Branderij en distilleerderij
l+vl i>'t. J
Jenever uit rijst?
Zelfs Schiedammers halen branden en distilleren nog wel eens door
elkaar. De branderij maakt moutwijn uit graan. De distilleerderij maakt
jenever uit moutwijn (later uit melasse- ofgraanalcohol).
TE-.?
Hierboven: Deze foto uit
1863 toont de branderij
van M.G. Lagerwij, Nieuwe
Haven 107, die later deel
uitmaakte van stoom-
molen De Nederland van
J.A.M. Jansen. Het pand
rechts daarnaast op nr.
109, is branderij New-York
van P. Melchers. Op de
achtergrond de OLV
Visitatie (Frankelandse-
kerk). (GA Schiedam/ foto
J. van Diggelen)
Rechtsboven: Smaak en
geur van jenever, likeur
en andere sterke drankjes
worden volgens oud en
meestal geheim recept
bepaald door de juiste
hoeveelheid granen en
kruiden. Hier een
opstelling zoals die in het
museum De Gekroonde
Brandersketel te zien is:
de eigenaar van een
distilleerderij is bezig met
het werk dat de smaak
van zijn gedistilleerde
dranken superieur moet
doen zijn. (NGM)
en bovenal de Korenbeurs op de kop
van de Korte Haven. In 1782 schreef de
Oeconomische Burger Maatschappij,
een gezelschap van 57 burgers dat zich
bezig hield met de economische
verheffing van Schiedam, een prijs
vraag uit voor een 'koopmansbeurs
alhier ter Steede'. Twee bouwmeesters
kwamen met een plan, waarvan dat
van stadsbouwmeester Rutger van
Bol'es werd beloond met een premie
van dertig gouden ducaten. Over de
plaats van de beurs en het ontwerp
ontstond ruzie in het stadsbestuur.
De beurs die in 1786 aanbesteed en in
1792 in gebruik genomen is, heeft het
uiterlijk van een gebouw van een rijke
bedrijfstak. Hij diende tot 1918 als
koopmansbeurs en had daarna
verschillende bestemmingen. In 2001
nam binnenhuisarchitect Jan des
Bouvrie er zijn intrek.
De gedistilleerdnijverheid bloeide
tussen 1750 en 1795 als nooit tevoren,
vooral in de Maassteden, waar de kost
prijs van de grondstoffen laag was, en
in Schiedam in het bijzonder, waar door
het vertrek van de visserij in de 17de
en begin 18de eeuw veel panden leeg
stonden. Terwijl Nederland verarmde,
Afzonderlijke branderijen en distilleer
derijen komen niet meer voor, wel de
combinatie branderij/distilleerderij zoals
bijvoorbeeld De Tweelingh, waarde
Notaris-jenever vandaan komt, en het
Nederlands Gedistilleerd Museum 'De
Gekroonde Brandersketel'dat ook een
originele moutwijnjenever vervaardigt.
In Schiedam staan nog honderden oude
distilleerderij- en branderijpanden. Om te
zien of men met het ene bedrijf dan wel het
andere te maken heeft, dient men op de
gevel te letten.
Distilleerderijen hebben op de begane
grond links en rechts van de deur hetzelfde
aantal ramen. Branderijen hebben
daarentegen links van de grote deur één of
meerdere ramen extra. Aan deze zijde van
de branderij was meer ruimte (en lucht)
nodig vanwege de stellingen met beslag-
bakken waarin de vergisting plaats vond.
bloeide Schiedam. Tussen 1795 en 1850
volgde een terugslag, veroorzaakt door
hoge graanprijzen, de handelsoorlogen
van Napoleon tegen Engeland en het
verlies van de koloniën. In 1815 maakte
de Slag bij Waterloo een eind aan de
Franse Tijd. Het herstel ging echter
traag en bij elke misoogst werd het
gebruik van graan voor gedistilleerd
verboden om brood te kunnen bakken
en een hongersnood te voorkomen. In
1830 volgde een nieuwe tegenslag toen
de Belgen rebelleerden en zich van de
eenheidsstaat met Nederland
losmaakten. De Nederlandse regering
moest zich in alle bochten wringen om
de kostbare oorlog te financieren.
Daartoe werd bijvoorbeeld de export
van gedistilleerd verboden. Doordat de
belasting op binnenlandse consumptie
hoger was dan die op export, werden
hogere schatkistopbrengsten verwacht.
De branders hadden iets meer benul
van economische wetmatigheden en
vreesden productie-overschotten van
moutwijn en daardoor prijsdalingen.
Daarom besloten de branders uit
Schiedam en Delfshaven in 1830 de
prijzen van hun moutwijn te hand
haven, en overwogen verschillende
Schiedamse distillateurs, onder wie
Hasenkamp(f) en Legner, om export-
39
