Jeu: d Schiedam vierde ged ciplineerd feest
'Kethelse mei den
zi n de mooiste
van Holland'
t
Toverlantaarn: opwinding 'in wintermaanden
Het Vrije Volk SCHIEDAM
Jaarwisseling rustigste van deze eeuw; brandweer bleef achter de oliebollen
Fréderique Verheijen maakte Kethels
kerkarchief toegankelijk met inventaris
Hoeks Welzijn wil
camping sluiten
Verzamelaar Van Mastrigt knutselt aan meer dan honderd lantaarns
Studio fob]
Express f -
Pasfoto's
met
kwaliteits
garantie
Jongens gewond door
bijtende honden
Abri en ruiten
winkels vernield
ws
PAGINA 4
WOENSDAG 2 JANUAR11991
Door Rein Wolters
SCHIEDAM Nog nooit is de
jaarwisseling in Schiedam zo rus
tig verlopen als de overgang naar
1991. Van een vele duizenden gul
dens schade opleverende oude
jaarsnacht was nu geen sprake. De
brandweer hoefde geen enkele
keer uit te rukken. Volgens Folkert
Schukken, officier van dienst van
de brandweer, is dat sinds men
senheugenis nog niet voorgeko
men. Ook medewerkers van ande
re gemeentediensten, die elke jaar
wisseling achter de hand worden
gehouden voor het uitvoeren van
noodzakelijke reparaties, konden
achter de oliebollen blijven. De po
litie beleefde eveneens een bijzon
der rustige jaarwisseling. Men
scheidene plaatsen in de stad zes
speciale containers geplaatst voor,
het bewaren van opgehaalde kerst
bomen. Gesprekken tussen het co
ördinerende team (bestaande uit
Jan van Hoff, Folkert Schukken
en Hans Nossent van de gemeentel
en de jongeren hebben geleid tot
plekken waar verbrandingen wa
ren toegestaan. „Ook deze gang
van zaken heeft prima gewerkt.
De vuurhaarden waren hevig
maar kort en goed overzichtelijk,"
aldus Schukken.
Van Hoff ineent dat ook de
sinds half december speciaal inge
stelde wijkteams hebben bijgedra
gen aan een brok wederzijds ver
trouwen tussen politie en jonge
ren. Deze teams hebben in ge
hoefde slechts vier keer uit te ruk
ken voor kleine zaken.
Politie-commissaris Jan van
Hoff toonde zich vanmorgen ui
terst tevreden over het verloop
van de feestelijkheden en het gedi-
ciplineerde gedrag van de jeugd.
„Ik heb de indruk dat alle afspra
ken zijn nagekomen. Dat geeft
voor volgend jaar opnieuw het no
dige vertrouwen." Volgens Van
Hoff is het rustige feestbeeld mede
een gevolg van het beleid dat is
ontwikkeld tussen de politie, ge
meentewerken en de brandweer.
„Het vroegtijdige contact met groe
pen jongeren in de wijken heeft
een basis gelegd voor wederzijds
vertrouwen."
Door de gemeente zijn op ver-
sprekken met met name jonge
Schiedammers duidelijk gemaakt
wat wel en wat niet tijdens de
jaarwisseling is toegestaan. Ook
het vroegtijdig afschieten van
vuurwerk was onderdeel van de
gesprekken. Anderzijds blijkt ook
het zogeheten BAV- en HALT-he-
leid preventief te hebben gewerkt.
Ongeveer zeventig jongeren zijn
sinds half december opgepakt voor
onder meer het te vroeg afsteken
'of het plegen van vadalisme. De
helft van hen is jonger dan 18 jaar
en heeft intussen via het bureau
HALT een alternatieve straf onder
gaan. Deze bestond uit het ver
plicht bezoeken van een voorlich
tingsmiddag over de gevaren van
vuurwerk en anderzijds uit een
aantal uren de stad schoonmaken
De andere helft is boven de 18
jaar. Zij krijgen van de Officier
van Justitie een versnelde finan
ciële schikking aangeboden. Overi
gens loopt de bijzonder strafrege-
ling nog tot aan eind deze week.
Volgens commissaris Van Hoff
heeft de ruime publiciteit rond het
Schiedamse beleid in hoge mate
bijgedragen aan het succes. De
meesten van de opgepakte jonge
ren zeiden tijdens hun ondervra
ging dat ze op de hoogte waren
van het 'snelrecht' dat wordt toe
gepast. In Vlaardingen verliep de
jaarwisseling minder rustig dan in
Schiedam. De politie arresteerde
twee mannen na vechtpartijen en
moest ook toezien hoe een houten
school aan de Curagaolaan in
vlammen opging.
Door Han van der Horst
SCHIEDAM Jarenlang gaf
Fréderique Verheijen creatieve
vorming in de vrouwengevange
nis. Sinds 1987 heeft ze een heel
andere baan: ze werkt op het ge
meentearchief Schiedam. Die dras
tische keuze heeft veel te maken
met het historische huis, dat ze
met haar echtgenoot op de Vlaar-
dingse Markt bewoont. „Ons
huis," vertelt ze, „is een paar hon
derd jaar oud. Ik had wel eens on
derzoek gedaan in verschillende
archieven om de geschiedenis er
van na te gaan. De oudste bewo
ning die ik heb gevonden, dateert
uit 1571. Het is in het bezit ge
weest van een hele reeks families,
bijvoorbeeld Ketelaar en Pernis.
Het is een kuiperij geweest, maar
ook een paardestal. Er heeft een
stadsboerderij naast gestaan en in
ons huis kun je nu nog een houten
lijst zien. Daar zat vroeger het gat
waardoor het hooi aan de paarden
werd gegeven. Toen in de jaren
tachtig het sociaal-cultureel werk
afgebroken werd, heb ik dan ook
als omscholing dit werk gekozen."
Fréderique Verheijen, van af
komst overigens een pure Rotter
damse, liep haar stage op het ge
meente-archief in Schiedam. Dat
beviel van beide kanten zo goed,
dat zij er nu al weer een hele tijd
in vaste dienst werkt. Haar eerste
grote werkstuk is de 'Inventaris
van de archieven van de Hervorm
de Gemeente en het Heilige Gees-
tarmenfonds'te Kethel en Spaland
(1559 1964)'.
Dat is een hele mond vol, maar
wat betekent het in godsnwm?
Fréderique: „Een inventaris is
een wegwijzer op het archief.
Mensen op de studiezaal die iets
willen weten over de geschiedenis
van de hervormde kerk in Kethel,
kunnen zo gemakkelijk opzoeken,
welke stukken voor hen van be
lang zijn. Ze hebben allemaal een
nummer gekregen. Wie wat meer
wil weten over het gemeenteleven,
kan dan bijvoorbeeld de notulen
boeken inzien.
De inventaris begint met een
korte geschiedenis van de kerk en
van het archief zelf. Ook geef ik
een verantwooring over de manier
van de inventarisatie. Zo'n gids is
wel nodig, want bij elkaar heeft de
kerk tien meter archief."
Toen de inventaris goed en wel
voltooid was, kwam een nieuw
stuk boven water, of liever gezegd
een heel oud stuk, want het stamt
al uit 1471. Het is een zogenaamde
vicarie, een lijst van inkomsten
van de parochie. Het zat ergens op
geborgen bij stukken van een oud-
katholiek archief. Dat is niet zo
gek, want de Kethelse kerk is pas
aan het begin van de tachtigjarige
oorlog protestants geworden. Tij
dens de gevechten tussen de water
geuzen en de aanhangers van de
Spaanse koning ging de kerk en
een fors stuk van het dorp in
vlammen op. Toen zijn wellicht al
lerlei archiefstukken meegeno
men, bijvoorbeeld door katholie
ken die het veiliger vonden voorlo
pig de benen te nemen."
Wat leert dat kerkelijk archief?
Fréderique heeft een boekje in
voorbereiding met allerlei gege
vens over de geschiedenis van de
kerk. Dat moet nog verschijnen,
maar ze wil best een tipje van de
sluier oplichten.
„Het archief van de hervormde
gemeente heeft drie afdelingen,
die van de kerkvoogdij, van de
diakonie en van de icerkeraad,
want die hadden elk een eigen
verantwoordelijkheid. De kerk
voogden zorgden voor het onder
houd van het gebouw. 'Kerkfa
briek' heette dat vroeger. De dia
konie zorgt voor de armen en de
kerkeraad houdt toezicht.
De predikant legt samen met de
ouderlingen huisbezoeken af. Ze
hebben in het verleden een heel
belangrijke taak gehad als oplos
sers van conflicten. Ze hebben
enorm veel bemiddeld.
Dan waren er natuurlijk een
aantal gedragingen die niet kon
den. Vechten bijvoorbeeld, of
dronkenschap bf waarzegster. Er
heeft eens iemand moeilijkheden
gekregen, omdat hij naar een
waarzegster ging, toen hij iets
waardevols had verloren.
Maar wat mij vooral opviel, is
hoe verzoenend de mensen met el
kaar omgingen. Ze hadden ook zo
veel geduld. Natuurlijk werd er
wel eens iemand gestraft, maar na
een tijd mag hij altijd weer mee
doen aan het avondmaal. Er was
altijd wel gelegenheid om weer
binnen te komen en de andere lid
maten mochten zo'n bekeerde zon
daar dan niet afwijzen.
Over de preken weten we wei-
Fréderique Verheyen: „Mensen die iets willen weten over de ge
schiedenis van de hervormde kerk in Kethel, kunnen middels de in
ventaris gemakkelijk opzoeken welke stukken van belang zijn.
nig. Er zit er één in het archief
uit 1788 en dat is ook nog een
schenking. Iemand had die in een
tweedehands winkeltje in Leiden
gekocht en vijftig jaar bewaard.
Daarna schonk hij de preek aan de
hervormde gemeente.
Ze waren natuurlijk vooral zui
nig op geldswaardige stukken. Die
werden heel zorvuldig opgeborgen
in de kerkekist Heel belangrijk
waren bijvoorbeeld de acten van
idemniteit. Als iemand verhuisde,
kreeg hij van zijn eigen parochie
zo'n acte mee. Daarin beloofde de
diakonie voor hem te zullen zor
gen, als hij onverhoopt tot armoe
de mocht vervallen. Ondersteu
ning kreeg je altijd alleen in de pa
rochie waar je oorspronkelijk van
daan kwam en als een nieuw lid
maat zonder zo'n iacte aankwam,
bewoog de gemeente hemel en aar
de om er toch een te krijgen.
Ik krijg de indruk, dat ze er
trouwens in Kethel wel behoorlijk
bijzaten. Ik schat, dat er in het
dorp en de omstreken negenhon
derd a duizend mensen woonden.
Dat was natuurlijk een klein
groepje, maar naar verhouding
hadden ze het zeker met slecht."
Fréderique haalt er een acht
tiende eeuws boekje bij met een
beschrijving van wat toen de Hol-
landsche Natie heette. Er staat een
prachtige passage in over de Ke
thelse meisjes: „Dan over 't geheel
zijn zij tenger, en de engheid haar-
er neigereegen lijven, daar ze
vooral al vrij wat bekrompenheid
3 aan de Middel en de Heupen. Zij
2 hebben bijzonder de vermogend-
P sten hier mede zoo veel op dat ie-
mand, die bij uitstek lust heeft in
z een dun toegehaald Middeltje, met
eene wijders bekoorlijke Talie
2 (taille, red.), zekerlijk zal moeten
toestaan, dat deezen den prijs van
f alle Hollandsche Vrouwen strij
ken. Hierbij komt nog dat ze mee-
rendeels blank en poezelfs van vel,
midsgaders zeer net en fijn besnee-
den van Tronie zijn."
Kethel, om van te houden.
HOEK VAN HOLLAND
De groepering Hoeks Wel
zijn is eventueel bereid de
camping in Hoek van Hol
land te sluiten, wanneer de
ze ook in de komen ie jaren
een verliespost voor de deel
gemeente blijft opleveren.
„Het is op zichzelf al een be
lachelijke zaak dat een cam
ping verliesgevend is," zegt
fractieleider Th. van Eijk.
„Maar het is nog veel er
ger wanneer die tekorten
ook nog in het budget van
de deelgemeente moeten
worden verwerkt," vervolgt
hij. „Wanneer er geen oplos
sing wordt gevonden dan
moet die camping maar
worden gesloten. Als Hoekse
inwoners hebben we er wei
nig belang bij." Van Eijk
ziet overigens nog andere
mogelijkheden om de cam
ping rendabel te maken. Pri
vatisering is één van de ma
nieren.
Polaroid
Door Canis Zijlmans
ROTTERDAM „Je moet je
voorstellen dat in vroeger tijden
tijdens de donkere wintermaanden
een artiest met een buikorgel en
een toverlantaarn op z'n rug in
zo'n afgelegen Boerendorp kwam,
waar de mensen nog nooit iets van
de wereld hadden gezien. Die ver
telde de voor hen meest onbegrij
pelijke en vreemde verhalen en
toonde op een muur lichtbeelden
van de pyramides in Egypte, wilde
beesten uit Afrika, sprookjes en de
werking van het zonnestelsel. Dat
was voor die boeren de opwinding
van hun leven."
Aan het woord is de Rotterdam
se toverlantaarnverzamelaar C.
van Mastrigt. In het dagelijks le
ven drijft hij een tweetal winkels
voor reformprodukten, maar als
de winkelier even tijd heeft knut
selt hij aan z'n meer dan honderd
toverlantaarns en hun toebehoren.
„Er moet nog heel wat in elkaar
gezet en geordend worden, maar
ik heb er te weinig tijd voor," stelt
Van Mastrigt, die als één van de
weinigen Nederlanders lid is van
zowel de Amerikaanse als de Brit
se Magic Lantern Society.
Door speuren op beurzen, vei
lingen en markten wist de winke
lier heel wat 'optisch speelgoed'
bij elkaar te scharrelen. Zo heeft
hij in z'n grote hobbykamer een
chromotroop staan, de voorloper
van de caleidoscoop, waarin kleu
rige symmetrische figuren zijn te
zien. De stereokijker geeft diepte
werking aan speciaal gefabriceer
de foto's van naakte dames en in
de ronddraaiende zoótroop is door
de spleetjes een galopperend paard
te zien maar het troetelkind blijft
zijn verzameling waardevolle to
verlantaarns. De winkelier, die al
vijftien jaar aan het verzamelen is,
heeft ze in alle soorten en maten.
De elektrische Duitse Hora is
een vrij moderne, die op een stof
zuigerde lijkt. De Engelse, rond
1880 door Watson Zon gebouw-
Verzamelaar
Van Mastrigt
met het gloei-
lichte bran-
dertje uit
1922 tussen
zijn toverlan
taarns: „Het
vinden van de
juiste licht
bron is altijd
een probleem
geweest."
de Biunnial heeft twee glimmende
koperen lenzenkopers die als drei
gende kanonslopen uit de houten
projectiekist steken. „Daarmee
kunnen met veel meetwerk meer
dere beelden over elkaar geprojec
teerd worden. In theaterzalen gaf
men er ten overstaan van veel pu
bliek complete voorstellingen,"
weet de verzamelaar, die ook nog
een soortgelijk apparaat met drie-
lenzenhouders in zijn bezit heeft,
te vertellen. De kist heeft een pe
troleumlampje als lichtbron. Een
ronde spiegel werpt het licht op
een condensor, die het bundelt en
de lens zorgt voor de scherpstel-
ling. Het gedeeltelijk afgedekte
schoorsteentje bovenop het indruk
wekkende apparaat zorgt dat wel
de oliewalm maar geen licht uit
het kastje ontsnapt.
Zeeslagen
Door de projectie van verschil
lende afbeeldingen over elkaar
kan een handige vertoner zelfs be
wegende beelden op het witte doek
vertonen. Te zien zijn gigantische
zeeslagen, compleet met lichtflit
sen van afgeschoten kanonnen,
rookpluimen, zinkende schepen en
een plotseling intredende avond
schemer. Sommige projectieglaas
jes zijn voorzien van een mecha
nismen, die, bijvoorbeeld, een mo
len laten draaien. Andere zijn hol
en leveren door er kleurstof of
kristallen in te druppelen de mooi
ste schouwspelen op.
De meeste toverlantaarns, de
voorlopers van de dia- en de film
projector, lijken met hun gebogen
schoorstenen meer op stoomma
chines dan op de huidige projectie-
apparatuur. De kleine lantaarn
van de Duitser Ernst Plank uit
1890 is zowel geschikt voor laten
zien van de oude beeldplaatjes als
de eerste films, die met de hand
werden afgedraaid. De Fransen
waren gespecialiseerd in het ma
ken van de lambescoop, een tover
lantaarn, die over een olielamp
welke bijna iedereen in die dagen
bezat, kan worden heengeschoven.
De eerste 'Laterna Magica', die
zijn hoogtijdagen beleefde in de
vorige eeuw, is de uit de zestiende
eeuw stammende schaduwwerpen.
Pas honderd jaar later, nadat de
befaamde Nederlandse natuurkun
dige Christiaan Huygens ontdekte
hoe de juiste lenzen shjppen, kon
den heldere heelden op de muur
worden 'getoverd'.
Het vinden van de juiste licht
bron is volgens de verzamelaar al
tijd een probleem geweest. Alles is
geprobeerd, van de kaars, olie- en
gaslamp tot de electrische gloei
lamp. Van Masstrigt hierover: „De
apparaten werden na iedere ont
dekking steeds weer omgebouwd.
Hoe meer licht hoe mooier het
beeld. Probleem is alleen dat een
te sterke lichtbron meestal zoveel
warmte geeft, dat de afbeelding op
het projectieglas kans loopt te be
schadigen.
In de vorige eeuw werd nog
geëxperimenteerd met een gevaar
lijk mengsel van zuur- en water
stof in combinatie met een kalk-
blokje. Net als bij de latere gas
branders, waarbij spiritus moet
worden opgepompt, zijn er een
aantal geëxplodeerd. Zelf heb ik in
een oude lantaarn nu een halog
eenlamp gezet. Het is weliswaar
niet authentiek, maar zorgt dat ik
veilig de unieke afbeeldingen kan
bekijken."
Sagen
Meer nog dan naar de antieke
rojectie-apparatuur gaat zijn be
langstelling uit naar de plaatjes die
er mee zijn te vertonen. Duizenden
vaak door beroemde miniatuur
schilders met de hand op glas ge
schilderde afbeeldingen heeft hij
verzameld over de meest uiteenlo
pende onderwerpen. Er zijn evan
gelische voorstellingen te illustra
tie van de verhalen op de Zondags
chool, fotografisch gemaakte pla
ten uit de vroegere koloniën voor
de Missie, sprookjes, sagen, ro
mans als Ben Hur en Don Quichot-
te, Wagners Nibelungenring die
met zang en muziek van een or
kest werd vertoond, kort moralise
rende beeldverhalen en weten
schappelijke verhandelingen over
uiteenlopende onderwerpen.
De kracht en allure van de to
verlantaarn lag, volgens Van Mast
rigt, in de totale mysterieuze ambi
ance en de vertelkunst van de ver
toner, die met rookgordijnen en
het laten zien van voorwerpen,
welke zojuist op het doek waren
vertoond, het publiek in vervoe
ring wist te brengen en in de ver
halen meesleepte. De verzamelaar
ziet kansen voor de toekomst van
de toverlantaarn.
„Het apparaat is op zijn retour.
Men raakt uitgekeken op de af
standelijke vertoning van speel
films. Er komt steeds meer behoef
te aan gezelligheid, sfeer, nostalgie
en een goed menselijk verhaal van
een boeiende verteller. Inmiddels
trekken alweer een aantal mensen
rond met de toverlantaarn en wor
den weer als voorheen spectaculai
re voorstellingen gegeven," besluit
Van Mastrigt.
Overval met traangas
levert geen buit op
SCHIEDAM Een onbe
kend gebleven overvaller met
een Vlaams accent heeft maan
dagavond een overval gepleegd
op het Totall-tankstation aan de
Horvathweg. De dader spoot
traangas in het gezicht van de
pompbediende, maar deed geen
greep in de kassa. Zonder buit
verdween de overvaller. De
pompbediende werd ter plekke
behandeld door broeders van
de geneeskundige dienst
SCHIEDAM Twee uit hun
eigen tuin losgebroken rothwei-
lers hebben bijtwonden toege
bracht aan twee jongens van
zes jaar. De twee kinderen wa
ren in een andere achtertuin
aan de Westpoldersuaat bezig
met het opslaan van gevonden
kerstbomenDoor j buurtbewo
ners werden ze ontzet. De hon
den werden in hun eigen tuin
teruggedreven. Een van de jon
gens moest' in het ziekenhuis
aan zijn lichte verwondingen
worden geholpen.
Beenbreuk na schrik
voor vuurwerk
SCHIEDAM Met een open
beenbreuk is in de nieuwjaars
nacht een 31-jarige Schiedam
mer opgenomen in het Schie-
land-Zxekenhuis. De man stond
in de Heenvlietsestraat te kij
ken naar het vuurwerk Hij
schrok van een hevige knal en
deed een stap achteruit. Hierbij
struikelde het slachtoffer over
een laag muurtje en kwam on
gelukkig ten val.
SCHIEDAM In de Nieuwe
Maasstraat hebben zes verdach
ten een abri vernield. Alle rui
ten werden stuk gegooid. De
schade bedraagt zesduizend gul
den. De zes zijn op verdenking
van openlijke geweldpleging
door de politie aangehouden.
Twee van de verdachten zijn
langer vastgehouden en moch
ten pas op nieuwjaarsdag naar
huis. In de nieuwjaarsnacht
werd met een bierfles een ruit
ingegooid van kapsalon Femmy
aan de Mgr. Nolenslaan. De
schade wordt geschat op vijf
honderd gulden Ook van de
verderop gevestigde snackbar
HapSnap moest een ruit het
ontgelden. Er werd een straat
tegel doorheen gegooid. Van het
winkelbedrijf Bolhuis aan de
Lange Nieuwstraat werd even
eens een ruit vernield. Men ge
bruikte een klinker en ging er
vandoor met een messing tafel
lamp ter waarde van zeshon
derd gulden.
Feike Boschma speelt
in Passage Theater
SCHIEDAM Feike Bos
chma speelt op zaterdag 5 ja
nuari 'A Romance in Many Di
mensions' in de Grote Zaal van
het Passage Theater. Het thema
van dit stuk is dat van een pop
penspeler die in een semi-men-
selijke relatie tot zijn creatié
komt te staan: de speler wordt
verliefd op één van zijn pop
pen. Een romance die duurt tot-
dat de pop, die zo zorgvuldig
door hem is opgebouwd, weer
door hem wordt afgebroken. Na
de pauze wordt het publiek ver
gast op een wat lichter stuk
met als titel: 'Opgedoekt'. In
een theater dat moet worden
afgebroken, bekijkt een oude
toneelmeester nog eenmaal de
resten van wat eens schitteren
de kostuums waren. Voor de re
gie en de muziek van dit ge
deelte tekent Rob van Houten.
De voorstelling begint om 20.15
uur en de toegangsprijs is
ƒ12,50 en voor kortingskaar
thouders 10,-,
Fans Jansen leest
voor uit eigen werk
SCHIEDAM Sinds Fons
Jansen is gestopt met zijn solo
cabaret, beschikt hij over zo
veel materiaal van eigen hand,
dat hij daaruit graag wil voorle
zen. Dat zal hij doen op donder
dag 10 januari in Theater De
Teerstoof in Schiedam. De zet
ting van zijn optreden is sterk
veranderd, maar zijn aard niet.
De onderwerpen van vroeger
hebben zijn belangstelling ge
houden. Hij benadert ze seri
eus, maar met dezelfde achter
docht en hetzelfde gevoel van
ongerijmdheid als vroeger. De
voorstelling begint om 20.30
uur en de toegangsprijs is 15,-
en voor kortingspashouders
12,50.
{INGEZONDEN MEDEDELING)
Hoogstraat 104-106 Schiedam
Te! 010 4266720