I )e >evolk ng van Schiedam.
I tsiag van de stemm ng voor de Prov. Staten van Zu d-Hollar d te Schiedam,
op Woensdag 17 April 1 335.
Hadi©pr©g8'ami!fêa*s
STADSNIEUWS
De ontvolking van de binnenstad. Schiedam heeft
geen city. Snelle aanwas in de buitenwijken. Een
verstikkende omarming.
In het t jdschrift voor Econlomische Geo
graphic publiceert dr F, Ley Jeu uit 's Cra
ven huge een tweede artikel over: Die Ent-
öikerimg der Innenstadt in den grosseren
St.idton van Holland. (De ontvolking van
de binnenstad inde grootere s.elen van Hol
land). In een eerste artikel werd dit vraag
stuk voor de steden Amsterdam, Don Haag
en Haarlem beschouwd, in het Aprilnum
mer zijn Rotterdam ea Schiedam aan de
beurt.
In het algemeen wordt de bevolking
uit do binnenstad woggepcrst, omdat het
wonen daar te duur wordt. De gebouwen
worden ingericht tot of vervangen door
winkels, kantoren, theaters enz.
In Rotterdam is niet alleen een pers
proces, maar ook een zuigproees to con-
stateereneen anutr k'.en van de buiten-
v,ijken en randgemeenten.
We laten (vertaald) liet artikel van dr.
Levden hier volgen, voor zoover het be
trekking heeft op Schiedam, zonder dat
\'e alles, wat daarin staat, voor onze re
kening nemen. In een noot brengt de schrij
ver hartelijk dank aan het Bureau Be
volking voor de verstrekte cijfers.
Dr. Leyden schrijft:
Het komt ons doelmatig voor, ai'n de
behandeling van Rotterdam die van do
kleinere nnbuurstad aan te sluiten, die in
jen wedloop in de heerschappij om do
"Waasmonding zoo geheel op den achter
grond gedrongen is.
Schiedam is, niet(egenstarnde zijn thans
meer dan 60.000 inwoners (1 Januari 1935:
61.03S) toch nog steeds een kleine stad.
De stad heeft het oude karakter onver-
valsclit bewaard; haar zinnebeeld zijn de
oude windmolens in de lijn van de voor
malige omwalling, wier kringvormig ver
loop door de molens reeds van ver ken
baar gemaakt wordt. Schiedam hoeft geen
„city", het heeft niet eens een begin daar
voor. In groote gelijkmatigheid is de be
volking over het bebouwde stadgebiecl er-
deelcl en de cenige opvallende open plek
ligt om de oude begraafplaats en de mme
van het slot Mathenesse aam de oude
grens vain de stad tegen de heerlijkheid
Oud- en Nieuw Mathenesse. De sterke
groei van de bevolking is niet van binnen
uit, doch van buiten gekomen en hangt
met de ontwikkeling van Rotterdam en
den aanleg van de in 1923 gegraven,
geweldige Merwehaven samen. Alleen in
dit veihand wordt het duidelijk, dat de
stad thans reeds tweemaal zooveel in
woners lelt ais in 1920. Dit spiegelt zich
0.3. af in het aantal slr.iten, dat in 1920
nog 217, ia 1930 reeds 309 bedroeg en
nog steeds vermeerdert. In do S3 sedert
i.920 gebouwde stralen woonden in 1930
leeds bijna 14.000 mensehen. moor dan
een vierde deel dus vaia liet totaal aan
tal inwoners; en hoo zich deze ontwikke
ling tegenwoordig voortzet, blijkt uit de
verhoudingen in de nieuwste buitenwijken
der Westelijke voorstad, waal ia de om
geving van de Jan Steenstraat en het Ru
bensplein, in 1930 siechts SS en in 1931
daartegenover reeds 2071 bewoners zich
hadden gevestigd.
De gevotcy.n van do ook in Schiedam
voorgekomen veramliering in de binnen
stad zijn duidelijk te overzien, voor zoo
ver de uitslagen van dn hatste drie volks
tellingen van 1909, 1920 en 1930 „slraat-
gevijs" in de door de gemeente bijge
houden lijsten daarvan een beeld geven.
Zoo is de ontwikkeling van do onder
scheidene decleti der stad selert den voor
oorlogstijd nauwkeurig te vodgan, Voor den
tijd na 1930 werd oen berekening gemaakt
op grond van do indeeling der kiesdis
tricten, gepubliceerd in het Suhicdanisehe
Gemeenteblad 1933 no. 3, waaibij de voor
1934 geldende index (2,0) een bizonder
gemakkelijke bepaling mogelijk maakte.
Uit een tabel blijkt do minder wordende
beteekenis van de oude stad in het raam
van de gehoele stad. De oude stad omvatte
in 1909 36»/oin 1920: 28 o/o; in 1931:
11 o/o dor totale bevolking, wau-hij in hot
bizonder hierop gewezen moet worden, dat
het inwoneraantal van de oude stad zelfs
tot 1920 onveranderd gebleven was en
eerst sedertdion (nog maa,r niatig) afnam.
De deelen van de oude stad links van de
Schie en de sedert enkele tientallen jaTen
bebouwde smalle strook tusschcn do oude
tad en de Mans, ronl de Plantage, onder
vonden den sterksten teruggang van on
geveer een derde der bevolking. Enkele
straten toomem zelfs oen nog grootere ver
mindering; zoo heeft bijvoorbeeld de Breed
st raat sedert 1909 bijna do helft van haar
bewoners verloren
Hetzelfde geldt voor de Broersvest. 'On
der den invloed van het ontstaan van de
Merwehaven is vooral in de straten van
den linker Schie-oover buiten de oude stad
tot aan de gemeentegrens tegen Rotterdam
een sterkt vermindering te comstateeren.
Hier verloor de Bakkerstraat sedert 1920
neer dan een derde, het zoogenaamde
I euwsticht sedert 1909 bijna do elft van
zijn bewoners. 'Over bet geheel is echter
do vermindering naar verhouding gering.
Tegenover 192C toonden in 1931 acht van
dc dortig kiesdistricten een vermindering
en deze omvatto in totaal 5111 inwoners,
d w.z. 13 pet. van het aantel inwoners
in 1920.
Het voornaamste kenmerk ligt in Schie
dam echter niet in de voelbare ontvolking
van de binnenstad, dan wel in den uiterst
snellen aanwas der buitenwijken, waarvan
de bcwoneis niet uit do stad relt komen,
doch grootendeels Lot de ltotterdamsche
forensen behooren, dio hier goedkoopere
levensmogelijkheden vindon. Met deze fo
rensen hebben ook de echte Rotterdam-
sche huurkazernes in hot gebied van Schie
dam lnm intrede gedaan. Wie van het
station dc stad inkomt gaat nu door een
aantal in den laatsten tijd aangelegde stui
ten, die naar hun uiterlijk evengoed in den
Bergpolder of in de nieuwere gedeelten
van Charlois konden staan. Dos to grootcr
is de tegenstelling bij het overschrijden
van de voormalige omwalling, waarbinnen
in de straten van de eigenlijke, in haar
Ilollandsch-kleinstedel ijken aard onver-
valscht bewaard gebleven stad, de door
boomen overschaduwde, spitsgevelige hui
zen voor één gezin dicht naast elkander
staan, waar nog geen omnibus of tram
hot. lawaai en de haast van het moderne
verkeer brengt en naar een geheel ander
sociaal „klimaat" hcerseht, dan in de na
burige groote stad.
Rotterdam omsluit Schiedam in een ge
vaarlijke en verstikkende omarming. >t
aan de voormalige omwalling aai: de
Broersvest is de Rotterdamsche tram door
gedrongen; waar zij eindigt is in de plaats
van de daar nog enkele jaren geleden staan
de boomen, een kaal plein gekomen; begin
punt van autobuslijnen, getypeerd door 'n
benzinepompstation, en behoorscht door een
negen verdiepingen hoogen wolkenkrabber
op den hoek van den Rotterdamschedijk
(deel van Schielands hooge zeewering), ia
welk geh uw een eenheidsprijzen zaak met
een vor-ctragendo luid-preker den „Ungeist"
van de groote stad vertegenwoordigt. Dok
in, de steenwoestijn van de nieuwe Zui
delijke voorstad ontbreekt de Amerikaan-
sclie wolkenkrabberlijn thans niet meer
Vriendelijker is het beeld van do welva
render voorstad in het Westen, dóe zich
overigens door hot uitgestrekte Volkspark
in een bevoorrechte po-sitie verheugen mag.
Dat deze omstandigheid steeds nieuwe fc
rensen uit Rotterdam aantrekt, behoeft bij
het ontbreken van 'een „landelijke" om
geving van de gioote stad geen verderen
uifJeg Maar het oude, zelfbewuste, tot nu
toe in de moderne ontwikkeling nog slechts
weinig betrokken Schiedam moet op den
dxvui in deze omsingeling verstikken. Voor
onze oogen herhaalt zich ;hier hetzelfde
noodlot, dat zich reeds enkele tientallen
jaren geleden aan het naburige Delf shaven
voltrok.
VRIJDAG, 19 APRIL 1933.
Hilversum, 301 M.
8 u. VARA.
12 u. AVRO.
4 u. VARA.
7 u. VPRO
10 u. VAR
S u. Ciramofi 10 u. Morgenwijding.
10.15 u. Declamatie. 'i Giamo-
loon. 11 U. Declamatie, li u. Gra-
mofoon. 12 u. Octet. 1.30 'u. Johanncs-
Passic van J. Vrankcn. 2.30 u. Concert
gebouw-Kamerorkest. 4 u. Kniples. 4.45
u. Gtamofoom. 5 u. Kindernurtje. 5.30
u. Strijkorkest. 6 u. Gramofoon. 6.15
u. Orgel. 6.40 u. Interview over de
„Flora". 7 u. Kerkdienst. S u. Johan
nes-Passion. 10 u. Vara-orkest. 1112
u. Gramofoon.
Huizen, 1873 M.
Algemeen programma, verzorgd dooi
de KRO.
89.15 en 10 u. Gramofoon. 11 30—12
u. Voor zieken en ouden van dagen.
12.15 u. Schlagermuziek en Gramofoon.
2—4 u. Gramofoon. 4.15 u. Piano en
Gramofoon. 5 u. Causerie. 5.30 u. Or
kest. 6.20 u. Bach's Matthiius-Passion.
S.50 u. Politieberichten. 9 u. Gramofoon.
9.30 u. Orkest. 10,15 u. Gramofoon.
10.30 u. Vaz Dias. 10.35 u. Orkest.
Dvoitwkü, 1500 M.
11.50 u. Orkest. 12.50 u. Orgel. 1.20
u. Gramofoon. 1.50 u. Orkest. 2.35 u.
Kwintet. 3.20 u. Orkest. 5.20 u. Cello.
6.50 u. Bach's: Johannes-Passion. 8.25 u.
Vervolg Johannes-Passion.
Radio Paris, 164S M.
6.20 en 7,20 u. Gramofoon. 11.35 u.
Orkest. 6.20 u. Matthiius-Passion, Bach.
9.05 -u. Orkest, koor en solisten.
Kalundborg, 1261 M.
11.20—1.20 u. Orkest. 1.50—2,05 u.
Zang en piano. 2.35 u. Gramofoon. 250
u. Koorconcert. 3.204,20 u. Orkest.
7.20 u. Concert. 9 u. Zang en decla
matie. 9.40—10.20 u. Kamermuziek.
Keulen, 456 M.
9.05 u. Orgel. 10.05 u. Kwintet. 10.50
u. Zang. 5.20 u. Koor en solisten. 6,20
u. Matthiius-Passion. 9.50—11,20 n. Gra
mofoon.
Brussel, 322 cn 484 M.
322 M, (VJaamseh): 11.20 u. Gramo
foon. 11.50 u. Orkest. 12501.20, 4.20,
5,50 en 6,35 u. Gramofoon. 7.23 u.
Symphonicconcert. 8.20 u. Orkest. 9.30
-10 20 u. Trio.
484 M. (Fransch): 11.20 u. Gramofoon.
11.40 n. Zang. 11.50 u. Gramofoon.
12.45 u. Fluit en piano. 12.551.20 u.
Gramofoon. 4.20 u. Kwintet. 4.50 en
5,35 u. Gramofoon. 5.50 u. Chopin-reci-
tal, 6.35 u. Kwartet. 7.20 u. Orkest.
8.35 u. Symphonieconcert. 9.30—10.20
u. Gramofoon.
ZATERDAG, 20 AntlL 1935.
Hilversum, 301 M.
8 u. Orgel. 8.30 u, Gramofoon. 10 li.'
Morgenwijding. 10,16 u. Vooa' Arb. i. dV
Continubedr.: Vava-too-neel, „Orvilropia"
en Gramofoon. 12 u. Gramofoon. 12,30
u. „De Zonnekloppers". 1.15—1.45 u.
„De Flierefluiters". 2 u. ,,'H-oe de toon
kunst groeide". 2.20 u. Coöperatie-kwar
tiertje. 2.35 u. Piano. 2.45 u. Causerie.
3 u. Dubbcl-X-enseniblo. 3.30 u. Radio-
ioonecl. 4 u. Kamermuziek. 5 u. Cause
rie. 5.15 u. Gramofoon. 6.40 u. Lite
raire lezing. 6 u. „Do Wielewaal". 6.39
u. Lezing. 6.50 u. Orgel. 7 u. Sopraan,,
hobo, alt-hobo cn piano. 7.45 u. CenLr.
Bond v. Transporter!!. 8 u. Herb. S O.S.-
Ber. 8.03 u. Vaz Dias en Vara-Varia!,
8.10 u. Gramofoon. 8.30 u. Rep. v. d.
„Fiom". S.50 u. Viool-recital. 9 n. Var ar
orkest. 9.40 u. Vaz Dias. 9.45 u. Zang.
J. Schmidt, tenor. 10 li. Vara-Maund-
revue. 11 u. „De droom, die een nacht
merrie werd", spel. 11.55—12 u. Gra
mofoon.
Muizen, 1875 M.
KRO-Uilzending.
8 u. Gramofoon. 8.15 u. Hj. Mis. 10 u.
Gramofoon. 11.3012 u. Godsd1 halluur.
12.15 u. Gramofoon. 2 u. Declamatie.
2.20 u. Gramofoon. 230 u. Sport. 34
u. Kinderoor, 4.15 u. Schlagermuziek,
gramofoon cn lezingen. 8 u. Vaz Dias.
8.05 u. Orkest. 10.15 u. Gramotoom.
10.30 u. Vaz Dias. 11.35 u. Orkest.
11.15—12 u. Gramofoon.
Droilwich, 1500 M.
10.20 u. Gramofoon. 11.05 u. Orkest
12.20 u. Orkest. 1.20 u. Orkest. 2.20 u.
Orgel. 2.50 u. Octet. 4.35 u. Dans orkest.
6.50 u. Orkest. 7 50 u. Vaxiété-piogr,
9.20 u. Theater-orkest. 10.2011.20 u.
Ambrose.
Radio Paris, 1648 M.
G.20 en 7.20 u. Gramofoon. 11.35 u.
Orkest. 7.20 u. Gevar. progr. 9.50 u.
Dansmuziek.
Keulen, 456 M.
5.20 u. Gramofoon. 6.35 u. Orkest. 11.20
u. Orkest. 12.35 u. Kwintet. 1.35 u.
Gramofoon. 3.20 u. Vroolijk progr. 5.40
u, Concert. 8.30 u. Orkest. 9.40 u. Graf
mofoom. 10.35ll.,2"0 u. Paasch-prcgr.
Rome, 421 M.
8,20 ti. Opera-uitzending.
Brussel, 322 en 484 M.
322 M. (Vlaamsch): 11.20 u. Gramo
foon, 11.50 u. Russische muziek. 12.50
1.20, 3,20 en 3.50 u. Gramofoon. 5.20
u. Mozart-concert. 6.20 u. Gramofoon.
7.20 u. Cabaret. 8.20 u. Orkest. 9.30
11.20 u. Dansmuziek.
484 M. (Fransch)11.20 u. Gramofoon.
11.50 u. Orkest. 1250—1.20 en 3.35
u. Gramofoon. 4.20 u. Orkest. 5.20 u.
Gramofoon. 5.50 u. Piano*. 620 u. Grar
mofoom. 7.20 u. Orkest. 9.3011.20 u.
Gram of oen.
i>4
District.
Lijst
1
Ch H.
Lijst
2
Comm.
Partij
Lijst
8
Kath. Dem.
Partij
Lijst
5
Vrijh.Bond
Lijst
6
S.D.A.P.
Lijst
7
R.K. Staats
partij
Lijst
8
St. Aeref.
Partij
Lijst
9
Herv. Ger.
Partij
Lijst?
10
a. r_:
Lijst
11
Nat. Boeren
Lijst
12
R.S.A.P.
Lijst
14
N.S.B.
Lijst
15
Chr. Dem.
Lijst
16
Vrijz. Dem.
Aantal
kiezers
Uitgebr.
stemmen
Van
onwaarde
Geldige
stemmen
1
81
19
24
114
124
368
8
1
49
1
6
71
1
13
979
917
42"
875
2
86
63
40
50
161
214
12
80
8
38
3
2
784
7
34
713
3
70
41
48
36
220
88-1
18
13
54
6
7
1073
UjJ
48
951
4
52
87
43
S3
146
330
18
1
28
6
19
2
862
822
57
765
5
153
33
44
79
287
346
10
2
71
8
35
8
27
1193
1148
45
1098
6
57
91
48
33
889
218
84
1
57
.13
17
3
2
1050
1009
51
958
7
117
14
25
54
176
289
22
2
111
4
75
3
15
997
957
52
907
8
132
23
42
20
223
208
31
1
103
8
89
6
7
985
890
52
888
9
114
21
24
43
289
157
19
3
109
19
35
4
14
955
902
51
861
10
136
23
12
99
193
156
10
1
176
1
tv
88
10
40
1034
1000
45
955
11
132
57
28
65
150
291
20
8
04
2
10
35
3
12
977
926
49
877
12
121
72
83
73
223
264
41
8
81
2
67
1
10
1123
1066
70
996
13
63
24
25
68
227
147
15
6
79
2
11
86
3
22
902
850
72
778
14
113
67
27
52
255
143
68
4
88
2
41
5
1009
989
74
865
15
57
23
18
48
186
226
22
2
78
7
63
8
17
866
819
69
750
16
102
21
45
76
256
168
17
1
86
1
7
89
4
21
1039
978
84
894
17
121
u
26
40
22
849
223
12
2
119
9
49
8
10
1095
1048
58
990
18
58
89"
50
20
401
139
21
1
41
2
17
27
2
970
931
64
867
19
64
29
20
48
187
191
20
3
103
1
6
69
7
14
865
823
*61
762
20
58
36
34
51
280
160
23
9
75
1
11
86
11
985
915
78
887
21
87
32
18
127
176
147
19
4
90
5
87
1
10
897
845
42
803
22
131
67
29
49
293
192
82
2
142
2
10
20
8
10
1100
1053
71
982
23
84
66
21
24
806
116,
19
2
97
1
20
86
-
2
877
842
48
794
24
152
29
23
84
308
155
43
3
140
7
26
5
6
1050
999
62
937
25
132
55
25
85
323
143
29
1
92
3
10
5
8
943
911
46
865
26
124
52
40
21
f82
152
23
106
L
28
1
5
1038
1002
49
953
27
173
12
19
161
142
217
23
2
171
4
113
6
24
1169
,1105
38
1067
28
124
7
16
85
145
261
16
4
99
2
38
1
87
922
871
86
835
29
53
3
16
188
73
137
6
2
84
1
2
92
8
22
765
675
88
6.,7
81
118
24
27
88
237
133
30
3
121
1
2
84
11
26
1044
968
62
91,0
32
165
21
17
84
184
840
22
5
114
1
4
54
1
12
1071
1008
84
974
3230
1227
921
1937
7240
6600
702
84
2805
17
258
1678
110
411
30569
28961
1631
27280
