1 1
„DOOR EENDRACHT STERKER"
jO jaar
2 2
J
•eocococococococococo#
86
•CV3CV3CV3CV3CV3CV3C*3CV3C>3CV3*
In het Volkshuis, dat toen nog te vindeh
was in het pand Lange Haven 55, kwamen
op 19 Juni 1902 vertegenwoordigers van
zeventien werkliedenverenigingen, die te
zamen het Algemeen Nederlands Werk
liedenverbond vormden, bijeei\ om te pra
ten over de oprichting van een coöpera
tieve broodbakkerij in Schiedam. Het werd
een gesprek waarbij het principe van
socialisten en de meer op liberale geest ge
schoeide vrijzinnig-democraten dermate
botste, dat meerder overleg noodzakelijk
werd, voordat op 28 Augustus 1902 de
coöperatie „Door Eendracht Sterker" tij
dens een bijeenkomst in het toenmalige
„Patrimonium" aan de Tuinlaan tot stand
kom komen.
Het verschil in zienswijze uitte zich niet
in de totstandkoming van de coöperatie,
noch in het doel waarnaar men hierdoor
streefde: het vrijmaken van een van de
meest essentiële consumptiegoederen van
het particulier winstbejag.
In die samenkomst in het Volkshuis
bleek al spoedig dat de aanhangers van het
opkomend socialisme zich op het stand
punt stelden dat de in het bedrijf te maken
winst zou worden bestemd voor steun aan
hun strijd, kortweg gezegd dat de coöpe
ratie in Schiedam dienst ging doen als
bijwagen van de socialistische beweging.
Onder aanvoering van de heer M. C. M. de
Groot, waarschijnlijk ook hier de aller
eerste initiatiefnemer, verzette men zich
hiertegen. Wist men niet te vertellen van
coöperatieve bakkerijen waar de nacht
arbeid niet minder was dan in de zo ver
foeide particuliere bedrijven? Goed loon
en een behoorlijk pensioen voor de werk
nemers en een deel van de winst aan de
afnemers, was het standpunt waarop het
vrijzinnig-democratisch deel van de ver
gadering zich stelde.
Teneinde uit het slop te blijven, waar
men op deze wijze in dreigde te geraken
de plannen van de S.D.A.P. om te komen
tot een socialistische coöperatie zouden de
krachten kunnen versnipperen werd be
sloten een afvaardiging van vijf personen
te zenden naar een vergadering, waarin de
S.D.A.P. zich nader over de plannen voor
de eigen coöperatie zou bezinnen. In een
op 26 Juni plaatsvindende bijeenkomst
van het Werkliedenverbond bleek dat men
de heren op de stoep had laten staan. De
socialistische beweging in Schiedam zou
niet meewerken aan de totstandkoming
van een coöperatieve bakkerij op de reeds
eerder aangegeven grondslagen.
In de kring van het Algemeen Neder
lands Werkliedenverbond heeft men er
zich niet door laten afschrikken. Er ging
een circulaire de stad in, waarop 170 leden
zich aanmeldden. Het was beneden het
geraamde aantal van 200, maar dit kon
niet verhinderen dat men op 28 Augustus
de grote stap waagde.
Regelmatige groei
Met die 170 léden, die spoedig meer dan
400 werden, begon men een bakkerij in
het pand van de firma Goemans aan de
Kethelstraat onder de naam van Algemene
Coöperatieve Bakkerij. Eerst in 1908, toen
men ook een verbruikswinkel ging exploi
teren, kwam „Door Eendracht Sterker"
ter tafel en werd deze naam in de statuten
opgenomen.
Tien procent van de winst voor alge
mene volksbelangen, acht procent voor de
werknemers, zo werd destijds bepaald en
zo is het altijd gebleven bij de „D.E.S.",
die zowel een socialistische als een rooms-
katholieke coöperatie zag komen en gaan.
Menige organisatie in Schiedam profiteer
de in de loop van de afgelopen vijftig jaar
van de financiële steun, die de coöperatie
kon geven.
Van het eerste bestuur heeft niemand
het gouden feest mogen beleven. Het waren
de heren M. C. M. de Groot, C. L. Moer
man, J. Stegman, A. Dirks en J. L. Hilk-
huysen. Namen als G. J. van Wurmond,
E. Koopmans, W. van der Hoek worden
ook nu nog bij de D.E.S. met eerbied uit
gesproken omdat zij toebehoorden aan
Schiedammers, die hun leven in dienst in
stelden van het coöperatieve ideaal.
Voorzitter C. Schriel, secretaris G. van
der Zee Hzn. en penningmeester A. C. Put
ters lopen in het bestuur nu al omstreeks
zes en dertig jaren mee. In vijftig jaar wa
ren er dan ook slechts drie voorzitters, twee
secretarissen en drie penningmeesters, zo
dat een grote continuïteit in de bedrijfs
leiding gewaarborgd was.
Naast de bakkerij kwam op 2 December
1907 de eerste kruidenierswinkel en ook
werden twee banket winkels geopend. In
1909 werd aan de Afrol halverwege de
Hoogstraat de melkfabriek in gebruik ge
steld. In 1941 ging ook deze over naar de
Kethelstraat, waar de D.E.S. inmiddels
een groot complex in bezit heeft gekregen.
De oorlog stak een spaak in het wiel waar
het de verwezenlijking van bouwplannen
betrof. Zij vormen thans wel een van de
eerste taken voor de toekomst.
Om in cijfers de groei van de coöperatie
D.E.S. uit te drukken: In 1902 een leden
tal van 412, een personeelsbezetting van 4
man en een omzet van f 32.614.46. In het
boekjaar 1950/51, toen het inwonertal van
Schiedam inmiddels was gegroeid van
27494 tot 74.406, een ledental van 4369,
in het bedrijf 118 werknemers en een om
zet van niet minder dan f 2.323.376.78.
Het laatste cijfer werd bereikt in negen
kruidenierswinkels, twee banketwinkcls,
de bakkerij en het melkbedrijf, waarmee
„Door Eendracht Sterker" de tweede
helft van de eeuw ingaat, gesteund door
Schiedammers, afkomstig uit alle gezindten.
Ee n figuur, waaraan Schieam heel
ivat te danken heeft, dat was M. C. M.
de Groot, die in Maart 1935 op 74-
jarige leeftijd in Scheveningen overleed.
Als firmant verbonden aan de Spiritus-
maatschappij Gebrs de Groot, ontwik
kelde hij in het Schiedam van omstreeks
de eeuivwisseling een grote sociale acti
viteit, die niet heeft nagelaten zijn stem
pel te drukken op veel wat in deze stad
tot stand kwam. Zelf zeer gefortuneerd,
meed hij de in die dagen met zoveel fel
heid gestreden strijd om sociale recht
vaardigheid niet en in vrijwel al zijn
initiatieven, gelukte of mislukte, her
kende men zijn idealistisch streven naar
een maatschappelijk bestel waarin de
rechten van ieder mens op arbeid en be
loning zouden zijn vastgelegd in een
ivederzijds verantwoordelijkheidsbesef.
Hij was een zoeker naar de synthese
tussen het aan de macht zijnde libera
lisme en het opkomende socialisme.
Behalve de D.E.S., die een van zijn
scheppingen mag heten, had M. C. M.
de Groot het nu weer verdwenen Volks
huis, eerst Lange Haven 5 7, later Lange
Haven 131, gesticht. Nadien zou hij het
laatste pand aan de gemeente Schiedam
schenken met de bepaling dat hierin de
Gemeente-Bibliotheek zou worden ge
vestigd. Aan de zelfopvoeding van de
„gewone manleverde hij ook buiten
Schiedam trouwens een belangrijke bij
drage door zijn grote financiële steun
bij de oprichting van de Wereld-Biblio
theek. Een sociaal probleem lag ten
grondslag aan de oprichting van de
drukkerij „De Eendracht*'waarvan
hij zelf zes en dertig jaar directeur zou
blijven. In de huidige bedrijfsvoering is
ondanks het achterhalen van veel'pro
gressiviteit door sociale overheidsmaat -
regelen nog duidelijk zijn opzet te her
kennen.
