enVred
Francois Haverschmidt
Joodse gemeente
Geheel rechts: In de na
oorlogse periode waren
Piet Tijsenen Alida
Tijsen-Jonker jarenlang
hét gezicht van de
Schiedamse werkgroep
van het Humanistisch
Verbond. Hier leiden ze in
1980 de gespreksgroep
'Buitenkerkelijk hoeft niet
niks te zijn'. (Foto Trudy
Tieken/Pc)
Rechts: In de jaren 1970
verschoof het werk van
de kerken van hand
having van dogmatiek
naar maatschappelijke
betrokkenheid die ook
daadwerkelijk in de
praktijk werd uitgevoerd.
Voorbeelden zijn de
bevrijdingstheologie en
een steeds luidere stem
in de discussie over
oorlog en vrede. Het Inter
kerkelijk Vredesberaad
(IKV) werd bekend om
zijn acties tegen de
wapenwedloop. Voor de
actiegroep Kerk en Vrede
ontwierp Adriaan van
Steenis dit affiche begin
jaren 1970. (Collectie
Internationaal Instituut
voor Sociale
Geschiedenis)
Rechtsonder: De kleine
joodse begraafplaats was
het oudste deel van de
Algemene Begraafplaats
aan de Singel. In de jaren
1960 werd de grafrust
verstoord en de begraaf
plaats als laatste
geruimd. Hij werd in zijn
geheel overgebracht
naar de joodse begraaf
plaats aan het Toepad in
Rotterdam. Daar zijn
de grafstenen met de
Hebreeuwse teksten
nog steeds te zien.
(Foto J.F.H. Roovers
GA Schiedam)
elkaar, de Julianakerk en de Oosterkerk,
waardoor de Burgemeester Knappert-
laan en de Rotterdamsedijk twee
gezichtsbepalende gebouwen zijn
kwijtgeraakt.
Terwijl ter rechterzijde de gerefor
meerden zich afscheidden, was aan de
linkerzijde een hervormde dominee in
grote moeilijkheden. Francois
Haverschmidt, vooral bekend als
dichter van de bundel 'Snikken en
grimlachjes', was een gevoelig en
poëtisch man die in 1864 uit Den
Helder naar Schiedam was gekomen.
Haverschmidt was een vrijzinnige
predikant die moeite had met de
polarisatie in zijn eigen Hervormde
Kerk. Naarmate daar de orthodoxie
oprukte, neigde hij steeds meer naar
de vrijzinnigheid. Het bestaan als
predikant beurde hem niet echt op,
omdat hij voor zijn twijfels en somberte
weinig ruimte vond in een kerk waarin
verschillende stromingen elkaar, en zijn
collega's hem de maat namen. Omdat
de rechtzinnigen hem niet in de Grote
Kerk lieten preken, deed hij dat in het
gebouw van de 'zendingsvereeniging
Paulus' (1862-1932) aan de Korte
Haven, waarvan vooral de vrijzinnige
Schiedammers lid waren. Het Pand
Paulus is nu de expositieruimte van de
Stichting Kunst Werkt.
Omdat ze leden waren van een ander
volk, moesten joden in steden een
vergunning vragen om er te wonen. In
de grote steden ging dat gemakkelijk,
omdat er vaak al joden woonden, die
ervoor konden instaan dat ze bij ziekte
of ouderdom niet ten laste van de stad
zouden komen. Pas in 1786 vroegen de
eerste joden toestemming in Schiedam
te wonen. Dat mocht en kort daarna
kregen ze ook een stukje grond aan de
Broersvest om hun doden te begraven,
ongeveer waar nu het Theater aan de
Schie staat. De joodse begraafplaats is
in 1790 in gebruik genomen en in 1828
uitgebreid met de Algemene begraaf
plaats die later naar de Vlaardingerdijk
verhuisde. Omdat de joodse wet het
ruimen van joodse graven verbiedt,
verhuisde de joodse begraafplaats niet
mee. Toen in 1961 de graven door de
stijging van de grondwaterstand in
het water dreigden te komen, gaf de
opperrabbijn toestemming ze over te
brengen naar de Joodse Begraafplaats
in Rotterdam. In 1797 hadden de joden
een klein leerhuis aan het Broersveld en
in 1858 kochten ze in de steeg Achter de
Teerstoof de voormalige Spin- en
Weefschool en lieten die afbreken. Aldaar
verrees een nieuwe synagoge, die de
Haagse opperrabbijn B.H. Berenstein in
1859 als nieuwe synagoge inwijdde. De
joodse gemeente telde toen 79 leden en
bleef tot het eind van de eeuw licht
groeien. Ter gelegenheid van het 25-
jarig bestaan in 1884 gaf de weduwe
Levi de synagoge een 'mantel voor de
Heilige Wetsrol', de Torah die de vijf
boeken van Mozes bevat. Omstreeks
1900 begon het aantal leden af te
nemen. Toen het steeds vaker gebeurde
dat de 'minjan', het minimumaantal
van tien mannen die nodig zijn voor
de dienst, niet bereikt werd, ging de
synagoge in 1915 dicht. De joodse
begraafplaats bleef langer in gebruik.
Levie Mozes van Trommel, 74 jaar oud,
werd hier in 1936 begraven, en Eva de
Zoete, 60 jaar oud, als laatste in 1938.
Michiel Hijmans en Marianne Sanders
271
