1 Stedenbouwer,
j huizenbouwer
Veelzijdig genie:
pionier of
voltooier?
di
Zender in Biak zweeg
dag lang over 'Neutron
door
R. BLIJSTRA
Duitsers laten
machinist vrij
In Indonesië
1000 doden
door A-griep
Gidsen vinden
slachtoffers
Schip weer los
uit pakijs
m
GOED DRUKWERK
MINISTER GEEFT TOE:
mm
Sadroedden gehuwd
met mannequen
HET VRIJE VOLK DINSDAG 27 AUGUSTUS 1957
PAGINA 6
Aan liet werk van le Corbusier, naast Frank Llovd
Wright de meest boeiende figuur in de heden
daagse architectuur, is in deze zomermaanden (tot 31
augustus) een tentoonstelling te Ziirich gewijd.
ZIJN GROTE KANS
NIEUWE VORMENTAAL
KAPEL TE ROyCHAMP, uerk i an een architect of tan ecu beeld homier?
STAD ALS PARK
t
NAVOLGING MOGELIJK?
VERSCHILLENDE GEAARDHEID
DUALISTISCH WEZEN
Zo wordt het moeilijk deze
WIJZIGINGEN
MUSEUM VAN TOKIO,
lustig tan vorm, zoals de
gehele Japanse architec
tuur soms van een geraf
fineerde eenvoud is.
Zij bevat een vrijwel volledig overzicht van zijn oeuvre in
maquettes, tekeningen, foto's, schilde.Ijen. wandkleden en
beeldhouwwerk.
Indien men de bouwmeester niet van zijn uitgevoerde gebouwen en van
zun op gezette tijden verschijnende uitvoerige geschriften kent, dan kan
men zich hier een juist beeld van zijn veelzijdigheid en produktiviteit vor
men. Want le Corbusier is buitengewoon veelzijdig en buitengewoon pro-
duktief, al is een groot dee! van zijn plannen met tot uitvoering gekomen
Immers eerst In de laatste jaren, eigenlijk m de jaren na de tweede
wereldoorlog, heeft men ach ervan kunnen vergewissen, in hoeverre de nu
70-jange architect, de tekenaar en theoreticus wel te verstaan een In alle
delen knap bouwmeester blijkt te zijn
Le Corbusier heeft m zekere zin met Frank Lloyd Wright het lot gedeeld
van een piomer: hoewel hij m 1935 benoemd werd tot doctor honoris causa
van de universiteit te Zünch. bleef zijn uitgevoerd werk beperkt tot een
aantal villa's, het Zwitserse huis in de Cite Universitaire te Parijs, een
paar tentoonstellingspaviljoens en het blok 'Clarte' te Genève.
LE CORBUSIER KAN ALLES,
ZÜRICH BEWIJST HET
Ook van 1935 tot 1949 vloeiden de opdrachten slechts schaars, totdat hij
zyn grote kans kreeg en hiervan dan ook onmiddellijk gebruik maakte door
aan te tonen dat zijn ontwerpen, ook als z uitgevoerd werden, de bouwstijl
voor deze tijd mee helpen bepalen: Marseille, Chandigarh, Konchamp, en
later Nantes-Këzé, Means, Berlijn, La Tourelle, Tokio; op het woord en
de tekening volgde de daad.
En op de daad de discussie. Want elke arbeid van ie Corbusier is een
mijlpaal in de geschiedenis van de architectuur, waarbij men zich afvraagt
of deze bepalend zal zijn voor de bouwstijl van de volgende generaties.
Het genie laat zich ruwweg in twee types onderscheiden: staat het aan
het eindpunt van een zekere ontwikkeling, dan vormt het werk, hoe hoog
ook te waarderen, de reeks uitingen van een individueel fenomeen: staat
het echter aan het beginpunt dan is de invloed welke het zal uit gaan
oefenen van onberekenbare reikwijdte.
In wezen doet dit aan het verschijnsel van het genie weinig toe of af,
maar de resultaten zijn verschillend m uitwerking: terwijl men m het
eerste geval de volmaaktheid bewondert, bouwt men in het tweede geval
op de gegevens voort.
Hoewel smvere voorbeelden in dit geval moeilijk zijn aan te wijzen, zou
men Rafael, Alfred Neumann, Rembrandt, Sofokles als emdpuntgemeen.
voltooiers, kunnen beschouwen, terwijl kunstenaars als Caravaggio
Palladio, Alberts, Borrommi, Berlage, 'begmpuntgemeen', pioniers zijn,
die door hun werk de weg wijz-n naar een verdere ontwikkeling
Het kenmerk van zulk een 'beginpuntgenie' is m de eerste plaats, dat
zijn vondsten een nieuwe vormentaal voorbereiden Deze indeling, hoe
theoretisch en zelfs voor een deel willekeurig ze ook moge zijn, omdat m
elke kunstenaar zowel een voltooier als een pionier steekt, geeft ons noch
tans een verklaring van de omstandigheid, waarom het werk van sommige
grote kunstenaars zo fel omstreden en zelfs miskend wordt. De inzet van
zulk een discussie is dan niet in de eerste plaats de kwaliteit van het werk
doch de geest van het werk der komende generaties
In het geval van le Corbusier is het duidelijk, dat Iedereen zich afvraagt
is dit de waarlijk, grootse arbeid van een individu, dat zich slechts op straffe
van epigonisme tot navolging leent of zal de nieuwe bouwkunst gebaseerd
zijn op de arbeid van deze pionier?
Zonder twijfel Is ook vroeger ten opzichte van Rembrandt of Borrominl,
Rafael of Caravaggio, Palladio of Neumann, van wie men toen nog niet
wist of zij 'voltooiers' dan wel "pioniers" zouden blijken te zun, deze vraag
gesteld. Soms was zij gemakkelijk te beantwoorden, dikwijls echter heeft
het geruime tijd geduurd alvorens men hieromtrent een beslissing heeft
kunnen nemen.
Bij le Corbusier zal het naar wij vermoeden ook nog wel een tijdje duren
omdat, en hierin ligt de moeilijkheid, het genie nu eenmaal niet onder
een hoedje te vangen, is
eer. kleuterschool op het dak her
bei gt
Maar de woningen zijn nog steeds
te smal. De kmdei slaapkamers te
klein, de zonwering te hoog, de Inde
ling jn twee lagen onpraktisch, de
bmnengang (rue mtërieure) waar all?
woningen op uitkomen, somber, het
geheel ongeschikt voor gezinnen met
kinneren.
De piomer heeft hier dus zun
vormgeving, zun resultaat, dienst
baar gemaakt aan zijn beginselen
i
Wel stelt hij gaarne deze stad, die
een park geworden is, tegenover een
eindeloze zee van eengeztashuizen,
maar hierdoor verdraait hu de feiten
Niemand zal nog een stad. van een-
gezmshuizen verdedigen, doch tussen
deze en de hoge woongebouwen hgt
immers het principe van de gemengde
bebouwing, zo gevarieerd mogelijk
toegepast en waarin leder het zijne
kan vinden, terwijl de ruimtewerking
in zo'n wijk ook voor de bezoeker (en
de bewoner Is aitud de meest fre
quente bezoeker van zijn eigen wiik)
bevredigend zal zijn.
Waar le Corbusier in zun eerste
stedebouwkundige plannen en ook in
zijn hoge woongebouwen geheel en al
pionier is, behept met de starheid
aan zulk een personage eigen, blijken
zun ontwerpen voor de centra voor
St. Dié (met uitgeverd) en Chandi
garh, het nieuwe regeringscentrum
voor India, veel gemakkelijker te
aanvaarden.
Het merkwaardige verschijnsel doet
zich voor, dat de bewmeester, die
het steedsjfm er de men ichjke schaal
In zjjn woongebouwen i i*eft, deie of
te klein of te groot nee; it (de kleine
woningen in de enorme gebouwen 1,
terwijl hü bij een 'abstracter" en ook
gevarieerder opgave als een stads
centrum door de vrijheid van het ge
stelde probleem de beginselvastheid
beeft overwonnen.
Daar waar de beginselvastheid van
de pionier verdwijnt en de schep
pingskracht van de kunstenaar tame
lijk vrij (tamelijk vrij, omdat de ar
chitectuur nu eenmaal een gebon
den kunst blijft) tot uiting komt, zien
wij le Corbusier ineens als een vol
tooier. En daar duikt dan ook de
vraag op: kan dit werk voortgezet,
nagevolgd worden'
Vormen zijn clubhuis voor de spin
nerij-eigenaars te Ahmedabad, zun
villa Shoöhan, zijn gouverneurspaleis
te Chandigarh, waarbij de ruimte-
lu'ke waarden, de wijze waarop kleur,
vlak, lijn en inhoud, samenspelen,
niet reeds een eindpunt?
Gaat zijn kapel te Ronchamp reeds
niet te ver, zodat men eerder van
een ruimteluk "beeldhouwwerk dan
van een gebouw moet spreken? Zpn
üe dakterrassen waar hu zo verzot
op is geen abstracte plastieken?
Het museum, dat hij voor Tokio
heeft ontworpen is rustiger van
vorm, zoals de gehele Japanse archi
tectuur soms van een geraffineerde
eenvoud is, waar hu zich dan blijs^;
Afgezien immers van de 'histoiische positie' van het genie aan het begin- !\iet uitgeioeid project ian een naar flatsebouu en in Straatsburg in de trant tan Mar- baar bij aanpast. Deze geraffineerde)
punt of het eindpunt van een ontwikkeling, helpt het dit begin- of eind- eenvoud streeft de gehele beschaving
Vktitvi' im w ain AYitnfdrb rtl i n/y 7 a v\ V t« a 4- Ja aaa At, J Ia aU A —A A A—C rt F I I a j yi f /l i— rC /I Ay A yi 11 yy J.J LJ_J 1
punt van deze ontwikkeling zelf bepalen: heeft het de geaardheid van een
pionier, dan zal het zich als zodanig ontwikkelen, heeft het de geaaidheid
van een voltooier, dan zal ook zelfs indien de hjd om ontwikkeling vraagt
het werk In hoge mate het stempel van zun persoonlijkheid dragen.
seille, Nantes-Rézéenz.
voer de zoveelste maal te constateien dat hij een groot man Is en ook de tonische en stedebouwkundige arbeid.
Nu lijkt het my, dat fit r.omer als persoonlijkheid meer de aard heeft
van een man aan wie een zekere rechtzinnigheid met vreemd is, een
vechter dol op het experiment, consciëntieus en. consequent, zelfs lichteluk
pedant en vasthoudend aan zijn principes, een mens ook die gaarne ge
tuigt.
De voltooier is soepeler, zij het bepaald niet een zwakke figuur, die echter,
beschikkend over een rijke fantasie en een giote technische vaardigheid de
door hem gekozen weg bewandelt zonder zich te storen aan hetgeen voor
hem geweest is, omdat hu dit reeds geheel tot een deel van zich zelf
gemaakt heeft, of aan hetgeen zal komen, omdat hij aan zich zelf genoeg
heeft.
De pionier is daarbg de vertegenwoordiger van d« open vorn» van leven,
de voltooier de vertegenwoordiger van de gesloten vorm. de pionier heeft
iets wetenschappelijks, de voltooier is het type van de kunstenaar.
Dit lange betoog was nodig om duidelijk te maken, waarom een man als
le Corbusier zo moeilijk 'geplaatst' kan worden- hij leeft m een tijd die
waaidebepalmg, hoe groot hij is, lijkt een futile bezigheid, maar wel is
iedereen, en niet alleen zijn collega's, benieuwd of hu nu weikeluk een
wegbereider is, een voorloper voor een nieuwe bouwkunst.
Wij leggen de nadruk op zijn werkzaamheid m de bouwkunst, omdat de
schilder en beeldhouwer le Corbusier weliswaar een zeker talem, vertoont,
doch een talent dat bepaald met uitgaat boven dat van een goede tweede
rangs figuur, die veel geleerd heeft van Leger en Braque, Picasso en de
surrealisten, die aanvaardbaar werk heeft geschapen, maar met aan de top
staat
Zijn arbeid op het gebied van de beeldende kunst is slechts belangwek
kend, omdat hjj daarnaast een groot bouwmeester is en een belangwekkend
stedebouwer.
Het zou voor een uitvoerige studie wellicht interessant zijn na te gaan,
in hoeverre hier zijn talen*' als beeldende kunstenaar invloed heeft gehad
op zijn gaven als architect, doch hiervoor zou een diepgaande analyse
noodzakelijk zijn.
In beide komt veer de tweeslach
tigheid of Hweezijdigheid van zijn
wezen tot uiting In. zijn befaamde
'Plan Voism de Paris', waarin het
centrum van Parijs wordt veranderd
m een park, bezet met wolkenkrab
bers, kunnen wij immers zijn poging
om rij- en voetgangersverkeer te
sol eiden, waarderen, doch vegen zijn
opvatting, dat de gehele mensheid
maar m hoge woongebouwen moet
gaan wonen, past een ernstig verzet.
Afgezien van het feit, dat ook de
volwassen mens een zeker contact
met. de aarde van node heeft, is zulk
een oplossing onaanvaardbaar voor
kindei en. De moderne stedebouw
heeft het aantal woningen m hoge
woongebouwen beperkt tot een per-
van dit tijdperk na: de machine aan
vaarden, maar er niet de dupe van
worden,
Le Corbusier heeft de gehele ont
wikkeling van de laatste vijftig jaar
in zich opgenomen: de abstracte
schilderkunst en de nieuwe moge' u
heid in de constructie: de verat,
de sociale eisen In het openv
en in het gezinsleven; de het chao
tische benaderende vrije vormgeving
en de wil zich ondergeschikt te ma
ken aan de constructie Le Corbusier
kan alles
Hu is zowel een lokkend als een
afschrikwekkend vooi beeld, ui die
zin. dat zijn werk tot navolging
lokt, maar het afschrikwekkend
gevaar van imitatie met zich mee
brengt.
=jrnai_ centage dat ter beneden de tien ligt razend knappe bouwmeester
Wel Is deze veelzijdigheid ook weer een typisch symptoom van le Cor- j5 geschied op giond van het rjmdelllk m zun Üid te Dlaat-
- - - - - busiers dualistisch wezen als beeldende kunstenaar lijkt hij een voltooier dat de mens in aeze 'woonma- 1
nog steeds om pioniers vraagt, omdat de zich steeds vernieuwende middelen te zijn, als architect en stedebouwkundige een baanbreker. Het is echter chines' een al te geïsoleerd leven gaat Sen, met als verschijnsel want
m de bouwkunst een zich steeds vernieuwende vorm eisen, en zeker: hij is de vraag, op welke wyzo hij de beeldende kunst 'gebruikt' leiden. dat hij eenftsruur V3,n Strofe be-
een pionier: zijn 'modular' het schema gebouwd pp de menselijke maat, Men zou immers kunnen zeggen, dat hij de behoefte heeft zich langs Dez& isolatie wordt reeds door het rJj„„7
zijn pilot is r de vrijstaande steun, zun plan libre in tegenstelling met bet deze weg te uiten, ten emde op architectonisch gebied des te beter te kun- intens gëbuik van telefoon, auto en teKenis IS, staat vast, Oiaar Wel
huls 'als een doos* zijn principe dat een gebouw geen duidelijke voor- of nen experimenteren, maar men kan deze activiteit ook als 'aanloop' tot televisie bevorderd, waardoor samen- alS 'element' in Onze Zich Snel
achterkant behoeft te hebben, zun. voorliefde voo.r de daktuin, het zun alle het experiment in de ruunte beschouwen komst en samenspiaak zeldzame ge-
beginselen waar deze en een volgende generatie op voort kunnen bouwen. in het eerste geval dus een methode om tot rust te komen, In het beurtenissen worden en moet door ontWlKKeienae DeSCtiaVing,
In de vormgeving echter is le Corbusier een individualist, wiens vorm- tweede om juist tot een staat van opwinding te geiaken. Het zóu in dit 2nze stedebouw niet in de hand wor-
gevmg zo persoonluk is, dat deze zich niet tot navolging, hoogstens tot yerband interessant zijn te weten m welk stadium van zun scheppingsdrift gewerkt.
epigonisme leent ic Corbusier schildert dan wel gebouwen ontwerpt Vermoedelijk weet hij De voor cie pionier zo typische
het zelf niet eu is hiei spiake van een ietwat mysterieuze of althans voortvarendheid, die soms overgaat
In dit opzicht lijkt le Corbusier wat op Picasso, die zonder twijfel aan- moeilijk te bepalen wisselwerking m overdnjving van op zich zelf ver-
Mding Leeft gegeven tot vernieuwing m de schilderkunst, maar die teiens Indien wij nu zun aifaeid als beeldende kunstenaar buiten beschouwing dedigbare beginselen is zeer duidelijk
zo veelzijdig is. dat hij bijna alle nieuwe mogelijkheden heeft uitgeput en laten, aangezien wii er toch met veel meer in kunnen zien dan een stimu- In dit plan van 1925 dat ook door zus
dus zowel pionier als voltooier genoemd kan worden lans of een verdovingsmiddel of een andere geestelijke 'medicun' dan rechtzinnige vormgeving, zun gebrek
Bu de beooidehng van het weik van le Corbusiei heeft het weinig zin houdt le Corbusier ons dus voornamelijk m spanning door zijn"architec- aan soepelheid en. variabiliteit iets
stars heeft
Franz Duschak, de 24-jarlge
Schmveldse dragline-machinist, die
de vorige week dinsdagavond gewond
werd door een jiistoolschot van de
Duitse douanier Loseh is maandag
middag uit het ziekenhuis te Bar-
renberg in Duitsland ontslagen.
Maandagavond laat is hij thuis bu
zijn vader aangekomen Hu deelde
mede, dat hu nog gedurende 3 b uur
door de Duitse politie is ondemaagd.
De behandelende geneesheer van
het ziekenhuis in. Baidenberg had
Duschak een brief meegegeven voor
de aits in Schmveld. Burgemeester
Adams van Schmveld is Duschak
vanmoigen thuis gaan ophalen en
heeft hem naar dl. Breukers m
Schmveld gebracht. Veimoedehjk ,s
de kogel nog met uit de kaak vei-
wijderd.
Naar aanleiding van het uitblijven
van officiële reacties in zake het
giensmcident te Schmveld deelde
mi Rosmgh, substituut-officier van
Justitie te Maastricht ons mede, dat
het politie-onderzoek ut Duitsland
nog geruime tijd zal duren Het is
daar nu m handen van de autoritei
ten van Land Nordrhein Westfalen.
Daarna komt het gerechtelijk onder
zoek op bonasniveau, waarna de
velschillende ministeries worden in
geschakeld Zowel Bonn als Den
Haag zullen dus moeten wachten op
alle gegevens van het onderzoek,
waarbu verschillende instanties be
ta okken zijn.
DJAKARTA (ANP). Van april tot
half augustus zijn duizend Indone
siërs overleden aan Aziatische griep,
zo heeft het Indonesische Ministerie
voor Gezondheidszorg meegedeeld. Er
zijn in deze periode anderhalf mil
joen gevallen geconstateerd.
De ziekte maakt nog steeds slacht
offers m het district Tapanoeh in
Noord-Sumatra en op de kleine
Soenda-ellanden. In Tapanoeli zijn
op het ogenblik nog 6 000 gevallen
van Aziatische griep en op Lombok
16.000.
CANAZEI, Italië (AP). Italiaanse
berggidsen hebben gisteren de lijken
geborgen van twee Duitse bergbe
klimmers, die een week geleden door
sneeuwstormen waren overvallen op
de helling van de Marmoladetop in
de Dolomieten.
De lichamen der beide Duitsers,
jongemannen van. 19 en 21 jaar, be
vonden zich op een smalte richel
langs een bergwand. Zij moesten
langs een staalkabel omlaag worden
gebracht
Uit Kandersteg in Zwitserland
wordt gemeld, dat gidsen het stoffe
lijk overschot hebben gevonden van
twee Zwitserse alpinisten, die zondag
bij een val op de 3934 meter hoge
Bietschorn zijn omgekomen. Zij zul
len naar beneden worden gebracht
door een licht vliegtuig, dat zal lan
den op de Raemi-gletscher.
OSLO (Reuter) Het 292 ton me
tende Noorse setup „Polarbjorn" dat
enkele dagen heeft vastgezeten in.
het pakus ten oosten van Groenland,
is gistei avond plotseling weer in vrij
water gekomen. Het lek m de romp
schunt mee te vallen en de toestand
is op het ogenblik met meer gevaar-
luk. De bemanning van 20 man die
tevoren op het us had moeten kam
pei en, is weer aan boord.
Gisteren had het schip reddingbo
ten, levensmiddelen en andere voor
iaden op het ijs opgeslagen en een
Deens vliegtuig had tenten en slaap
zakken afgeworpen, zodat de beman
ning en de vier passagiers het er le
vend zouden afbrengen, als het sclup
definitief verlaten moest worden
De „Polarbjorn" was onderweg
naar het metereologische station
Myggbukta op Groenland met voor
iaden en peisoneel voor aflossing van
de wacht op het station
WASHINGTON (AP). In Wash
ington doen berichten de ronde over
een bezoek van vice-president Nixon
aan West-Europa. Het bezoek, waar
voor verscheidene regeringen grote
belangstelling koesteren, zou in het
najaar komen
Deze starheid, het tegen alle zeker
heid optornen van een gefixeerde
zienswijze, uit zich eveneens in de be
faamde woongebouwen van Marseille
(1945/1959) en Nantes-Réze (1952/
1957), waarvan nog tien aantal in
Vïeaux en Bricy-en-Torêt gebouwd
•uilen worden,
In Nantes-Rezé zun enkele belang-
ïjke wijzigingen ten opzichte van het
jebouw m Marseille aangebracht Zo
is de winkelgalerij van Marseille,
waar de huisvrouw niet gaarne kocht,,
verdwenen, evenals het postkantoor,
het lesfcaurant, het hotel met verga-'
derzalen.
Uit de TTnité d'habitation' die m
alles voorziet, doch die de bewoners
dan ook isoleert, Is een 'normaal*
netgebouw ontstaan, dst alleen no**"
maar een krantenkiosk in de bal en
N.V. DE ARBEIDERSPERS, SLAAK 34, ROTTERDAM KAN HET U LEVEREN
De minister van Zaken Overzee heeft, m antwoord op vragen van
het Tweede-Kamerlid nu-. M. Vrolijk, toegegeven, dat de bevolking
van Nieuw-Guinea het nieuws over de ramp met het KLM-vliegtuig
Neutron eerder over de Australische zenders en de Wereldomroep
hééft vernomen dan via de eigen zender te Biak, de RONG.
Dit kwam, aldus de minister, door
dat men de KLM in de gelegenheid
wilde stellen de verwanten van de
slachtoffers van de ramp in te lich
ten, voordat het bericht in Nederland
hekend zou zijn.
Daarom werd het nieuws pas m de
avonduitzendmg van de RONG be
kendgemaakt 's Morgens was de
ochtenduitzendwg van de RONG om
deze reden afgelast
Wei is het nodige gedaan om de
zelfde morgen nog via het te Hollan-
dia vei schonende periodiek van het
kantoor voor voorlichting er. radio-
omroep „En hier is het nieuws" aan
het gebeurde plaatselijke bekendheid
te geven.
Niet bekend is, aldus de minister,
hoe een of meer buitenlandse radio
zenders bijzonderheden over de ramp
konden verkrijgen, die op dat mo
ment zelfs de autoriteiten te Hollam-
dia met bekend waren.
Dat door deze samenloop van om
standigheden de bevolking van
Nieuw-Guinea op de dag van de
ïamp de bijzonderheden over de
vliegramp niet eerder via de eigen
publiciteitsmedia kon vernemen, be
treurt de minister.
Het is wel juist dat twee peistele-
grammen van Nederlandse correspon
denten zjjn aangehouden. Dit is, vol
gens de minister, gebeurd omdat men
meende dat de pubkkatie met het
oog op het aangevangen onderzoek
naar de oorzaken van de ramp op
dat ogenblik ongewenst zou zijn
Ten slotte wordt meegedeeld dat
het met juist is dat m het algemeen
perstelegiammen uit Nieuw-Guinea
slechts verzonden mogen worden na
goedkeuring door de procureur-gene
raal.
GENÈVE (Reuter). De 24-jangc
prins Sadroeddin, zoon van de vo
rige Aga Khan, is dinsdagochtend m
het raadhuis van Collogne-Bellerive
aan het Meer van Genève in de echt
verbonden met de 27-jarige NU»
Dyer, een Engelse, die gehuwd is ge
weest met een Duitse miljonair.
