23
NIEUWS
1904, gedrukt 1946. Reizen met de „Dirk
je Adema" in 1860 en 1862. Ook andere
reisverhalen.
15. Journaal van Hidde Dirk Kat, Dagboek
eener reize ter walvisch- en robbevangst
gedaan in de jaren 1777 en 1778 door
Commandeur Hidde Dirk Kat, 1818, met
portret van Kat en met het vers:
„Wat zeeman die de kiel
Naar 't barre Noorden stuurde
Bestond er ooit op aard
Die zoveel ramps verduurde
Als Kat, de. fiere Kat,
Die 's tijdens beker heeft
Totop de boom geleegt
En toch. Goddank, nog leeft."
Portretten van commandeur Kat vindt men
nog te Hollum, Ameland, ten huize van zijn
nakomelingen. Te Leiden, Rijksmuseum van
Natuurlijke Historie, zijn drie geschreven,
nog onuitgegeven journalen uit het einde van
de 18e eeuw. Zij komen uit Ammerstol aan
de Lek; in Dordrecht bevinden zich in het
Gemeente-archief tenminste twaalf journalen,
eveneens geschreven en niet gedrukt, dagte
kenende uit dezelfde tijd. Deze laatste zijn
bestudeerd door de heer A. C. de Voogd van
der Straaten, Rotterdam, die zo goed was mij
op deze stukken opmerkzaam te maken. Der
tig journalen zijn nu opgenoemd en er zijn
er zeker nog wel meer.
In 1753 en 1770 heeft de Zaanse makelaar
Gerret van Santé twee naamlijsten van Groen-
landsclie en Straat Davissche Commandeurs
uitgegeven, waarin ook lijsten voorkomen van
aantallen schepen, gevangen vissen, gewonnen
spek enz. De gegevens zijn gerangschikt
naar de plaatsen en de uitreders worden, met
jaartallen, vermeld. Schilderijen, prenten en
tegeltableaux over de walvisvaart zijn er in
ons land een groot aantal. Ook zij zijn weer
zeer verspreid. Ettelijke vindt men in Zaan
dijk in het Museum; verder een drietal in
het Historisch Museum te Rotterdam, alwaar
verscheidene particulieren ook mooie stuk
ken bezitten. In Amsterdam, Schiedam, Vlaar-
dingen, Dordrecht, Leeuwarden en Velp treft
men er aan. Bekende schilders van het onder
werp waren Hondius, Lieven Verschuyr, van
Salm, Storck, van de Velde, de Man, Back-
huysen en anderen. Kobell, Sallieth, van der
Laan, om er maar een paar te noemen, maak
ten zeer fraaie kopergravures. Tegeltableaux
zijn er te Zaandijk, in Vlaardingen en te Rot
terdam. Ook losse tegels met voorstellingen
van de walvisvaart zijn er gemaakt. Op bor
den, schotels, serviezen enz. komt, vooral in
de Zaanstreek, herhaaldelijk ons onderwerp
voor. Tabaksdozen, snuifdoosjes, sieraden en
Onderkaakdelenéén met gewricht, van de Groenlandse
walvis. In gebruik als hek. NesAmeland, 1930.
Land van Sipke Mets.
snuisterijen vertonen dikwijls voorstellingen
van het bedrijf. Hetzelfde treft men aan op
theestoven, ketels, appelbakken enz. Ook meu
bels werden met taferelen beschilderd, bijv.
een bureau, beddebankjes om in de bedstee te
klimmen en tal van voorwerpen meer. Al het
opgesomde bewijst, hoezeer het gewone leven
in het teken van de walvisvaart stond. Van de
gebruiksvoorwerpen bij de vangst is zeer,
zeer weinig bewaard gebleven. Van de dui
zenden harpoenen is er in ons land nauwe
lijks een dozijn. Spekmessen en lansen zijn
nog veel zeldzamer voorhanden. Van heel wat
andere werktuigen van de walvisvaart is niets
meer over.
In Amsterdam zijn gevelstenen bekend met
herinneringen aan de walvis en zijn vangst.
Een heel mooie, oude gevelsteen staat in huis
nr. 79 te Gaast, ten Noorden van Workum in
Friesland. Daarop is een complete walvisjacht
afgebeeld. Het Nederlands Openluchtmuseum
te Arnhem bezit er tekeningen en foto's van.
De heer Thijs Mol, aan genoemd Museum
verbonden, heeft in de loop der jaren een
groot aantal voorwerpen van zeer verschillen
de aard weten op te sporen, die alle op het
oude bedrijf betrekking hebben. Het bewa
ren, catalogiseren enz. van al die stukken is
een belangrijk en verdienstelijk werk voor
onze kennis van de Volkskunst en -cultuur.
Vooral op Ameland, in de plaatsen Nes, Bal-
lum en Hollum, vindt men nu nog een groot
aantal huizen, waar eertijds commandeurs
woonden. Die huizen zijn kenbaar aan een
dubbele, uitstekende richel van speciaal in-
Schouderblad van een walvis als stoepsteen. Nes (Ameland)
