Hoe de Stikstof uit de lucht
tot meststof verwerkt
wordt.
Radio-programma's.
STADSNIEUWS.
Annexatie SchiedamRotterdam.
Reeds eenigen tijd geleden is medegedeeld
dat de heer M. Hymans (City Dazar) een
brochure zou in het licht geven ter bespre
king van de vraag: Is annexatie van Schie
dam door Rotterdam noodzakelijk.
Hoe het antwoord op die vraag zou zijn,
was niet twijfelachtig na de ingezonden stuk
ken van den heer Hymans in ons blad
Thans is de brochure verschenen in een
omslag die de RoLerdamsch© kleuren ver
toont.
40-jarig jubileum.
Morgen, Woensdag 17 Juni, herdenkt de
heer J. Gunneweg den dag, waarop hij
vóór 40 jaren in dienst trad bij de firma
Gebr. van Poortwijk.
'Aan de Werf Gusto werd gis'eren weder
een 40-jarig jubileum heida hi. Ditmaal gol i
dit den heer L. Reyman. die 40 jaar gele
den in dienst Irad bij de firma A. F
Smulders, later omgezet tot de N V. Werf
Gusto.
Gistermiddag te half vier werd de jubi
laris op het privé kantoor geroepen Daar
was de directie aanwezig namens welke den
jubilaris in hartelijke en van gxoote waar
deering getuigende woorden werd toe
gesproken. De spieker wees er met nadiuk
op, dat de Directie zeer gevoelig was voor
de activiteit en werkzaamheid die iu zijn
leven steeds hebben uitgeblonken
Ter erkenning van die goede eigenschap
pen werd den jubilaris een cadeau onder
couvert aangeboden.
Ook het personeel huldig1© den jubilaris
en bood hem daarbij' een fraai vloerkleed
aan.
Het debat tussdhen de heerCa D. Bod-
deus en P. de Bruiln. wethouders dezer
gemeente, over de kwestie, of de S.D A.P.,
iu November 1918 een gewelddadige revo
lutie bedoelde, zal Woensdag 24 Juni a, s.
in Musis Sacrum plaats hebben.
Op Zondagmiddag 14 Juni half een hield
de afd. Rotterdam der R. K. Volkspartij
te Schiedam in de „Harmonie", Niéuw-
straat 22, voor een goedbezette zaal een
propagandavergaderiug, alwaar na een korte
inleiding door den voorzitter der prepa-
gandacommissie van bovengenoemde af-
deeling, de heer M. J. G. Knijpers, uit
Rotterdam, no. 3 van de candidatenlijst
der R.-K. V. P., een rede hield over
„Het ontstaan, doet en wezen der R.-K.
V olkspartij".
Spreker schetste, hoe de R.-K. Volks
partij voor enkele jaren zich uit een nietig
begin bpeft ontwikkeld, en nu over het
geheele land haar afdeelingen telt. Dan
zette hij het program en doel der Volks
partij uiteen, waarbij hij de houding der
bestaande Christelijke xegeering aan een
scherpe aritiek onderwierp. Dij het debat
na afloop bleek, dat er een algemeen©
geest van instemming met het gesprokene
hij de vergadering aanwezig was, hetgeen
ook reeds geduremkle spiekers rede door
het herhaald applaus bewezen was.
Na afloop traden eenige personen naar
voren, die de oprichting eener aid der
R.-K V. P. te Schiedam1 op zadh zullen
nemen.
Volksbadhuis.
In de week van 713 Juni wierden geno
men 367 baden.
lste klasse: kuipbaden 23, regenbaden
40; 2e klasse: kuipbaden 33, regenbaden
265, kinderbaden 6.
AGENDA.
ScHiedam. 1
Loxor, Broersvest.
Heden e. v. a, Hoofdnummers:
Toon Mis in de groote VfereldstaxL
Het Duivelsbol.
16 Juni Musis Sacrum, 8 uur. Spreeikbeurt
van mevr. Job Westennam.
16 Juni. Lange Haveu 97, 8 uur. Openb
Vergadering van het Vaderlands H
Verbond Sprekers J. S. van Braam
en Jhr. Mr. Dr. Wi. D. de Jonge.
17 Juni, Tuinlaan 112, 11 uur v.m. Buitetn-
gewone Algem. Vergt van Aan
deelhouders der Schie&amsche
Glasmaatschappij.
18 Juni. Gymnastieklokaal Oude Kerkhof,
8 uur. Openbaar Slachthuis.
IS Juni. Musis Sacrum, 8 uur. Feestavond
R. K. S. V. Excelsior.
18 Juni. Musis Sacrum, 8 uur. Vergade
ring Gereformeerd© Staatspartij.
20 Juni. Musis Samun, 8 uur. Zomer-
ooncert door de Monidharm. Ver-
eeniging ^Schiedam Vooruit".
18 Juni. GrooteKerk. KerkcOnoert ten
bate van dein Dttaconessenarbeid
der Ned. Herv. Gem.
21' Juni Hotel Sterreboscfc, 4 uur:
Spieker de heer Stenhuïs over:
i „De strijd der Soc. Axbeidersbe-
l .weging tegen het Kapitalisme".
24 Juni Musis Sacrum, 8 uur. Debatver-
gadering vajn de heerön D. Bod-
idens en P. de Bruin.
25 Juni Musis Sacrum, 8.30 uur. Algiem
'Vergadering Neder'. YerèÖn. tot
bescherming vain Dieren, AücLe©-
ling Schiedam.
Rotterdam.
Heden e. v. d. Rotterdamsche Diergaarde
Namiddag concerten.
Heden ei. v. a. Casino, 8 uur. De visscherrj-
club: De Vierkante Pot
- Heden e. v. a. Tivoli Schouwburg, 8 uur.
Zijn filiaal.
Heden e. v. a. Groote Schouwburg, 8 uur.
i Sherlock Holmes. 1
jftemgt ca WetensdbtfjA.
Wouter Hutschenruyter.
Wouter Hutsdheuruytex heeft om gezond
heidsredenen met ingang van 1' Sep ember
ontslag genomen als directeur van de mu
ziekschool der afdeel mg Roterdam van de
Maatschappij tot bevortlering dec Toonkunst.
KerK en School
Ter verkrijging van den graad van doctor
in de technische wetenschap zal de heer
J. van Dorp, werktuigkundig i.ngeneur op
Dinsdag 23 Juni a s. tegenover een com
missie mt don Senaat der Tcclm Hoogo-
school te Delft een proefschrift en stellin
gen verded.gen beide goedgekeurd door
den promotor prof. AL Meijer.
%®rt.
Vnetbnl
S. F. en 'A. C. „Schiedam".
Door het bestuur van „Schiedam" is be
sloten serie-wedstrijden te organiseeren ter
gelegenheid van het openen van haar sport
terrein in Kartland
Een 26-tal e'ftal'en hebben daan-oor
ingeschreven, zoodat er heel wat wedstrij
den op het programma staan voor dez©
serie. f
De hui tenspolregol.
Nu het Internat'onal Football PoaTd .te
ParijS op de jan:li,koelie vergadering be
sloten heeft den buitenspel regel zoodanig
te veranderen, da1 maar 2 spelers noodig
zijn om een aanvaller in spel te houden,
zullen verdedigers hun speel methode moe
ten veranderen en nieuwe plannen uitden
ken om snelle vleugelmannen in bedwang
te houden Het is vrijwel zeker, dat het
spel er sneller door zal worden, maar er
is kans op meer doelpunten en dat zal het
spel zeker aantrekkelijker maken We heb.
ben nu alteen nog een regel noodde die het
voortdurend en vaak onnqbdige uittrappen
van in nood zijnde verdedigers tegengaat.
Kvfb;t
Hedenavond speelt S G.S. I op het S".V V.-
texrein den eersten wedstrijd der neder-
lagenreeks tegen Rozenburg II, Rotterdam.
Aanvang 7 uur.
if'Wi
T. H. O. R.
J.l. Zondag nam T.ho.r. wederom deel
aan een competitiedag van den Rotterdam-
schen Athletiekkring.
Flaar eerste ploeg behaalde ditmaal
9978.10 punten, aoodat de ranglijst er nu
als volgt uitziet:
1. T. H. 0. R. T, 29.638 9 punten.
2. Steeds Volharden, 1S-449.7 punten.
3. G V. Rotterdam, 13.4628 purüen.
4.' Pro Patria 3, 13 021'8 punten.
5. H. 0. V., 12.674.7 punten.
T. H. 0. R. 1 heeft haar programma
thans afgewerkt en zal zeer waarschijn
lijk afdeolings-kampioen worden. Officieel
is dit nu nog niet het geval, daar eenige
vereenigingen nog één wedstrijd spelen
moeten' Het puntenversclul met no. 2 is
evenwel zoo groot, dat T. H. O. R„ prac-
tisch gesproken, niet meer van de eerste
plaats verdrongen kan worden.
T F. 0, R. 2 kwam dit seizoen, ten
gevolge van bijzondere omstandigheden, ge-
rege'd onvolledig uit, waardoor o. a.' j.flL
Zondag de 4 X 100 AL estafette niet ge-
ioopen kort worden. Met slechts 3 man
v erden" desondanks nog 3266.7 punten be
haald, zoodat de stand in de oompetitie
nu is:
1. Pro Patria 2, 29 680.9 punten.
2. O. D. I. 2, 19 204 punten.
3. T. H. O. 11. 2, 11'.736 5 punten.
4. S. M. V. 2, 7 58114 punten.
Daar T. H. 6. R. aan de kampioens
wedstrijden met een versterkte ploeg zal
deelnemen, doet zij ongetwijfeld een mooie
gooi naar het kampioenschap van Zuid-
Holland. i 1
Vanaf heden zal de ook hier ter stede
bekende athtettek-beoefenaar en lange af
stand-loep er, de hoer IL Hoogerweirf, uit
Vlaardingen, voor T. H. O. R. uitkomen.
Schieten
Schietwedstr ijde.n
1 „D e Roos".
De stond, in den schietwedstrijd van de
vereemging „De Roos" is nu87, 81, 78,j 751
74, 73, 71 (2 X), 69 (2 X), 64 punten.
(Het maximum is 100 punten.} De schut
ters, die leiden, verschillen nu onderling
aanmerkelijk meer in puntenaantal dan na
de le serie.
Postduiven
Wedvlucht.
De postdoivenvereenigmg „Onder Ons"
hield Zondag een wedvlucht van Tilburg,
afstand 61 K AL
JJe prijzen werden als volgt toegekend:
"le pr. J. v. Diggelen, "2e pr» H. Romein,
3e pr. B. Verwaal, 4e pr. M, v. d. iWerken,
diploma P. V. Eijk.
(Aankomst le duif 10 uur 58 min. 49
sec., laatste duif 1 uur 25 min.
Een bezoek van Holliandsche
landbouwautonteiten aan de
1 Lcimafabr: eken bij Merseburg.
ui. (Slot;
Het spreekt vanzelf, dat een dergelijke
fabriek enorme quail turns water noodig
heeft, met nog in de eerste plaals om
de stoomketels te voeden hoewel de
ketelinstailatie momenteel op de grootste
van de wereld wordt geschat maar
speciaal ter fcoehng en vervolgens ook
om het 'koolzuur uit het mengseJgas op
te lossen. In dit opzicht heeft de fabriek
bij Merseburg niet zoo'n gelukkige lig
ging als de moederfabriek van Oppau,
die in den Rijn een onuitputtelijke bron
van water beeft D© Saaie, die in de buurt
van het Leunawerk stroomt, is veel kleiner,
zoodat men tot een intensief systeem van
herkoeling moest overgaan, om zooveel
mogelijk hetzelfde water te kunnen gebrm-
kem Maar ondanks dit, is het quantum,
dat uit de rivier wordt opgepompt, 18.000
M3. per uur.
Een tweede nadeel is, dat het Saatewater
veel harder is dan het Rijnwater, niet
alleen doordat de rivier door sterk zout-!
houdende streken vioet, maar ook doordat
aan de oevers verschillende kabfabrieken
staan, die kali-houdend afvalwater in den
stroom laten wegvloeien. De fabriek is
door dit alles verplicht, wil zij haar ketels
tegen den gevreesden ketelsteen behoé-
den, een uitgebreide en goed geou til leerde
remigings-innchting en ütreer-iiistallati c
intact te houden, die zeer kostbaar is en
het water tot den prijs van 28 pfennig
per kub, meter doet stijgen. Het behoeft
niet te verwonderen, dat de reinigings
inrichting tot een fabriek op zichzelf is
uitgegroeid.
Van het eigenlijke proces dat zich op
het Leunawerk afspeelt, merkt men zoo
goed als niets; het proces verloopt vrij
wel geheel ia gesloten buizen, cylinders,
contact-ovens, etc., zoodat men pas in het
laatste stadium iets van het product ge
waar wordt.
Toch is eeu wandeling door de fabrieks
geitouwen niet minder interessant dan over
het terrein, zooals wij in het vorig artikel
schematisch hebben beschreven.
Het begint in de gasfabriek, het com
plex van cokesovens of generators, waai
de lucht langs de gloeiend-gestookte cokes
gedreven wordt, haar zuurstof afstaat aan
de koolstof tot vorming van kooil-mo
moxyde en koolzuur, waarna de stikstof
zelfstandig .met de fwe© laatstgenoemde
gassen de ovens verlaat. Zoo af en toe
ziet men iets van de infernale gloeiing in
deze ovens, als namelijk langs eenvoudi-
gen, maar vernuftigen weg de vloeibaar
gemaakte slakken, in het benedienstuk van
den oven verzameld, door een kleine ope
ning in den voet worden verwijderd en
vonk enspattend, hitteveispreidend, als een
vurige oogverblindend© en sissend© slang
van strooperig wit vocht uit het gat vloeden
om in een soort put te warden opgevan
gen. De werklui lu'er dragen niet voor
niets gekleurde brillen.
De hoeveelheid gas, dat hier en In de
watergasfabriek ontwikkeld wordt, bedraagt
niet minder dan 2r,ti miiliioen kib. meter
per dag, een hoeveelheid, die Groot-Bedijh
twee dagen lang van gas zou kunnen voor
zien en een stad van 250.000 inwoners
voor een maand.
Uit het volgend© fabrieksgebouw, de con
tactwaterstoffabriek, komt d© stilte u tege
moet Het is, of na een heftig moment
in een orkestsyuuphonie, waarbij alle slag
werk fortissimo gehanteerd werd, plotseling
eenige lange maten intreden van bijna be
nauwende rust Toch komt men ook hier
onder den indruk. Het lijikt eea allé© waar
na men loopt, maar een wonderlijke allée:
eea laan van gigantische ©llepijpen, die
niet precies loodrecht staan, maar ietwat
hellen, en "bovendien door dikke buizen
onderling verbonden zijn. Het konden been
deren zijn van ongelooflijke mammouths,
die opgegraven en hier en hai© opgesteld
zijn. In de dikke witgrijze pantserhu.den
speelt zich een belangrijk pxoöes af: het
lastige koolmonoxyde in het gasmengsel
wordt door middel van stoom en met be
hulp van eeu katalysator tot koolzuur,
terwijl waterstof vnjikomt. Zooals men weet,
laat het koolzuur (CO 2) zich! gemakke
lijker uit een gasmengsel verwijderen 'dan
koolmonoxyde (CO).
Het geweldige proces, waarbij een mach
tige warmte ontwikkeld wordt, zoiodat ver
warming van buitenaf overbodig is, verloopt
automatisch en geruisohloos. Menschen z et
men tussclien dez© monsters vrijwel niet:
één man is in staat met behulp -van een
"teilloos controle-systeem, dat geheel me
chanisch bediend wordt, 60 apparaten te
„bewaken".
Niet minder interessant is de reinigings-
installatie, waar eerst het gas tot 25 atm.
wordt samengeperst, zoodat 25 liter tot 1
Liter wordt teruggebracht, waarna het kool
zuur an water wordt opgelost.
Het as bekend, dat koolzuur onder een
bepaalden druk ach gemakkelijk door water
laat „uatwassckem", terwijl, wanneer de
druk wordt opgeheven, het koolzuur even
vlot zijn tijdelijke gevangenschap verlaat.
Ook dat past men toe, omdat het koolzuur
in het laatste gedeelte van het pror.es
weer noodig is, wanneer namelijk tut g.ps
en ammoniak de als meststof bruikbare
zwavelzure ammoniak moet worden ge
vormd.
De cylinders, waarin de uitwassching van
koolzuur plaats heeft, zijn haag en dik
huidig; zij moeten een druk van 25 atm.
kunnen weerstaan.
Maar nog fameuzer zaju de cylinders,
waarin de eigenlijke kem van het geheele
procédé plaats heeftde samenhinding van
stikstof en waterstof. Dez© innige yeteem;-
gjing heeft eerst plaats onder hoogen druk
(200 at na.; en bij' hooge temperatuur (600
a 700 gr.) 'De wetenschap heeft het langen
tijd voor onmogelijk gehouden, dat do hier
aan de techniek te stellen edschen zouden
worden opgelost. Dat dit toch is geschied,
dat een circulatie-systeem van apparaten,
leidingen, compressors en absorpt e-appa-
ratem, kon worden geconstrueerd, die den
hoogst en druk weerstand bieden, heeft de
ontwikkeling van deze industrie eerst mo
gelijk gemaakt. De door stoommachines
gedreven pompen, die noodig zijn om den
hoogen druk langs lijnen van geleidelijkheid
te bereiken, staan in niet minder dan zeven
aanzienlijke gebouwen opgesteld. De cylin
ders, waarin de mysterieuze verbintenis
van stikstof en waterstof plaats grijp.', zijn
geconstrueerd uit dik kanonnenstaal (zij
moeten de aantasting van heeto, gecorn
primeerde waterstof kunnen weerstaan) en
zijn inwendig voorzien van een systeem
van buizen en windingen, die het mo
gelijk maken, dat aan de eene zijd© de
gevormde ammoniak door water wordt op
gevangen, en aan de andere zijde het
frisch toegevoerde gasmengsel wordt vóór-
verwarmd. In het hart van den cylinder
ligt het ijzer, dat als katalysator fungeert.
Vroeger, toen men alleen liet osmium als
ccntoctstof voor deze reactie kende, was
het natuurlijk onmogelijk op groote schaal
het werk aan te vatten. De vinding van
een bepaalden vorm van ijzer is een van
de momenten, die de ontwikkeling van.
deze fameuze industrie hebben mogelijk
gemaakt. Het inwendige der cylinders krijgt
men natuurlijk niet te zien; alleen als z©
in de koofdw.erkplaats worden spuien ge
steld is liet mogelijk hun eigenlijken bouw.
van dichtbij te leeren kennen. Zelfs uiter
lijk blijven ze, eenmaal in bedrijf, angst
vallig verschoten in een systeem vanstee-
nen mantels. Het eenige wat den nieuws
gierigen bezoeker getoond wordt, ïs tegen
den ge metselden langen wand, die deze
mantels vereenigt, een ingewikkeld stelsel
van controle-apparatenzelfregistreerende
trommels, etc., etc., waarop d© arbeiders
het verloop van het inwendige drama ieder
oogenblik en stap toot stap kunnen af
lezen. i i
Is de ammoniak als geest van salmiak
afgetapt, dan komt de laatste schrede van
liet procesde bereiding van d© zwavelzure
ammoniak (ammonium sulfaat) in poeder-
voam, wat gebeurt met behulp van gips.
Alweer een fabriek op zichzo'f, lie-taande
uit verschillende gebouwen, met elk ©on
aparte eigen atmosfeer. Witbes oven zajn
de toestellen van de gipsmaalderij, waar
de uit den Harz aangevoerde gips gebro
ken en fijngemalen wordt (2600 ton per
dag), om vervojgens tot een pap gemengd
te worden met water. In de sulfaa'.fabriek
heeft de menging plaats van gips, koolzuur
en ammoniak, waarbij aan de eene zijde
zwavelzure ammoniak ontstaat en aan de
andere zijde koolzure kalk (krijt). De roer-
toestellen werken in groot© cylinders^ d,e
ep immense stalen tobben lijken. D© op
lossing van de twee ontstane stoffen wordt
door diepe vierkante bakken, bespannen
met fdterdoeken, geperst, waardoor lus'
krijt zich tegen de doeken afzet. Dp een
terrein naast de fabriek wordt de krij'pap
uitgespoten: een grauwe vlakte van drab.
Dan is men er nog niet. D© zwavelzure
ammoniak wordt nu gecentrifugeerd en
ingedampt. Dit proces heeft 'weer plaats
iu breecle stalen cylinders, wier wanden
met een loodlaag zijn beschermd tegen het
zwavelzuur. Het merkwaardige is, dat dit
lood niet op de gewon© wijze is aange
bracht, maar met de hand druppel voor
druppel op de stelen wanden wordt ge
hecht. Met de oentrifugators is dit even
eens het geval.
Het gebouw waar dit laatste proces
plaats grijpt lieeft een enorme h'oogte en
laat inwendig een opeenstapeling van ver
diepingen zien, waarvan het imponeerende
door de stalen cylinder', d e tot in den nok
schijnen te Himmen wordt verhoogd.
Op de hoogste verdieping tiet men door
kleine controle-glazen in de cYlindenvan-
den een stokje van het centrifuge-proces:
schuimende golven storten Woelig naar he
néden.
En op den beganen grond onlmoet men
het eindresultaat; het poeder, dat uit de
i nd arnpapp a ra te n wordt weggeslagen in
schudgoten, die het op bun eigenaar
dige manier verder taanspoitee-
ren Langs een stelsel van Jacobslad-
ders en conveyors wordt dit poeder, dat
onderweg nauwkeurig gewogen wordt, naar
een groote* hoogte opgevoerd, om van daar
uit in een immense slo naar beneden ge
strooid te worden. Deze silo is ongetwijfeld
een der indrukwekkendste onderdeden van
het bedrijf. Zij is 345 meier lang, 55 meter
breed en 35 meier hoog en heef., den om
vang van een geweldig dok, waarin zich
de bergen opstapelen van wit poeder, dat
nis een zacht regende vanaf een brug naar
beneden wordt uitgestrooid. D© silo kan
een kwart millioen ton verzwelgen, d.i. een
tierde van de totale jaarproductie. Jacobs.
ladders dalen in de silo af om de zwavel
zure ammoniak weer naar boven te bren
gen, waar ze op groote zolders in zakken
wordt gedoseerd. (Per dag wordt 5C09 ton
verzonden).
'Het panorama over deze silo was mis
schien het onvergetelijkste moment van ons
bezoek. En b'ij bet aanschouwen van h«l
eindproduct na onzen vermoeienden zwerf
tocht door de vel© gebouwen, kwam de
mededeeling, dat d© s'ikstof u t de lucht
reeds na twee uur in deze silo aanlandt cn
alle stadia heeft doorloopen, wel in een
zeer verrassend licht.
Wij zouden schromelijk onvolled g zijn,
zoo wij geen melding maakien van de groo
te eleclriscbe central©, die óok een afdee
ling is van het werk, zoo goeu als de fa
briek waar langs physisöhen weg stik
stof en zuurstof uit de lucht worden ge
scheiden. De lucht wordt hier tot 176
gr. afgekoeld tot eeu vloeistof waaruit bij
verdamping zuivere stikstof verkregen
wordl. Dit proces is ©en aanvulling op
het groote. Alen past het toe om te kun
nen zorgen dat isn het hooge druk-ciirou-
latie systeem, dat zooeven werd beschreven,
stikstof en waterstof altijd in de juiste
verhouding bij elkaar worden gebracht. Wij
kregen een buisje met vloeibare lucht te
zienhet bo: relde ©n kookte en zag Mcht-
wroen. Toen er een gummislang in word
gehouden, was dez© ©ven daarna bevroren
en hard als glas.
Even noemen we nog de vele werkplaat
sen die de fabriek rijk is. Ieder fabrieks
gebouw hoeft zijn eigen werkplaa's voor'
reparaties, maar daarnaast Is er een
groote werkzaal, waar de meeste werk
tuigen in egen beheer vervaard gd woiden.
Voor de arbeiders zijn groote ga d'-
robe zalen en badzalen inger.dhaveneea s
een reusachtig seh'aflokaail, terwijl in biet
hoofdgebouw naast de handels- en réchni
sclie bureaux, de construe ie- en teekenza
len ook de schitterende laboratoria te tin
den zijn benevens ©en collegezaal en een
bibliotheek. Dp het Leunawerk Zijn onge
veer 120 academisch gevormden werk
zaam. circa 1600 employé's eu ruim 10.503
arbeiders.
Tonh viel liet op, hoe betrekkelijk! wei
nig arbeiders men op onzen rondgang ont
moette; verklaarbaar vermoedelijk uit den
unonnen omvang dien dit heel© complex
heeft
Nog één Cijfer moge het belang van deze
sükstofindustrie .llustreeren. Dia dagdijk.
sche hoeveelheid afgeleverde meststof is
,n staal een zoodanig© vermeerdering van
doft oogst le veroorzaken, dat iedere inyvo-
Woensdag, 17 Juni.
Hilversum, 1050 AL 12 uur. Politie
bericht. 4.455 20 uur. Darnesuurf'o ov©r
Samen op stap door do Airdennen. 5.30
7.30 uur. Il.D.D. orkest 1. Kjriegsmarsdh
uit Alhalia, Mendelssohn. 2. Fra Dmvolo,
Atiber. 3. Neu Wien, Strausz. 4, Preislied uit
Maistersinger von Nümb&rg, Wagner. 5.
Fausts Verdammung, Beilioz. Pauzte. 6. So
nate voor twee violen en piano, Handel. 7.
Adelaide, Beethoven. 8. 'Pilgerrihor Lied ad.
Abendstem, Wagner. 9. Voorspel. Hiinsel
und Gretel, Rumperdinck. 10. Finale. 7.30
uur. Politiebericht. 8.10 uur. Christelijk©
Omroep. Medewerkei sMe.j 'Ali Lighthart,
viool, mej. Poppy Veenstra, cello. Gee.
Haasbroek, piano. Programma: 1. Drie
Russische liederen van Glucka, viocl, celo,
piano. 2. Ciuquantame de Gabrel Maa-i©,
cello, piano. Drie Christelijk© Liederen, vi
ool, collo, pwöio. 4. Dr. Si. O. Los over:
Die predikant op reis m Transvaal en Rjho-
desia, reisherinneringen. 5. A'dagio uit de
Sonate Pa'betique van Beethoven, viool,
piano. 6. Eerste gedeelte uit het zesde trio
van Mozart, viool, cello. 7. Dirie National©
Liederen. 8 2e gedeelte van d© reisherin
neringen van Dr. Su O. Los. 9. le gedeelte
van het eerste trio van Mendelssolux.
10. Serenade van Widor. 11. Vioolconcert
van de Bériot, viool, piano.
Chelmsford, 1600 MJ. 7 uur. Mu
ziek. 7.20 uur. Tijdsein van Big Ren, weer
bericht en nieuws, bezing over: The man
of the moment 7 45 uur. Tuinierspraatje.
7.508.15 uur. Lezing over: The piano met
muzikale dlustea'jle's. 8.2010.20 uur.
Symphonie-concert door het Wireless sym-
plionie orkest. Opvoeringen van werken van
Gounod en Haydn, Tchaikowsky, IHIerold.
Om 9.45 zingt Norman A'llin (bas)- Could
l but express in song, The clock, en To "(he
forest 10.20 uur. Tijdsein, weerbericht en
nieuws. Lezing over: Harmony in economie
lelationships. 10.35. Concert. 11. 30 Sluiten.
Parijs, Radio Paris, 1750 M- 12.50
uur. Concert door het orkest Fontalirand
piano, viool, "cello. 2.05 uur. Nieuws. 2.10
uur. Opening koersen. Havas-persberkaht,
4.50 uur. Koersen, Havns-bericht. 8 53 uur.
Koersen, slot New-York en persbericht.
9.0510.20 uur. Fragmenten uit: La Fa-
vorita, opera van Donizetti.
Parijs, Eiffel toren, 2650 Ml 6.35]
uur. Wetenschappelijke kroniek. '6.50 uur.
Muziek en Waals-the g©d ch'.en, zang, piano,
tiool. 7.30 uur. Nieuws.
Brussel, 265 M'. 5 20 uur. .Orkestmu
ziek. 6,23 uur. Nieuws. 8.20 uur. Causerie
over: Les poéles d© Téte, 8.3510.20 uur.
Fragmenten van Werlher, opera van Masse
net 10.20 uur. Nieuws.
Munster, 410 M. 8.20 uur. Voordracht
over Confucius und Laotse. 8.50 uur. Zangj
recital en voordracht over Het Diuitsch©
volkslied. 10.2011.20 uur. Kamermuziek.
,'Rundfunkorkest, dubbetkwartet Es-dur op.
77, Sipohr. i i
ner van Duitschland zich dagelijks een ver
groot ng van zijln portie aardappelen met 4'
pond zou kunnen veroorloven.
Het is niot nood.g meer op te merken,
dat de industrie uitslu.tend drijft op
grondstoffen, die in Draitschland zelf in
overvloed voorhanden zijin; door deze fa
briek maakte men zich in de oorlogsjaren
op dit gebied onafhankelijk van Kat bui
tenland.
Hel aantal bijproducten dat iu dit proces
verkregen wtordt, is niet onaanz enlijik.
O.a. behoort daartoe ook zwavel in. ©ear
vrijHvel volmaakt reinen toestand. Vervolgens
verwerkt men de ammoniak op Verschil
lende andere meststoffen (dat gebeurt ech
ter in Oppau), die duur verkocht kunnen
worden, zoodat men het voor den landbouw,
belangrijkste artikel, het ammonium-sulfaat,
goedkoop heeft.
Na afloop van de wandeling door de fa
briek kregen do Rollandsch© bezoekers ge
legenheid in de gymnastiekzaal van hot
arbeidersdorp, dat ook Van dichtbij zijd be
koring behield, kenn-'s te maklen met het
landbouwkundig proefstation, waarover de
fabriek in de "buurt van Ludw.gshafen be-
schikl. Dr. Sauer hield eeu voordracht over
het Liimburgenhof, een goed. van 20.0 H.A.,
waar de meststoffen uit de fabriek op ver
schillende manier practiisch' worden toege
past en naar hun resultaten beoordeeld,
en wees tegelijkertijd op de wetenschappe
lijk geleide propaganda, die Sm teder district
van Duitschland wordt gevoerd. Om de
boeiende en overtuigende kracht van die
propaganda te verhoogen worden films ver
toond. z.g. groeifilms, die dadelijk demon-
streeren hoeveel voller een plant tot ont
wikkeling komt, d!e gemest is, dan eene, die
niet gemest is. Dat die f lm opnemingen een
eindeloos geduld vereischen laat zadh he
grijpen; terwijl bij de normale firn in één
seconde 16 opnemingen plaats hebben, ge
schiedt hier één opnemlung elk anderhalf
uur. Tot de belangrijkste proefnemingen,
die men op de proefvelden van het Lim
burger Hof vertieh', behooren de expe
rimenten op tabak, maar ook graansoorten,
vruchten en bloeiende planten worden in
veelvuldige mae gekweekt. Het indrukwek
kendste en verrassendste deel van dez©
fllmvertoaning waren de opnemingen van
bloeiende planten, wier knoppen gaan uit
botten tot bloemen. Er speelt zich. ia de
gansehe plant een emotie af. die olie blaad
jes aan 't trillen en soms de gansehe plant
heftig aan 't schudden brengt. Met enorme
veerkracht richten de bloemstengels zidbl
op en de bloembladen, spatten naar alle zij
den uit, wat vooral bij den cactus een
wondermooi ontroerend schouwspel is. Uit
het auditorium kwamen dau ook telkens uit
roepen van de grootste vergassing,
v. i
De bezoekers van de Leuna-fabrieken bij
Merseburg zullen voor alle ondeipdeelenvan
dit enorme bedrijf een onbedwingbare be
wondering behoudenbewondering en res
pect voor wat de techniek gepaard a&n
menschelijke wilsktacht en menschelik ver
nuft vermag te bereiken, f
ft
