55
HET BEGON IN 1907 MET EEN STOOMSLEPERSWAGEN. DE WAGEN HAD HET
t/pe van een Rotterdamse sleperskar voor twee paarden, maar liep op stoom.
Ingenieur W. A. Hoek, een jonge constructeur-uitvinder, ontwierp het ingenieuze
apparaat, dat een laadvermogen van 4 tot 5 ton had en een vermogen van 40 pk
kon ontwikkelen.
Het werd de geboorte van n.v. W. A. Hoek's Machine- en Zuurstoffabriek.
Kort hierna won de benzinemotor snel terrein en verdreef de stoomtractie uit de
straten. Dat werden moeilijke jaren voor het jonge bedrijf. Allerlei karweitjes
werden aangenomen om maar draaiende te blijven.
Een van de toevallige klanten was de maatschappij „Oxygenium", die een hoge-
druk compressor in reparatie gaf. Bij deze machines trad vaak breuk op. Daarom
ontwierp Hoek, de rusteloze initiatiefnemer, zelf een compressor. De opdracht
kwam en werd uitgevoerd voor een prijs, die nauwelijks materiaalkosten en arbeids
lonen dekte. Toch functioneerde deze machine onafgebroken meer dan 20 jaar.
Het was dit eerste succes en de voorliefde van de oprichter voor deze apparatuur,
die uiteindelijk de koers van de jonge fabriek heeft bepaald. Een eindeloze reeks
compressoren voor allerlei soorten gassen volgde de eersteling. In de loop der
jaren fabriceerde men ze zelfs berekend tot een druk van 1000 atmosfeer toe. De
Nederlandse onderzeeboten van het bekende K- en O-type waren met Hoek's
compressoren uitgerust. In de jaren 1940-45 hebben hun prestaties op de wereld
zeeën in feite ook Hoek's solide naam bevestigd. Lange tijd is het ondergrondse
mijntransport in Limburg verricht door persluchtlocomotieven die in de Schiedamse
fabriek vervaardigd waren. Intussen verhuisde men van het Hoofd naar het tegen
woordige terrein aan de Havenstraat.
Steeds omvangrijker werden de opdrachten voor de machinefabriek. Verschillende
installaties voor het produceren van zuivere zuurstof werden geleverd, onder andere
aan Wilton's Scheepswerf en Machinefabriek. Dat bracht de heer Hoek op het
idee zelf zuurstof te gaan produceren. Er verrees een zuurstoffabriek ingericht met
in het eigen bedrijf vervaardigde machines.
De vraag naar zuurstof werd voortdurend groter, als gevolg van de snelle uit
breiding van de metaalindustrie. Hoek's prijs echter lag lager dan van het uit
Duitsland ingevoerde produkt. Zuurstof wordt ook toegepast in de chirurgie, in
de luchtvaart het vliegen op grote hoogte is zonder zuurstof niet denkbaar
en onder water door kikvorsmannen en onder-water-jagers.
In een enorm toestel wordt de zuurstof uit de lucht vrijgemaakt. De atmosferische
lucht gaat bij circa 194 graden Celsius over in vloeibare toestand. Dan is, door het
verschil in kookpunt van de zich daarin bevindende gassen, scheiding mogelijk.
Naast enkele edele gassen bevat lucht ongeveer 78% stikstof en 21% zuurstof.
Aanvankelijk was men slechts in staat 12% van die 21 af te zonderen. Met de latere
toestellen werd dit percentage opgevoerd tot 20% zuurstof van bijna volmaakte
zuiverheid. Gelijktijdig worden belangrijke hoeveelheden zuivere stikstof gewonnen,
een gas van belang voor de chemische en conserveringsindustrieën.
Onder hoge druk worden de gassen in stalen cilinders samengeperst. Iedere Schie
dammer is vertrouwd met het beeld van de groene wagens van Hoek, volgestapeld
met deze reuzenflessen. De vlotte levering van dit verpakte produkt aan de vele
afnemers eiste een groots opgezette expeditie en administratie. In de loop der
jaren werd hiervoor een groot aantal, over het land verspreide, 'buitenfabrieken'
en 'depots' gesticht. Naast een snelle bediening van de afnemers, werd daarmee een
vermindering van de expeditiekosten bereikt. Zelfs tot buiten de landsgrenzen
sloeg men zijn vleugels uit. Sinds 1914 kent Tandjong Priok zijn zuurstoffabriek.
Soerabaia, Bandoeng en Medan volgden. Na de oorlog zijn deze vestigingen echter
voor het bedrijf verloren gegaan. Wel bestaat er nog een fabriekje nabij Manokwari
op Nieuw-Guinea.
Reeds eerder was in dit artikel sprake van een relatie tussen Oxygenium en Hoek,
zij het dat dit een klant-leverancier verhouding was. Beide bedrijven leverden ge
comprimeerde gassen. Van concurrentie was daarbij weinig sprake, omdat Oxy
genium primair waterstofgas leverde, terwijl de zuurstof slechts een bijprodukt was.
In 1921 werd Oxygenium, in een moeilijke financiële prositie geraakt, door de n.v.
Hoek overgenomen en sedertdien heeft het bedrijf zich tot een bloeiende dochter
onderneming ontwikkeld. Het trotse, in 1956 gereed gekomen, kantoorgebouw aan
de Buitenhavenweg getuigt daarvan.
De snelle na-oorlogse expansie heeft ook het moederbedrijf aan de Havenstraat
niet onberoerd gelaten. Spoedig zal worden begonnen met uitbreiding en ver
nieuwing van de fabrieksruimten. De reeds uitgewerkte plannen beloven dan een
fors en fraai complex, dat van de Maasboulevard af gezien het front langs de Haven
straat zal afsluiten.
