HET ENGLAND-SPIEL:
uitvloeisel van grove fouten
„Security-checks voldeden niet aan gestelde
De eerste agent
eisen
Pas toen zijn dood vast stond,
heeft hij volledig bekend
Geen boze opzet
in Engeland
1
f;
üi
RAADSEL VAN DER WAALS ONTWARD
mÜwSw'6'??"18 <0j oarzaJcen van 5let England-Spiel is de parlementaire enquète-
rT r oordee.^p^n- barbij de vele, vaak aan louter fantasie ontsproten,
x._ ieve y^otjcen, die meestal uitgingen van de gedachte aan verraad of andere onoirbare
oedoelmgen, hetzy by de Engelse, hetzij by de Nederlandse autoriteiten, worden afgewezen.
T*«,iïint Z?iav^0Tf aan* dat 20We^ bij de Nederlandse dienst het Bureau Voorbereiding
xeniffKcer (B\T), later vervangen door het Bureau Militaire Voorbereiding Terugkeer (JVÏ
maout n> u ?nf® jc dieMS,t Special Operations Executive (SOE), ernstige fouten zijn ge-
criüek beleid van de Nederlandse regering op dit punt ontkomt niet aan haar
Het resultaat van de, door haar voorzitter mr. Donker met
ae Engelse autoriteiten gevoerde gedachtenwisseling, heeft
.naar opvattingen in hoofdzaak bevestigd. Het enige belangrijke
verschil is hierin gelegen, dat de Britse regering de tekort
komingen aan Engelse zijde qualificeert als „errors in jugdment"
(onjuiste beoordeling)terwijl de commissie van oordeel is, dat
deze tekortkomingen als fouten, in sommige gevallen zelfs als
ernstige fouten móeten worden aangemerkt. Hoewel de Neder
landse dienst in sterke mate afhankelijk was van de Engelse,
hetgeen zijn verantwoordelijkheid ongetwijfeld vermindert!
moesten echter ook hier vele tekortkomingen worden vast
gesteld.
Tv-
Het Duitse seinspel ..England
Spiel", dat begon op U Maart 1942
en tornare! eindigde op i April 1914
h°fwel bet reeds in 't najaar van
IMS van fiteeds minder betekenis
werd heeft de Duitsers in sta;
gesteld de Engelse sabotage in N«
derland geruime tijd lapj ie lengen,
een aantal In Nederland nog werk
zame ap»;nfen van de Crntrale In-
lfchtiny»ndlen.«t. die toe val li; de
zelfde contacten hadden als de SOE-
agenfen. te arresteren, waardoor nok
het inlichtingenwerk werd lamge
legd en tenslotte heeft het dr Duit
sers ook DtogeUjk gemaakt dr Ne
derlandsEngelse poging, om door
middel van de orcanisatic-Jambroes
het verzet te stimuleren in de
kiem te smoren.
Doch het hoofddoel van hel sein
spel n.l, do beantwoording var. ce
vraag: „Wat z-jn cc. militaire plan-
Een van do geallieerden !e:i aanzien
van de invasie in We;4..Europa cr.
met name in Nederland" werd door
de ..Abwehr" niet bereikt.
Voordat het ..England-Spiel" be
gon. hadden de Duitsers reeds eon
aantal uit Engeiar.d overgekomen
agenten gearresteerd. Onder hen be
vond zich de tegen de zin var. het
tijdelijk hnofd der C.I.D. rr.r. Dcrk-
sema door de Engelsen uitgezon
den marconist Willem van der Rey
den. die op !3 Februari 1942 werd
gevangen genomen en r.ngenocg r.l
Zijn weienschap op code-technisch
gebied aan ce Duitsers heeft meege
deeld. hoewel hij, overeenkom*tig
zijn Engelse instructies zijn ..secu
rity-check" niet heeft afgegeven.
Hoewel de houding van deze agent
geenszins beslissend was, is zijn ar
restatie wel oen van de faetorzn ge
weest. waardoor de Duitsers het spel
met succes konden opzetten. Hij
heeft Hen wegwijg gemaakt in het
door de Engelsen gebruikte code-
systeem, waardoor zij tegen de later
gearresteerde agenten met groter
zekerheid konden optreden. Hij was
een bekwaam marconist maar een
behoorlijke selectie van de door En
geland uit te zenden agenten, had
zjjn komst misschien kunnen voor
komen.
Arrestatie Lautvers
Voorts is de arrestatie van de op
7 November geparachuteerde en op
6 Maart 1042. door toedoen van de
V-man Ridderhof en,Willy Kupp,
gearresteerde marconist Lauwers,
die reet zijn chef-saboteur Taconis.
het tweede agenten-team vormde,
dat door SOE hier in het veld werd
gebracht, van groot belang geweest.
Lauwers had persoonlijke opdracht
om inlichtingen voor de Engelse
zender „de Flitspuit", die door mr.
Laming van SOE was opgericht, te
•verzamelen.
Na zijn arrestatie gaf hij. niet^ in
.strijd met de Londense instructies,
zijn code af en verklaarde zich be
reid voor de Duitsers te gaan seinen
,.,-op belofte van Giskes, dat hij en _de
mensen, die als gevolg van het sein-
spel uit Engeland zouden komen,
niet ter dood veroordeeld zouden
worden.
Op 12 Maart 1942 vond de eer
ste uitzending van. Lauwers on
der Duitse controle plaats, waar
mee het Ehgland-Spiel een aan
vang nam. Lauwers gai. echter
zijn „security-check" niet af: hij
poogde Engeland te .waarschu
wen. Toen van daaruit evenwel
het seinen werd voortgezet, is
hij tot de: conclusie gekomen,
dat niet de Duitsers maar de
Engelsen een spel speelden. Hei
seinen wérd midden October
door de marconist van de Örd-
nungs-Polizei overgenomen, zon
der dat dit een voor de Duitsers
ongunstige invloed had op de
loop van het seinspel.
Aangekondigd langs door de Duit
sers gecontroleerde lijnen, zijn ach
tereenvolgens 16 agenten naar Ne
derland gekomen. Na 9 Mei 1942 wa
ren alle in Nederland verblijvende
agenten van de SOE in Duitse kan-
den. behalve de,-in de nacht van 25/
27 Nebruari geparachuteerde Zuid-
Afrikaans sprekend© agent Dessin g,
die echter niet over een zendverbm-
ding beschikte. De anderen werden
onmiddellijk na hun parachutering
gevangen genomen, waarbij hun
bleek, dat de Duitsers wijwei van
alles op dé: hoogte waren.
De psychische schok, die zy, kre
gen toen zij in plaats van door de
illegaliteit ontvangen te worden,
door Duitsers en landverraders wer
den gearresteerd, moet_zeèr groot
geweest zijn. Gemakkelijk kon de
gedachte post vatten, dat de vijand
toch alles wist en het Been zm meer
had. iets achter «-e houden. Onder
öezë omstandigheden maakt de com
missie er geen verwijt van, dat som
migen.'bun „security check" hebben
afgegeven. Maar daarmee konden
de Duitsers .weer andere lijnen ope-
neh. Uit het feit. dat de commissie
heen géval bekend is geworden, dat
agenten, diebuiten het „England-
Spïel" om gevangen genomen wer
den'. hun .security-check afgaven.
kan echter de gevolgtrekking wor
den gemaakt, dat een agent hier niet
zo spoedig toe gebracht konden
worden.
Het verwondert de commissie niet.
dat de gedachte aan verraad bij de
gearresteerde agenten opkwam. In
hun gevangenis te Ha aren circuleer
de de naam van majoor Bingham,
sinds Maart 1943 ne chef van de Ne
derlandse sectie SOE. Maar zij
hadden geen concrete bewijzen in
die richting. Bij hun verhoor hebben
de Duitsers doelbewust, maar ten
onrechte naar zij zelf toegeven, wel
in de richting van verraad geïnsi
nueerd om de agenten de indruk te
geven, dat ontkennen toch geen en
kele zin had.
Dat de Engelsen tegen Lau
wers geen wantrouwen koester-
tuurkunde-leraar aan een
Zaanse meisjesschool en zijn
marconist Joseph Bukkens. Zij
hadden tot taak een organisa
tie op le bouwen om het plan-
Holland ten uitvoer te bren
gen.
Dit was opgesteld in samenwer
king tussen major-general Sir Collin
Gubbins van SOE en kolonel de
Bruyne. het hoofd van MVT en
BVT. en door de Nederlandse rege
ring goedgekeurd.
De bedoeling was een aantal klei
ne groepen van, in totaal 1079, door
tastende mannen te vormen, welke
bij een invasie in de rug van de vij-
and een zo groot mogelijke desorga
nisatie moesten veroorzaken en de
verbindingen tussen Nederland,
Duitsland erï België dan minstens 72
uur moesten verbreken.
De leden zouden door de Orde-
Dienst (O-D.) ter beschikking wor
den gesteld maar verder een aparte
organisatie vormen. Voor contact
met de OD kwam Jambroes naar
Nederland. Het zwakke punt van
het plan-Holland was, dat de gehele
uitvoering was gelegd in de handen
van een persoon en wanneer men
bedenkt, dat de komst van Jambroes
zou worden aangekondigd over de
lijn, waarmee de SOE reeds enige
lijd met Nederland verbinding had.
springt het gevaarlijke van deze
operatie in het oog. De centrale
figuur viel inderdaad in Duitse han
den en daarmee was het plan-Hol
land tot mislukking gedoemd. De or
ganisatie-Jambroes werd in de loop
van de tijd door de Duitsers op pa
pier opgebouwd terwijl telkens an
dere agenten In totaal 37 en
oosTenwoLoe
HOOGHALEN
-IOOBN
NUNSPEET
HARDEOWUK
HOLTEN
fv*# iGiROEREN v
vü» apeloooo
VOORT HJIZE
V. PEL7-Pa
g Acht dagen na de aanvang van het England-Spiel deelde
Londen over de lijn-Lauwcrs mee, dat in dc nacht van
27 op 28 Maart 1942 een agent zou worden geparachu-
I teerd,
J Op het droppingsveld bij Stecnwijk) waren enige offi-
eieren van de Abwehrstette oJ.v. Giskes, enige S.D.-amb-
tenoren alsmede Regierungsrai Wolff en Schreieder aan-
I welig. Daar met de mogelijkheid rekening moest worden
gehouden, dat hun tegenstander op de hoogte was van het spel at hen in de val wilde lokken, g
j IMS ook luchtafweergeschut, waarvan de kanonnen waren gecamoufleerd, opgesteld. Het lucht-
doelgeschut mocht alleen op het kiugvüegende vliegtuig schieten als Giskes hiertoe uitdrukke- 1
lijk opdracht gaf. 1
I Het ontvangstcomité bestond uit V-man Ridderhof en de bij de SD werkzame Nederlandse B
politie-ambtenaren Slagter en Poos. De lampen, die noodzakelijk waren voor de vorming van de I
j tichtdriehoek op dc droppingsplaats, waren aan latten gebonden. Het vliegtuig kruiste oth 23JO S
j tweemaal over de droppingsplaats. De maan scheen die nacht helder, zodat*het vliegtuig goed
zichtbaar was. Na de tweede keer daalde het tot ongeveer 150 m. en weldra verschenen achter
f eikaar zeven parachutes, waarvan er zes in het midden snel op de grond kwamen. Eén dreef I
I verder af. Dat «ws die van de agent. Ridderhof, die als chef van het ontvangstcomité fungeerde, S
I ging de dalende parachute achterna en trof de agent, die zijn pistool in aanslag hield. Ridder- 3
g hof begroette hem en overreedde hem zijn wapen in de zak te steken. Al pralend gingen zij in de 3
I richting van Slagter en Poos. Daar aangekomen verklaarde Ridderhof hem, dat hij was ge-1
I arresteerd. p
De agent, Arnoldus Bunt sen. geb. 191S (vóór de oorlog fotograaf ie Amsterdam) als „Abor" 1
j aangekondigd, nam de arrestatie niet au serieux. Eerst nadat hij Wehrmachts-uniformen zag. be-1
jj'merkte hij, dat het waar iras en was hij volkomen uit het veld geslagen. Hij herhaalde steeds j
5 weer: „Alen heeft mij toch in Engeland verzekerd, dat het ontvangstcomité in orde is." Hij ver-1
zocht de Duitsers hem niet te martelen doch hem direct neer le schietenTerwijl de contai-
j ners werden bijeengebracht en opgeladen, spraken Giskes en Schreieder lange tijd met Baatsen J
jg en allengs werd hij rustiger. 'Um twee uur begon de terugtocht1
en met een zg. mislukking doen ein-
digen.
den, blijkt uit het- volgende: De
22-jarige agent van Hemert
bracht op 23 Juli de opdracht
mee voor de groep Taconis-Lau-
wers om de zonder Kootwijk te
vernielen. De Duitsers ensce
neerden een aanval en publi
ceerden een verslag van de z.g.
mislukte operatie in de pers en
zonden er ook een naar Enge
land. Daar was men zo tevreden
over dit optreden, dat een der
medewerkers van Taconis, An-
toon, een onderscheiding kreeg
en naar Engeland werd ontbo
den.
Op de door de Duitsers „gespeel
de" tocht van „Antoon" via Frank
rijk werd deze te Parijs in bet bij
zijn van illegale werkers z.g. gear
resteerd, Ook hebben de Duitsers
eens in de Maas te Rotterdam een
schip in de lucht laten vliegen, welk
feit via. het seinspel als sabotage
daad naar. Engeland werd doorge
seind. Voorts werden echte sabota-
ge-daden van Nederlandse groepen
en ongelukken bij marine en weer
macht als successen van de SOE or
ganisatie voorgesteld.
'Arrestatie Nat. Comité
Op 12 November 1942 kreeg de,
toen reeds gearresteerde agent van
Hemert de opdracht uit Londen,
contact te zoeken met de heer Tor-
rink. Hij had een kinderportretje,
waarmee hij zich kon legitimeren.
De Duitsers stuurden v. d. Waals
(„de Wilde") in zijn plaats, die zich
definitief wist te legitimeren, toen
hij kon voldoen aan het verzoek om
een bepaalde boodschap te doen uit
zenden door Kadio-Oranje. Het is de
commissie echter gebleken, dat Ka
dio-Oranje hiervoor geen enkele
\'erantwoordelijkheid droeg, pe
boodschappen werden door bemid
deling van de Engelse dienst uitge
zonden.
Op deze wijze konden de Duitsers
penetreren in het Nationaal Comité
van de leiders van de vooroorlogse
grote politieke partijen en in de
groep rondom de heer Vorrink, die
zich'bezig hield met hét verzamelen
van militaire inlichtingen en. het vor
men van sabotage-kernen.
De politieke berichtgeving van de
heer Vorrink hebben de Duitsers
doorgeseind naar Engeland o.a. over
de Jodenvervolgingen- SOE beeft
deze met weinig enthousiasme ont
vangen, klaarblijkelijk omdat bij
hieruit geen müitair-nuttige gege
vens kon putten. Naar aanleiding
van deze reactie heeft Rauter toen
opgemerkt, dat het jammer was. dat
dit telegram niet In de Nederlandse
pers kon worden gepubliceerd- Op
1 April '43 ging Schreieder over tot
arrestatie van het Nationaal Comité
en de groep-Vorrink.
Met de uitzending van de boven
genoemde agenten hebben de Ne
derlandse diensten B.V.T. en later
M.V-T- echter niets uitstaande gehad.
Zij wisten slechts, dat SOE door
middel van agenten in radio-grafi
sche verbinding stond met Neder
land.
Anders stond het met de in
de nacht van 26 op .27 Juni
1942 gezonden B VT-agent
George Jambroes, vroeger na-
TRANSPORT oan tuapeweontai-
ners na een dropping bij Nieiiu?-
koop.
materiaal daarvoor in hun bezit
kwamen.
Van Engelse zijde werd n.1. grote
spoed betracht met het opzetten van
de organisatie. Wel begon men om
streeks de jaarwisseling '42/43 op de
afgesproken terugkeer van Jambroes
aan tc dringen. De Duitsers hebben
uiteraard getracht aannemelijke re
denen te vinden om te bereiken, dat
hij nog wat kon blijven. Tensiottp
hebben zij zijn terugkeer „gespeeld"
Teneinde toch gehoor te geven
aan de aandrang van Londen om
iemand verslag van de werk
zaamheden in Nederland te doen
uitbrengen, zonden de Duitsers
Knoppers 2'g. de tweede man
van de OD. Dit was csn illegale
werker, die geheel te goeder
trouw door middel van de pene
tratie-agent Ridderhof werd be
naderd, Hij kwam inderdaad in
Engelandaan doch bleek niets
van de OD te weten. Hoewel
overwogen is, hem naar Neder
land terug te zenden om op
nieuw contact op tc nemen met
de illegale organisaties bij is
zelfs met een vliegtuig boven
Nederland geweest doch moest
wegens weersomstandigheden te
rug keren is dit tenslotte na
gelaten, nadat dc Engelsen ge
merkt hadden, dat hij via een
gepenetreerde verbinding in En
geland was gekomen.
Reeds eerder had Ridderhof via
deze lijn nèergeschoten Amerikaan
se en Engelse piloten naar Engeland
geloodst om de echtheid van het spel
te suggereren.
Op deze wijze was het inmiddels
Juli '43 geworden. Blijkbaar ver
trouwde men te Londen de zaak ook
niet meer, daar sinds 21 Mei '43 geen
agenten meer gezonden werden voor
het plan-Holland. Tegen het eind
van '43 werd het duidelijk vooral
nadat Ridderhof alias George van
Vliet door de B.I. als een verrader
was ontmaskerd dat de SOE was
bedrogen. Wel werd nog een weinig
betekenend verkeer onderhouden.
Omstreeks Augustus '43 gaf
SOE, buiten medeweten van de
Nederlandse dienst via enige lij
nen opdracht een aantal voor
aanstaande NSB-ers uit de weg
le ruimen. Men wilde zien, hoe
ver de Duitsers bereid waren
het spel door te zetten..
Voor dc Duitsers verloor het
„Engeland-Spiel" aldus zijn beteke
nis en op 1 April 1944 maakte Giskes
er definitief een einde aan met een
telegram, waarin hij Messrs. Blunt
Bingham and Succs. Ltd. te Londen
verweet, dat :..ij zaken buiten hom
om deden, wat hij gelet op de suc
cesvolle samenwerking, unfair noem
de. Desniettemin beloofde hij, dat
wanneer de firma een bezoek aan 't
continent zou brengen, zij met de
zelfde zorg als haar voorgangers
ontvangen zouden worden....!
Engelsen gewaarschuwd
Op 23 Juni '43 had Engeland, waar
reeds eerder een gevoel van onbe
hagen bestond n.l. een waarschu
wing bereikt van de agenten Dour-
iein en Boogaert uit de gevangenis
te Haaren. Samen met de 2i-jarige
agent Ubbinte is de 25-jarige Dot'.r-
lëin vervolgens uit deze gevangenis
ontsnapt .en hoewel Schreieder
poogde hen in Engeland voor te
stellen als overgelopen agenten
zijn zij in Maart 1944 in Londen ge
arriveerd. Zij werden echter niet
met kolonel de Bruyne in contact
gebracht doch door de Engelsen ge
ïsoleerd.
De commissie is nog al veront
waardigd over dc wijze, waarop
zij behandeld werden, alhoewel
zij toegeeft, dat met het oog op
de_ komende invasie voorzichtig
heid was geboden. Zij werden,
echter, na hun vrijlating np for
meel wellicht juist gronden in
rang teruggezet terwij] dc com
missie van oordcel is, dat zij
voor hun moed en onderne
mingsgeest eerder een onder
scheiding hadden verdiend.
De Duitsers hebben zich voel
moeite gegeven hen te achterhalen.
In alle bioscopen van Nederland
werden ze gedurende een week op
het journaal vertoond, beschuldigd
van straatroverij en met een aah-
üPüiiïl
Uitvoerig heeft de Enquete-Com
missie de verraderlijke .werkzaam
heden vaa v, Waals onderzocht.
Meer dan. een verrader achter hem
te zoeken heeft volgens haar geen
enkele grond. Wel is van der Waals
reeds vrij spoedig, toen zijn zaak
door de PRA werd onderzocht met
het verhaal gekomen dat hij in.con.
tact zou hebben gestaan met een
zekere John (Emile Verhagen), in
wiens opdracht hij voor de Engel
sen zou hebben gewerkt, maar zijn
verhaal, dat Schreieder eveneens in*
Engelse dienst zou hebben gestaan,
is eerst op de terechtzittingen van
het Bijzondere Gerechtshof naar
voren gebracht.
Al déze verklaringen heeft v. d.
Waals echter op 25 Januari 1950, de
dag vóór zijn executie, ingetrokken,
waarbij hij tevens heeft erkend, dat
de beschuldiging, dat hij voor de
Duitsers werkende, in zeer vele ge
vallen mensen verraden heeft, volko
men juist was. Hij zelf had nimmer
radio-grafisch of op andere wijze in
contact met Engeland gestaan. Door
deze verklaring is tevens de feitelij
ke grondslag aan de speculatieve
beschouwingen van zijn vroegere
verdediger mr Van der Starp ontno
men.
In April 1945 kreeg een speciale
eenheid van de Britse contra-spion-
nage Van der Waals te pakken. De
Britten besloten, daar hy over con
tacten in Duitsland beschikte, hem
aldaar in'te zetten tegen onder
grondse nazi-organisaties, waarvan
men een langdurige tegenstand ver
wachtte.
Nadat het Bureau Nationale Vei
ligheid in Mei 1945 was opgericht,
werd mr Einthoven hiervan ver
trouwelijk in kennis gesteld zon
der dat hem details over de verblijf
plaats %'an v. d. Waals werden mee
gedeeld opdat hij geen vergeefse
nasporingen naar. hem zou doen- Hij
meende, dat de Engelsen hiertoe het
recht hadden, daar tot 15 Juli 1945
het Legal Agreement gold. krachtens
hetwelk v. d. Waals onder jurisdictie
van de geallieerden stond.
Onderwijl werdén echter door de
PRA te Rotterdam nasporingen ge
daan, waaruit bleek, dat v. d. Waals
in geallieerde handen was. In Janu
ari '45 kwamen die stukken bü mr
Einthoven, die zich hierop tot de En
gelsen wendde, daar hij thans niet
meer uitsluitend over een vertrou
welijke mededeling beschikte doch
over officiële gegevens, dat v. d.
Waals In handen van de Engelsn
was.
d. Waals was inmiddels uit
Duitsland verdwenen, naar de Rus
sische zone gedeserteerd en weer
naar de Engelsen teruggekeerd,
waarop dezen hem gevangen zetten.
In Augustus 1945 kwam eindelijk de
toezegging, dat hij aan Nederland
zou worden uitgeleverd.
Naar het oordeel der commissie
had mr Einthoven na het aflopen
ANTON VAN DER WAALS. Te-
tntdden van en gevierd door zijn
Düitse werkgevers en vrienden
in zyn Zwartste jaren van ver
raad.
van het Legal Agreement op 15 Juli
'45 stappen moeten ondernemen om v.
d. Waals ter beschikking van de Ne
derlandse justitie te stellen, en wan
neer dit niet gelukt was, de Neder
landse regering daarvan op de hoog
te moeten stellen. Wel is komen
vast te staan, dat mr Einthoven geen.
voorstander is geweest van het uit
zenden van v. d- Waals naar Duits
land en dat hij tenslotte heeft be
reikt, dat deze weer naar Nederland
kwam.
brengsom van f 500. Over dit lage
bedrag was Dourlein behoorlijk xn
zijn wiek geschoten. Maar de belo
ning moest natuurlijk evenredig zijn
aan de beschuldiging....!
Naar Duitsland
Na de ontvluchting van Dourlein
en Ubbink wisten ook de agenten
van Rietschoten, van der Giessen en
Wegner uit Haaren te ontsnappen,
Na deze cntvluchUngspoging werden
dc andere agenten van Haaren naar
Duitsland gestuurd, met uitzonde
ring van Van der Reyden, Lauwers,
Jordaan en mej. Terwindt. Op 5 Sep
tember kwam het transport in Maut
hausen aan. Zij werden in de „Stein-
IragerkoJonne" te werk gesteld.
Blootvoets met op hun rug een
drager voor stenen. Daarop werden
grote stenen gezet, die dan de 186
treden van de Wienergraben opge
dragen moesten worden. Dit ge
schiedde in looppas met stokslagen
en schoppen. Spoedig konden velen
niet meer. Als zij halverweg de trap
waren, bijna bezwijkend onder de
zeer zware last, werd hun door de
begeleidende S.S.-er of Kapo gezegd
hun last neer te werpen en daarvoor
lichtere stenen tc gebruiken. Om dit
te doen moesten zij de trap in zijn
geheel oplopen naar de linkeruit
gang, waar deze stenen waren opge
stapeld.
De uitgang leidde echter van
het kamp af en liep in de rich
ting van de zg. Postenkette, een
rij SS-ers. die als bewaking
rondom het kamp opgesteld
stond. Liepen de gevangenen,
naar de lichte stenen, dan werd
dit als een ontvluchtingspoging
aangewend en werden zij zonder
pardon neergeschoten. In enkele
uren waren er zo dertien doden.
Verschillende gevangenen, be
merkende dat zij toch doodge
schoten zouden worden, liepen
vrijwillig In de Postenkette. De
volgende dag herhaalde zich de
tragische geschiedenis: de enke
len. die 's avonds nog niet dood
waren, werdén door de Posten
kette neergeschoten. Twee van
hen, die zich probeerden, terug
te trekken, werden bij de doden
geworpen en eveneens neerge
schoten. De uitdrukkelijk aan
Lauwers c.s. gegeven belofte is
dus niet nagekomen. Van de 59
door SOE en MVT uitgezonden
agenten hebben slechts 9 de oor
log overleefd
Bij de verklaring van bet „Eng-
land-Spiel" stelt de commissie voor
op, dat het Nederlandse bureau MVT
met de beschikking kreeg over de
originele telegrammen; het ontving
slechts paraphrasen. De vraag of 'n
telegram van de agent of van de vij
and afkomstig was, bleef geheel in
de Engelse sfeèr. Het kreeg boven:
dien. slechts een beperkt aantal pa
raphrasen, met name niet van die
agenten, die door SOE waren uit
gezonden-
De verklaring als zou een gedeel
te van de paraphrasen later door een
brandje zijn vernietigd, acht de com
missie onjuist Het verwondert haar
echter, dat men alle marconisten
heeft uitgerust met een code van het
systeem van „dubbele verplaatsing",
waarmee v. d. Reyden de Duitsers
heeft vertrouwd gemaakt. Een vei
lig systeem, dat van het „eenmaal
gebruikte optelgetai" was reeds voor
ae oorlog bekend.
Bovendien heeft men wel zeer
primitieve methoden aangewend om
te controleren of een agent in vei
ligheid was. De „security-check"
waarover bijv, Lauwers beschikte,
waarbij hij eén letter per telegram
fout moest seinen, bood geringe
zekerheid daar het gezien de moei
lijkheden bij het seinen en de ver
minking van de telegrammen, vrij
gemakkelijk kon gebeuren, dat de
herkenningstekens niet werden on
derkend.'
Het betreurenswaardig resul
taat is aan Nederlandse zijde
veroorzaakt door gebrek aan
kennis en inzicht. Immers de
Nederlandse dienst was niet in
staat zich een deskundig oordeel
te vormen over de gevolgde me
thoden en zou dit, indien de re
geling op dit punt anders was
geweest, evenmin hebbexi kun
nen doen; dat de Nederlandse
regering geen gebruik heeft ge
maakt van de buiten bezet ge
bied aanwezige verbinaingstech
nici en cryptologen betreurt de
commissie in hoge mate.
De Duitsers heeft het zelf verwon
derd, dat zfj het „England-Spiel" zo
lang hebhen kunnen doorzetten. De
enige verklaring, die dit voor hen
aannemelijk zou kunnen -maken,
was, dat alle agenten hun „security-
check" hebben afgegeven, hoewel z^j
ült zelf onwaarschijnlijk achtten.
Van dc 54 arrestanten hadden er 31
ccn code cn daarvan is gebruik ge
maakt.
Ten aanzien van hét afgeven van
een „security-check" hebben zij
met betrekking tot de agent R. C.
slechts één uitzondering gemaakt nl.
Jongeiie, een in 1903 geboren, voor
treffelijk luitenant ter Zee le kL. die
met een boodschap van de minister
president kwam en wiens houding
van dien aard was. dat de Duitsers
niets uit hem konden krijgen zodat
zij hem in het seinspel zg. aan her
senschudding lieten overlijden. Met
zekerheid kan echter aangenomen
worden, dat bijv. ook Lauwers zijn
„security-check" niet heeft afgege
ven- Dit is te Londen ook bemerkt.
De commissie heeft zich toen af
gevraagd, boe het mogelijk was, dat
men desondanks het zendverkeer
met hem heeft voortgezet en over
zijn verbindingen nieuwe agenten
heeft aangekondigd. Toen. na de ar
restatie van de agent Jordaan een
Duits marconist in zijn plaats werd
ingeschakeld, heeft men zelfs uit En
geland. waarheen Jordaan vlak voor
zijn arrestatie had bericht, dat een
nieuw marconist hem zou vervan
gen, geseind, dat hij deze nieuwe
marconist moest onderrichten in de
„security-check". Afgezien van de
vraag hoe men. cr in Engeland toe
kon komen een dergelijke opdracht
te geven, blijkt hieruit weL dat ook
Jordaan zijn „security-check" aan
vankelijk niet heeft afgegeven.
Door de besprekingen, welke de
voorzitter der commissie mr. Don
ker. met toestemming van de Britse
regering, heeft gevoerd met een aan
tal officieren, die in de oorlogsjaren
bemoeienis hBdden met de verbin
dingen in Nederland is de volgen
de verklaring naar voren gekomen.
Coi mei Brook, vanaf October/No
vember 1942 regionaal chef van de
SOE operaties in West-Europa, heeft
medegedeeld, dat in Maart '42 tele
grammen binnen kwamen van de
agent Eben Haezer (Lauwers) zon
der behoorlijke „security-check".
Men heeft dit feit geconstateerd en
afgewogen tegen andere argumen
ten, die pleitten voor de conclusie,
«dat de agent nog in vrijheid was.
Vele telegrammen kwamen nl. ver
minkt over en dan was het moeilijk
hot ontbreken van een „security-
check" te constateren.
Hierbij kwam. dat de SOE deze
herkenningstekens niet zo belangrijk
achtte als andere aanwijzingen, een.
oordeel, dat in zijn algemeenheid,
ook door een autoriteit als Colonel
Cordeaux van de SIS wordt onder
schreven. De „checks" waren boven
dien in het begin zeer simpel, wat
de waarde cr var, geringer iLoakle.
Men heeft overwogen, dat het ont
breken, een gevolg kon zijn van de
nervositeit van de agent. Mer. kan
tenslotte op grond van hetgeen men
weet vah de persoonlijkheid van de
agent van oordeel zijn, dat deze
nimmer voor de Duitsers zal zenden.
Op grond van verschillende
overwegingen heeft men beslo
ten het sein verkeer voort te zet
ten. Deze voortzetting was geen
vergissing maar 't resultaat van
ernstige overwegingen, die later
bleken fout te zijn.
Ook bij latere agenten hebben de
ze overwegingen gegolden.
De commissie, kan deze gedachten-
gang wel volgen. Maar zij ziet het
als een tekortkoming, dat hieruit
niet de conclusie is getrokken, dat
de „checks" van 1942/43 ondoelmatig
waren en door betere dienden te
worden vervangen, vooral omdat de
agenten in het algemeen de indruk
hadden, dat de „checks" wel een be
langrijk controle-middel vormden.
De opmerking van deskundigen,
dat, hoewel het systeem der „securi
ty-checks" heel weinig voldeed aan
de eisen, die men aan deze soort van
.waarmerking moest stellen, SOE bo
vendien nog naliet de vereiste con
trole op de „checks" uit te oefenen
en aan het uitblijven daarvan juiste
gevolgtrekkingen vast te knopen,
acht de commissie juist en zij kaö
de deskundigen geheel volgen wan
neer deze opmerken, dat die tekort
komingen' dramatische gevolgen
heeft gehad en als het begin van het
„England-Spiel" moet. worden be
schouwd.
Gemis nan ervaring
Resumerend kan worden ge
zegd, dat bij het uitzenden van
agenten ten dienste van de sa
botage en het verzet een aan
tal, soms ernstige fouten is ge
maakt. Daaraan is wellicht niet
vreemd, dat de SOE in 1940
uit de grond gestampt moest
worden en dat het toen uiter
mate moeilijk was een bezet
ting van de secties te creëren
voor de vele landen waar ge
werkt moest worden, die zo
wel deskundig was op het ge
bied van de geheime dienst als
op dat van de bijzondere om
standigheid van elk land.
Ongetwijfeld zijn er ook toe
vallige omstandigheden geweest,
die er toe leidden, dat de cata
strophe in Nederland een om
vang kreeg als nergens elders in
West-Europa. Volgens Giskes is
In Frankrijk tengevolge van een
seinspel in 1942~~'43 rond 10
van de droppings in Duitse han
den gevallen; in België* bedroeg
dit ongeveer 1/3; in Nederland
is het echter nog veel meer ge
weest.
Zie verder pag. 7, - 0
