'Onderzoeknaar overlevingskansen winkels zinloos' Wethouder kiest meubels voor huiskamer van stad m Winkeliersvereniging Hoogstraat leeft nog CDA tegen woontorens Het Vrije Volk WATERWEG Leraar Paul Feelders bestudeert Vlaardings en Schiedams ZATERDAG 23 MAART 1991 PAGINA 15 Boor Ban van der Horst SCHIEDAM „Vroeger kon je een Schiedammer han zain spraak erkennen. IJ liet de* h weg, waar ij in de ge schreven tekst wel zou staan, maar hals een woord met een klinker begon, dan sprak ij die letter meestal eel duidelijk huit. Nu is dat dialect verdwe nen, weggespoeld door het aanstormend plat Rotterdams, dat het westelijk gedeelte van de Rijninond verovert. Ook het Vlaardings, het Maassluis' en het Kethels zijn verdwe nen, 'Zo, jij komt zeker uit Schiedam?' Die vraag zal je buiten de stad nooit meer ho-_ ren." Dat zegt neerlandicus Paul Feelders. Inderdaad, ook de mensen uit de buurgemeentes worden tegenwoordig in Lim burg of Groningen vergast op de uitroep „Ben je helemaal van de Coulsingel komme lou pe?" Paul Feelders, leraar Ne derlands aan het Regionaal Technisch College Rijnmond, bestudeert voor zijn plezier ou de, streekdialecten. Volgend jaar komt een boekje over het Vlaardings uit, dat hij samen met zijn collega Kees Kley- wegh aan het schrijven is. In het laatstverschenen nummer van Scyedam, het tijdschrift van de Schiedair.se historische vereniging, publiceerde Feel ders een artikel over het Schiedams. Dat Schiedams is zijn grote liefde, want Paul Feelders is op en top Schiedammer. Hij woont tegenwoordig in het huis van Koos de Kapper in de wijk Oost en dat zegt heel wat, want Koos de Kapper was een legendarisch handelaar in on geregelde goederen en vlak na de oorlog ook in con dooms, die de stad regelmatig met lange en geestige rijmen verblijdde. Déér wonen schept een ver plichting, maar dat heeft, meent Feelders, niets te ma ken met zijn belangstelling voor de Schiedamse spraak. Hij vertelt: „Het is ontstaan vanuit een onderzoek, dat ik tijdens mijn studie aan de uni versiteit heb gedaan naar stadsdialecten. Daarbij keek ik in het bijzonder naar het Vlaardings en het Rotterdams. Schiedams heb ik nooit ge sproken en mijn ouders ook niet. Dat van die h eraf en er- hij zal ik als kind wel eens ge hoord hebben. Maar» daar blijft het bij. Tussen Schiedams en Vlaardings zijn veel overeen komsten, maar er zijn ook gro te verschillen. Dat komt, om dat de Vlaardingse gemeen schap vroeger nogal geïsoleerd was. En je weet, hoe slecht de Vlaardingers en de Schiedam mers vroeger met elkaar om gingen. Het Vlaardings heeft veel meer van de dialecten die op de Zuidhollandse eilanden worden gesproken en van het Schevenings. Dat is geen won der, want via de visserij wa ren er natuurlijk wel veel con tacten met Scheveningen. Maar dat van die h hebben de Vlaardingers en de Schie dammers gemeen. Als de vrouw van een visser in ver wachting was, dan riep ze bij het vertrek van haar man 'IJ zal naar je iete'. De ij-klank is weer iets anders dan de Schie damse. En er waren natuurlijk allerlei specifieke woorden die te maken hadden met de vis serij, zoals bombroodwinner. Dat was de torenwachter die bovenop de grote kerk van Vlaardingen stond te kijken, of de vloot al op de thuisreis was." De harde kern van het Schiedamse dialect bevond zich in de binnenstad, waar de brandersknerhts met hun enorm* gezinnen in lage huis jes woonden. Hun taal bloeide in het warnet van stegen, slop pen en hofjes achter de paar echte straten van de oude je- neverstad. Het kostte Paul Feelders moeite dat oude Schiedams te reconstrueren. „Vlaardings was veel makke lijker," vertelt hij verder. „Ik denk, dat het langer heeft doorgeleefd. Ik vond allerlei artikelen en teksten op papier. De vondsten in Schiedam wa ren mager. Ik heb twee verha len gevonden. Een daarvan heeft in Scyedam gestaan. Het andere komt, hoop ik, in het volgende nummer. Het heet 'Een praatje over alles of niets' en is geschreven door F. Snel, die in 1867 blijkbaar hoofdonderwijzer in Schiedam was. Het gaat over twee jon gens die aan het spijbelen zijn. Ze komen in het water terecht en mogen dan hun kleren dro gen bij het vuur van een bran derij." De eerste generaties bran dersknechts waren vaak gast arbeiders uit het zuiden of het Duitse Westfalen. Dat is aan het Schiedams te merken. Feelders: „Er zitten allerlei Brabantse elementen in. Ook is kenmerkend, dat de Schie dammers soms een lidwoord voor een eigennaam zetten. Dan hadden ze het over 'de' Goof. Iets anders is de uit- gangs-t achter werkwoorden, waar die niet hoort. Ik loopt. Ik komt." Kethels blijkt, aldus Feel ders, weer een apart dialect. Er is zelfs meer over bekend dan over het Schiedams, want er bestaat geen bandopname waarop een molenaar in dia lect een verhaal vertelt. Een oud-onderwijzer heeft boven dien zo'n zestig jaar geleden allerlei vragenlijsten over de taal van het dorp ingevuld. Dat is in Schiedam nooit ge daan. Wat denkt Feelders als le raar Nederlanders over dialec ten en tongvallen? „Men rea geert erop, alsof men het min derwaardig vindt. Dat betreur ik. Dialect is een variatie op g de standaardtaal, maar daar- x om is ze nog niet minderwaar- 2 dig. Ik heb ook een hekel aan het woord plat. Plat Schie- dams, plat Vlaardings, dat zijn S eigenlijk verenederende uit- g drukkingen. Op school vertel ik dat ook altijd.Aan de ande- g re kant zeg ik bijvoorbeeld tegen zo'n leerling uit het Westland met zo'n duidelijke 'ai'. „Ik zou daar eens wat aan doen, want met zo'n accent hoef je op een sollicitatiege sprek niet aan te komen. Het zou mooi zijn, als het dialect een normale plaats had bin nen de maatschappij, zoals in Oost en Zuid Nederland, waar er zelfs cursussen in worden georganiseerd. Maar dat is he laas niet zo." Rinske, Feelders vrouw, die in Maassluis op een basischool les geeft, is het daar mee eens. „Ik probeer bepaalde woorden te sturen. Ik vind het toch wel belangrijk, dat de kinderen goed Nederlands sturen en ik Neerlandicus Paul Feelders: „Dialect is een variatie op de standaardtaal, maar daarom is ze nog niet minderwaardig. probeer ze het verschil te le ren tussen liggen en leggen en kunnen en kennen." Paul Feelders gaat onver droten verder met zijn zoek tocht naar Schiedams. De speurtocht leidde zelfs naar het Vaticaan, waar ooit een Schiedamse pater terecht kwam die wel eens wat over het dialect van zijn stad had geschreven. Toch gelooft Paul Feelders niet, dat hij alles ge vonden heeft. Hij hoopt, dat mensen die iets over het Schiedams weten, contact met hem opnemen. Het zou hele maal mooi zijn, als iemand het nog sprak. Dan wil hij graag een bandopname ma ken. Voor zijn eigen studie en natuurlijk ook voor het nage slacht, dat best mag weten, hoe dat nou klonk, die taal van de voorouders. Zijn adres: Franklinstraat 1, Schiedam, telefoonnummer: (010) 9268697. Door Carel van tor Velden SCHIEDAM Wie in Ne derland kan op verantwoorde wijze een grootschalig miijoe- nenproject op het'Stadserf van Schiedam ontwerpen? Na ja renlang treuzelen gaf wethou der Chris Zijdeveld deze week eindelijk het verlossende ant woord aan de openbaarheid prijs. Maar nu de keus defini tief op architect Hans Ruijsse-' naars is gevallen roept de wet houder direct een andere vraag op: waarom krijgt Ruijs- senaars de voorkeur boven honderden andere bekwame Nederlandse vakbroeders? De vraag lijkt flauw, maar met name het CDA vindt dat Zijdeveld in de afgelopen jaren schromelijk tekort is gescho ten in de beantwoording. De grootste oppositiepartij is van mening, dat de wethouder en de ambtenaren in de afgelo pen jaren te weinig overleg hebben gevoerd met de politie ke partijen. Het CDA vindt dat jammer, want de inrichting van de 'huiskamer van Schiedam' gaat volgens de partij alle Schiedammers aan. Deze week deed Zijdeveld een poging de kritiek te pareren. Voor het eerst gaf hij een toelichting op de motivatie voor de architec- tenkeuze. Voor de christen-de mocraten kwam deze handrei king veel te laat. Uit protest tegen de gang van zaken liet de oppositiepartij een excursie naar een bouwproject van Hans Ruijssenaars voor wat die was. Meer dan symbolisch was deze stap niet, want vermoe delijk zal het CDA zich maan dag achter de in het stadskan toor uitgebroede architecten keuze scharen. VVD-raadslid Gerard Verhulsdonk, eveneens een vertegenwoordiger van de oppositie, noemde de actie van het CDA zelfs 'onbegrijpelijk'. In navolging van Zijdeveld noemde Verhulsdonk de ex cursie naar het in aanbouw zijnde Amsterdamse casino van de architect zeer nuttig en informatief voor de raadsle den. Los van het gehakketak over de excursie is het interes sant om het spoor in de Stads- erf-discussie een paar jaar te rug te volgen. Al drie jaar geleden bepaal de de raad de contouren voor de toekomstige ontwikkeling van de binnenstad. Er werd een veertien puntenplan opge steld, waarin ook de voor waarden voor het nieuwe Stadserf werden verwoord. De raad bepaalde destijds, dat de omgeving van het Stadserf naast een particulier project van woningen en winkels plaats zou moeten bieden aan een theater,, bibliotheek, ar chief en een gloednieuw be stuurscentrum. i Op basis van deze aanbeve- liegen maakte de beoogd Eén van de projecten van' architect Hans Ruijsse naars, de bi bliotheek in Apeldoorn. Ook hier is een delegatie van de Schie damse raad gaan kyken. VLA AF DINGEN Een on derzoek naar de overlevings kansen van het buurtwinkel centrum in Vlaardinger-Am- bacht is bij voorbaat nutteloos als de gemeente niet bereid is de verkeerssituatie te herzien. Het door de gemeente aan gekondigde onderzoek zal vol gens VVD-raadslid Leny van Halteren zonder twijfel aan het licht brengen dat de recen te.afsluitingen van de Antho ny Knottenbeltsingel en de Goüdsesingel van grote in vloed zijn op het afnemend aantal bezoekers van het win kelcentrum. De winkels aan de Voor straat en het Burgemeester de Bordesplein hebben him om zet altijd voor-een groot deel te danken gehad aan bezoe kers van buiten de wijk, schrijft mevrouw Van Halte ren in het partijblad van de VVD. Die 'buitenwijkse' klan ten kunnen de winkels tegen woordig nog maar moeilijk be reiken. Het raadslid meent dat het - 'op z'n minst van gebrek aan realiteitszin zou getuigen als j het college van burgemeester J en wethouders nu zou betwij- felen of de afsluitingen door-—4 werken op de omzet van de middenstand'. Dat de middenstanders van het Burgemeester de Bordes-**"1 plein en omgeving er nu voor pleiten de afsluitingen weer gedeeltelijk ongedaan te ma-,0 ken, was volgens mevrouw Van Halteren te voorzien. Het was volgens haar ook veel eer- lijker geweest "alshet" college"* de winkeliers meteen Jiad la- ten weten dat de afsluitingen-* geheel voor hun eigen risico^ zouden zijn. VlaanÜnger-Ambacht is>4, mede op verzoek van de bewcHAV ners, door verschillende maat-*«, regelen verkeersluw gemaakt:** Behalve de Anthony Knotten-^ beltsingel en de Goudseingel, zijn ook het Emaus en de .j* Voorstraat afgesloten voor.-!' doorgaand verkeer. stadsarchitect Han de Kluijver een stedebouwkundig ont werp. Dit plan werd uitvoerig besproken in de raadscommis sie en de Schiedamse bevol king kreeg tijdens een infor matie-avond de kans zich over de plannen uit te spreken. In zijn notitie over de ar chitectenkeuze geeft Zijdeveld aan dat de bespreking van de ze stedebouwkundige schets slechts een eerste aanzet in de voorbereidingen vormde. De Kluijver leverde vooral ideeën voor het parkeren en de be reikbaarheid van het nieuwe Stadserf. Verder schetste hij, welke gedeelten van de grote, kale vlakte volgens zijn visie moesten worden bebouwd. De beantwoording van de belangrijkste vraag bleef op dat moment echter nog onbe antwoord. Om de door Zijde veld gelanceerde vergelijking van het Stadserf met een huis kamer door te trekken: De Kluijver bepaalde wel de plaats van de televisie en het bankstel, maar over de stijl van de inrichting spra*. hij zich niet uit. De vraag of er zwaar eiken hout of sierlijk chroom in de huiskamer verschijnt, wordt uiteindelijk bepaald door de vormgever. Maar het gemeen tebestuur heeft wel gepoogd een architect uit te kiezen wiens smaak overeenkomsten vertoont met die van de op drachtgever. Geheel de vrije hand krijgt de architect niet. Huiskamer inrichters verwijderen door gaans eerst de in hun ogen foeilelijke meubelstukken uit het verleden. Veel Schiedam mers zouden direct aan de sloop van het Stadskantoor denken, maar dat kan Ruijsse naars direct uit zijn hoofd zet ten. Het symbool van de be stuurlijke grootheidswaan van de jaren zestig staat nog voor teveel geld in de gemeentelijke boeken. De architectenkeuze was niet bepaald eenvoudig. Zijde veld gaf deze week een uitvoe rige schets van het eisenpak ket dat de ambtelijke top in de afgelopen jaren heeft ontwik keld. „We hebben niet in de eer ste plaats gekeken naar wat mooi is," verklaarde de wet houder. „We zoeken naar een bebouwing die het best bij het kleinschalige historische om geving van het Stadserf past. De architect moet rekening houden met de aanwezigheid van de ruine, het Proveniers buis en de Singelkerk. Omdat bet plein centraal ligt, mogen de gebouwen geen achterkan ten hebben. Wij hebben naar een architect gezocht die met deze eisen uit de voeten kan." Zocht de gemeente naar een architect met gevoel voor de omgeving, aan het ontwerp zelf stelt men ook speciale ei sen. „Wij wensen een combi natie van speelsheid en strak heid. De gebouwen moeten een krachtige, eigen identiteit hebben, maar op het plein mo gen ze geen buitenstaander zijn." „Met dit eisenpakket blij ven er echt niet zoveel archi tecten over om uit te kiezen", zegt Zijdeveld. „Zeker niet als je bedenkt dat dit project grote eisen stelt aan de bureaucapa citeit, de overlegbereidheid en het kostenbewustzijn. Verder vinden wij het belangrijk dat de meester zelf met het ont werp bezig is. Het komt maar al te vaak voor dat de archi tect het uitwerken van de plannen aan anderen over laat." Zijdeveld heeft ongetwijfeld gelijk als hij stelt dat het aan tal geschikte architecten voor zo'n ingewikkeld project be perkt is. Toch valt moeilijk vol te houden dat alleen Hans Ruijssenaars en Kees Reijn- boutt een dergelijk karwei aan kunnen. Het Nederlandse architec- tendom wordt wereldwijd ge roemd om haar grote kwalitei ten. Zo worden bouwmeesters als Wim Quist, Rem Koolhaas en Cees Dam in het buitenland regelmatig gepolst voor grote projecten. Ook naast dit be kende trio herbergt Nederland een aantal gekwalificeerde ontwerpers van grootschalige projecten. CDA-raadslid Siem Rosman. had dit gegeven ook in gedach ten toen hij de gang van zaken rond de architectenkeuze be kritiseerde. „Het in natuurlijk vreemd dat Ruijssenaars uit eindelijk als de enige geschik te kandidaat wordt opgevoerd. Stel dat hij om de een of ande re reden zou wegvallen. Ik kan me niet voorstellen dat de bouw van het Stadserf dan wordt afgelast." De kanttekeningen van de oppositiepartij worden onge twijfeld gevoed door frustra tie. De christen-democraten waren in 1988 de eersten die de discussie over het Stadserf aanzwengelden. Met de andere raadsfracties roerden zij zich duchtig in de discussie over het stedebouwkundige plan. Met de verdere uitwerking van de plannen heeft de partij zich in laatste drie jaar niet of nauwelijks mogen bemoeien. De wethouder bepaalde de de finitieve criteria en de keuze van de architect met een se lect clubje ambtenaren. De raad mag zich maandag alleen nog uitspreken over de uit komst van een proces, waar zij volgens Rosman veel te weinig invloed op heeft gehad. De kritiek van het CDA is een vage echo van de wijze waarop Groen Links en D66 in het verleden Chris Zijdeveld bejegenden. In de oppositie- banken verweten deze partij en de wethouder dat hij be langrijke informatie achter hield en het liefst in klein ge zelschap zijn zaakjes regelt. Of deze kritiek nu terecht was of niet, feit is dat PvdA, D66 en Groen Links bij de col legevorming hebben aangege ven dat het in de toekomst an ders zal gaan. De partijen be loofden bestuursvernieuwing, meer inspraak voor de bevol king en doorzichtiger besluit vormingsprocessen In de ontwikkeling van het Stadserf heeft het CDA van de ze beloftes vooralsnog weinig teruggezien. Formeel heeft Zij develd het gelijk aan zijn zijde als hij stelt dat hij is inge huurd om afgeronde voorstel len te doen. Toch is het de vraag of de besloten discussie over de architectenkeuze wel zo verstandig is geweest. Als zelfs gemeenteraadsleden het gevoel hebben dat zij te wei nig inspraak hebben gehad bij de inrichting van het Stadserf, dan valt te vrezen dat het gros van de Schiedamse bevolking er hetzelfde over denkt. Dat moet de wethouder slecht uitkomen, want hij ziet het Stadserf graag uitgroeien tot de 'huiskamer van Schie dam'. Maar gaan de Schie dammers er in de toekomst hetzelfde over denken? Want wie wie ziet een plein als zijn huiskamer, als hij zich op geen enkele wijze heeft mogen bemoeien met het uitkiezen van de meubeltjes? SCHIEDAM Over het voortbestaan van winkeliers vereniging de Hoogstraat is nog steeds niet beslist. Ronald Prince, eigenaar van party house Sitton en opvolger van middenstands-voorzitter Chris Coppens, legde onlangs de ha mer neer. Verwacht werd toen dat de paardenmarkt van morgen de laatste aktiviteit zou zijn die door de winke liersvereniging op poten werd gezet. Interim-voorzitter Maarten Lugtenburg heeft ech ter actie ondernomen om de vereniging van middenstan ders nieuw leven in te blazen. Hij lijkt al direkt succes te oogsten. „Laat ik voorop stellen," zegt Ronald Prince, „dat ik niet met het voorzitterschap ben gestopt omdat de Hoog straat-winkeliers weinig be trokkenheid toonden. Sinds vorig jaar ben ik eigenaar van het Partyhouse. Ik heb met mijn huidige werkzaam^» heden ontzettend druk. En*ge^ zien het feit dat ik met eei^f tweede horecazaak bezig beh(> kan ik niet langer vijftien nur4 per week jn de winkeliersver eniging stoppen. Dat de winf^ keiiers nu wakker zijn gewon* den is alleen maar een aardige^ bijkomstigheid, want ze waren stevig ingeslapen." „Of de winkeliersverenging ten dode is opgeschreven ,is~jt nog altijd de vraag," twijfelt,"-' Lugtenburg. „Ik heb naar alle^ winkeliers een brief de deur uit gedaan waarin ik ze heb3< opgeroepen naar de vergade-, ring in april te komen. Danol* beslissen we of we doorgaan^, C als vereniging. Nu al heb ik vijfenvijftig aanmeldingen^," binnen. Maar dat zegt nog„ niets. Die mensen kunnen ook komen om te zeggen dat ze er geen heil meer in zien." VLAARDINGEN De Vlaardingse gemeenteraads fractie van het CDA is tegen de bouw van twee woontorens op het Liesveldviaduct. Het uitzicht van de huidige bewo ners van het Liesveld mag niet aangetast worden door twee nieuwe flatgebouwen van ne gen hoog, vinden zij. De chris ten-democraten hebben, met uitzondering van de twee wet houders Van Ardenne-van der Hoeven en Kool, zich gister avond tijdens een extra frac tievergadering tegen dit om streden onderdeel van het ont werp van architect Dekker van bureau AGS gekeerd. Wethouder Aart Kool be vestigde gisteren, dat de rest van de fractie de belangen van de bewoners laat prevale ren. „De raadsleden van onze fractie vinden, dat de torens er niet moeten komen. Wij hebben als college echter het standpunt ingenomen om des mogelijkheden voor deze^to-jj rens te onderzoeken. Hangen de die discussie handhaven' p wij dit college-standpunt;;^, waarbij overigens afgesproken <n is dat er alle ruimte voor dis-ju cussie moet zijn." Fractie-voorzitrar Jopie,i, Schumacher-Schnitger noch* woordvoerder Jan Jumelet waren bereikbaar voor com-.*1 mentaar. In de CD A-fractie is.,; het standpunt ingenomen, dafcr er voor het wegwerken van de__ twee expeditieschachten, diefI na de verbouwing van het., winkelgebied op het Liesveld-* viaduct uitkomen, naar een--, andere oplossing moet worden gezocht. 'Ui zal naar je iete' w iffr) H w wr? itJC cv W *W

Gemeentearchief Schiedam - Krantenkijker

Het Vrije volk | 1991 | | pagina 1