Het levend verleden van S
Een schuilplaats buiten de stad
SON VOOR 2^ 'EKEN
GRATIS HET VRIJE VOLK
SCHIEDAM^A
mitsubishi Schiedam
Hoofdredacteur Herman Wigbold, Kantoor: Hoogstraat 76, Schiedam. Tel. 26 87 98 of 26 52 05
'SA
Donderdag 26 november 1981
'SËÈSiMïhMÊSÊÊSSÊBB^Ê^
Door onze medewerker
HAN VAN DER HORST
SCHIEDAM Godallemachtig, wat een ge
schenk heeft Gerard Lutke Meijer aan Schiedam
gegeven! Uit de 494 pagina's van zijn laatste boek
rijst voor ons op het collectieve geheugen van de
stad, de verhalen die we mekaar uit de eerste of
de tweede hand vertellen over vroeger. "Het le
vend verleden van Schiedam, autobiografie van
de brandersstad," heeft Lutke Meijer dit magnifie
ke werk genoemd. En terecht. Want de auteur is
meestentijds niet meer dan een doorgeefluik. Aan
het woord zijn oude Schiedammers die het alle
maal zelf nog hebben meegemaakt. Lutke Meijer
zet hun verhalen met een enkele opmerking in
hun context.
Interviewen
Geheugen
Orale geschiedenis
mm
De bron van Schiedams rijkdom en versukkeling, een van de vele brande
rijen.
Juiste kleur
Welvaart in oud-Schiedam: Weinigen was het beschoren anno 1900 zo aange
kleed uit te gaan.
v/h Walraven Dekker, 's Gravenlandseweg 373,
SCHIEDAM.Telefoon: 010-62.00.55.
81
heeft Schiedams
r
en op schrift geste
Maar verder Iaat hij ze alle
ruimte. Lutke Meijer is gróót
en vakkundig genoeg om zich
zelf op de achtergrond te hou
den.
Hij is er in geslaagd een
boek over Schiedammers ook
te maken tot een hoek van
Schiedammers.
Dat hangt een beetje samen
met zijn achtergrond. In de ja
ren vijftig en zestig was Lutke
Meijer hier ter stede de ver
persoonlijking van het Rotter-
damsch Nieuwsblad, dat elke
dag een pagina zuiver Schie-
damse berichtgeving bracht.
Dat gebeurde helemaal in de
stijl van die krant: Strijd, par
tij kiezen, was er niet bij.
Integendeel: het „Nieuws
blad" beschreef de werkelijk
heid, zoals ze was, verdedigde
de bestaande toestand zelfs
een beetje, want nieuwlichte
rijen, dat schrikt abonnees af.
Zo liet Lutke Meijer op zijn.pa-
gina alle Schiedamse stromin
gen aan het woord en hij lever
de daar zorgvuldige verslag
geving bij: Lutke Meijer
schreef een kroniek van het
dagelijks gebeuren. Het oor
deel Het hij aan de lezers over.
In de nadagen van zijn car
rière bij het Nieuwsblad, toen
de dag van zijn pensionering
onafwendbaar begon te nade
ren, is Lutke Meijer oude
Schiedammers gaan intervie
wen. Hij, de zestiger, ging op
bezoek bij tachtigers, die het
leven in de oude brandersstad
nog aan den lijve hadden mee
gemaakt. Lutke Meijer kon
hen gemakkelijk vinden: hij
kent de stad en de mensen op
djn duimpje. De uitvoerige en
goed geschreven interviews
djn allemaal in de jaren zestig
gemaakt. Lutke Meijer on
danks zijn pensionering nog
zeer actief heeft ze als ba
sismateriaal gebruikt voor
zijn nu verschenen boek: het is
een collage van interviewfrag
menten. Hij knipte de vraagge
sprekken in stulcken om ze
^k&r onderwerp over de ver
schillende hoofdstukken te ver
delen. Lutke Meijers vaardige
schrijvershand draagt er zorg
voor, dat die hoofdstukken
VIDEO FILMS HUREN?
Vanaf 7,50 par waak
super 8 speei/sex films
6 voor 27,50 voor aan hal* waak.
BALY, DAM 5a, Schiedam.
T*l. 010-287128. Gaopand v. 10-11 u.
uond. koopavond. Gaan bora I*-
Sitimati* varaiat
géén onsamenhangende reeks
anecdotes zijn geworden: er zit
altijd lijn in.
De autobiografie -van "de
brandersstad: mijn generatie
kent daarvan slechts de scha
mele ruïnes. Wie over de Lan
ge Haven loopt, merkt dat
weer een legendarisch bouw
werk dat van Victoriawater
Oberlahnstein onder de slo
pershamer is gevallen. Het ge
bouw heeft architectonisch
geen enkele waarde. De gevel
was een toonbeeld van smake
loosheid. Maar toch gaat een
echte Schiedammer niet aan
de lege plek voorbij zonder een
korte pijnstoot in zijn hart: er
is weer een stukje afgebroken
van het decor, waartegen je
groot werd.
De duisternis, het lugubere,
de armoe van de brandersstad,
heb ik éénmaal als kleuter ge
voeld. Mijn vader nam me
mee op een avondwandeling
door de oude binnenstad. De
zwarte muren staken nauwe
lijks af tegen de nacht. Het ge
le gaslicht van de straatlan
taarn zorgde voor een enkel
oriëntatiepunt. Je dacht in dat
duistere doolhof van straten en
steegjes voor eeuwig te ver
dwalen. Ik liep aan het handje
van mijn vader en voelde de
spanning in mijn middenrif.
Dit was vreemd en toch ver
trouwd. Ik ben later veel gaan
zwérven in de sloppen en ste
gen van de binnenstad. Op
mijn schooltekeningen vind je
steeds gaslantaarns. En- mijn
oma van moederszijde moest
vertellen over vroeger. Haar
verhalen waren mijn eerste
kennismaking van het verle
den. Ik leerde oud-Schiedam
kennen door de ogen van Mien,
dochter van melkboer Joris
Hersbach, van de Broersvest
en later het Broersveld. Haar
verhalen werden aangevuld
door het gezamenlijk geheu
gen van de Van der Horsten,
mijn overgrootmoeder was
kasteleinse van de Blauwe
Druivetros op de Schie naast
het Zakkendragershuisje.
Daar is nou ook alleen maar
een lege plek.
Hun Schiedam is zo mijn
Schiedam geworden en dat
vind ik terug in het boek van
Lutke Meijer. Het is net, of
oma weer vertelt over de Klei
ne Wetering, waarover ze naar
school schaatste, over slager
Gijtenbeek ("steek-in-steek")
en hoe de kwajongens van
mijn overgrootvader over de
melkboer zongen: "Joris, Joris,
je hebt er water in gedaan."
Daar is een woord voor: ora
le geschiedenis: geschiedenis
niet op basis van documenten,
maar opgetekend uit de mond-
van ooggetuigen. Deze vorm
van gegevens verzamelen ïs
tegenwoordig erg in trek. En
dat werd tijd ook. Dingen laten
vastleggen voor de toekomst,
oude brieven bewaren, er een
archief op na houden is altijd
het voorrecht geweest van de
rijken en de machtigen. De ge
wone mensen schrijven en
schréven niets op.
Zij onthouden. Zij vertellen.
En zo verklinkt hun visie op
het verleden. Om het eens heel
overdreven te zeggen: orale
geschiedschrijving haalt de
mensen naar voren, die de ge
schiedenis ondergóin. Niet de
genen. die hpar méken.
Maar het geheugen van de
mensen is niet perfect: de din
gen worden door elkaar ge
haald, in een verkeerde con
text geplaatst, aangedikt of af
geslankt. Echte kenners van
de Schiedamse geschiedenis
kunnen in het boek van Lutke
Meijer dan ook ritsen vergis
singen aanwijzen: kleinighe
den allemaal: verkeerd gespel
de namen, niet helemaal juiste
adressen, verkeerde tijdstip
pen.
Daar kun je achter komen
door het verhaal van de men
sen met de gegevens in het ar
chief te vergelijken en dat
heeft Lutke Meijer nagelaten.
Misschien, omdat hij niet wil
de, dat zijn zegslieden geweld
werd aangedaan. Het zijn ook
geen grote blunders: het schil
derij van vroeger staat goed in
de verf: de tinten kloppen, de
kleurschakeringen zijn goed,
het portret van de stad gelijkt,
zij het dat details niet aitijd
kloppen. Maar dat geeft een
schilderij zijn karakter.
De kleurenkeuze van. al die
oude Schiedammers is vrolij
ker dan ik had gedacht. Ik heb
zelf gegrasduind in de geschie
denis van de arbeidersbewe
ging en mijn verslag van de
opkomst der SDAP is hoofdza
kelijk gebaseerd op documen
ten, kranteartikelen en ande
re geschreven bronnen uit de
oude tijd. Het beeld, dat daar
uit naar voren kwam, maakt
een eerlijk mens kwééd. Dat la
dus de samenleving, waarvoor
mijn voorouders, brander
knechts en piepkleine midden
standers, God en de overheid
dankbaar moesten zijn: een sa
menleving van uitbuiting en
ongelijkheid: een kerkvolk, dat
armeluiskinderen voor htm
doop beloften uit de armenkas
een jurk gaf, maar wel bléuw,
zodat het gebrek thuis goed
naar buiten bleek.
Het is opvallend, hoe mild de
tijdgenoten zélf over dat verle
den oordelen. Hun herinnerin
gen zijn niet gekruid met woe
de. De verontwaardiging is
kalm. i
Er zit in hun verhalen veel
minder sarcasme dan ik zelf in
mijn verslagen van het verle
den leg.
Maar de werkelijkheid oogt
ook anders dan documenten:
eind mei liep ik over de wrak-
W'txvvs**"' f":*AÉir:
ke plankieren van Klong Toey,
Bangkoks grootste krotten
wijk, die op palen in een soort
moeras is gebouwd. Het was
een TBC-hol: de vochtige hitte
sleept tallozen ontijdig uit het
leven weg. Wie aan de tering
ontkomt, wordt vaak gegrepen
door een andere infectieziekte
of krijgt rheumatiek. Sanitaire
voorzieningen ontbreken. De
mensen zijn zelfs hun zelfge
bouwd houten krot niet zeker,
want speculanten willen er
grote gebouwen neerzetten: het
zal de eerste keer niet zijn, dat
ze een armenwijk kort en goed
in brand steken. Een eindje
verderop was precies dat ge
beurd. Ik stond er een uurtje
later met mijn gidsen in de
warme as. Mijn gidsen: dat
waren mensen als Theo van
Woerkom, die in Schiedam
rond 1918 zoveel deed voor de
ondervoede kinderen, of Piet
de Bruin, de eerste wethouder
van Sociale Zaken, of me
vrouw Koeten-Ooms, die het
leven in het Sint Jacobs Gast
huis dragelijk heeft gemaakt.
Bij zulke mensen was ik in
Bangkok te gast. En ik herken
de hun kalme volhoudersmen
taliteit.
Ik getuig van de moed, en
van de vastberadenheid van de
mensen in Klong Toey. Maar
ondanks alles straalt hun wijk
levensmoed uit. Het is er ellen
de, maar dé ellende is niet
grauw. Het lukt me niet om
datzelfde sarcasme, waarmee
ik graag over Schiedams ver
leden schrijf, te hanteren voor
een verslag over hun heden.
De sfeer, de levensmoed, het
vitale van mensen die zich niet
door de keiharde omstandighe
den laten temmen, vind je niet
of nauwelijks in documenten
terug. Het gevoel van hoe het
was rond 1900 over de Kreupel-
straat te lopen, dat ïs niet op te
schrijven.
Maar het beïnvloed herinne
ringen wel. En daarom hebben
die ooggetuigen meer goeds in
de oude tijd ontdekt dan ik.
Dat maakt hun oordeel mild.
Dat maakt het boek mild. Wat
een geschenk aan de stad'.
^van Dijk
*o« 10 UW oabrechl
dag na 5 uurldaar
'tMHMYSJOPSNE
Hoogstraat 160 - Schiedam
Te». 268255
Ook voor uw nabestellingen
Het feit, dat Margreet Wil-
lems verdwenen was wekte
nogal wat opschudding in het
Weeshuis. Er werd naarstig
een zoekactie op touw gezet,
waarbij zelfs de plaatselijke
overheid te hulp schoot. Ook
de toenmalige "oom Agent"
liet zich dus niet onbetuigd.
Een meisje van nog geen
acht jaar kon immers ge
makkelijk in allerlei sloten
tegelijk lopen.
Meestal waren het geen
meisjes, die van het Wees
huis wegliepen. Het kwam
vaker voor, dat er oudere
jongens gemist werden. Be
vreesd als men was voor de
ronselaars van het leger of
van de Oost-Indische Com
pagnie werden zij meestal in
aller ijl teruggehaald, als dat
tenminste nog mogelijk was.
Maar Margreet Willems was
een heel ander geval. Maar
waar zou zo'n kind uit kun
nen hangenf
Katrijn Jans deed
's-nachts nauwelijks een oog
dicht. Steeds zweefde haar
het beeld voor ogen van de
stuurse Margreet, en van de
situaties waarin ze terecht
zou kunnen komen. De he
mel mocht weten waar ze
uithing. En Katrijn had nog
wel zo haar best gedaan om
het haar naar de zin te ma
ken. Ze had ergens gehoopt
dat dat zou helpen, maar nu
voelde ze zich belachelijk ge
maakt en in de steek gela
ten.
Katrijn, met haar grote,
warme hart, voelde zich
waarlijk een moeder voor al
haar pupillen. En, zoals veel
moeders van grote gezinnen,
voelde ze het meeste sympa
thie voor het zwarte schaap
van de groep, Margreet in
dit geval...
Margreet had haar vlucht
zorgvuldig voorbereid. Ze
kende een plek, even buiten
Schiedam, richting Kethel,
waar ze zelden iemand ge
zien had. Ze kwam daar
vroeger ook al vaak, hoewel
het behoorlijk ver van huis
was. Er was wat geboomte,
wat struikgewas, een kabbe
lend kreekje en het barstte
er van de vogels.
Toen iedereen in het te
huis sliep, wist ze muisstil
weg te sluipen. Ze had daar
voor een uitgebreide studie
van de gewoontes van het
personeel en van de in- en
uitgangen van het huis ge
maakt. Ze ging via de keu
ken, waar ze het nodige mee
pikte en glipte de achterdeur
uit, waarna ze zich ijlings de
stad uitspoedde.
Toen ze was waar ze we
zen moest begon ze met het
maken van een primitieve
schuilhut van ineengevloch
ten takken. Toen dat klaar
was werd het licht. Ze at
wat brood en viel daarna in
een diepe slaap, met een
glimlach op de lippen.
HENRIETTE VAN ALDER-
WERELD
Bezorg mij 4 weken Het Vrije Volk, waarvan de
eerste twee weken gratis. Ik betaal dus slechts
8,20. Daarna beslis Ik of ik abonnee word.
Maak mij maar meteen kwartaai-abonnee
ik ontvang Het Vrije Volk eerst twee weken gratis.
Aankruisen wat van toepassing is
Naam
Adres
Postcode
Woonplaats
Stuur de bon volledig ingevuld in een open r, i
gj| envelop zonder postzegel aan Het Vrije Volk
Pjgjl Antwoordnummer 1579,3000 VB Rotterdam
a 1
