rotterdam
COMMUNICATIE
Andere toeknntst rooj* A frihtisider** en
pijnackerplein in zicht
ïf VCrereri-
Buurt een
stuk
vrijheid
geven"
Experiment
Rij nmoml'revue
RRALINGEN in oude an
sichten" heet de eerste
van vier fotoboeken die ver
schijnen over Rotterdamse
stadswijken in de (globale)
periode 18801930. Ruim 150
foto's en oude ansichtkaarten
laten zien dat er in enkele de
cennia heel veel kan verande
ren: mensen, straten en hui
zen. De ouderen zullen zich on
getwijfeld bepaalde beelden
herinneren, de jongeren zullen
verwonderd zijn over het enor
me verschil tussen toen en nu.
F de twee uur die de raadsleden volgepraat hebben voor zij
goedvonden dat Rotterdam in 1970 vijf maanden lang de
25ste verjaardag van de bevrijding viert, is niet zo veel aan
dacht besteed aan een onderdeel van het. spectaculaire f eest
plan: de inrichting van het Afrikaander- en Pijnackerplein tot
vrije speelplaatsen voor jong en oud. Twee brieven van wijk-
comités, die bijzonder ingenomen waren met het idee iets
blijvends te doen voor twee stadswijken, die er tot nu toe maar
bekaaid zijn afgekomen, werden voor kennisgeving aan
genomen.
Wat er komt
mÊnBBÊÊken' AI sne* bleek
t' p^Sl natuurlijk dat Cul-
JBgqfa- -m 'uur en Jongeren
JBiÉi toch niet de beste
„Vrijplaats"
Participatie
Em spectaculair 'karwei, de
overplaatsing van een monument,
is nu in volle gang. In Rotterdam,
aan de Schiekade wordt voorzichtig
het hoofdgebouw van „Kuyl's Funda
tie", een der weinige nog in takt zijn
de hofjes, gedemonteerd. Straks
krijgt het elders een nieuwe plaats.
BOTTER DAMMER
2ATERDAG 9 NOVEMBER 7968
S De jongeren met inmiddels
I Frans Brakkee als voorzitter
i besloten zich helemaal te gooien op
f het facet „volksfeest", dat in het pro-
ij gramma voor de bevrijding nog geen
eigen gezicht had gekregen,
I Al pratend wat men nu voor de
f gewone Rotterdammers zou kunnen
j doen groeide het idee van de speel-
j pleinen, de „vrijplaatsen". In de
f eerste informatieve gesprekken on-
1 dermeer met enkele Rotterdamse wet-
I houders werd er al snel op aange-
j drongen voor deze speelpleinen de
Afrikaanderwijk en Pijnackerbuurt
te kiezen.
Voor Brakkee is wat nu op het
Afri'kaander- en Pijnackerplein lukt
eigenlijk nog maar een begin, in ze-
I kere zin ook een experiment, „Op het
punt van openbare voorzieningen
staat Rotterdam nu nog maar in de
I kinderschoenen. Ailes wat tot nu toe
I is gerealiseerd is eigenlijk voor klei-
1 ne kinderen bedoeld: klimrekken en
I zandbakken.
Nu is het idee geboren en dat is
echt uniek in heel Europa om
werkelijk in een plan een hele buurt
bepaalde hulpmiddelen te geven,
waar die buurt bovendien nog zelf de
baas over is ook. Door zo'n Afrikaan-
derplein tot een vrijplaats te maken
iE Hallaas» rond 1900 op een win
terse dag: er ligt sneeuw. Het is
een kijkje vanaf de Viersprong.
krijgt dat plein er als het ware een
dimensie bij.
Hoe het nu in de praktijk allemaal
worden gaat, dat weet geen mens. De
buurtbewoners moeten het doen. Van
hen hangt het af of die vrijheid ai-
leen benut wordt door beroepsfri-
tesverkopers, die op het plein geen
vergunning meer nodig hebben (zo
lang zij er maar geen tenten neerzet
ten) of dat er werkelijk een vrije
creatieve sfeer op het plein komt".
F. J. V.D. H.
WEKELIJKS 5e jaargang nr 37
Teksten van Frans v.d. Heijden, Bram
Oosterwijk, Kees Comelisse Foto's
van Ary Groeneveld, Henk Hartog,
AIS P-foto Onder redaktie van Kees
Cornelisse.
De boekjes komèrt uit bij de Euro
pese Bibliotheek in Zaltbommél (prijs
ƒ16,90); de drie die nog komen han
delen over Rotterdam-Zuid
Overschie - Hillegersberg - Schie-
broek Delfshaven en Rotter
dam-Centrum. De tekst bij het Kra
lingse boek is .van gemeente-archiva
ris drs. R. A. D. Renting. De ansich
ten komen merendeels uit het Ge
meente-Archief.'
De heer Renting schrijft dat Kra
lingen een wandelend dorp is ge
weest, dat zich binnen de grenzen
van de gemeente volledig heeft ver
plaatst. Er is heel veel veranderd,
maar Kralingen is niettemin een ei
gen gemeenschap gebleven, sedert
1895 binnen de gemeente Rotterdam.
Het gezegde „Zo oud als de weg
van Kralingen" duidt aan dat de
historie ver teruggaat, Hoe oud die'
weg is, weet echter niemand. Mis
schien heeft er een Romeinse heir-
weg gelopen via Hoflaan en Oudedijk
naar de legerplaats Voorburg. In de
13e eeuw lag er het slot Honingen,
dat door een dam (Hoflaan) met de
Oudedij'k was verbonden. Het slot
werd bewoond door de Heren van
Cralinghen.
Na de verwoesting in 1572 diende
het slot als kerker; in 1672 werd de
ruïne gesloopt. Vier jaar daarvoor
werd de ambachtsheerlijkheid Kra
lingen verkocht aan. de stad Rotter
dam. Daarbijwas ook het halve
recht op het Kralingse veer begre
pen; de andere helft was van de
Heer van IJsselmonde.
vaak in de Nationale Speelweek (de
gaan. Dat is de gedachtenwereld, die
achter die „vrijplaatsen" schuil
gaat".
Voor een goed begrip van wat
Frans Brakkee bedoelt met ge
reedschap zij nog even verduidelijkt
wat er nu precies op het Afrikaan-
derplein moet komen.
Om te beginnen dus een opgehoogd
speelplein, waar men kan
rolschaatsen, voetballen en derge
lijke, een meter zestig boven straat
niveau met aflopende zitstoepen,
onder meer uitzienop de Pretoria-
laan en de Paul Kruger-straat waar
de weekmarkten gehouden worden.'
Het Speelplein loopt uit op een ge
prefabriceerd half opengewerkt ge
bouw, waar binnensporten bedreven
kunnen worden (voor wie maar wil
uiteraard), waar man kan exposeren
en waar men in een
ffilHHUHH zogenaamde theater-
Y ifViS 11 *""1 toneelspe-
A len, musiceren, elfde
HBMiHBS!!I vorige week za-
terdag zijn deuren)
zijn besproken,
•,v Hl De organisatoren
I BHB en medewerkers van
de Speelweek zijn
trouwens voor een
deel terug te vinden
in de werkgroep
"(Ti 'i „Participatie Bevol-
■Hta fWM king", die onder aus-
-A piciën van het comité
|PmJg||!|r ;S»ïvj „Rotterdam Commu-
gpiSpSsi^ nucatie '70" grote
vrijheden heeft ge-
kregen haar plannen
De werkgroep „Par-
BiiiiliSiSfellili ticipatie Bevolking"
is 'trouwens Pas rond
het plan voor de plei-
jHHgHjÉHli' nen ontstaan. Aan-
v rAyjBPSgtJ vankei ijk was er een
'C S|fH SroeP „Jongeren en
Cultuur", die plan-
'j®,"1 nen voor het bevrij-
<1 I 1 dingsfeest moest ma-
SyScVlfcombinatie was,
waarop de „jonge-
SiMIffSrSa ren" binnen het
H feestkader voor zich
ÖöflBBSwSBSS zelf begonnen.
te komen spelen, reusachtig. Er is
gezorgd, dat er accommodatie is, er is
zelfs gezorgd dat het half open cen
trale speelgebouw op het plein ver 7
warmd is om zo te garanderen dat
het toch tenminste acht maanden van
het jaar te gebruiken is.
Zo kun je eigenlijk doorgaan. Wie
er zijn tekeningen wil ophangen, wie
er zijn ijzerplastiëken wil neerzetten,
wie voor mijn part op zo'n plein zijn
Over de kosten van het „pleinen
plan" een miijoenenzaak werd
helemaal niet gerept, te meer niet
omdat de goede lezers uit de raads
stukken wel begrepen hadden dat die
miljoenen niet van de vijf miljoen
voor het feest worden afgetrokken,
maar voor rekening van gemeente
werken komen, die de pleinen al lang
had moeten opknappen.
Op die manier werd dan ook niet
volledig recht gedaan aan een idee,
waarvan bekend is dat sommige wet
houders er wild enthousiast over
waren, waarover, een wethouder zelfs
gezegd zou hebben: „hadden we in
Rotterdam nog meer van dergelijke
pleinen kunnen maken dan had de
rest voor mij niet meer gehoeven" en
waarmee in ieder geval zo goed mo
gelijk recht is gedaan aan een zeer
oud Idee voor de hele viering van de
zilveren bevrijding: iets op touw zet
ten waar de Rotterdammers ook na
1970 nog veel plezier van beleven.
Voor voorzitter Frans Brakkee van
de commissie „Participatie Bevol
king", die het speeipleinenplan
gestalte heeft gegeven, was de
raadsvergadering in zoverre een te
genvaller, dat hij tenminste wei enig
tegenspel had verwacht voor een
plan, dat beslist meer inhoudt dan
het aanleggen van pleinen alleen.
Het bijzondere van de speelpleinen
is namelijk niet alleen dat zij tot de
weinige zeer concrete zaken behoren,
die Rotterdam inderdaad aan het he
te leest overhoudt, maar vooral dat
Ir. het hele pleinenplan iets is neer
gelegd van de vrijheid die gevierd
wordt.
Trans Brakkee zegt: „Het Is na
tuurlijk leuk om de bevrijding te
vieren, maar dan moet je de mensen
ook een stuk vrijheid geven. Ik weet
niet meer precies wie binnen onze
commissie, die het hele plan heeft
voorbereid, het woord „vrijplaats"
heeft gebruikt, maar dat is wel ide-
53-i. Alles wat wij met die pleinen
willen is de mensen in een bepaalde
huurt het gereedschap geven om ver
te te doen en laten wat ze willen als
ujzich maar uitleven,
■n principe moet op die pleinen
alles mogelijk zijn. Wil iemand er
pet een orgel komen staan, best. Wil
iemand er tekenen, prachtig. Zijn er
®ensen, die toneel willen spelen of
eea toneelgroep willen uitnodigen om
CEDERT 26 oktober is in bet Rotter-
-damse Gemeente-Archief een interes
sante expositie te zien: „Dubbelfoto's
van Rotterdamse stadsdelen". Men kan er
genieten van prenten uit Kralingen, Hil
legersberg, Overschie, Delfshaven bet
Westen en het zuidelijk stadsdeel uit de
periode 1870 tot 1940,
Naast al die oude foto's hangen nieu
we, zeer actuele platen. Die tonen name
lijk dezelfde plaatsen als de oude, maar
dan in deze tijd. Aanleiding tot deze
tentoonstelling was het verschijnen van
vier boekjes over deze wijken, waarvan
het eerste „Kraïingen in oude ansichten"
op deze pagina wordt besproken.
Een selektie uit a! die prentbriefkaar
ten werd gekozen. Omdat de te treffen
vergelijkingen interessant zijn en de ver
anderingen in het stadsbeeld duizeling
wekkend geven wij hierbij twee plaatjes
uit de tientallen „Dijkzigt" of „het land
van Hoboken" in de vorige eeuw en
datzelfde deel van de stad in deze 'tijd.
Het welhaast arcadisohe landgoedtafe
reel is omgewenteld in een markante
stadsbebouwing. Unilever's hoofdkantoor
verrees er, het Alloy'- en Energiehallen-
complex (inmiddels al weer bijna weg,
het ziekenhuis Dijkzigt, museum Boy
mans, het Erasmiaans. En als grootste
blikvanger steekt het laboratoriumcom
plex van de Medische Faculteit zijn kop
11(1 meter in de lucht.
(T/m 1 december te zien: werkdagen
1017, zondagen 1117 uur, toegang
0,25, Malhenesserlaan 315.)
Het oudé dorp Kralingen is al een
eeuw verdwenen. Het lag ver achter
de dijk, op de plaats waar nu de
begraafplaats Oud-Kralingen is te
vinden. Daar, langs de Veenweg (in
rechte lijn vanaf de begraafplaats
naar de noordoostpunt van de Kra
lingse Plas) stonden kerk, rechthuis,
armhuis, school en rooms-katholieke
kerk. Door de vervening van het ge
bied kwam het dorp tenslotte op zo'n'
smalle landstrook tussen veenplassen
te liggen, dat er voor de mensen zo
goed als geen middel van bestaan
overbleef.
Na de droogmaking van de plassen
rond 1870 (waardoor de Prins
A'exanderpolder ontstond), werd de
.enweg afgegraven. Nu ligt er een
g" -ednieuwe stadswijk-
In de 18e eeuw ontwikkelde zich
rondom het drukke verkeerspunt De
Viersprong (Oudedijk, 's-Gravenweg,
Hoflaan, Kortekade) een nieuw, wel
varender Kralingen. Een. dorp dat
bestond deels uit buitenhuizen en
„trotsche lusthoven met salons, koe
pels, plantagiën en menageriën" en
deels uit industriële vestigingen.
Hiertoe behoorden o.m. de katoen-
drukkerij Non Plus Ultra aan de
's Gravenweg, die in 1870 naar de
Oostzeedijk werd verplaatst, de
glasblazerij van J. F. Hoffmann en
Zoonen aan de Honingerdijk
(1748-1899), houtzaagmolens langs de
Hoge Zeeedijk en snuifmolens aan de
Kortekade. Langs de lanen tussen
Oudedijk en Oostzeedijk vestigden
zich warmoezeniers. In de nieuwe
dorpskom verrezen raadhuis, kerk en
school.
De meeste buitenplaatsen vielen
van 1880 tot 1900 ten offer aan een
toenemende verstedelijking, vooral
na de annexatie in 1895. Aan de
Oostzeedijk lagen o.m. het Lusthof en
Struisenburg, aan de Honingerdijk
Woudestein, aan de Nesserdijk Ro
zenhof, aan de Oudedijk Jerusalem,
Jericho, Rozenburg en Vredehof. Ze
zijn verkaveld en alleen straatnamen
herinneren er nog aan.
In de plaats kwamen naargeestige
woonwijken, noodzakelijk voor een
sterk groeiende Rotterdamse bevol
king. Westelijk Kralingen werd snel
een verpauperde stadswijk. In het
oosten liggen alleen nog Buitenzorg's
Gravenhof en Trompenburg als
restanten van een 18e eeuwse woon-
cultuur. Honingen en Rozenburg zijn
wandel- en villaparken. De aanleg
van het Kralingse Bos snoepte het
laatste stukje Oud-Kralingen op. Er
kwam echter groen voor in de plaats.
Drs. Renting heeft in het boek
twee Kralingens gereconstrueerd: het
groene van voor 1900 met zijn bui
tens en zijn landelijk karakter ron
dom de plas en het grauwe Kralingen
dat in deze eeuw werd gebouwd en
tijdens het bombardement voor een
deel werd verwoest.
Veel van wat de ansichten tonen, is
verdwenen. Ook van de mensen die
uitliepen als de fotograaf kwam, le
ven er stellig niet veel meer. Het is
een voorbije periode die in dit boek
weer even tot leven komt. En herin
nering aan „grootvaders tijd".
'KANS Brakkee, die in bijgaand
verhaal vertelt over de plannen
met twee Rotterdamse pleinen.
bruiloft wil vieren, kan vrij zijn gang
dansen, zingen, mime-spelen enzo
voorts.
Aan een kant praktisch over de
heie lengte wordt een groenstrook
aangelegd met daarin opgenomen een
speelvijver. Aan deze groenstrook
grenst weer een speelbaan, vooral
voor de lagere schooljeugd die hier
forten en hutten kan bouwen, ja in
feite kan uitspoken waar zij maar zin
in heeft.
Voor het Pijnackerplein bestaat in
principe een dergelijk plan. Alleen
kan nog niet definitief gezegd wor
den hoe dit plein er uit komt te zien
omdat de opstellen van het pleinen
plan nog niet met de bewoners heb
ben gesproken.
„Kijk", zegt Frans Brakkee", het
gaat- bij een zaak als een hele buurt
een stuk eigen vrijheid geven niet
aan om de mensen de inrichting van
hun eigen speelplein op te dringen.
Dat is in de Afrikaanderbuurt niet
gebeurd en dat zal ook in de Pijnac
kerbuurt niet gebeuren.
Op het Pijnackerpiein staat bij
voorbeeld een muziektent. Wij kun
nen nu wel vinden, dat dat ding weg
moet, maar misschien vinden de
mensen daar die tent nu juist gewel
dig en zal het er om gaan hem een
goede plaats in de opzet van een
nieuw plein te geven".
Voor Frans Brakkee en de groep,
die het pleinenplan hebben opgesteld,
past het hele idee voor vrije speel
plaatsen in de principes, die ai zo
De reden van deze zeldzame opera
tie is een ruilovereenkomst. Het
naastgelegen St. Franciscus Gasthuis
wil graag dit terrein voor uitbreiding
benutten. Aan de beheerders van
„Kuyl's Fundatie" werd het terrein
aan de 's-Gravenweg geboden, dat
vrijkwam na sloop van het tehuis
„Vredeoord",
Bijgaande plaat laat zien wat er in
het gebouw gebeurt: Het interieur is
al verwijderd, hier, in de regentenka
mer is het plafond in delen gezaagd
om op te slaan voor straks. Beeld
houwwerk en andere kostbare orna
menten zijn ook al veilig onderge
bracht. Vervolgens wordt het gebouw
steen voor steen 'gesloopt.
De totale overplaatsing van dit uit
1814 daterende pand zal zeker ander
half tot twee jaar duren. Aan de
's-Gravenweg komt het fraai te staan
onder de gehandhaafde bomen, een
eindje van de straat af. De hofjeswo
ningen, achter het hoofdgebouw
om een fraaie tuin worden afge
broken. Op het nieuwe terrein bouwt
men 17 nieuwe woningen.
Het geheel krijgt ook daar weer
het karakter van een hofje. Maar het
zal veel moderner zijn en voorzien
van meer gemakken dan de be
woonsters nu kennen. Met de over
plaatsing houdt zich het Delftse aan
nemersbedrijf Huurman bezig.
KC