m
KRIJGT ROTTERDAM
DE ZWARTE PIET?
lllll
kSwiÉBËI
iSS^
Vandaag met: Jopie Hulsman en de schoonheid van het verval UIT-agenda
%$mk
wmm
P«f'
2*5
*T
:pp!
14
.W iÈÊM
Van onze verslaggever
HERMAN MOSCOVITER
EN fabelachtig project, zo één dat zijn
weerga niet kent - dat zou het worden. Met
energiebesparing op ruime schaal - om niet
te zeggen: op zéér ruime schaal. Met warm
keuken-, bad- en cv-waler dank zij de in
dustrie. Restwarmte die anders voor een deel onbe
nut zou blijven zou benut worden in nieuwe wijken.
Wethouder Henk van der Pols schreef in het be
treffende raadsstuk over het Spijkenisser project:
*»*een energiebesparing van dertig miljoen kuub
^aardgas per jaar, werkgelegenheid voor 130 man-
'Jaren bij de bouw en aanleg en 55 manjaren werk
bij de exploitatie.
'P Wat daarvan is overgeblevenIn elk geval een
- strop van zeven miljoen gulden, die Rotterdam
denkt te verhalen op de Nederlandse Energie Ont-
wikkelings Maatschappij (NEOM) in Sittard of op
het ministerie van Economische Zaken. "Redelij
kerwijs zijn er voor Rotterdam met het realiseren
van het project dus geen risico's te verwachten,"
jjchreef Van der Pols immers in het raadsstuk. En
Vnij herhaalde die stellige bewering op 10 december
'J82 nadat hem daarover vragen waren gesteld.
Zelfs afgelopen woensdag in de raadscommissie
Bedrijven bleef hij erbij.
Wat er verder is overgebleven? Buizen, kilome
iers lang. Buizen voor heet water, die weer zijn
opgegraven en elders in Rijnmond zullen worden
gebruikt. Dat is tenminste nog wat.
En wat er nog meer is geblevenDe kater. Een
zeer volwassen kater over het mislukken van dit
demonstratie-project. Misschien is de gang van za-
"ken bij dit schoolvoorbeeld van stadsverwarming
op afvalwarmte van de industrie straks alleen te
omschrijven als de "demonstratie-kater".
vr".
wmamk
WêïïêÈbëëê
«SPIL,,
kÊêêêè
t£Z'km4
8 ?:sf
II I
ÏSfc I
IWsT I
wèthowderi
enkvahder
fBètterdani
'ketmjsgeen
teye:
ghten
In Spijkenisses nieuwe wijken De Akkers, Vriesland en Vo
gelenzang zijn de draglines opnieuw aan de slag gegaan. Deze
keer hebben ze voor miljoenen guldens gloednieuwe, onge
bruikte heetwaterbuizen opgegraven. Bedoeld voor het groot
se stadsverwarmingsproject, maar uiteindelijk overbodig om
dat Esso geen zin had om de intentieverklaring (die moest
garanderen dat vanaf 1986 onder alle omstandigheden vol
doende energie zou worden geleverd) te accepteren in de
vorm van een contract. De principiële bereidheid was er,
maar ketste af op dat keiharde contract, zeggen ze bij Esso.
"Om technisch operationele en
commerciële redenen." zo heette*
het," is Esso niet bereid financi
ële garanties te geven die van
«haar onder alle omstandigheden
»:*(ook in geval van overmacht
«door rampen, olieboycot, sterk
«^verminderende economische om-
Kstandigheden) worden /er
ewacht."
eDe overheid wilde absolute ze-
kerheld over langdurige levering
van heet water. Esso zei: die wil-
<r len we wel geven, maar we pas-
sen ervoor om aansprakelijk ge-
gesteld te worden als we door in
vloeden van buitenaf gedwongen
ï»worden tot tijdelijke verminde-
fiCring of stopzetting. De overheid
«„.bleef bij die bikkelharde eis.
«- Daarom werd de intentiever-
k klaring nooit een contract Ofwel:
-jde liefdesverklaring van Esso
"aan het adres van Rotterdam
v leidde niet tot een huwelijk.
Grote broer
Het is een fragmentje uit de
*~bele geschiedenis. Het begin ligt
""tenminste drie jaar terug toen
"Spijkenisse het idee opvatte om
stadsverwarming in een nieuw-
bouwwijk te realiseren. In juni
«1980 nam de gemeenteraad de
principebeslissing dat collectieve
ruimteverwarming de voorkeur
had. Er waren verscheidene mo
gelijkheden. Grote broer Rotter
dam levert energie aan Spijke-
nisse en werd derhalve ingescha
keld om alles uit te vlooien.
De eerste mogelijkheid: een spe
ciale kleine elektriciteitscentrale
zou zorgdragen voor elektriciteit
(kracht) en heet water (warm
te). Deze centrale, in de wande
ling Energiecentrum Botlek-Oost
genoemd, zou werken op restgas-
sen van Esso. De gas- en stoom
turbine zou via generatoren (dy
namo's) voor elektriciteit zor
gen. De "afkoellngswarmte" zou
te gebruiken zijn voor het stads
verwarmingswater.
Botlek-Oost bleek te weinig
warmte te leveren voor de ambi
tieuze plannen van groeikern
Spljkenisse. Dwars daar door
heen speelt een onderzoek naar
de mogelijkheid van stadsver
warming op aardwarmte. Diep
ln de bodem onder Spijkenisse
zit heet water. Dat kan worden
opgepompt, eventueel nog extra
verhit, en dan naar de huizen ge
pompt. De EG stelde een subsi
die ter beschikking voor studie
en ontwikkeling van de aard-
warmtebron. Maar de capaciteit
is te gering, volgens sommige
deskundigen.
Als derde mogelijkheid was er
nog de restwarmte van de indus
trie. Bij bepaalde processen is
grote hitte nodig om bijvoor
beeld één stof te splitsen in twee
stoffen die beide apart bruikbaar
zijn. De industrie heeft alleen be
langstelling voor die twee stoffen
niet voor de hitte die overblijft
na het opwarmings- en split
singsproces. Die restwarmte is
echter voldoende voor de stads
verwarming.
Er zijn daarbij enkele bedenkin
gen. Je stelt je afhankelijk op
van de industrie. En in de winter
(wanneer het verbruik aan
warmte in de huizen veel groter
is, maar de industrie net zo
draait als in dfe zomer) moet je
reserve hebben.
Tegen het al te afhankelijk wor
den van de industrie zijn maat
regelen te nemen; je maakt bij
voorbeeld een hard contract dat
een vaste warmwatervoorzie
ning garandeert. En als het pro
bleem moet worden ondervangen
dat je *s winters veel meer warm
water nodig hebt dan in andere
jaargetijden, kun je denken aan
opslag van het te veel aan warm
te in de zomer.
Zo is tijdens de plannenmakerij
onderzocht in hoeverre heet wa
ter in de zomer in de poreuze ge
steenten onder Spijkenisse (diep
te 400 tot 1000 meter) kon worden
opgeslagen cn in koudere seizoe
nen weer opgepompt. Een plan
dat minder revolutionair is dan
het op het oog lijkt.
1986
Toen bleek dat een centrale
Botlek-Oost te weinig warmwa
ter-capaciteit had en ook aard
warmte afviel bleef het harde
contract met Esso open. Het be-
rj»»: Mi-
ËSafeïd
drijf ligt betrekkelijk dichtbij
Spijkenisse, bouwt voor 2£ mil
jard gulden een nieuwe fabriek
en was bereid rekening te hou
den met het stadsverwarmings
project. Er was restwarmte ge
noeg voor 70 percent van de
beoogde nieuwbouw in Spijkenis
se. In 1986 kon het beginnen.
De 1600 woningen die nu in aan
bouw zijn en weer zijn losgekop
peld van het stadsverwarmings
project vormen slechts een klein
deel van het totale aantal waarin
het nieuwbouwplan voorziet Re
kening werd gehouden met
warmwaterlevering voor 7500
nieuwbouwwoningen en 1000 be
staande huizen. Na 1990 zouden
er nog 2000 woningen aangeslo
ten worden en ooit moesten het
er 14.000 worden. Een investering
in deze eeuw van tenminste 200
miljoen gulden.
Binnen de gemeenteraad van
Rotterdam, waar vanwege het
GEB-karakter van stadsverwar
ming alle beslissingen vielen,
was er een gemengde oppositie.
CPN, WD en CDA waren tegen.
De CPN onder meer omdat zij
geen heil zag in stadsverwar
ming, gezien de huidige negatie
ve ervaringen in het Rotterdam/
Capellcgcbied (Zevenkamp, Oos
terflank en Schollevaar) met de
ze collectieve voorziening. CDA
cn VVD verzetten zich op grond
van de grote financiële risico's
voor Rotterdam.
Beide partijen beschuldigden
wethouder H. van der Pols van
"valse voorlichting". Ze geloof
den dat de verliezen veel te laag
werden geschat met als mogelijk
gevolg een financiële aderlating
voor de stad.
Van der Pols meende dat de tien
miljoen gulden garantie van het
rijk en de risicoverdeling met de
Nederlandse Energie Ontwikke-
lings Maatschappij "verregaan
de toezeggingen" waren.
Als Esso zich garant stelde voor
tien jaar lang leveranties was-de
kous immers af? "En in geval
van overmacht?" vroegen de
weerstrevende raadsleden. „Dan
hebben we andere bedrijven en
hulpketels," zei Van der Pols.
Links zonder de CPN stemde
voor en won de strijd. Een
schijnbare zege, een Pyrrhus-
overwinning naar achteraf bleek,
omdat Esso niet tekende.
Nog immer is Esso "positief ge
laden" wat betreft het leveren
van restwarmte. Niet het minst
omdat het bedrijf zelf de ontwik
keling belangrijk vindt en een
symbolische prijs voor het bij-
produkt warmte zou ontvangen:
1 per giga Joule. Ofwel de 30
mega Watt voor het warme wa
ter konden, over een heel jaar
berekend, 700.000 opleveren. Nu
het niet doorgaat, is Esso terug
naar af. Het bedrijf zal onderzoe
ken hoe de restwarmte zo goed
mogelijk is te gebruiken in de
nieuwe fabriek. Maar men ver
heelt niet dat een deel van de
restwarmte in de lucht of in het
water zal verdwijnen.
Verliezers
De vraag is nu wie de verlie
zers zijn. In de eerste plaats zijn
dat de NEOM en Economische
Zaken, die de 7 miljoen geheel of
gedeeltelijk moeten terugbetalen
aan Rotterdam. In de tweede
plaats Rotterdam, dat nog moet
zien hoeveel het van die geïnves
teerde 7 miljoen terugkrijgt,
even afgezien van de onschatba
re hoeveelheid tijd en mankracht
die in de ontwikkeling van het
gehele project is gestoken. Amb
tenaren die alle te verwachten
kosten hebben berekend, ambte
naren en politici die overleg heb
ben gevoerd met Esso en NEOM
en ambtenaren die zich nog
maals suf hebben gerekend over
datgene wat na het afhaken van
Esso moest gebeuren.
De warmwaterbuizen hadden
ook in de grond kunnen blijven
liggen. Dan had Rotterdam een
middelgrote warmte/krachtcen
trale moeten neerzetten, net als
in het RoCagebied; of een veel
kleinere voor alleen deze 1600
Woningen; of blokverwarming
moeten aanleggen. Maar de cij
ferende GEB'ers berekenden dat
de goedkoopste oplossing was:
buizen de grond uit. gasleidingen
erin. De buizen zijn zo'n 2 mil
joen gulden waard en in het Rot-
terdam/Capelle gebied opnieuw
te gebruiken. Daarvan kunnen
werkzaamheden en de schade
vergoeding aan Spijkenisse (1,3
miljoen) betaald worden
Andere verliezers: wij allen, om
dat een hoeveelheid restwarmte»
nutteloos verdwijnt en nodeloos J
het milieu van Rijnmond extra
belast. Laatste verliezers: de be
woners van dertig woningen die
al zijn opgeleverd. Ze hebben een
stadsverwarming. Nu nog heb
ben ze een hulpketel en het GER
zal bekijken hoe het moet na de
winter. Want ze vormen straks
een uitzondering in^pen serie
wijkjes waar duizenden huizen
komen met gewone ouderwetse
gasaansluitingen.
Dertien maal
De enigen zonder demonstratie-
kater zijn de aanstaande bewo
ners van de nieuwe wijken in
Spijkenisse. Hoe goed er ook
wordt gerekend, hoe braaf de
computer de getallen ook op
hoest, een stadsverwarmingspro
ject is niet zonder risico's. Breda
zit met zo'n project. Na 25 jaar
zou het 90 miljoen winst opleve
ren; nieuwe berekeningen komen
uit op 80 miljoen verlies.
Dit heeft te maken met het aan
tal huizen dat werkelijk wordt
opgeleverd, de rentevoet en de
inflatie, de gasprtjs. de isolatie
van de huizen cn het gasverbruik
door de bewoners. Het GEB van
Rotterdam berekende voor Spij
kenisse dertien mogelijkheden.
Drie positief en tien negatief. De
negatieve houden rekening met
lagere warmteafzet. hogere in
vesteringen. vervangende inves
teringen omdat de industrie
(lees: Esso) minder warmte gaat
leveren. Negatief kwam men tot
een uiterste van 47 miljoen ver
lies, maar dat werd opgevangen
door garanties van NEOM en
Economische Zaken. In feite re
kende men op een verlies van 1,5
miljoen gulden. Daar tegenover
stond als positieve bijwerking:
geen nodeloze energieverspilling,
werkgelegenheid en een bespa
ring van 30 miljoen kuub aard
gas per jaar.
..Redelijkerwijs zijn er voor Rot
terdam geen noemenswaardige
risico's te verwachten", schreef'
wethouder Van der Pols op voor
spraak van zijn ambtenaren. Dit
optimisme moet waargemaakte
worden. Er ligt tussen Rotter».-*»
dam en de NEOM geen afspraaJt
zwart op wit dat één van beiden
alles zal betalen. Eerst moet de>
rekening worden opgemaakt,^
dan volgt er nog een nummertje
touwtrekken, wie de zwarte piet
krijgt. Volgens Van der Pols ze
ker de NEOM, omdat deze for? t
meel heeft toegezegd de aan->-
vangskosten te betalen: .Als op,
dergelijke toezeggingen niet kan
worden gebouwd, kan niets meer
in dit land".
Er wordt in de Akkers een van^.
de nieuwe warmwaterbuizen
voorgoed overeindgezet. Eerst,
gaat de buis fier omhoog, maar
dc top hangt slap neer. Zeer
r*
zichtbaar in de wijk. Er komt,
een klein bordje onderaan: hierj,
rust het meest ambitieuze stadiï-
vcrwarmingsprojcct van Neder
land, 1979-1983.
Dit werk valt overigens buiten*
dc 1 percentsregeling voor kun
stenaars
TfM.
ZATERDAG 22 JANUAR11983
V/óm
y - .1 J
f - - - --
<AY/>*.W'S Yf-
»!sW
I -*
'rrAs/S's
-
-
/s *'YA//a t
Energie sparen werd
miljoenen verliezen
i
flfe-
#V'.
'•Aï
'«S
w '„'/"s i,
'CJ
