J tot finW
aTN.
Qi »04- W tv yXj\yyt^ ^t^wKVrr
f *,1|K ii.vw«iyr
Streng toezicht
Armoede
onderwijs belangrijk vonden en
maatregelen namen om dat te
bevorderen. Opvallend is de bepaling
van de vroedschap uit 1572 dat
kinderen beneden de tien jaar
's ochtends van acht tot elf en 's middags
van twaalf tot één uur les moesten
krijgen, en daarna nog drie uur vanaf
half drie. Vanaf tien jaar was het een uur
meer per dag. De kinderen begonnen
dan om zeven uur 's ochtends, in de
winter om acht uur. Aanvankelijk was
deze school een lage of schrijfschool
met als vakken lezen, schrijven, rekenen
en zingen. In 1583, onder rector Lucas
Jansz, stond ook Latijn op het rooster
en werd de school een heuse Latijnse
School, de voorganger van het Stedelijk
Gymnasium.
De oudste vermelding van de school
in Kethel en Spaland somt in 1551 het
schoolgeld op dat pastoor Gerrit Jacobs
voor de arme jongens kreeg. Na de
Reformatie werd deze parochieschool
protestants en dus anti-katholiek. Wat
bleef was de instructie om de kinderen
te leren lezen, schrijven en rekenen. Het
'lesmateriaal' had een godsdienstig
karakter: het Onze Vader, de
catechismus, de evangeliën en de
Historie Davids. De schooldag in
Kethel duurde in de zomer van 's
morgens acht tot 's middags half vijf,
met een middagpauze van anderhalf
uur, en in de winter van half negen tot
vier met een uur pauze. Vrij hadden de
kinderen en de meester iedere veertien
dagen op zaterdag en in de winter elke
woensdagmiddag. Bij schoolverzuim
moest de predikant de ouders
vermanen. Hij was ook schoolopziener
en controleerde of de meester de juiste
boeken gebruikte. De armen hoefden
geen schoolgeld te betalen, dat deden
de diakenen voor hen.
Door de teloorgang van de visserij nam
in de late 17de en vroege 18de eeuw de
armoede toe. Het Schiedamse stads
bestuur meende dit probleem het best
te kunnen bestrijden door scholing en
het leren van een vak. Zoals vaak in de
geschiedenis van het onderwijs had de
overheid daar echter zo weinig geld
voor over, dat het jaren duurde eer een
geschikte schoolmeester was gevonden.
In 1725 ging stedelijk ziekentrooster
Nicolaas van der Schel, waarschijnlijk
onder enige dwang, het armenonder-
wijs erbij doen. Het leverde hem vijftig
gulden extra per jaar op, waarvan
dertig uit de stadskas. De rest kortte
men op het traktement van Pierre
Marin, de Franse schoolmeester, die de
kinderen van de 'meervermogenden'
les gaf. Doordat de groeiende groep
werkloze vissers het vertikte om in de
branderijen de kost te verdienen, ging
de armoede de stad zoveel geld kosten
dat de vroedschap in 1762 besloot de
economische koers naar de zeevaart te
verleggen. Daar moesten de vissers
meer voor voelen, zo was de
redenering. Voor de 'omscholing' van
de vissers stelde de stad Cornells van
Noort uit Huisduijnen aan om hen
tegen zeshonderd gulden per jaar de
geheimen van het navigeren te onder
wijzen, overigens naast gewone lessen
in lezen en schrijven. Na een poos
merkte Van Noort dat hij van zes
honderd gulden niet kon rondkomen.
Hij kocht een huis met een branderij en
wilde daar zowel jenever stoken als zijn
lessen geven. Daar kwam niets van in,
maar na lang touwtrekken stond de
stad hem toe ook betalende scholieren
aan te nemen, waardoor hij toch zijn
inkomen kon verhogen. Als nieuwe
maatregel tegen de werkloosheid
begon de stad in 1776 nog een armen-
Boven: In 1346 kreeg
Schiedam van gravin
Margaretha het recht
school te houden,
waarmee de stad het
exclusieve recht had om
onderwijs te geven. Dit
bestond uit lezen,
schrijven en rekenen. Uit
ongeveer 1470 stamt het
oudste reglement voor de
schoolmeester, dat onder
meer bepaalde dat hij per
kind één gulden per jaar
betaald kreeg. (Archief
stadsbestuur/GA
Schiedam)
Linksonder: De stads
school stond aan het
Oude Kerkhof, op deze
kaart uit 1598 het pand
rechts met de trapgevel,
grenzend aan het lege erf.
In 1589 vestigde zich hier
de Latijnse school, waar
kinderen Grieks en Latijn
kregen. Zij konden daar
mee een studie aan de
universiteit volgen. De
Latijnse school, later
gymnasium, bleef hier
tot 1869. Daarna kwam er,
tot 1975, weer een lagere
school. (KaartvanJ.de
Gheyn/GA Schiedam)
130
