T J D -KEK E X K.U N D E-
M E N G E L INGE N.
ALGE MEEN'E S C HI EDAMSCHE COURANT.
1 E T S
V f .4' -r
"'■if O VE-R DE-N
j GRÉGORI A ANSCÜEN ALMANAK.
Van het cerftc begin der wereld vaan hebben cr zich
alle Volkeren jan'latcri gelegen,zijn,; het Maanjaar met.
den fcjiijhbaren loop dev Zon in overccuftemming te
brengen. Doch het gebrek aan eeni gepasteumethode,
'waarvan men zich bij deze ge'wigtigè bezigheid zou
Lebben kunnen bedienen,, veroorzaakte in den aanvang
zoo veel wanorde, cn .gaf tót zkto vele verwarringen
aanleiding, dat,men genoodzaakt-was,-den tijd, waarin
zekere veldbezigheden moesten verrigt wordendoor
<ien 'op- cn ondergang der Sterren aan te wijzen. Op
deze wijze ontftond de zoo genaamde Boeren-Almanak.
Na vele waarnemingen én proeven was men in het
-ijvérvólg zoo gelukkig "cénéiv burgerlijken en gods*
i dieniligen Almanak tot itand' te bréngen; dGch daar
3tien nog immer niet ophield, naar Maanjaren te re-
-3cenenzoo was de bron der dwalingen nog niet
geflopt, en in de bepaling des tijds heerschte dikwijls,
tzelfs bij de verlichtfte naden de gfootfte verwarring,
.niet, tégenAaande zich Thales, Clconratu's, Harp'alus.
èMéton, Calippus en anderen dc' grootftfc moeite gaven,
:«m dezelve te ke'ercn. De v'erdienfte, aan dezelve een'
<eindc'te maken, verwierf zich Juliüs Cacfardoor de
- ïnzigten va' den Stcrekundigcn. Sofigcnes onder-
"Héund, terwij' hii alle vier jaren eenen dag infc'noot,
•dhetgeeu. de Romeinen tot dus verre vergeten hadden
ie doen.
in dézen verbeterden Almanak ftelüe hij' de- lente
•'Sag- en nachteveningen op den 15 Maartzonder te
gedenkeni dat, wanneer hij op den loop dcrtZon'
"-365 dagen 'cn zes volle uren rekende, in zijne Stcrrc
.-Tcundige rekeningen 11 minuten en 12 feconden afgc-
•ïr'okkeir moesten worden. Het gevolg van dezen mis
-Bag was, dat na 132 jaren de dag- en nachtevening
'-Voor den 25 Maart moest plaats Rebben, en dit ten
-tijde Jder Kerkvergadering van Nicem (in den Jare 325
ma'de geboorte van Christus) deze dag-en nachtevening
-Téeds op deii ii 'Miart viel, Hoe langer deze dwaling
•duurdedes te Beduidender was zijen toch was aan
,.dc verbetering van dezelve zeer veel gelegen inzon
derheid wegens het- Paaschfeest, bij welks yastftelling
men telkens op "de eerfte volle Maan na gene. dag- en
jiachtevening. acht gaf,.
Meer dan ,eens nam men tot ce Alexandrijpfchc
Sterrekundigen zijne toevlucht, en de H. Hijpolijtus
-hragt eenen jaarkring in voorflag, die, wanneer incn
.Lcm aangenomen haddcvan groot nut zou geweest zijn
Dc eerwaardige Bcda, die in de zevende eeuw leefde,
•tyas eer. wan' de eerftendie dc.feil van den Italiaan-
fchen. Almanak ontdekten, en de beroemde'Roger Bacon
gaf.er den grond van op. Op het Concilie van Cost
nitz en Bazel fprak men wel v.cel van ccnc verbetering
van dezen Almanak, maar cr werd -niets tot.ftand. ge
br.?gt.Dc Paus Sixtus IV. wilde voor zich alleen dit
plan uitvoeren, en nam daartoe ccncn bekwamen Wis
Jtu.ndigeuJohann Regiomontanustot hulp; doch 011
gelukkig ftierf deze tc Rome 1476, nog eer hij zijnen
arbeid ten einde ;.gcbragr had.
In de volgéndc eeuw, aan welke Leo X. wegens de
.bcfelicrraing -, die Kunften eri Wetenfchappen bij hem
vonden, zijnen naam gaf, cn verdiende te geven',
-vermeerderden dc vcorftcllingen die op ccne verbete
ring van den Almanak drongen-' Dc zaak kwam in dc
Kerkvergadering van Lateraan en in die van Trente
Op het "tapijt, en dc Isatfte gaf oök werkelijk bevel
deze verbetering - te Ondernemen. Dan het was I-Iugo
Buoucompagno, als Paus onder den naa-n van Grego
trius XIf! .-bekend die de eer,(deze in zoo véle, over
dit onderwerp bekend-gewordenc, Werken ijverig ge-
wenschtc en dringend- aanbevolcue ycrbctcriog te be-,
wlcrkftëllligen", geheel alleen had. Hij 'nam het plan
vaan.; wélk- Alöiflus Luitius, een Stérrekundige ,-die -te
Verona leefde, hem voorléidenadat hij hetzelve
door de bekwaamde Wiskundigen van zijnen tijd had
laten onderzoeken. Doch daar Luitius ondertusfehen
'overleed, zoo droeg Grcgorius XIII de uitvoering van
zijn plan aan Cir.cörius;! eenen Priester te Toledo, cn
aan dc Jefuit Clavius op die omtrent d,c inrigting en
het? gebruik van den nieuwen Almanak in den Jare 1582
'een groot werk uitgaf. Dit jaar was het namelijk,
in hctiwclk men dc tien dagen wegliet, welke metl
volgen? de juistere tijdrekening ten achteren-was en
j-ï-ö plaats van den 5 tfen 15 October telde.
"De 'weglating gcfchiedde ia Spanje, Portugal' en
een getfcelte van Italic op denzelfden dagtoen zij 'te
■Rome plaats greep. I11 'Frankrijk had. zij eerst in de
•annftaandc nraand December''plaats. Volgens eenen
openen, briefl van Hendrik -III. van den vorigen 3 No
vember werd in plaats van iq'terftor.d- den' 20 De
cember geileld. Dc Prorestantfehë Staten wilden den
Gregoriaanfchen Almanak niet aannemen, en de voor
flag van Keizer Rudolf II., om dit te doenvond op
jdeh 'Rijksdag 'te Augsburg -gecfrév ooderfteunïng. De
-"'tijdV-dic dc vooroordeelen verzwakt, zonder ze ge-
jieel te*vernietigenmaakte éindelijk de Protestanten',
'Sn opzigt tot de invoering van den Grcgoriaanfchen
-Almanak', toegevender. 'Eckard Wéigcl, een Wis-
Sciiodigc van Jena was hetdie hun dezen maatregel
manbeval, wiens noodzakelijkheid*eiken dag dringender
Averden dien riten eindelijk den 13 September lópp
'mam. Men beQoot in Februarij van het Jaar 17OD de
■elf dagen,' die men ten achteren was,-weg te laien,
cn het Psaschfecst niet naar. den Cijclus van Dionijfius,
die den juliaanfchen Almanak ten gronde jag, maar
haarde verbeterde Stc-rrckundige berekening te vieren.
Ouder dc Geleerden die men bij gelegenheid van.deze
verandering om hunnen raad vroeg, mag men den be
roemden LeLbnit-z niet vergeten die zich zelf tot dé
Akademie der Wetenfchappen in Parijs wendde, wier
Medelid hij was. Deze deelde '.'zijne igri vraag Lode-
wijk XIV. medci, die het warmfte- deel aan de
zaak nstn. Deze Yorst zocht terftond omtrent de
feilen welke de Protestanten dë'ti Grcgoriaanfchen' Al
manak te last leiden dc noodige ophelderingen 'inV te
winnen., cn wendde zich deswege fot.den. Pausdie
in -deze aangelegenheid eeue bijzondere -Cong-regatic
vast-ftelde, wélke den.--Kafdir.aai-'Norris'tot Voorzit-'
ter cn Bianchini tot 'Secretaris had. Geleerdere
mannen zou men voorzeker niet hebben kunnen u;t
vinden.Er, nogtans waren zij wijs en .béfchejde.n
gehoegden beroemden Dominicus, Casfirii "ohitreht
zijne meening te vragen-, -ciicniet tevreden., der.
vereeuwigden' Mareldizijnen: Kweekelio'g en Vriend
aan de Congregatie 'af te zenden dé zwarigheden,
welke .ijicri hem ten onderzoek had voorgelegdzelf
met.de' grootdé. zbrgvuldigliejd ophelderde. Het zou
te wijdioopig zijn, deze gewigtigé phderzoekingeh
die niets te wehfehéndv-érig latén, hiefdiedé te deelen,
Wij vergenoegen (ons, hét toenmalige gedrag der Pro
testanten hielt de.'woorden „van den.fchfanderen Fopi;
tencile in "zijne gcfchicdenis van dc Akademie der We
tenfchappen te fehilceren, 1
De Gregóri'aanfc'he Almanakvcrb cteriiigzegt
hij-, werïj.ZDo noodzakelijk er.; naar zooljuistc grond-
ftclltugen zij .ook bcW'erkfteliigd vfak, ,doór de Pro-
testaiiteti niet aangenomenom.gcéne andere reden;;
w dan om dat zij van Rome kwani. Zij gingen voort,
zich van den ItaliaanTchen Almanak tebedienen
die tc vórén in; de. Kerk was 'irigcvoé'rd en die hoe
H langer hij befioudéfi wordtdes té vérder vfin dieti
heihei afwijkt opder welken, dé Nicefcfie „Kérkvér-
gadering gehouden werd, wier verordeningen met
betrekking; tot het Paaschfeest évenwei nog overal
ftandvastig' worden opgevolgd. Het einde der ze-
i, yentiende-eéuw maakte de Protestanfche Rijk'sftanden
opmerkzamer. I11 het begin -der nieuwe 'eeuvy wil-
den ,zij 1 met den Hemel in: rigtighei. Romen ,cn
na eens ger.omer.e affpraak verordenden zij, dat.de
Fèbruarij van het Jaar 1700 maar achtien dagen (een
maatregel,door welken juist de tien-dagen weg-;
vjelciiwelke, honderd jaren -te vorens Grcgo-
rius XIII. aanraadde weg te. laten)- hebbendat men
gevolgelij.k den eerllép'Maart met den Gregoriaan-
1, fchen Almanak- tellenen dat men,in de. acht.tiende
eeuw zou voortvarenzich ten -aanzien van den ftijl
den maandsdatiim en dc onbewegelijke feesten 'naar
dezen. laatften Almanak -te rigten. Eindelijk beflo-
'ten ZÜ ook of om Pa,fchen én andere daarvan af-
hangendefeesten naauwkeurigcr te btpalcp, dan het'
door eenen Almanak en jaarctjeltis .mogelijk ia die
nooit,.geheel vrij van dwalingen zullen zijn, in zoo
.verre zij elkander niet aanvullen of 'Om niet alles
va» -Romc-ré- ontlcentn, BatidCflente* dag-en nachf-
evening onverwijld, ftcrr.ekundig--zou -bepaald-wor-
den." Vf. ;t X- j.y,-».; b"
Casfini verborg echter de twee gebreken; welke de
Gregoriaanfcfae Almanak had, nlctt,; veel meer ontdekte
hij. ze met even zoo veel -fcherpzinnighéidais .vrij
moedigheid'. Dan hij beweerde- ook dat onen ze Rechts
'aan de-malatigheidwaaraan" het ligt,,.-dat--de4w.il v.an
Grcgorius Xiil. nooit naauwHeurig opgevolgd is,
had toe te fehrijven en naaivz-ijne.meening .be-
hoefde men Beehrs qm deze ;d.walingen.. voor -altoos
te weereu den Grcgoriaarifclion Almapak de naauw-
keurigheid weder tc gévenWelke hij volgens, zijne-o'or-
fpronkelijke bekemming .moést hebben.,,en wélke ...hij
Hechts door eene foort van ongcfuk vprlore.n -heef;.
Men moet hem -uaar, datgene,vrat-.-.-hij (volgens, zijn
plan behoorde' te. wezen', niét naar. -datgene, wat hij
ilï- deuitvoering;geworden, isbèootdeelen,; dit beginfel
(laat Casfini als het eenige middel ;vöor-, zijne gebreken"
tc verhelpen. Een werk va-n deze foort,"' voegt.
Fonrcr.clle ..aan het einde, yan het ber gt, dat hij van
dén arbeid dezes -Sterrckundigen aflegter bij, zou
als het grootfte en omvattendftedat muit ondernó
„,men is, nog volkomen genoeg .zijn wanneer men"
"aan hetzelve niet meer dan e.cnc feil- zou kun-
nén verwijten, en het is nog volkomeuer in eenen
hoogen graad, wanneer men bij eenige billijkheid
bévveeren kan; dat het zelfs :deze. eéfiige'feil niet
heeft."
'Offehoon het nut van den Gregoxiaanfehen Almanak
in het oog viel;eh zijne ihy.Oering -eene zaak van de;
yolftrektfte noodzakelijkheid geworden was: zoo liet1
toch het vaderland van Newton (Eiigeland) tot in den
Jare' 1752 na, zich vanjdenzelren te bedienen., Zijn
befiuit fpoorde. eindelijk .ook. Zweden;-^ter- navolging'
aanwelk; het voorbeeld, .dat Denemarken aan hetzelyé
gegeven' had, terwijl het den Gregoriaanfchen Almanak
reeds te dier tijd ..invoerde,, toen hij door de andere
Proiestantfehe ilanden verworpen werdonbetwistbaar
niet hadwitten navolgen. Alleen -in'Rusland is hij
nog niet ingevoerddewijl dit, -aan de-- v.oofoordéelen
der Griekfche Kerk te vast" verkleefd is 'dan dat, het
zoo fpoedig tot pene vcrandcrihg--zou?befluitenwelké
hetzelve door zijne 'taatkuridigé- en -hitidei-bctrehki-ü-
gen met de overige volkeren van Europa evch ftérk
wordt aangeraden. -- :v;
DE TWEE RINGEN.
Door het - bankroet van vcrfcbcidene aanzienlijke
handelhuizen verloor Hermann zijn ganfche vermogen
juist toen hij het geluk-van zijne.eeuigs dochter Lijdie
door'de vevbindlcnis met eenen rijkenJKoopmans zotjj
in Leipzig- op' 't duurzaamfte hoopte te gronden. Lijf-]
had den haar door beide Vaders beftemden Bruidegom
nog nooit gezien.' Zij was bereidvaardig, de wtiy
fchen var. den haren aan wien zij federt den dood t-k;
hafe 'móéder inet verRerktcieederheid-hinggchobr'zflï;:
tc-.volgen hetgeen haar des te gemakkelijker vield»?
nog ggene vroegere! neiging, ..haar jong onervaren.hm.
bezig hield.
Hermann's ongeluk vernietigde ook dit planaan 'hij.
welk de vetlaten maiï'zijne laatfte zwakke hoop gehecbf
had. Een brief van den ouden. Ruhocrg ham de reep
gefloten e vcrbindtcnis als een door de omftandïghcd tjj
opgeheven verdrag, te rug. Aan Lijdie kon het verïj
lies v.an eenen man dien zij niet kendegecnszich
fmarteli.jk vallen des te inniger roerde haar de fmat;
van baren vader; dit: h ij dc nederflaiinde tijding in Iiridf
klagten uitbarstte. Her is vcrfehrikkclijk ri'ep'hij,
wanneer den liefhebbenden .Vader met zijn eigen gelu'c
ook alle middelen verdwijnen voor zijn geliefd"kini:
tc zorgen. Ik heb voor menigen vreemdeling mét ij ver
cn geluk gearbeid cn thans, daar mijn eenig kind jSf
vrr.chicn van -mijne veeljarige pogingen- zóu inèogftcBpi
verplettert voor mjj .hct. harde noodlot den laatftsa
zaadkorrel van JRijhc 'opklehieude hoop,"
■i Liéve Vader ,;.-vIél hem -Lijche; .troostend in
rede, weet gij niet, of niet-pit het ver w otste veld eca
verftrooid eenzaam korentje voor-uwe dochter ontluikt
zal. Gij hebt tot -dus- ver zoo trouw voor mij gezorgi;
word niet ongeduldig ,- dat de hemel nu ook mijne
krachten opeisclit. Mijn dankbaar hart volgt dit fchoóne
beroep zoo gaarne. -Door uwe goedheid heb ik mij
menigerlei kundigheden en bekwaamheden- verworven.
Hetgeen Ikjflecnts als ;eeucn 'liefhebberij geleerd hebver-;
krijgt nu eene dubbelde Waarde door de nqodzakelijk-
gei-d' van derzelvcr ijverigftc aanwending."
Dat is met andere woordenGij wilt-': vóór geld
fchildercn borduren ,- naaijsn onderwijs geven Ga
uwen verarmden vader- te onderhouden; ..Neenmijne
Lijdic! zoo ver mag liet niet kbmen. Zou ik daarom
al mijné werkzaamheid ter bereiking vamihij-jfen'gelief,
koosden wensch u rijk en rijker gelukkig en gelukkiger
te 'maken hebben ingefpanncn om mi-ddéii op den wég
naar,dit fchoone J; door ectt -vijandig toevaLmijAtitrukte;::
verfehiet moedeloos om te keeren én het-eenigé wezen;,!
op hét welk ik inijfie ganiche liefde voor devrOcg?Yef4;
lorene gade- bij -voortpiandng ovèrdróegijiii%iedefïg|i
héid er. armoede achter té laten? -'— LAt
Een- vader; zoo mis gij vergoedt el-fc-ffindcrWei-lies,
en ik zou mtet rust naar het tegenwoordige heéuzien,
indien liét uwe tevredenheid niet- vsïftoofd-ludde.".
V-lk vergeef uwerjéugddeze zorgeloosheid. Nog
zijt gij niet volkomen uit denfa'oélachtigen droptü der
kiudsehhcid ontwaakt. Vertoevend'bij den ihgan» de»!
raedfctachtigen levens, bégrijpc uiv kinderlijke-zin nó<:
niet hoe de verwarde zatuenhang ia uw wordend lot
tast en w-elke'"hioeijelijke' betrekkingen hét ohöï-
fchermde meisje^ tc genioef g;lit. Uwe ojimondigheid
ban hog geenc van 'de 'zorgen verminderendie det
rijpe Vaderlijke vborzigtighèid! zijn aangewezen.' Noch
mijn ouderdom, noch mijne kraéhtéu verzetten zich
tegen eene nieuwe-ntocdige .poging. Ik heb nog een
geheim klein fonds waarjnr.de ik mijn geluk als Koopman
ten tweeden male wil beproeven. Mijne fchuldeifchers.
zuilen daaronder, niet lij'dcnmaar Hechts 'later- tevre-,-
dén gclteld worden. Maar op de plaats van ons-tegen
woordig verblijf kan ik dezen talisman niet gebru'ikeb.
Sicch'ts eché groote handeiitad kan mijiter 'werkzaam-,
heid dc noodige middelen aanbieden.' 'Mag ik veron-'
derftellen clat mijne -goede 'Lijdié, mijneondernemin
gen door eene .opoffering -van hare zijde- onder,Leunen
aal-'?"- V
Uw wil is mij htilig, mijn Vader; hem te vervul-
is Jnijhe ijverigftc pog-i-bg?" ,p;L:. '5?
Nu dan, "wij móeten fchéidénom' elk3cdér'gê-
lukkig wcdc'r te zien. "Ik kan niet vooruit aëji/„jjcit
de omftandigheden 'mij'in' de''verte gebieden",, en. zal
geruster mijne bezigheden kunnen vervolgen wa(i-
neer ik alieeh ben, dan'. Wanr.c.er ik' mym; gc"héel&-
opinerkzaamheid tusfêh.en."'d;c zorg voor uwe, tegeji^
woördigkeid deelen' moest. Gij ...licht-, uit' liefde
tot'mij éfk' aard sell voordeel,, voor altoos willeu"ver^'
zakenik vo'rder daarentegen jlechts, dat gij 'u aan
ccnc voorbij gaar.tie ortbénrgjóndervverpt, die'ik zoo.
veel'mogelijk zal'zöékfcn té 'tjérkorten. Wilt gij het
u laten welgevallen', déii tijd mijner afwezigheid bij'
mijne 'zust ef in Leipzig als GezelféhapsjufFcr harcr beide
dóchters .door ie brengen, ik heb. zoo dikivijis in dén
zin gehad baar mét u te bezoeken'; thans dank ik het
toéval, dat hctnooit gefchieddc, dat 'zij limiet kent, en -
gij onder ecne'n vreemdennaambljhaarzijnkunt. Want
naküwfeiijks 'zou ik dc .gedachte kunnen verdragen dat
Lijdic Hermann in. ccnïn .ge'zo'nke.n gelukftaat den'man-
bejegenen mogt, die hiarc, hand afgcfla'gen. hééft."
Hoe weinig ook deze voorflag met Lijdie's neigingen
overeen ftemde zoojwas zij-nogtans.bereid -, ssn. de
wenfehen van haren, vader met het vrolijkfte. »elaa: te
voldqeh. Hermann fehreef r,qg denzelfden dag aancijne
zuster, cn meldde haar-, dat de omftandigheden -hem,
noodzaakten, met zijne,dochter eene reis naar Hhm-
burg te boeit, cn het hem.zeer Jie'f zou wezen, in
dien zij derzel ver voorma iigcGczelfehapsjufler, een meis
je van uitftekende waarde:, tot-aan zijne tcrugkomscals
Opvoedfter van hare beide dochters 'wilde aannemen,
naardien hij tegenwoordig in 'de nabijheid gecne. aan-
nceinlijke plaats voor baar, had kunnen 'opfporen. Na A
'4 dagen kwam een gewenseht antwoord in, cn Her
mann verheugde zieit ongemeen, dc eerfte niet onbe-
dtudendc zwarigheid zoo fuel wéggenomen' te- hebben.
Lijdie zag met eeh zwaar ftart.de nieuwe'ongewone
iobpbaahen 'de'imbij zijnde fchciding vail'haren v.idér,
te gemoet. Hii was tot dus ver haar eenige vertrouwde'
cujaadgeyer geweest; r.t) moest zij zich aan onbekende.
