Beeldhouwer
Frans Ram:
Auto vol met
sigaren weg
schiedam
tv/radio
I
r
ZATERDAG 3 APRIL 1976/HET VRIJE VOLK/PAGINA 2
„Met grote stappen ben je gauw thuis.
Van onze medewerker Carl van Meerendonk
SCHIEDAM - Jan Kreuger is een Schiedammer van
de oude stempel. Hij is een man die houdt van zijn
stad. Hij bezit vrijwel alles, wat erover geschreven is.
Hoewel hij vaak kritiek heeft op de inhoud van het
geschrevene. Terecht. Want hij heeft het allemaal zelf
meegemaakt.
Werkstad
Teel geduld
Praten en breien'
v
i
Door HANS LEYTE
SCHIEDAM - „Ik vind het gewoon fijn die dingen
te maken, maar ik kan moeilijk onder woorden bren
gen waarom ik het doe. Met mijn werk kun je de
wereld zeker niet veranderen, je kunt er de wereld
wel mee verfraaien. Verder zit er geen boodschap in",
aldus de 28-jarige beeldhouwer Frans Ram over zijn
marmeren en natuurstenen plastieken die nog tot 25
april te zien zijn in het Stedelijk Museum aan de
Hoogstraat.
Naaimachines
gestolen
Kronkels 3
V
„De duigen die ik maak kun je als kunst en als grap
beschouwen
Frans Ram
Samenwerking
Zie voor radio pag. 15
DE ZADELMAKERS VAN S CHIEDAM:
'Mier is
bijna nooit
een zadel
i
gemaakt9
i
Hij werd geboren op 29 no
vember i897. Grootgebracht aart
bet Spinuuispad. kwam hij m
1910, twaaii jaren oud, m~ de
leer bij zadelmaker Steens op de
Dam. Een duobeltie per dag
verdiende hij er. Van 's morgens
zeven tot "s avonds acht uur.
Wel anderhalf uur schaften Een
boterham, of een khekje. Voor
Schiedamse begrippen waren
het korte dagen. In die tijd
maakte men in de moutwijnm-
dustrie immers wel dagen van
zestien uur. Des zondags was hij
vrij
In 1919 begonnen de sociale
verbeteringen Een kortere
werkdag Maar een baas bleef
een baas. en een knecht een
knecht „Je dorst in die dagen
niet zomaar uit je zelf van je
werk op te staan", herinnert hij
zich. „De baas moest zeggen:
"Jan. het is tijd.' Tot zolang
bleef je zitten
In 1936 nam Jan Kfeuger de
zaak over En zijn zoon Jan
kwam bij hem m de leer Nu,
veertig jaar later, komt hu nog
iedere ochtend in de werkplaats.
Hij snapt niet. dat er bejaaiden
zijn. die zich vervelen.
Het is er ge/eltig, m die klei
ne ruimte achter de winkel aan
de Dam 37. „Hier is het altiid
praten en breien", verklaart
zoon Jan. Dat kan, wam het is
rillend werk voor het overgrote
deel. en vaardige handen vinden
hun weg toch wel, na voveei ja
ren. Vroeger was het altijd druk
m de zaak. Een gezellige bende.
Voerlieden en koetsiers, die op
hun tuigen wachtten, bleven
hier graag om een praatje te
maken. En om toe te kijken Te
genwoordig staat er een radio te
spelen. Maar het blijven gezelli
ge praters zonder kapsones, die
een hoop te vertellen hebben,
vader en zoon Kreuger.
Zadelmaker Kreuger heeft in
zijn leven maar zeer zelden een
zadel gemaakt. De brandende
stad was geen oord voor luxe
paarden. Schiedam was een
werkstad, voor mens en dier
„De riiken hadden een equi
page Dat is een njtuig met een
stel paarden, soms wel zes, een
koetsier, en een palfrenier, om
de deur te openen. Sommige
vrouwen van rijke ^destillateurs
lieten zich graag in een glazen
koets door de stad rijden. Dat
stond sjiek. Maar zelfs jn die
kringen was het een uitzonde
ring."
„Paardri iden deed men hier
niet Het is pas kort geleden,
dat ze in Schiedam met de
paardensport zijn begonnen Te
genwoordig heeft Van Gevl. in
de Gorzen, een aantal rijpaar
den En er zit wat m Kethel.
Allemaal nieuw spul."
Toen Jan Kreuger senior bij
zadelmakerij Steens begon, had
iedere zaak in de stad enkele
paarden. Auto's waren er na
tuurlijk nog met En dan waren
er de slepers; Engering, Tak.
Klemekoort. Er waren m 1910
naar zi in schatting zo'n driehon
derd paarden te bespannen. Hij
kende ze allemaal
Veel hadden de Schiedamse
koopheden met voor de zadel
makerij over. Er was sprake
van een Schiedams tuig. Sober
der, eenvoudiger kon het niet.
Een hoofdstel, een trekstel. en
leidsels. Zelden pluimen, of bel
letjes. of mooi afgewerkte kap
pen. Dat was de stijl met van
Schiedam.
.Je kreeg soms ook erg slecht
onderhouden tuig m de repara
tie Leer, acht lagen dik, dat al
tijd onder de spoeling en de
paardestront had gezeten, en
nooit was schoongemaakt. Er
nog van afgezien dat het vies
was, kwam ie er ook niet meer
door. Het was te hard gewor
den."
Vader Kreuger kan vergelij
ken, want als leerjongen werd
hij uitbesteed bij zadelmaker
Soest aan de Coolvest m Rotter
dam. Daar maakte hij wel veel
sierwerk.
Hoewel hij zijn werkplaats
zelden uitkwam, heeft hij heel
wat over paarden geleerd Zo
langzamerhand krijg je wel m
de gaten, hoe zo'n dier m elkaar
zit. Iedere maat zit nog steeds m
mijn hoofd gegrift. Je kunt er
zo'n vier onderscheiden Een
groot paard, een middenpaard,
een kiem paard, en een hit.
Trouwens. zoals gezegd de
meeste kende je."
„Als ze nou met een pony
kwamen, of voor een bokken
tuig, dan moest je de maat gaan
nemen. Dat was iets speciaals."
Tn een paardentuig, dat m
Kreugers jongensjaren een veer
tig gulden kostte, zat ongeveer
20 pond leer, talloze gespen, en
een week werk.
De Kreugers houden van hun
vak. Toch zegt vader Kreuger:
„Er waren maar weinig jongens
die er zin in hadden. Je moet er
veel geduld voor hebben. Velen
vonden het werk geestdodend."
In een stuk leer, soms lagen d'k,
m de naaispaan tussen de knie-
en. geklemd, worden paatjes ge
prikt met de eist. Daaidooiheen
wordt de pekdraad getrokken.
Hoe dichter de gaten op elkaar
zitten, en dus hoe meer steken,
hoe steviger het naaiwerk.
Zadelmaker Steens bezigde
een motto, dat hij zijn leerling
regelmatig voorhield: ...Met grote
stappen ben je gauw thuis
Zoon Jan verduidehikt dit door
met zijn mes een steekje van
een pas voltooid werkstuk open
te snnden. en er krachtig aan te
trekken, er gebeurt mets. ver
volgens doet hij hetzelfde bij
een machinaal genaaid stuk
leer. Het komt los
Voor de gebruikte pekdraad
werden stukken pek. vermengd
met vet, m een pannetje ge
smolten. Dit hete mengsel werd
vervolgens m een emmer water
gegoten, dat eerst dusdanig aan
het draaien was gebracht, dat er
een „trechter m het water ont
staan was. De aldus ontstane
klont werd onder water uitge
rekt tot het eenpalmgvorm had.
Het mense! was goed als het bo
ven kwam drijven. Dan werd de
paling aan stukken gehakt, als
polkabrokken. Daarmee werd de
draad ingesmeerd. Tegenwoor
dig gebruiken ze een mengsel
van bijenwas en vet.
Jan Kreuger senior moet een
beetje lachen om de nostalgie,
die m de mode is, en die zich
ook uit m de belangstelling voor
oude ambachten. „De mensen
zijn een beetje gek. Mijn eigen
dochter ook. Ze heeft een eist
en een prima naaispaan van me
boren de schoorsteen hangen.
Dat virjd ze leuk. Maar het is
nog zeer bruikbaar gereedschap.
Zoon Jan voegt daaraan toe:
„De naaispaan die ik nu tussen
mijn knieen beb." (hij tilt de
twee scharnierende planken op.
om ze te laten zien) „dit ding
werd in 1890 door Steens ge
bruikt. nog voordat vader gebo
ren werd. Bijna al ons gereed
schap is zo oud.Als je er zuinig
op bent, heeft het niets te lijden
in dit vak. Ik gebruik stansen
en beitels uit die tijd. die nog
nooit geslepen zijn. Als je het
leer op een stuk lood legt, blijft
alles scherp
Het werk is hetzelfde geble
ven. Er staan een paar naaima
chines in de werkplaats, ook al
zo'n veertig, vijftig jaar oud,
maar ze worden zelden ge
bruikt. Alleen de artikelen die
ze maken zijn veranderd. De
paardentractie is verdwenen.
Stoommachines staan m het
museum, en ook overigens wor
den er geen lederen drijfriemen
meer gebruikt. Schaatsentuig,
voor houten schaatsen, en leren
breukbanden, het is alles verle
den tijd.Toch hebben ze meer
werk dan ze aankunnen.
„Nu ben ik bezig glasdragers
te maken, waarmee ze grote
ruiten kunnen dragen," zegt Jan
Kreuger junior. Je kunt zeggen,
dat alles, wat buiten het gewone
fabriekswerk valt, bij ons te
recht komt Al het maatwerk.
We maken tassen op maat voor
fotografen, koffers voor muziek
instrumenten. Je kunt het zo
gek niet opnoemen."
„We hebben het leerwerk ge
daan voor grote operatietafels,
waar paarden en nog grotere
beesten op behandeld worden,
balgen in alle maten, pistoolhol
sters voor de gemeentepolitie."
'Laat je fantasie maar werken'
f.
doet hij in het Proveniershuis.
Dit jaar beeindigde hi j zijn siu-
die aan de Rotterdamse a\ond-
aeademie voor beeldende kun
sten Omdat hij de vereiste
vooropleiding miste kon hij met
de dagopleiding van de acade
mie volgen Tijdens zijn aeade-
mie-tiid werkte hij overdag in
zun atelier en had daarnaast
twee nachten per week een bij-
baantie om het nodige brood op
de plank te krijgen
Aan hetgeen Frans Ram nu in
het museum toont u nij onge
veer twee jaar be/ig geweest.
Met deze serie plastieken stu
deerde hu kortgeleden af Hij
slaagde met zoals hij het zelf
noemt, mooie kreten als. Frans
Ram houdt z.ich bezig met een
vervreemdende registratie van
het concrete."
De plastieken die allemaal de
naam Spanning" dragen zijn te
vinden m de zaal waar ook de
tekeningen en objecten van Sief
Hendenckx hangen. hetgeen
Fians Rarn re» leuke combina
tie noemt. Zijn wik is dan wel
sinds 1973 op c-nkele groepsten
toonstellingen te zien geweest;
de expositie .Ateliers 1" bete
kent voor Frans Ham zijn eerste
eenmanstentoonstelhng Over
dat debuut /egt hij. Vooral bij
de opening wist ik met wat me
overkwam Het is leuk maar
toch ook een beetje vreemd om
zo'n eerste keer in het middel
punt van de belangstelling te
staan
Frans Ram werkt in z.ijn ate
lier in de voormalige school aan
de Zwartewaalsesiraat, wonen
SCHIEDAM - De 26-jange
vertegenwoordiger F. C. A. van
D heeft bij de politie aangifte
gedaan van diefstal van zijn
Ford-stationcar. De auto stond
geparkeerd op het parkeer-
plaatsje aan het Joban
Straussplein.
Een groot assortiment sigaren
- met een totale waarde vatv
vieduizend glden is egehjk
met de wagen ontvreemd.
SCHIEDAM - Twaalf Smger-
naaimachines was de "buit waar
mee inbrekers het Singer-fiUaal
aan de Oranjestraat konden
verlaten. Men kon hier binnen
komen via de achterzijde van
het pand waar een gangetje
loopt. Door een ruit in te slaan
kon men het pand betreden De
totale waarde van de naaima
chines bedraagt J 7.000.
In de catalogus van „Ateliers
1" staat- „Frans Ram vouwt,
buigt en spant marmer. Althans
hij wekt die indruk ,Het hjkt
er inderdaad op dat Frans al
zijn krachten gebruikt om mar
meren en stenen platen m aller
lei vormen en kronkels te bui
gen, vandaar ook dal hu aan
ieder object de naam „Span
ning" geeft. Maar ook al geioott
men dat Frans Ram de corni >.n
zijn objecten buigt, niets is min
der waar Trouwens het zou ook
niet kunnen. Iedere voim die de
Schiedamse beeldhouwer maakt
komt tol stand door zagen, bo
ren. slijpen en schuren Het is
nu eenmaal onmogelijk om mar
mer en steen te buigen
Frans Ram suggereert dus iets-
wat in feite helemaal met kan
Daarover zegt hij' „Tenslotte r,
het belangrijkste m de kunst nu
eenmaal het hebben van ideecn.
Hp! was mijn idee een ver-
wppr te geven van
het matei 'aal wat je gebruik'
Die dingen die ik maak kun <e
als kunst en als grap belhou
wen, daar is een ledei vrij in.
Het is alleen jammer dat prak
tisch niemand de truc dooiheett
en er geen rekening mee houdt
dat het onmogelijk is om -leen
te buigen Wanneer je tegen
mensen zegt dat dat helemaal
niet kan, dan voelen ze zich be
lazerd. Met name die mensen
/r*'
VriS 'yS
V-C
4-orn» j
die denken dat je het
c-erst in een oven smelt."
steen
Frans Ram wei kt nauw sa
men met de Rotterdamse Mar-
menndustne Daar zoekt hij de
blokken marmer en steen uit
die hu wil gebruiken. Ook daar
worden die blokken gezaagd en
geboord en hakt hij zelf de ru
we vorm ptm. Pas in zijn ate
lier volgt de afwerking Frans
Ram noemt alleen al dat voor
bereidende weik een vnt kost
bare investering, omdat dit per
plastiek moestal op zon dui/ena
gulden komt Aan ieder plastiek
werkt hu ongeveer zeven uut
per dag en dat dan twee maan
den lang
De Schiedamse boeldhouwot
zegt dat hij marmer en zoals
hi] he' noemt zwart stoepran
densteen het meest prettige ma
teriaal vindt om mee te werken
Hij noemt het naluuimateriaal
dat zowel dood als levend is.
Wat de uiteindelijke objecten
betreft vindt Frans Ram dat de
ze er zo uitzien, dat de mensen
die er naar kijken hun fantasie
de vrije loop moeten laten. Tij
dens ons gesprek vergelijkt hij
dit laatste niet een electrische
speelgoedtrein en een houten
speelgoedtiein. Spelen met de
eerste tiein betekent dat alles
vanzelf gaat, spelen met de
tweede betekent je fantasie la
ten werken.
De serie plastieken van Frans
Ram ts eind dit jaar m Amster
dam te zien Wat de toekomst
betreft heeft de beeldhouwer
genoeg ideeen om in marmer en
steen volder te gaan Echte! wat
die ideeen precies zijn kan hu
moeilijk onder woorden bren
gen
Frans Ram verkoopt al ruim
een jaar hetgeen hij maakt aan
het nik. Over het in de rege
ling zitten" zegt ht| „Ik vind
het fijn dat de legclmg ei i-
anders had ik allang een bij
baantje mo„ttr. hebben om aan
geld te komen
NOB
15.30 Journaal
NCRV
15.32 Sport Ahoy'
16.00 Kijkdoos
16.40 De reizen van Kim
17.05 De trom van Pandoera
TELEAC
18.15 Sociale Verzekeringen
NOS
18.45 TV-inf, Marokkanen
18.55 Jurnaal
TROS
19.05 De bal is rond
19.35 De man van zes mil
joen
20.25 From the Terrace.
Amerik. speelfilm
NOS
21.35 Journaal
TROS
21.50 From the Terrace» ver
volg
23.05 TROS-sport
NOS
23.30 Journaal
IKON-NCRV
23.35 Lied van de week
NOS
18.45 Paulus de boskabouter
18.55 Journaal
KRO
19.05 Wickie de Viking
19.30 Kareltjes kolderieke,
kapriolen
KRO-RKK
19.50 't Zang
NOS
20.00 Journaal
KRO
20.25 Brandpunt
NOS
21.00 Eurovisie
1976
23,15 Journaal
Songfestival
Er ligt een zadel in de werk
plaats, iets wat zelden voor
komt. „Dat is Japans fabneks-
spul. Niet veel bijzonders Een
reparatieklus. Ik wou dat ik een
echt tuig had om ie to laten
zien Zou ook leuk zijn voor de
foto."
De winkel, waardoor je vanaf
de Dam de werkplaats betreedt,
hangt er maar zo'n beetje bij.
De Kreugers zouden het voor
graag net zo druk hebben als
achter, maar dat zit er met. m
„Wat we voor verkopen, is alle
maal fabrieksspul. Nieuwwerk
maken vve alleen in opdracht.
Ohs vak is trouwens onbe
schermd. Om die m een fabriek
vervaardigde tassen en porte-
monnaies te mogen verkopen
heb je een diploma nodig. Voor
de zadelmakerij niet. Het am
bacht is vogelvrij. Je kunt er
ook, behalve bij een baas. geen
opleiding in volgen."
Ze zullen wel uitsterven, de
zadelmakers Zeker de wijze,
waarop de Kreugers het vak
uitoefenen, is gedoemd te ver
dwijnen. Wat vader Kreuger in
het begin van dit artikel vertel
de over het gebrek aan animo
voor het vak m zijn tijd, geldt
nog steeds. Er zal een tijd ko
men dat de klanten, die nu uit
half Nederland naar de Dam
komen, niemand meer kunnen
vfnden om het. werk te doen.
Vele oude ambachten sterven
uit om economische redenen. Dit
gaat te gronde, omdat niemand
het meer wil leren.
ZONDAG
KRO-RKK
11.00 Euchar.viering
TELEAC
14.00 Pech onderweg (13)
14.30 Les Gammas (32)
15.00 Wetensap in beweging
(12)
15.30 Bedreigde Landschap
pen (9)
NOS
16.00 Journaal
16.02 Sesamstraat
16.27 EK Tafeltennis
16.55 Voetbal- en toto-uitsla-
gen
IKON
17.00 Vesper
17.30 Wilde Ganzen
NOS
17,32 EK Tafeltennis
TELEAC
18.15 De eerste 365 dage-
van het kind (11)
NOS
18.55 TV inf. Turken
19.00 Journaal
NCRV
19.05 Ruimte
19.35 Licht klassiek met va
riaties
20.30 Vergeelde glorie, tv-
spel
22.10 Gaven uit Gods linker
hand
22.40 Journaal
18.25
18.30
18.35
19.00
19.15
20.30
21.00
21.30
21,35
22.35
23.05
IKON-KRO-RKK
Woord voor woord
NOS
Paulus de Boskabouter
Rogues Rock
Panoramiek
Studio Sport
Ot... en hoe zit het nou
met Sien
Portret van de befaam
de Sopraan Elisabeth
Schwarzkopf
Journaal
Informeel
Episodes, ballet
Journaal
DUITSLAND I
1830 Ein Madchen faïlt \om Himmel tv-
•>ene Ï9.15 AktuaUteiten. 19.50 Kurz vor 8
20.00 Journaal 20.15 Circusprogramma 21.00
Eurovtsie Songfestival 21.45 Lottogeta'Kn.
22.45 Trekking van de lottogetaUen, tan-
iuUcnd Journaal en weerbericht 2305
Unter anderem Ehebruch. „v-spel
23.50-23 55 Journaal
DUITSLAND II
18.00 Kung-Fu, tv-sene 19 00 Journaal
19 iO Das Hau* ara Eaton Place, tv-seric
2015 Amusementsconcert 21.45 Journaal
2150 Sp^rt reportages, interviews en lotto-
getallen 2305 Dallas, Amerikaanse speel
film 0 25 Journaal
DUITSLAND III
18.00 PI mungsfaktor UmweJtschutz stu
dieprogramma 18 3D God en de wereld
19 00 Zandmannetje 19.05 Aktueel weten-
^chappelnk magazine 19.30 Sport. '9-55
Nieuw* uit Noordnjnland-Westfalen 2000
loumaal en weerbericht 20.15 Kufturcel
magazine 21.00 FiJmportreL 22.30 Talk
show 23 30 Journaal
BELGIË NbD.
18 00 T»-taptovenaar 18.05 Disneyland,
filmserie 18.50 Morgen wordt het beter, do-
kumentaire serie 19,45 Journaal 2015 Spel-
programma 21.00 Eurovisie Songfestival.
22.45-23.00 Journaal
ZONDAG
DUITSLAND
12.45 Journaal Aansluitend* Weekover
zicht 13.15 Regionaal u eekmagazine 14.20
Reportage over 20 jaar ARD-televisielotenj
14-25 Kinderprogramma 14.55 Kinderpro
gramma 152 Unter Denkmalschutz, film
16 55 Task Force Police 17.45 Reportages
van buitenlandse correspondenten 1830
Journaal 18.33 Sport 20.00 Journaal en
weerbericht 20.20 Landdagsverkiezingen in
Baden-Wurttemberg 20.40 Reportage 21.25
Topaz, speelfilm 23 30-23 30 Journaal, kom-
mentaar en weerbericht.
DUITSLAND II
10.30 Don Quijote von de"r Mancha, film
12JW Zondagsconcert 12.50 Wetenschappelijk
programma 13 00 Journaal 13.02 Weekkro-
niek 13.45 Kinderprogramma 14.15 Paper-
moon 14 40 Tekenfilm 14.45 Kultureel pro
gramma 1515 Journaal 15 20 Llefdadig-
heidsprogramma 1525 Die unentschuldigte
Stunde film 17.00 Journaal 17.02 Sport 1745
Dagboek uit de Protestantse kerk 1800
Landdagsverkiezingen Aanst Die Waltons.
tv-serie 19.00 Journaal 20.30 Derrick 2130
Journaal, Landdagverkiezingen en sport
22.00 Concert 22.55 Journaal.
DUITSLAND III
18.00 Indianen 18 45 Postbus 101950
Zandmannetje 19 05 Prisma van het westen
19 50 Tde-Gramme 20 00 Journaal en weer-
Uf'd.t 20 13 Der Aufji.es des Mers'h'n
2105 Vn de econmie en maatschappij 2150
Hl nach 9 2 20 Charles Man*on en Ronald
Biggs 23 30 Journaal
BELG IE NED
H.45 De vallic van ae Koningen, tv-serte
15 00 Gtvariterd programma met sportre-
portage^ 17.15 Sesamstraat 17 40-18-30 Klas-
ljpk concert 18 45 Voor de kinderen 18 50
Kv is 19 43 Jourraal 20 00 Sport 20.30 Bram-
w\c 2123 Ft'mportrft 2155 Literair pro
gramma 22215 Journaal en sport
