HH
Oude Volksgebruiken.
-a
De laatste gang?
Kersfeest in Noorwegen.
Aï?
v"* vd,
Het Kerstfeest, een oud Germaansch
Midwinterleest.
Het is ccn algemeen bekend feit, jdait
de Christelijke Kerk menig heidensch ge
bruik overnam en aan menig hóidcnschi
feest een Christelijk karakter verleende.
[>r. Jos. Schrijnen, li oog le era ar aan do
H.-K. Universiteit te Nijmegen, .zegt hier
over in zijn werk: „Nederlandse!» Volks
kunde" het volgende:
In de volksrcligio zullen wij aantreffen
een sterk uitgesproken synkretismo, een
intensicvo wisselwerking van hoidenscho,
en Christelijke begrippen. Attributen van
hcidenschc goden werden door liet volk op
Christen-heiligen overgebracht, Keidensche
legenden werden met Christelijke persoon
lijkheden verhonden, aan de kulluur-roligic
werd en wordt Voortdurend iOnlloend. An
derzijds putto hot kerkelijk geloof uit jict
volksgjeloof, of steunde daarop, waar het
gold heidenscJie gebruiken lo kerstenen
of met volksgebruiken haar foestlciing en
liturgie te verrijken."
Tal van oude volksgebruiken, stammen
tuit denGcrmaanschcn tijd en ook het
Kerstfeest herinnert nog zeer sterk aan
den tijd, dio aan hel Christendom voor
afging. i
Aan bovengenoemd werk van prof.
Schrijnen ontleenön we hieromtrent het
volgende
Den 25en December begon het groote
Germaanse!» Midwinterfeest ter cero der
ditchonische godheden, het grooto .zielen-
feest op Joelfeest, dait het tijdperk der
^Twaalf Nachten" opende. Ook hier heeft
de groote vroolijklieid, waarmee do fees-
tenrecks werd gevierd, hoofdzakelijk Jiaar
oorsprong in het genieten der gaven voor
het groote wintoroffer, aJsmede in rodo-
ncn van economischcn aard:, de groote
slachttijd, die mei de winterteostvierinjs
samenviel. Of dit foest (Ook oen zonnefeest
was, tor ecre van 't tennjkeerendo en
groeiende zóimclicht, laat ik buiten be>-
spreking. Maar een feit Js het, dat ge
offerd werd aan de geesten voor |de vrucht
baarheid, en dat in do kerstgobruücan van
lieden nog schuil gaat een zekere vcr-
eering van de groei- pn tcelkraclit der na
tuur. De aarde slaapt nu, nieuwe sappen
garend, om in de lente de natuur mei)
jeugdige, frisscho kruiden en bloemen te
tooienwij' bevinden ons ,im waarheid jn
het bcvruchlingstijdperk. Zooals ik .roods
zeide, heeft het schieten ;in de lucht en in
de boomon, het luiden ,miet klok en bel
rechtstreeks reiniging, ziiivarimg van kwa
de geesten 011 andere schadelijke invloe
den (evenals het berooken), en daardoor
ook vruchtbaarheid ten doel. Ook mot liet
binden van slroobandcn om de hoornen en
met hot slaan der hoornen op kerstnacht
wordt bevruchting beoogd. Gerucht, in wel
ken vorm dan ook, is een probaat middel
om de geesten te verdrijvenhet lossen
van geweerschoten, in het Noorden van
ons land en in Zuid-Brabant nog .veelal
gebruikelijk, is hiervan slechts een moder
ne vorm. Op kerstavond loop en op vele
plaatsen van Duitschland knapen met rie
men vol koebellen door do dorpen. Do
Westvlnming zet op St. Luedailag een .ker
sen- of appcltakje in water, on beweert,
dat het in den kerstnacht zal .uitbotten.
Meestal echter snijdt men ecu twijgje in
den kerstnacht af, dat, in water gezet, op
O. Li. Vrouwe Lichtmis zal bloeien. Als
men dien nacilit den tak van .een vrucht
boom in water zet, meent men jn Lim
burgs zal een goed fruitjaar niet .uitblij
ven.
Nu is het geenszins te Verwonderen, .dut,
toon hot feest van do geboorte van Chris
tus op 25 December in de JVe eeuw
door do Kerk werd ingevoerds aldra de
gekerstende volksfantasie gebruiken on
volksvoorstellingen ton dooie in christelij-
ken zin herschiep. De christelijke fcest-
mystiek is ten deel© voilcsmysliek; en voor
al de volksmystiek van het Kerstfeest .bergt
menig Oudgermaansch ovcrloefsel.
Een voorbeeld. In Limburg vindt men
nog kwijnende hot gobruik, op kerstavond
oen plant in water te zotten, .die den naam
van „Roos van Jericho" draagt. Tegen mid
dernacht spreiden" de korte vertakkingen
deT plant zich uit en vertoont /.e ©en bloed
vorm als'van een roos, Hetzelfde gobruik
is in zwang ita het Zuidzwilserseho Val di
Posrihlavo. Terwijl men op de ontplooiing
der bloem wacht, Worden kerstliederen ge
zongen, of men brengt den tijd in gebeid en
overweging door. Ook in Duitschland is do
„Roos van Jericho" geen ombekend©. De
berichten over dit gebruik klimmen op .tot
het begin der XVIIo eeuw.
Op de vraag: „Waarom wordt deze plant
in den kerstnacht in het water gezet?"
dient m. een drieledig antwoord. De
„Roos van Jerieho" is ,het zinnebeeld ,van
de geboorte van Christus; men denk©
slechts aan het treffend© lOudduitsch© kerfc-
lied: „Es ist ein ros entsprumgen aus
eincr wurzel zart", enz. pok deed ,de vro
me christelijke volksverbeelding de geheel©
natuur deel hebben aan \do vreugde, <ti©
den mensch bij de geboorte des fleeren
doorstroomt: „D'Ecd griinet und. briingot
rössle, der Ileyland kompt von ffirnrnel"
enz. Dan, op kerstavond bereikt het volks
geloof aan de groei- .en bloeikracht der
natuur haar toppunt- deze tijd is jmmers
liet kul m in a.ti opruit van het vruch'fbaar-
heidstijiclperk. Maar dit geloof ,is hier pp
eigenaardige wijze door het ,Volk geker
stend. Gok de mystieke .beteekenis blijft
niet uit: Christus is de boom des levens.
„Ilij staat in het midden der ;Kerk", aogt
Hugo van St. Viktor, „zooals de levens
boom stond in hot midden van hot para
dijs." Tot do uitverkoren gewassen, die
in don kerstnacht in bloei raken,behoort
ook nog de doornstruik en he+ Allniun-
chen; in Tirol blooit zelfs het varenkruid.
In Overijsel zegt men, dat dan d© vlier
boom uitbot; immers liet .kruis was yan
vlierhout. Volgens ©en oud© Rruggoscihe
'overlevering openen all© bloemen haar kel
ken cn knoppen.
Eindelijk, de kerstnacht is .vermaard in
de tooverwercld. To middernacht wordt
alle water wijn. De bijen gaan aan 't
gonzen on zingen kcrstliedekensin W.
Vlaanderen spreken do paarden, ear dlo
schapen zitten geknield; in .Limburg staan
de koeien op stal to praten; ,to Mos Vingen
(B.-L.) roept do haan: ,jt Kindeko Jezus
is geboren", waarop do duif vraagt: „Mo©,
moe?" (waar, waar?), cn het lamm-ortj©
antwoord: „Te Bèthlehêm". In Brabant
richten do schapen hun ©ogen naar do
ster uit het Oosten, .en to Brugge richt het
KERSTSTEMMING. Do Kerstsfeer ligt roeds over de wereld, in de harten van de menschon on in de natuur. De rood-
en groene hulstkleuren prijken in de binnenkamers ©n, hoewel de witte vlokjes nog niet neergedaald zijn, levert de bevroren
damp toch reeds een prachtig schouwspel in de natuur op. Hierboven ooa met rijp overdekte laan te Overveen.
den kersttijd, maar eigenlijk gedurende het
geheel© Jooltijdpork, hoort men lieden nog
den „midwinterhoorn", vroeger vervaardigd!
uit een krommen, uitgeliokksn. ©Izelak, te
genwoordig ook wel van metaal. Hij1 wordt
bij voorkeur geblazen boven ©an put, waar
door bot geluid wordt versterkt. Overblijf
sels van het verkoolde blok heblren onheil-
afwerende en vruchtbaarheid-schenkende
kracht; zij worden op den akker gestrooid.
Wat den kerstboom betreft, doze is 5r\
onS land nog van. vcrsdicn datum en komt
uit Dailschlahd. Hij'heeftvele trokken
met deu meiboom gemeen. Do kerstboom
vervangt den Sinterklaas. - Lr sommige
doelen van Vlaanderen, waar geen kerst
boom bekend is, rijden do engeltjes op
kerstnacht; de kinderen vinden 's morgens
den engclljcskoek op hun peluw.
Dc kerstkribbe is natuurlijk geheel tbrs-
tolijk in wezen en in oorsprong. Zijl drong
uit de kerk het gezin binnen on vormt of
vormde daar het middelpunt van een echt
Nederlandselr huiselijk familiefeest,
Het is Kerstmisavond.
De brandende berken blokken in het open
haardvuur geven ©en gehoimzininige ver
lichting aarr.de kamer, waar alles glimt
en schittert na oen lieelo maand van
schoonmaak en drukte.
Moeder legt nog do laatste lrand aan
het werk, kijkt naar do tafel, waarop scha
len vol mot het lekkerste Kerstgebak staan,
waar do koffie slaat te geuren en verder
dc muren langs, die versierd zijn met
hulst en dennentakken. Er lreerseht die
bepaalde stemming, die ze kont, van jaren
terug, van wachten op wat komen zal, n.l.
het Kerstfeest, waarheen de gedachten van
allen, groot en klein, dien laatston tijd
uitgegaan zijn.
„Wat heb ik cr weer voor gewerkt dit
jaar," zegt moedor hij zich zelf en denkt
aan dc vele sleenen pollen op zolder met
vkeschpuddingen en -pasteien, do blinde
vinkon, „suite" (geperste varkenskop met
kruiden, die wekenlang in do pekel gelogen
lioe.ft). worsten, etc., die ze de laatste
maand gemaakt hoeft, verder het eigenge
maakte bier, dc kruisbessen en rabarher-
wijn, de likeuren, maar bovenal denkt ze
aan do vele duizenden koekjes, die in
groote verzegelde trommels bewaard wer
den, opdat er vooral door niemand even
van to voren van. gesnoept zou worden,
(dank zij. de droge lucht in Noorwogon,
blijven do koekjes vela maanden ma Kerst
mis góed; tot dcir tijd zelfs, dat men
weer aan liet Paaschgobak gaat donken)"
En haar gedachten gaan vorder, naar do
baljurken, die zo voor haar dochtertjes
gemaakt hoeft voor. do Kerstbals, want nu
begint do tijd van de grooto feesten en
danspartijen.
Plotseling hoort ze d© klok van don kerk
toren vijf slaan en tegelijkertijd wordt do
deur opengegooid en de kinderen komen
binnenstormen,, met stralende gezichten oh
roepen: „Nu beginnen do kerkklokkon de
Kerst in te luiden on nu moeten wo met
do koffie beginnen."
En wanneer de 'gehcelc familie om liet
open vuur verzameld is 011 er voor het
eerst gegeten en; gedronken is van do lang
verzegelde kost «1 wanneer hot Kerstver
haal verteld is, begint moedor te verhalen
vim toon zij klein meisje was cn het
Voor ons buitenlanders klinkt het
eigenaardig, wanneer men uitgenoodigü
wordt op oen Jjoest op don I3en Kerst
dag b.v.
Oud Kerstlied,
Nu sij't well© com©, Jesu, lieven Heer,
Glrij komt van alsoo lioogho, van also© veer.
Nu sïj't welle come van den hooghen Iiemeli
neer,
Ilier al in dit aerdtrijc sij't glrij gliesien]
hoyt moor.
Kyrieloys. j
d'[leiders op den velde hoorden een nieuw
lied, l
Dat Jesus was gliiehooron, sij wisten'tniet:1
Gaet acn gheen der straeten, en glrij" sullet
vinden Kaer.
Dcthlem is de stede, daor 't is geschiedt!
voorwaer. i
Kyrieloys.
d'Heyligho drie Koon'ghen uyt soo verren!
landt, 1
Sij soclitcn orison Hoeve met offerliaudt'j
So offerden ootmoodelyclc Myrrli, Wi©roooi|
ende Goudt,
't; Ecron van dat Kinde. dm alle ding be
houdt.
Kyrieleys.
Uit 'Oud Nederlandsclio Uoderon;
verzameld door Prof. Acrjuoy.
Kerstfeest vierde in een dorpje in een
dal, .ver weg in het gebergte: hoe zo
daar met haar broertjes hun eigen Kerst
boom uit bet bosc.il geliaald hadden en
liet „julenek" (bos samengebonden koren
aren voor do vogels) aan do staldeur ge
bonden hadden on ieder vol spanning was,
wie er het eerst van eten zou, de spreeuw
of de ekster. Was het do spreeuw, be-
teekende liet een voorspoedig nieuwjaar, do
ekster echter bracht ongeluk aan. En hoo
de kinderen dan 's middags op ski's mot
kleeren eu etenswaren gegaan waren naar
^ëaii^)^j;^gi.(woqiiden .tegan. dó lrergen
ppk|tSh*iij^sr waitrvan" alleen hot- "dak bo-
vhn de sneeuw uitstak, Hoe donker ©n koud
het geweest was onderweg, ©ir hoeze
zich gehaast hadden door do groote spar-
renbossclien, als ze in do verte ©cn wolf
hooiden huilen. Bij hun thuiskomst had
den ze dan pap in don stal gebracht voor
liet Kerstkaboutertje, cn ai do koeien een»
extra vriendelijk toegesproken.
'Oiuler liet vertellen is vader stil weg
gegaan om do kaarsen aan dear Kerst
boom aan te staken, en jawel, oven later
wordt do Kestbel gohiirtl en liet feest kan
dus beginnen. Allen dansen hand aan band
om den boom on. zingen de aloude be
kende Kerstliederen. En nu mag een ieder
zien, wat de goede Kerstman dit jaar
weer voor hen onder den boom gelogd
heeft.
Een paar uur laler zit ©cn gelukkig©
familie om hot traditionoele Kerstmaal:
rijstebrij, zoufevisch en varkensfricandeau.
Vroeger was hot zoowaar gew-oente, dat
men een klein .varkentje in 2'ri geheel
.braadde! Ja, eten kunnen zo in den Kerst
tijd en waar jo pok komt, steeds wordt
je gctracleerd.
Vroeger, maar ook vaak nu nog, was
het vaste gewoonte, dat de tafel do'lioelc
Kerstweek door gedekt bleef, met de bramlo-
wijnflescli, do volle kookjesscliaten cn
thuis gemaakte kaarsen. In het middeu
prijkte oen groote schaal mot een ge
kookte koude Irani, wa;ir leverworst, os-
senborst, spek, kalfs- en schaponpastei om
heen gelogd waren. Iedere loopjongen ot
landlooper, dio maar nan do deur kwam,
werd bvenen gehaald on van dit alles ont
haald. Ilieraau ligt ocJitor ton grondslag
vee zich op, om jret kindek© (te. groeten.
Te Heel, Boek err elders in .Limburg wonlt
het veevoeder buitengezet, dat.het geze
gend worde; .nog elders is dit gebruik in
zwang. Het schoenwerpen wordt .toegepast.
In de Graafschap bergen ,do boorenltalle ge
reedschap op, omdat zij pieenen, dat dffl
anders beschadigd wordt door „Derk met
den Beer" - ©en soort voorrijder vair de
Wilde Jacht. Vuurbollen vliegen raad. Klok
gelui stijgt opuit de daept© yin. vijvers
en bronnen,
De vereering van de .teelkracht dor na
tuur treedt ook sterk ,op den ycorgroind
bij do gebruiken Van liet kerstblok eu
den kerstboom. Het kerstblok .of d© korst-
tobbe. Daitscli „Julblock", „Weihnachts-
block", enz., herinnert aan do offervuren!;
maar daarenboven vertegeinwooadigt 't ,ecn
algemeen verspreid© immers Indo europee- i
scJie, laat ik liever zeggen: elementair- I
monschelijke symbolielc; het nieuwe leven,
door den wederkeerenden zonnegloed do
vegetatiowereld ingestort. Lr dezen zin kan
het kerstfeest toch ook pen zonnefeest ge
noemd worden, al was de zon jiiet liet
hoofdobjekt der vcroering. Dat ,het kerst
blok: eertijds in Limburg beleend was,blijkt
o. m. uit een uitspraak der schepenen
van Susteren in een charter van .126-1.
Hierdoor wordt bepaald: „dut elk der in
gezetenen een. dooden boom uit het bosch
mocht halen, onr teger. kcrslmi'st in zijn
huis te verbranden". Hedan nog worden
o. a. te Bolfeld, Echt, Weert, Heihuizen,
enz., do beste stukkon hout voor kerst
mis bewaard. In andere dookui van «ons
land spreekt men van „kerststokjos". Dok
in de oostelijke provincies wordt hier of
daar liet kerstblok, de kersttohbe, nog op
den liaard gciegd; in de omstreken yan
EituUiovcn hoct liof „korstpoT. Voor.:! in
kvt:-y.-
xV^sS
KERSTMIS.
