245
voor. Dit zou kunnen wijzen op pilasterindeling. De
pilasters kunnen aan de bovenzijde door een rond
boog of een boogfriesje verbonden zijn geweest. Uit
dit alles zou zijn op te maken dat het koor volgens de
romaanse bouworde was opgetrokken. Dit behoeft
geen verwondering te wekken wanneer men bedenkt
dat omstreeks 1251 bij Delft het grote klooster
„Coninxvelt" was gesticht, opgetrokken in romaanse
stijl. (Met dit Norbertijnenklooster zal overigens de
Schiedamse kerk spoedig nauwe betrekkingen krijgen,
mede door de relaties van dit klooster met het
Gravenhuis).
Wat de binnenzijde van het koor betreft: de funde-
ringsresten geven aan dat het koor blijkbaar uit twee
achter elkaar liggende ruimten bestond, waarvan de
wanden gepleisterd waren. Was de meest oostelijke
rechthoekige ruimte in gebruik als sacristie Het blijft
een vraag.
Van het schip bleek weinig meer over dan de noord
oosthoek. Het muurwerk daarvan is ruim 1 m dik.
Ondanks dit schamele overblijfsel is het toch mogelijk
de grootte van dit schip bij benadering te bepalen.
De overlevering zegt, dat de westgevel ervan lag in
de rooilijn van de Achterweg (thans Lange Achter
weg: deze liep achter de dijk Hoogstraat, parallel
aan deze, vanaf de Afrol als kerkpad naar de Kerk).
Wanneer men op de huidige stadsplattegrond de
Lange Achterweg verlengt naar het Noorden, komt
men uit halverwege het huidige kerkschip, ongeveer
ter hoogte van het zuidportaal. Toen in de 14e eeuw
een nieuwe, veel grotere kerk verrees, legde men,
om de hoofdingang te bereiken een nieuwe straat,
de ,,Nieuw"-straat, aan met als verbinding naar de
Achterweg, de Korte Achterweg.
Door een lijn te trekken vanaf de noord-oosthoek van
het blootgelegde schipgedeelte naar het westen, is de
ligging van de noordelijke schipmuur te bepalen. Ge
dachtig aan de zin voor symmetrie, die de oudste zo
wel heidense als christelijke heiligdommen kenmerkt,
kan een parallel worden getrokken aan de zuidzijde.
Merkwaardig genoeg blijkt dan dat deze vermoedelijke
zuidmuur nagenoeg samenvalt met de fundering van
de huidige zuidelijke kolommenrij, die op zijn beurt
sedert de 15e eeuw de zuidmuur van de „tweede"
Schiedamse kerk vervangt. Terwille van deze funde
ring zal die van het oudste kerkje grondig zijn ge
ruimd. Bij de bouw van de zuidmuur van de „tweede"
kerk zal de zuidschipmuur van de oudste kerk daarin
zijn opgenomen.
Een tweede merkwaardigheid is dan het resultaat:
de breedte en de lengte van het schip verhouden zich
als 2 3 en de kerkvloer is te dekken door 3 paren
gelijke vierkanten, die het schip in drie traveeën ver
delen. De lengte binnenwerks zal circa 17,5 m zijn ge
weest, de breedte circa 11,5 m; de totale aslengte
ongeveer 28 m.
Het op deze wijze verkregen grondplan blijkt, wat
betreft kleinere kerken, regel in de 12e eeuw en komt
nog vaak voor in de 13e. Het sluit aan bij de van
oudsher in Noord-West-Europa gebruikelijke bouw
vormen, die hun oorsprong vinden in de germaans-
heidense heiligdommen. (Van deze laatste kunnen wij
ons een voorstelling maken uit de beschrijvingen in de
„Edda", gestaafd door de blootgelegde tempelruïnes
op IJsland o.a. te Rutstödum en in Zweden).
Het zijn alle eenbeukige rechthoekige ruimten met
versmald recht- dan wel halfrondgesloten koor; een
westtoren ontbreekt, de ingang bevindt zich in de
noordelijke of zuidelijke lange zijde of aan beide zijden,
zelden in de westgevel.
Wellicht werd de verbinding tussen koor en schip ge
vormd door een triomfboog, waarvan de noordelijke
aanzet op de plattegrond te herkennen zou zijn.
Daar het blootgelegde muurwerk van het schip circa
30 cm zwaarder is dan van het koor, is aan te nemen
dat het schipdak hoger oprees dan het dak van het
koor.
Interieur van de oudste kerk van Schiedam, gezien vanuit
het Zuidwesten.
Al met al: een zeer eenvoudige kerk. Ongetwijfeld
toch groot en stoer oprijzend boven de rietgedekte
houten huizen van het 13e-eeuwse Schiedam.
Het is onbegrijpelijk dat bij de restauratie deze op
graving in de mist is geraakt. Zelfs is de fundering niet
in de koorvloer aangegeven zoals wel geschiedde met
de fundering van Liedewy's grafkapel in het zuidschip
van de kerk. Een belangrijke kans om een stuk begin-
geschiedenis van kerk en stad ook zichtbaar
vast te leggen is ons hierdoor ontgaan.
Zoals hierboven opgemerkt: het zijn zeer voorzichtige
conclusies, die ik trok. De wens moge de vader van
de gedachte zijn: bij helaas zo summiere gegevens
moet de gedachte zich wel hechten aan veronder
stellingen, die wortelen in de werkelijkheid.
