1
Openbare Leeszaal en Bibliotheek
't Nut
In 1917 bood de vereniging 'Het Volkshuis'de gemeente Schiedam
het huis aan de Lange Haven 131 aan als huisvesting voor een
openbare leeszaal en bibliotheek. De eigenlijke schenker was de
vooruitstrevende liberaal Michael C.M. de Groot. Vooral het openbare
karakter dat die bibliotheek zou krijgen, stuitte op weerstand bij de
protestantse en rooms-katholieke raadsleden. Die moesten er niet
aan denken dat iedereen zo maar alles zou mogen lezen.
Toch kwam de bibliotheek serieus in zicht
met de eerste vergadering van Commissie
tot oprichting en instandhouding der
Openbare Leeszaal en Bibliotheek te
Schiedam in het stadhuis in 1918. De
opening vond plaats op 4 maart 1920 en
als compromis had men bedacht dat de
boeken die wellicht niet voor iedereen
geschikt waren, onder de directe hoede
van bibliothecaresse S.C. Bok zouden
staan. De Schiedammers lieten zich
massaal inschrijven: 1.800 Schiedammers
kwamen vooreen bibliotheekkaart van 50
cent per jaar. in de crisisjaren kregen de
werklozen die kaart gratis. In de oorlog
nam de politie alle joodse boeken in
beslag, maar na de oorlog werden die
keurig teruggebracht.
In het 19de-eeuwse Schiedam
speelde de Maatschappij tot Nut van
't Algemeen, opgericht in 1787 met
als hoofddoel de bevordering van
de ontwikkeling van het volk, een
hoofdrol, 't Nut had in veel steden
departementen die scholen en
bibliotheken beheerden en voorlees
avonden en lezingen organiseerden.
Het Schiedamse departement is
opgericht in 1797 en stichtte in 1800
een bibliotheek in de Korenbeurs. In
1829 begon 't Nut met lezingen over
verheven onderwerpen, eerst door
stadgenoten, maar later ook door
sprekers van buiten. Dat waren
belangrijke sociale gebeurtenissen,
want men was stichtend uit en toch
gezellig onder elkaar. De Schiedammer
kreeg het zo'n avond overigens wel
voor zijn kiezen. In oktober 1859
kondigde secretaris P. Post Uiterweer
de eerste leesvergadering van het
nieuwe seizoen aan. De lijst van
'optreders' telde maar liefst 14 namen
uit Nederland en zelfs België. De
populairste was de Haagse schrijver
S.J. van den Bergh die als De Oude
Heer Smits stukjes schreef, die men nu
columns noemt. De leesvergaderingen
veranderden in lezingen en sprekers als
Multatuli en Francois Haverschmidt
traden solo op. In 1860 begon 't Nut
met volksvoorlezingen, bestemd voor
de arbeidende Schiedammers. Dat
paste goed in de doelstelling het volk te
verheffen en die lezingen waren enige
tijd populair. In 1862 bijvoorbeeld gaf
't Nut er maar liefst 279 doorlopende
toegangskaarten voor uit. Toen bleek
dat niet de beoogde doelgroep maar
vooral de burgerij deze lezingen
bezocht, stopte men ermee.
In de jaren dertig van de 20ste eeuw
daalde het aantal leden van 't Nut en
Linksboven: Bioscoop
Monopole op de hoek
van de Hoogstraat en de
Appelmarkt was voor
jong Schiedam, vooral na
de Tweede Wereldoorlog,
dé bioscoop die
Amerikaanse western- en
cowboyfilms vertoonde.
Monopole heette ook
nooit 'theater', zoals het
Passagetheater. Het was
simpelweg 'de bioscoop'
en dan wist elke
Schiedammer datje
Monopole bedoelde.
(Foto J.F.H. Roovers/
GA Schiedam)
Hierboven: Het was een
aparte ervaring om via
deze entree het zware,
pluche vloerkleed van
het Passagetheater te
betreden. De 'wereld van
de luxe' betreden via de
rijk ingerichte hal, zó
ervoeren velen het
theater. (GA Schiedam)
Linksmidden: In de jaren
1950 was de film zó
populair dat sommigen
trachtten via een mobiel
filmhuis wat te verdienen.
Zo stond er op de hoek
van de Koemarkt,
tegenover hotel-café-
restaurant De Kroon, een
rijdende bioscoop die,
ondanks concurrentie
van het Passagetheater
en Monopole, trachtte de
filmenthousiasten binnen
te lokken. (Foto Chr. Breur/
GA Schiedam)
218
