'Onderzoeknaar
overlevingskansen
winkels zinloos'
Wethouder kiest meubels voor huiskamer van stad
m
Winkeliersvereniging
Hoogstraat leeft nog
CDA tegen woontorens
Het Vrije Volk WATERWEG
Leraar Paul Feelders bestudeert Vlaardings en Schiedams
ZATERDAG 23 MAART 1991
PAGINA 15
Boor Ban van der Horst
SCHIEDAM „Vroeger
kon je een Schiedammer han
zain spraak erkennen. IJ liet
de* h weg, waar ij in de ge
schreven tekst wel zou staan,
maar hals een woord met een
klinker begon, dan sprak ij die
letter meestal eel duidelijk
huit. Nu is dat dialect verdwe
nen, weggespoeld door het
aanstormend plat Rotterdams,
dat het westelijk gedeelte van
de Rijninond verovert. Ook
het Vlaardings, het Maassluis'
en het Kethels zijn verdwe
nen, 'Zo, jij komt zeker uit
Schiedam?' Die vraag zal je
buiten de stad nooit meer ho-_
ren."
Dat zegt neerlandicus Paul
Feelders. Inderdaad, ook de
mensen uit de buurgemeentes
worden tegenwoordig in Lim
burg of Groningen vergast op
de uitroep „Ben je helemaal
van de Coulsingel komme lou
pe?"
Paul Feelders, leraar Ne
derlands aan het Regionaal
Technisch College Rijnmond,
bestudeert voor zijn plezier ou
de, streekdialecten. Volgend
jaar komt een boekje over het
Vlaardings uit, dat hij samen
met zijn collega Kees Kley-
wegh aan het schrijven is. In
het laatstverschenen nummer
van Scyedam, het tijdschrift
van de Schiedair.se historische
vereniging, publiceerde Feel
ders een artikel over het
Schiedams.
Dat Schiedams is zijn grote
liefde, want Paul Feelders is
op en top Schiedammer. Hij
woont tegenwoordig in het
huis van Koos de Kapper in de
wijk Oost en dat zegt heel wat,
want Koos de Kapper was een
legendarisch handelaar in on
geregelde goederen en vlak
na de oorlog ook in con
dooms, die de stad regelmatig
met lange en geestige rijmen
verblijdde.
Déér wonen schept een ver
plichting, maar dat heeft,
meent Feelders, niets te ma
ken met zijn belangstelling
voor de Schiedamse spraak.
Hij vertelt: „Het is ontstaan
vanuit een onderzoek, dat ik
tijdens mijn studie aan de uni
versiteit heb gedaan naar
stadsdialecten. Daarbij keek ik
in het bijzonder naar het
Vlaardings en het Rotterdams.
Schiedams heb ik nooit ge
sproken en mijn ouders ook
niet. Dat van die h eraf en er-
hij zal ik als kind wel eens ge
hoord hebben. Maar» daar
blijft het bij.
Tussen Schiedams en
Vlaardings zijn veel overeen
komsten, maar er zijn ook gro
te verschillen. Dat komt, om
dat de Vlaardingse gemeen
schap vroeger nogal geïsoleerd
was. En je weet, hoe slecht de
Vlaardingers en de Schiedam
mers vroeger met elkaar om
gingen. Het Vlaardings heeft
veel meer van de dialecten die
op de Zuidhollandse eilanden
worden gesproken en van het
Schevenings. Dat is geen won
der, want via de visserij wa
ren er natuurlijk wel veel con
tacten met Scheveningen.
Maar dat van die h hebben
de Vlaardingers en de Schie
dammers gemeen. Als de
vrouw van een visser in ver
wachting was, dan riep ze bij
het vertrek van haar man 'IJ
zal naar je iete'. De ij-klank is
weer iets anders dan de Schie
damse. En er waren natuurlijk
allerlei specifieke woorden die
te maken hadden met de vis
serij, zoals bombroodwinner.
Dat was de torenwachter die
bovenop de grote kerk van
Vlaardingen stond te kijken,
of de vloot al op de thuisreis
was."
De harde kern van het
Schiedamse dialect bevond
zich in de binnenstad, waar
de brandersknerhts met hun
enorm* gezinnen in lage huis
jes woonden. Hun taal bloeide
in het warnet van stegen, slop
pen en hofjes achter de paar
echte straten van de oude je-
neverstad. Het kostte Paul
Feelders moeite dat oude
Schiedams te reconstrueren.
„Vlaardings was veel makke
lijker," vertelt hij verder. „Ik
denk, dat het langer heeft
doorgeleefd. Ik vond allerlei
artikelen en teksten op papier.
De vondsten in Schiedam wa
ren mager. Ik heb twee verha
len gevonden. Een daarvan
heeft in Scyedam gestaan. Het
andere komt, hoop ik, in het
volgende nummer. Het heet
'Een praatje over alles of
niets' en is geschreven door F.
Snel, die in 1867 blijkbaar
hoofdonderwijzer in Schiedam
was. Het gaat over twee jon
gens die aan het spijbelen zijn.
Ze komen in het water terecht
en mogen dan hun kleren dro
gen bij het vuur van een bran
derij."
De eerste generaties bran
dersknechts waren vaak gast
arbeiders uit het zuiden of het
Duitse Westfalen. Dat is aan
het Schiedams te merken.
Feelders: „Er zitten allerlei
Brabantse elementen in. Ook
is kenmerkend, dat de Schie
dammers soms een lidwoord
voor een eigennaam zetten.
Dan hadden ze het over 'de'
Goof. Iets anders is de uit-
gangs-t achter werkwoorden,
waar die niet hoort. Ik loopt.
Ik komt."
Kethels blijkt, aldus Feel
ders, weer een apart dialect.
Er is zelfs meer over bekend
dan over het Schiedams, want
er bestaat geen bandopname
waarop een molenaar in dia
lect een verhaal vertelt. Een
oud-onderwijzer heeft boven
dien zo'n zestig jaar geleden
allerlei vragenlijsten over de
taal van het dorp ingevuld.
Dat is in Schiedam nooit ge
daan.
Wat denkt Feelders als le
raar Nederlanders over dialec
ten en tongvallen? „Men rea
geert erop, alsof men het min
derwaardig vindt. Dat betreur
ik. Dialect is een variatie op g
de standaardtaal, maar daar- x
om is ze nog niet minderwaar- 2
dig. Ik heb ook een hekel aan
het woord plat. Plat Schie-
dams, plat Vlaardings, dat zijn S
eigenlijk verenederende uit- g
drukkingen. Op school vertel
ik dat ook altijd.Aan de ande- g
re kant zeg ik bijvoorbeeld
tegen zo'n leerling uit het
Westland met zo'n duidelijke
'ai'. „Ik zou daar eens wat aan
doen, want met zo'n accent
hoef je op een sollicitatiege
sprek niet aan te komen. Het
zou mooi zijn, als het dialect
een normale plaats had bin
nen de maatschappij, zoals in
Oost en Zuid Nederland, waar
er zelfs cursussen in worden
georganiseerd. Maar dat is he
laas niet zo."
Rinske, Feelders vrouw, die
in Maassluis op een basischool
les geeft, is het daar mee eens.
„Ik probeer bepaalde woorden
te sturen. Ik vind het toch wel
belangrijk, dat de kinderen
goed Nederlands sturen en ik
Neerlandicus Paul Feelders: „Dialect is een variatie op de standaardtaal, maar daarom is ze nog niet minderwaardig.
probeer ze het verschil te le
ren tussen liggen en leggen en
kunnen en kennen."
Paul Feelders gaat onver
droten verder met zijn zoek
tocht naar Schiedams. De
speurtocht leidde zelfs naar
het Vaticaan, waar ooit een
Schiedamse pater terecht
kwam die wel eens wat over
het dialect van zijn stad had
geschreven. Toch gelooft Paul
Feelders niet, dat hij alles ge
vonden heeft. Hij hoopt, dat
mensen die iets over het
Schiedams weten, contact met
hem opnemen. Het zou hele
maal mooi zijn, als iemand
het nog sprak. Dan wil hij
graag een bandopname ma
ken. Voor zijn eigen studie en
natuurlijk ook voor het nage
slacht, dat best mag weten,
hoe dat nou klonk, die taal
van de voorouders.
Zijn adres: Franklinstraat
1, Schiedam, telefoonnummer:
(010) 9268697.
Door Carel van tor Velden
SCHIEDAM Wie in Ne
derland kan op verantwoorde
wijze een grootschalig miijoe-
nenproject op het'Stadserf van
Schiedam ontwerpen? Na ja
renlang treuzelen gaf wethou
der Chris Zijdeveld deze week
eindelijk het verlossende ant
woord aan de openbaarheid
prijs. Maar nu de keus defini
tief op architect Hans Ruijsse-'
naars is gevallen roept de wet
houder direct een andere
vraag op: waarom krijgt Ruijs-
senaars de voorkeur boven
honderden andere bekwame
Nederlandse vakbroeders?
De vraag lijkt flauw, maar
met name het CDA vindt dat
Zijdeveld in de afgelopen jaren
schromelijk tekort is gescho
ten in de beantwoording. De
grootste oppositiepartij is van
mening, dat de wethouder en
de ambtenaren in de afgelo
pen jaren te weinig overleg
hebben gevoerd met de politie
ke partijen.
Het CDA vindt dat jammer,
want de inrichting van de
'huiskamer van Schiedam'
gaat volgens de partij alle
Schiedammers aan. Deze week
deed Zijdeveld een poging de
kritiek te pareren. Voor het
eerst gaf hij een toelichting op
de motivatie voor de architec-
tenkeuze. Voor de christen-de
mocraten kwam deze handrei
king veel te laat. Uit protest
tegen de gang van zaken liet
de oppositiepartij een excursie
naar een bouwproject van
Hans Ruijssenaars voor wat
die was.
Meer dan symbolisch was
deze stap niet, want vermoe
delijk zal het CDA zich maan
dag achter de in het stadskan
toor uitgebroede architecten
keuze scharen. VVD-raadslid
Gerard Verhulsdonk, eveneens
een vertegenwoordiger van de
oppositie, noemde de actie van
het CDA zelfs 'onbegrijpelijk'.
In navolging van Zijdeveld
noemde Verhulsdonk de ex
cursie naar het in aanbouw
zijnde Amsterdamse casino
van de architect zeer nuttig en
informatief voor de raadsle
den.
Los van het gehakketak
over de excursie is het interes
sant om het spoor in de Stads-
erf-discussie een paar jaar te
rug te volgen.
Al drie jaar geleden bepaal
de de raad de contouren voor
de toekomstige ontwikkeling
van de binnenstad. Er werd
een veertien puntenplan opge
steld, waarin ook de voor
waarden voor het nieuwe
Stadserf werden verwoord. De
raad bepaalde destijds, dat de
omgeving van het Stadserf
naast een particulier project
van woningen en winkels
plaats zou moeten bieden aan
een theater,, bibliotheek, ar
chief en een gloednieuw be
stuurscentrum. i
Op basis van deze aanbeve-
liegen maakte de beoogd
Eén van de
projecten van'
architect
Hans Ruijsse
naars, de bi
bliotheek in
Apeldoorn.
Ook hier is
een delegatie
van de Schie
damse raad
gaan kyken.
VLA AF DINGEN Een on
derzoek naar de overlevings
kansen van het buurtwinkel
centrum in Vlaardinger-Am-
bacht is bij voorbaat nutteloos
als de gemeente niet bereid is
de verkeerssituatie te herzien.
Het door de gemeente aan
gekondigde onderzoek zal vol
gens VVD-raadslid Leny van
Halteren zonder twijfel aan
het licht brengen dat de recen
te.afsluitingen van de Antho
ny Knottenbeltsingel en de
Goüdsesingel van grote in
vloed zijn op het afnemend
aantal bezoekers van het win
kelcentrum.
De winkels aan de Voor
straat en het Burgemeester de
Bordesplein hebben him om
zet altijd voor-een groot deel
te danken gehad aan bezoe
kers van buiten de wijk,
schrijft mevrouw Van Halte
ren in het partijblad van de
VVD. Die 'buitenwijkse' klan
ten kunnen de winkels tegen
woordig nog maar moeilijk be
reiken.
Het raadslid meent dat het -
'op z'n minst van gebrek aan
realiteitszin zou getuigen als j
het college van burgemeester J
en wethouders nu zou betwij-
felen of de afsluitingen door-—4
werken op de omzet van de
middenstand'.
Dat de middenstanders van
het Burgemeester de Bordes-**"1
plein en omgeving er nu voor
pleiten de afsluitingen weer
gedeeltelijk ongedaan te ma-,0
ken, was volgens mevrouw
Van Halteren te voorzien. Het
was volgens haar ook veel eer-
lijker geweest "alshet" college"*
de winkeliers meteen Jiad la-
ten weten dat de afsluitingen-*
geheel voor hun eigen risico^
zouden zijn.
VlaanÜnger-Ambacht is>4,
mede op verzoek van de bewcHAV
ners, door verschillende maat-*«,
regelen verkeersluw gemaakt:**
Behalve de Anthony Knotten-^
beltsingel en de Goudseingel,
zijn ook het Emaus en de .j*
Voorstraat afgesloten voor.-!'
doorgaand verkeer.
stadsarchitect Han de Kluijver
een stedebouwkundig ont
werp. Dit plan werd uitvoerig
besproken in de raadscommis
sie en de Schiedamse bevol
king kreeg tijdens een infor
matie-avond de kans zich over
de plannen uit te spreken.
In zijn notitie over de ar
chitectenkeuze geeft Zijdeveld
aan dat de bespreking van de
ze stedebouwkundige schets
slechts een eerste aanzet in de
voorbereidingen vormde. De
Kluijver leverde vooral ideeën
voor het parkeren en de be
reikbaarheid van het nieuwe
Stadserf. Verder schetste hij,
welke gedeelten van de grote,
kale vlakte volgens zijn visie
moesten worden bebouwd.
De beantwoording van de
belangrijkste vraag bleef op
dat moment echter nog onbe
antwoord. Om de door Zijde
veld gelanceerde vergelijking
van het Stadserf met een huis
kamer door te trekken: De
Kluijver bepaalde wel de
plaats van de televisie en het
bankstel, maar over de stijl
van de inrichting spra*. hij
zich niet uit.
De vraag of er zwaar eiken
hout of sierlijk chroom in de
huiskamer verschijnt, wordt
uiteindelijk bepaald door de
vormgever. Maar het gemeen
tebestuur heeft wel gepoogd
een architect uit te kiezen
wiens smaak overeenkomsten
vertoont met die van de op
drachtgever.
Geheel de vrije hand krijgt
de architect niet. Huiskamer
inrichters verwijderen door
gaans eerst de in hun ogen
foeilelijke meubelstukken uit
het verleden. Veel Schiedam
mers zouden direct aan de
sloop van het Stadskantoor
denken, maar dat kan Ruijsse
naars direct uit zijn hoofd zet
ten. Het symbool van de be
stuurlijke grootheidswaan van
de jaren zestig staat nog voor
teveel geld in de gemeentelijke
boeken.
De architectenkeuze was
niet bepaald eenvoudig. Zijde
veld gaf deze week een uitvoe
rige schets van het eisenpak
ket dat de ambtelijke top in de
afgelopen jaren heeft ontwik
keld.
„We hebben niet in de eer
ste plaats gekeken naar wat
mooi is," verklaarde de wet
houder. „We zoeken naar een
bebouwing die het best bij het
kleinschalige historische om
geving van het Stadserf past.
De architect moet rekening
houden met de aanwezigheid
van de ruine, het Proveniers
buis en de Singelkerk. Omdat
bet plein centraal ligt, mogen
de gebouwen geen achterkan
ten hebben. Wij hebben naar
een architect gezocht die met
deze eisen uit de voeten kan."
Zocht de gemeente naar een
architect met gevoel voor de
omgeving, aan het ontwerp
zelf stelt men ook speciale ei
sen. „Wij wensen een combi
natie van speelsheid en strak
heid. De gebouwen moeten
een krachtige, eigen identiteit
hebben, maar op het plein mo
gen ze geen buitenstaander
zijn."
„Met dit eisenpakket blij
ven er echt niet zoveel archi
tecten over om uit te kiezen",
zegt Zijdeveld. „Zeker niet als
je bedenkt dat dit project grote
eisen stelt aan de bureaucapa
citeit, de overlegbereidheid en
het kostenbewustzijn. Verder
vinden wij het belangrijk dat
de meester zelf met het ont
werp bezig is. Het komt maar
al te vaak voor dat de archi
tect het uitwerken van de
plannen aan anderen over
laat."
Zijdeveld heeft ongetwijfeld
gelijk als hij stelt dat het aan
tal geschikte architecten voor
zo'n ingewikkeld project be
perkt is. Toch valt moeilijk
vol te houden dat alleen Hans
Ruijssenaars en Kees Reijn-
boutt een dergelijk karwei aan
kunnen.
Het Nederlandse architec-
tendom wordt wereldwijd ge
roemd om haar grote kwalitei
ten. Zo worden bouwmeesters
als Wim Quist, Rem Koolhaas
en Cees Dam in het buitenland
regelmatig gepolst voor grote
projecten. Ook naast dit be
kende trio herbergt Nederland
een aantal gekwalificeerde
ontwerpers van grootschalige
projecten.
CDA-raadslid Siem Rosman.
had dit gegeven ook in gedach
ten toen hij de gang van zaken
rond de architectenkeuze be
kritiseerde. „Het in natuurlijk
vreemd dat Ruijssenaars uit
eindelijk als de enige geschik
te kandidaat wordt opgevoerd.
Stel dat hij om de een of ande
re reden zou wegvallen. Ik
kan me niet voorstellen dat de
bouw van het Stadserf dan
wordt afgelast."
De kanttekeningen van de
oppositiepartij worden onge
twijfeld gevoed door frustra
tie. De christen-democraten
waren in 1988 de eersten die
de discussie over het Stadserf
aanzwengelden. Met de andere
raadsfracties roerden zij zich
duchtig in de discussie over
het stedebouwkundige plan.
Met de verdere uitwerking
van de plannen heeft de partij
zich in laatste drie jaar niet of
nauwelijks mogen bemoeien.
De wethouder bepaalde de de
finitieve criteria en de keuze
van de architect met een se
lect clubje ambtenaren. De
raad mag zich maandag alleen
nog uitspreken over de uit
komst van een proces, waar
zij volgens Rosman veel te
weinig invloed op heeft gehad.
De kritiek van het CDA is
een vage echo van de wijze
waarop Groen Links en D66 in
het verleden Chris Zijdeveld
bejegenden. In de oppositie-
banken verweten deze partij
en de wethouder dat hij be
langrijke informatie achter
hield en het liefst in klein ge
zelschap zijn zaakjes regelt.
Of deze kritiek nu terecht
was of niet, feit is dat PvdA,
D66 en Groen Links bij de col
legevorming hebben aangege
ven dat het in de toekomst an
ders zal gaan. De partijen be
loofden bestuursvernieuwing,
meer inspraak voor de bevol
king en doorzichtiger besluit
vormingsprocessen
In de ontwikkeling van het
Stadserf heeft het CDA van de
ze beloftes vooralsnog weinig
teruggezien. Formeel heeft Zij
develd het gelijk aan zijn zijde
als hij stelt dat hij is inge
huurd om afgeronde voorstel
len te doen. Toch is het de
vraag of de besloten discussie
over de architectenkeuze wel
zo verstandig is geweest. Als
zelfs gemeenteraadsleden het
gevoel hebben dat zij te wei
nig inspraak hebben gehad bij
de inrichting van het Stadserf,
dan valt te vrezen dat het gros
van de Schiedamse bevolking
er hetzelfde over denkt.
Dat moet de wethouder
slecht uitkomen, want hij ziet
het Stadserf graag uitgroeien
tot de 'huiskamer van Schie
dam'. Maar gaan de Schie
dammers er in de toekomst
hetzelfde over denken? Want
wie wie ziet een plein als zijn
huiskamer, als hij zich op
geen enkele wijze heeft mogen
bemoeien met het uitkiezen
van de meubeltjes?
SCHIEDAM Over het
voortbestaan van winkeliers
vereniging de Hoogstraat is
nog steeds niet beslist. Ronald
Prince, eigenaar van party
house Sitton en opvolger van
middenstands-voorzitter Chris
Coppens, legde onlangs de ha
mer neer. Verwacht werd
toen dat de paardenmarkt van
morgen de laatste aktiviteit
zou zijn die door de winke
liersvereniging op poten werd
gezet. Interim-voorzitter
Maarten Lugtenburg heeft ech
ter actie ondernomen om de
vereniging van middenstan
ders nieuw leven in te blazen.
Hij lijkt al direkt succes te
oogsten.
„Laat ik voorop stellen,"
zegt Ronald Prince, „dat ik
niet met het voorzitterschap
ben gestopt omdat de Hoog
straat-winkeliers weinig be
trokkenheid toonden. Sinds
vorig jaar ben ik eigenaar van
het Partyhouse. Ik heb
met mijn huidige werkzaam^»
heden ontzettend druk. En*ge^
zien het feit dat ik met eei^f
tweede horecazaak bezig beh(>
kan ik niet langer vijftien nur4
per week jn de winkeliersver
eniging stoppen. Dat de winf^
keiiers nu wakker zijn gewon*
den is alleen maar een aardige^
bijkomstigheid, want ze waren
stevig ingeslapen."
„Of de winkeliersverenging
ten dode is opgeschreven ,is~jt
nog altijd de vraag," twijfelt,"-'
Lugtenburg. „Ik heb naar alle^
winkeliers een brief de deur
uit gedaan waarin ik ze heb3<
opgeroepen naar de vergade-,
ring in april te komen. Danol*
beslissen we of we doorgaan^, C
als vereniging. Nu al heb ik
vijfenvijftig aanmeldingen^,"
binnen. Maar dat zegt nog„
niets. Die mensen kunnen ook
komen om te zeggen dat ze er
geen heil meer in zien."
VLAARDINGEN De
Vlaardingse gemeenteraads
fractie van het CDA is tegen
de bouw van twee woontorens
op het Liesveldviaduct. Het
uitzicht van de huidige bewo
ners van het Liesveld mag niet
aangetast worden door twee
nieuwe flatgebouwen van ne
gen hoog, vinden zij. De chris
ten-democraten hebben, met
uitzondering van de twee wet
houders Van Ardenne-van der
Hoeven en Kool, zich gister
avond tijdens een extra frac
tievergadering tegen dit om
streden onderdeel van het ont
werp van architect Dekker
van bureau AGS gekeerd.
Wethouder Aart Kool be
vestigde gisteren, dat de rest
van de fractie de belangen
van de bewoners laat prevale
ren. „De raadsleden van onze
fractie vinden, dat de torens
er niet moeten komen. Wij
hebben als college echter het
standpunt ingenomen om des
mogelijkheden voor deze^to-jj
rens te onderzoeken. Hangen
de die discussie handhaven' p
wij dit college-standpunt;;^,
waarbij overigens afgesproken <n
is dat er alle ruimte voor dis-ju
cussie moet zijn."
Fractie-voorzitrar Jopie,i,
Schumacher-Schnitger noch*
woordvoerder Jan Jumelet
waren bereikbaar voor com-.*1
mentaar. In de CD A-fractie is.,;
het standpunt ingenomen, dafcr
er voor het wegwerken van de__
twee expeditieschachten, diefI
na de verbouwing van het.,
winkelgebied op het Liesveld-*
viaduct uitkomen, naar een--,
andere oplossing moet worden
gezocht.
'Ui zal naar je iete'
w
iffr)
H
w wr?
itJC
cv
W
*W