeft deze heer Patterson voor een
groot aantal genoodigden eene voordracht gehou
den over deze fabriek, waaruit o. a. het volgende
bleek
bHet was in 1893/4, de jaren dat de industrieijn
in Amerika een crisis doormaakten, waarbij menige
groote onderneming geheel te gronde ging en bijna
alle genoodzaakt werden hnn productie te ver
minderen en dus werklieden gelaan te geven, dat
ook wij den afgrond voor onze voeten zagen en
begrepen, dat er spoedig verbetering komen moest,
wilden ook wij niet genoodzaakt zijn de deuren
der fabriek te sluiten.
Wij kwamen tot de conclusie, dat het eenige
afdoende middel om tot verbetering te komen was
ons van den goeden wil en de intellectueels mede
werking van ons personeel te verzekeren, en dat
het in ieder geval beter gaan zou om te trachten
van de 1.000 000 firma's, waarmede we mogelijk
zaken zouden kunnen doen, een dollar méér te
verkrijgen, dan dat we die dollars zouden uit
zuinigen op liet loon van slechts 1400 arbeiders.
De eerste maatregel, dien wij namen, was de
opening van een school voor onze werklieden.
Daar werden meermalen per week lezingen ge
houden over werktuigkunde, de beginselen der
meetkunde, enz., en bij al die lessen bedienden de
de bedevaartgangers gezangen te doen aanheffen,
die de ^Christelijke strijders" opwekken om
»het edele staal te trekken om te overwinnen
of te sterven."
Voor wien in werkelijkheid moet gestreden
worden, en wie de vijand is, wordt natuurlijk
niet verzwegen.
En die vijand is de regeering van donna
Maria-Christina, de devoot-geloovige regentes
van het Koninkrijk
Te .Tativa houden zelfs als Carlisten hekend
staande priesters krijgsspelen met jongens van
12 a 15 jaar, als gold liet de uit den vorigen
opstand zoo beruchte partidas de rcquelé
opnieuw te vormen.
Want daarover bestaat helaas! geen twijfel,
dat een groot deel der geestelijkheid, met name
de lagere, zich niet stoort aan alle vermanin
gen van den Paus, maar voortdurend blijft
ijveren voor het Carlisme.
Wanneer daarvoor nog een bewijs noodig
ware geweest, dan zou dit geleverd zijn door
liet te gronde gaan van het goed-katholieke
blad de Movimiento CcUólicodat opgericht
werd tengevolge van het eerste katholieken
congres, maar dat tegelijk de Spaansche dynastie
steunde.
In de woorden, die de laatste redacteur van
het blad tot afscheid aan zijn lezers richtte,
komt o. a. voor
»Ik zie met smart, met diepe smart, maat
niet oogen, die mij niet bedriegen, hoe de
partij, die volkomen vijandig staat tegenover
de staatsinstellingen, welke de Paus beveelt
zonder voorbehoud te erkennen, haar aanhan
gers door den bijstand van een groot deel der
geestelijkheid heeft zien toenemen en zich thans
krachtig genoeg voelt om zichzelf aan te prijzen
als het plechtanker in de catastrofe, welker
nadering zij met zondig welbehagen voorge
voelt."
Zulke woorden verdienen volle aandacht.
Zonder den clerus behoeft men niet te vree
zen voor de Carlistendoor de geestelijkheid
gesteund, kunnen zij opnieuw ontzettende schade
berokkenen aan het reeds zoo arme Spanje.
Dij een klooster in de buurt van Benicasim
(Castellon) was het ook, dat eenigen tijd ge
leden 6 gewapende mannen verschenen en hun
»I.eve lvarel VII!" aanhieven.
De gendarmerie was weldra ter plaatse en
nam drie Franschen en een Belg gevangen,
terwijl de beide anderen, Spanjaarden, wisten
te ontkomen. De gevangenen bekenden, dat, naar
hun was beloofd, een groote menigte menschen
uit Villarreal en omstreken zich bij hen zou
aansluiten.
Op zichzelf is dit geval niet van groote
beteekenis, maar het is wel kenschetsend voor
den toestand, even goed als de voortdurend
opkomende geruchten over de vorming van
nieuwe benden.
Onder de bevolking althans neemt men die
geruchten gretig voor waar aan.
leeraren zich van een aantal lichtbeelden, die het
onderricht veel verduidelijkten en aantrekkelijk
maakten.
Maar ook nog op ander gebied bewoog zich ons
onderwijs. Wij lieten hen gevoelen dat ze zich
rondom ons moesten aansluitendat we hand aan
hand moesten gaan. Een der oerste 'essen behan
delde de inrichting onzer fabriek, bare indeeling
in 50 departementen en hoe moeilijk het was o i
die 50 deelen te doen samenwerken ais de ver
schillende ledematen van een enkel lichaam.
Inmiddels brachten we ook een reorganisatie in
het beheer der fabriek. Terwijl vroeger de gansche
zaak ruslte op één man, is thans ons systeem ge
heel veranderd en rust alles op allen. Dat een
dergelijk beheer heel wat krachtiger was, behoeft
geen betoog.
Om daartoe te komen, richtten we een uitvoe
rend comité op van zeven directeuren, die dagelijks
vergaderden, ieder op zijn beurt de vergaderingen
leidden en verantwoordelijk waren voor den goeden
gang der zaken. Een tweede comité, het fabrieks-
comité, gekozen uit vijf der bekwaamste werklieden,
werd veiantwoordelijk gesteld voor het werk in de
fabriek. Onder deze comités werden weder snb-
eomiiés gevormd, ieder verantwoordelijk voor hun
departement. Door middel van statistieken, die
iedere maand gepubliceerd werden in het week
blad, dat wij in het belang van ons personeel
uitgeven, verkregen wij een vergelijkend overzicht
van den stand in ieder departementder gezond
heid, der bekwaamheid, der qualiteit, der quantiteit,
en der kosten. Daardoor konden we steeds de
zwakke punten vinden en daar verbeteringen aan
brengen, waar die het meest noodig waren. Het
depaitement, dat het hoogste aantal punten be
haalde, werd beloond met een uitstapje op kosten
Do Carlisten bluffen er ook in het openbaar
op, dat zij voor alle gebeurlijkheden gerea 1 zijn
en de nooffigo wapens te hunner beschikking
hebben, ja zelfs in Castellon op ondersteuning
kunnen rekenen.
Uit de provinciën Valencia en Alicante, uit
Catalonië en Aragon, uit Yizeaya en Navarra
komen aanhoudend berichten over voorberei
dingen tot een nieuwen opstand.
Op vele plaatsen worden geheime vergade
ringen gehouden. Te Livia (Valencia/, waai
de burgemeester een Carlist is, beeft men
twee wagens met wapens ongehinderd door
gelaten. Sedert wordt de kust daar streng
bewaakt.
Nog voor eenige dagen deelde de Ileraldo
mede, dat een groot tiansport van wapens over
do Pyreneeën was gekomen en uitgedeeld was
in de Baskische provincies.
Eenigen tijd geleden heette het, dat Carlis
tische onderhandelaars te Antwerpen waren
gezien, en dat Belgische fabrieken wapens
zouden leveren.
In dit verband herinneren velen zich een
plaats in het officieele orgaan van den Preten
dent, de Correo Espano!. waar bij de vermelding
van het afscheid van den markies de Cerralbo
van don Carlos te Innsbi ück werd gezegd
»Twee uur vóór het vertrek van den markies
kwamen, in zekeren zin als een waarborg der
Voorzienigheid voor de toekomst, berichten van
zulke verre strekking, dat zij, wanneer ze
openbaar konden worden gemaakt, onze aan
hangers zou vervullen van vreugde en moed.
Maar het zal wel openbaar worden."
De geheele overige Spaansche pers, waar
onder ook de drie militaire bladen, veroordeelt
zulk gedrag scherp en verlangt dat er voor
zorgsmaatregelen worden getroffen, om het
opvlammen van een nieuwen opstand te be
letten.
Het vorige Kabinet nog heeft tot dit doel
manoeuvres bevolen in de Noordelijke provin
ciën, die tamelijk wel geleken op een militaire
bezetting, en waarbij vooral oefeningen werden
gehouden in het voeren van den guerilla-oorlog.
Op dit oogenblik zijn die manoeuvres aan
den gang, en zij strekken er o. a. zeer toe,
de bevolking te toonen, dat Spanje ondanks
Cuba en de Philippijnen nog altijd genoeg
troepen in voorraad heeft om een oproerige
beweging krachtig tegemoet te kunnen tredeu.
De Correo {heeft verder vernomen, dat een
maatschappij, waarvoor de aandeelen door Car
listen zijn genomen, zich toe zal leggen op de
fabricatie van ontplofbare stoffen in Andorra,
het half onafhankelijke republiekje in de Pyre
neeën.
Ook zegt men dat de Correspondcncia
Espanolo, die na de mislukking van den laat-
sten opstand ophield te bestaan, weder in vijt
verschillende talen te Parijs zal uitkomen. In
Carlistische kringen hoopt men, dat het blad
de zaak van den Pretendent gelijke goede
der zaak. Speciale prijzen in geld werden uitge-
loofd aan die werklieden, die ons de beste denk
beelden aan de hand deden voor verbetering.
Da resultaten, die we door al deze maatregelen
verkregen, waren verrassend. Het gehalte onzer
arbeiders vei beterde merkbaar; zij leerden zelfstan
dig handelen en denken en de qualiteit zoowel als
de hoeveelheid van het geleverde weik verbeterde
zoo zeer, dat wij besloten op den ingeslagen weg
voort te gaan. Wij verhoogden de loonen, gaven
bun die 's avonds moesten doorwerken, een mid
dagmaal en verfraaiden de omgeving, waarin het
personeel werkte, door het plaatsen van een aantal
palmen in de verschillende werkplaatsen. Wij bouw
den badkamers, zoo voor de mannen als vrouwen,
ziekenzalen, en moedigden hot vormen van clubs
aan door het schenken van instrumenten, costumes,
enz. en het beschikbaar stellen van een der fabrieks-
zalen voor het houden van bijeenkomsten.
Zoo vormden zich achtereenvolgens uit ons per
soneel een zangvereeniging, een tooneelclub, een
orkestvereeniging, een kookschool, een dansclub, een
literaire club, enz. We gingen verder en besloten
den vrouwen eiken dag een middagmaal te geven,
bestaande uit soep, vleesch en koffie of thee. Dat
maal kostte ons 7Va cent per dag en per hoofd,
terwijl het werk er per dag en per hoofd 12t/3 cent
op vooruitging, een winst dus overlatende van 5
cent of 602/3 pCt.
Ook laten wij de vrouwen tweemaal per dag een
kwartier eenvoudige gymnastische oefeningen ma
ken, welke less'en telkens gevolgd worden door 40
minuten rust. We nnraen ook de omgeving dei-
fabriek onderbanden. Deze stond vroeger in de
armste wijk der stad, waar de grond de minste
waarde bad. Thans is dat alles veranderd. We
lieten plantsoenen aanleggen, de fabrieken en omhg-
ilien.ston zal bewijzen als gedurende den laat sten
burgeroorlog.
Dat de Carlisten dc nationale eer aanroepen,
moet natuurlijk dienen als lokaas voor de groote
menigte.
Zij vergeten daarbij evenwel, dat niemand
minder dan zij. de aanhangers der absolute
monarchie, die Spanje te gronde beeft gericht,
het recht beeft van ^nationale eer" te spreken.
Niets, zelfs niet bet verlies van Cuba, zou
Spanje meer kunnen verlagen in de oogen der
geheele wereld, dan juist de heerschappij van
het Carlisme, van welks karakter de laatste
burgeroorlog een voorproefje heeft gegeven.
IvmUT.I.t.A'l IK.
Wij lezen in de Nederlander (red. Bronsliooft)
Dc beer v. d. Zwang zal op ccn nader te bepalen
dag (waarschijnlijk in November a.s.) den minister
vau justitie iaterpellccreu overde uitzetting van twee
duitsche anarchisten. Dc lezer wil waarschijnlijk van
te voren wel eens weten, wat dit eigenlijk voor een
quaestic is. Wij ontlcenen daarom het volgende aan
een uiteenzetting, onlangs in R. v. A. van de zaak
gegeven.
Twee duitscho anarchisten, Karl Biller en Louiso
Kronnuer, beiden uit Berlijn, woonden te Amsterdam.
Biller vond daar volop werk als schoonmaker, Louise
Kronauer woonde bij hem in. Zij waren sympatiekc per
sonen en wonnen de vriendschap van ieder, die hen
leerde kennen.
Staatsgevaarlijk waren zij niet. Aan de eischcn
van de wet van 13 Aug. 184.9 was too goed mogelijk
voldaan. Art. 4 van deze wet luidt:
„Zelfs kunnen vreemdelingen worden toegelaten
op bloote aanmelding van hunne personen met opgave
wie zij zijn en waar en met welk doel zij herwaarts
komen.
„In dit geval kan gevorderd worden een bewijs
van bekendheid, door twee of meer bij dc politic
bekende personen getcekend."
Louise Kronauer was in 't bezit van papieren
voor Biller, die ze niet bezat hadden Dcrnela Niemven-
huis en Cornelissen de verklaring afgelegd, wie hij
was.
In de maand September vervoegden zich twee
rechercheurs ten huize van den schoenmaker Itoning,
waar Biller werkte, om hem aan te zeggen dat hij
op het politiebureau moest komen. De toon waarop
dit verzoek werd medegedeeld had meer van een
arrestatie dan van een verzoek.
Biller bleef den geheelen dag in huis, de politie
er voor.
Den volgenden dag gingen D. Nieuwenhuis en
Cornelissen naar het politiebureau en vroegen den
hoofdinspecteur, of de getuigenissen van twee inge
zetenen van Amsterdam onvoldoende waren geweest.
Het antwoord luidde, dat men dc vreemdelingen
alleen een raededecling had te doen.
gende gebouwen met planten begroeien en openden
een bewaarschool voor de kinderen onzer arbeiders.
Om de grootore knapen uit de wijk van de straat
te houden, gaven wo hun onder toezicht van een
deskundige kleine stukken grond ter bewerking, met
vrijheid do producten, die zij daardoor wisten te
winnen, voor eigen rekening te verkoopen. Ook
loofden we prijzen uit aan hen, die den bun gegeven
grond bel meest productief wisten te maken. Door
a! die maatregelen verbeterde de omgeving der
fabriek dermate, dat onze gronden belangrijk in
waarde vermeerderden.
Een eigenaardigheid onzer fabriek is »de alge-
meene vergadering", zoogenaamd de conventie, die
wij dit jaar houden en waai aan alle geëmployeerden
en ook de vertegenwoordigers in binnen- en buiten
land deelnemen. De laatste conventie duurde een
geheele week en telde 2000 leden. Op deze bijeen
komsten worden de belangen der zaak besproken,
nieuwe ideeën ontwikkeld en bezwaren zoo mogelijk
opgelost.
En bet resultaat van dat alles isSamenwerking
in plaats van werkstaking, en arbeiders 100 pCt.
bekwamor en meer waard dan vroeger."
Na ofi iop der voordracht jl. Vrijdag richtte de
heer Patterson eenige woorden tot zijn auditorium,
die door den heer Van Erk vertolkt werden.
sDikwijls", zeide hij, swerd mij toegevoegd
Gij kunt die dingen allemaal best doen, want ge
hebt een monopolie en maakt groote winsten,
maar wij kunnen dat niet bekostigen. Ik antwoord
daarop Wij doen die dingen niet, omdat wij een
monopolie hebben, maar wij hebben oen monopolie
omdat wij al die dingen doen. Wij wenschen noch
verdienen dank voor hetgeen wij gedaan hebben
want wij zijn voor alles terugbetaald met dollars
en centen."
