LX.1X1L/
i
m
Van haring- tot jeneverstad
4
i&Lll
Branderspracht
muuren, heiningen en beplanting
behoorende'. Elias stierf in 1742 te
Schiedam. Nog een schitterend buiten
zou aan de Plantage verrijzen: de villa
Eendragt, het huis van het rijke
branders- en distillateursgeslacht Maas,
dat de distilleerderij Simon Rynbende
voortzette. Op de plaats waar ooit
Villa Eendragt stond, is nu het plein
Eendragt. De grootte van dit plein
laat zien welke omvang dit buiten,
waarachter een schitterende oranjerie
stond, heeft gehad. Beide buiten
plaatsen bestaan overigens niet meer.
Tot de dag van vandaag is goed
zichtbaar dat de stadsuitbreiding langs
de Lange Nieuwstraat en Tuinlaan aan
weerszijden van 'de Plantagie', in de
loop der tijd verbrokkeld tot stand is
gekomen. Bedrijven, eenvoudige
arbeiderswoningen, hofjes, rijtjeshuizen
en zelfs een paar kleine boerderijtjes,
staan er naast patriciërswoningen,
stallen, een enkele branderij en het
stadsopberghuis voor gevallen meisjes,
het Blauwhuis waarin lang het Stedelijk
Gymnasium was en tegenwoordig
streekmuziekschool Opmaat is
gevestigd.
Het verval van de visserij in de loop van
de 17de eeuw en de opkomst van de
gedistilleerdindustrie sedert ongeveer
1650 hebben duidelijke sporen op de
plattegrond van Schiedam nagelaten.
Toont De Gheyn nog een rustige
vissers- en koopmansstad, de
plattegronden uit het einde van de 18de
«xli ff Af*
en het begin van de 19de eeuw, zoals
die van Van Bol'Es, laten zien hoe de
ruimte tussen de oude lijnen op de
kaart helemaal met woninkjes was
opgevuld. In de 17de eeuw had de
distilleerderij als bedrijfstak nog het
karakter van een huisnijverheid. In de
18de eeuw veranderde dit. De kleine
stokerijen groeiden uit tot echte
bedrijven. De knechten hiervan moesten
ergens wonen, en daarvoor gebruikte
men de overgeschoten ruimte in de
oude binnenstad. Aan de belangrijke
straten en aan de havens woonden de
heren die in de tweede helft van de
18de eeuw ook graag de rijkdom
toonden, die zij met de distilleerderij
vergaarden.
In tegenstelling tot veel andere
Hollandse steden, stammen de
belangrijke gebouwen in Schiedam niet
uit de welvarende 17de eeuw, maar
Linksonder: Landmeter
Rutgervan Bol'Es tekende
in 1770 deze kaart van
'Schiedam en omleggende
heerlykheden' (detail).
(GA Schiedam)
Linksboven: De
trekschuit vertrok vanaf
de Overschiesepoort
richting Rotterdam en
Delft. Dit comfortabele
vervoermiddel beleefde
zijn bloei omstreeks 1750.
(Tekening A.Clemens/
Atlas van Stolk)
Hierboven: Minutieus
beschreef Francq van
Berkheij in 1776 aard,
kleding, gewoonten en
uiterlijk van dorpelingen,
stedelingen en streek
genoten in zijn 'Natuurlijke
historie van Holland'.
158
