6
het blad "De Havenarbeider"
een centrale plaats in. De me
ters-wegers besloten tot een
staking, zich gesteund wetend
door de Duitse importeurs, die
bepaalden dat ze geen graan
zouden accepteren, dat met
de weeginrichting van een ele
vator gewogen was. De onlus
ten volgden elkaar op. Het
duurde dan ook tot 1908 voor
dat najaren van harde strijd de
GEM kon worden opgericht.
Na de moeilijke tijd van de Eer
ste Wereldoorlog is het bedrijf
gaandeweg gegroeid.
Hellingbeurt
Wilton is niet alleen bij de bouw
van de elevators, waarvan
trouwens onlangs de nog per-
fekt op stoom werkende eleva
tor nummer vier door de GEM
aan de Stoom Stichting Neder
land werd overgedragen, be
trokken geweest. In 1930 werd
een contract gesloten voor
een drie-jaarlijkse hellingbeurt
voor alle elevators op de werf
in Delfshaven. Hiervoor werd
steeds een gedeelte van de
dwarshelling gereserveerd. De
elevator werd bij hoog water
door vijf hellingwagens van
tien meter lang en twee en een
halve meter breed de helling
opgetrokken. Tijdens zo'n
beurt moest de elevator een
keer verlegd worden in ver
band met het verf-werk. De
heer Wijzenbroek (thans ge
pensioneerd calculator), die
destijds nauw bij het werk voor
de GEM betrokken is geweest,
zegt hierover: "Ze moesten
twee keer geteerd worden. De
GEM controleerde wel eens of
dat werkelijk gedaan werd. Als
er één laag op zat, sloeg zo'n
opzichter met een natte ce-
mentzak tegen de huid. Dat
krijg je er nooit van z'n leven af.
Naderhand kon men dus con
troleren of er inderdaad twee
keer geteerd was".
Plaatwerk
Inspectie van de berghouten
(30 x 25 cm) behoorde ook tot
het karwei. De heer Wijzen
broek: "Zo'n elevator ging bij
voorbeeld van ruim één naar
ruim twee. Door het schuiven
langs de scheepswand had
den de berghouten dus nogal
wat te lijden. Ook werden er
keurgaten in de huidplaten ge
boord om de dikte hiervan te
controleren. Zonodig werden
ze dan vernieuwd. Met die ron
de hoekplaten was het meest-
Gemoderniseerd
In wezen is het principe van de
huidige elevators grotendeels
hetzelfde als vroeger. Het
graan wordt via onderdruk uit
de zeeschepen gezogen en
gaat boven een toren in, waar
het meteen gewogen wordt
om vervolgens in afgepaste
hoeveelheden te worden af
geleverd.
De heer Kramer van de Techni
sche Dienst van de GEM weet
er veel over te vertellen. "De
uitvoering van de elevators is
beduidend gemoderniseerd. In
schipper had, die erop woonde
met zijn gezin? Veelal waren dit
gewezen Rijnschippers, die
gewend waren te leven aan
boord van een schip. Boven
dien was de accommodatie
(woonkamer, keuken en drie
slaapkamers) op een elevator
uitgebreider dan zij doorgaans
gewend waren.
De schipper haalde het perso
neel van de elevator met een
roeiboot en bracht zo ook zijn
vrouw naar de wal om bood
schappen te gaan doen.Het
kon wel eens gebeuren, dat als
moeder de vrouw terugkwam,
er geen elevator meer te be
kennen was Die was dan inmid
dels naar een andere boot ver
haald, zodat ze bij het kantoor
moest informeren waar de ele
vator lag".
Lastig
Op de werf in Delfshaven wer
den destijds veel zakgoedlich-
ters van de GEM behandeld. Zij
hebben een V-vorm, waardoor
het graan automatisch zakt,
hetgeen het laden en lossen
vergemakkelijkt. Voor de hel
ling waren het lastige schepen,
daar men altijd met blokken
moest werken, om het om
slaan van de lichter te voorko
men. De GEM gebruikte ze
vroeger om het graan naar de
De "GEM 82" in ons dok 3
Twee elevatoren werden door Wilton op Delfshaven op pontons ge
monteerd
al goed raak".
Machineschades werden door
de GEM zelf onder handen ge
nomen in de eigen construc
tie-werkplaats.
Een hellingbeurt duurde twee
weken. Tegenwoordig vergt
een dokbeurt van een elevator
drie dagen. Vanaf 1930 tot de
sluiting van de werf in Delfsha
ven zijn er 280 elevators, 122
zakgoedlichters en 128 motor
boten, met schroef- en aswerk,
behandeld.
Kunststukje
Meestal betrof het routine
werk, hoewel eens een kunst
stukje geleverd moest worden
toen een elevator ten gevolge
van een aanvaring in de Park
haven gezonken was. Met
twee bokken werd de elevator
naar de helling gesleept. Om
dat het flink vroor (het liep te
gen Kerstmis) moest alle bag
ger er zo snel mogelijk uit ge
haald worden om vervolgens
alle electromotoren te demon
teren om ze te laten drogen. Bij
bevriezing zouden ze kunnen
worden afgeschreven.
de vijftiger jaren zijn er nog tien
kolenstokers omgebouwd op
oliestook en zes van kolen-
naar motorelevator. Vroeger
werden zuigerpompen ge
bruikt, tegenwoordig zijn dat
rootsblowers gekoppeld aan
dieselmotoren. De zuigpijpen
werden destijds met de hand
bediend, nu gaat dat electrisch
op afstandsbediening".
Behuizing
"Wist je trouwens", zegt hij,
"dat tot voor zo'n vijftien jaar
geleden iedere elevator een
