AL ÖÈ'M EK NE Sé H is 0 AM Si
'At G t< A M f.
*t
ÉS-'
V R t 0 0 G. 1
M E NG ELING SN<
W A R D, J E N N E R.
©n^er da reemwaardigfit van al onzetijdgeneoten
-Schoort voorzeker dek* dé haam vnn dezjijlieerlljken
'"Brit, a»n wiet) tniilicenen fteryelibgcn leven ee
felymoedige gezondheid te danken--.hebben cue de be
.ffcherös'gnd ysn ontelbare gelukkige familien was,v ad
wier Klitten ef paleizen .hij de vrcesfeüjke pflesc der
Jókken afweerde. -
Velen onzer tijdgeneoten hebben naam. en roem
herkregen,'zander roem waardig te-zijn. Roem waar.
- sdig 2!jn alleen de Wéldséniers van het aierifchejjijk'.
.-g«Ü3Cht,,-:.-Injde kleine- fehaOTi-alerzelve fehittert oek:
'jSs'dward Jenner.
Hij werd te Berkleij in het graaffchap Glöcester
.Bp ddnuig./Aici 1/49 geboren. 3ijn wader was hier
/Vinaria, een. achtingwaardig man, die öyiten eijr.c
Iterkel.ijke iakomfren aog'een aanzienlijk 'vermogen,
Ia de p-ovfnciè bezat, Zijné'moedef -wa's (dé'dochter-
van den voorihaligen PreuikaBt Hurrij- Heart van Ucr»
kleij. -■■-■
Be_ Jonge Je'anérwjétWr. zijne rader vr'oee doch
'ëe-vriendelijke zorg.vanzijned ouder broeder John
Jenner maakte hem hct-.zi.vare lot: van wees ie zijn
ligter. Te Cirencester ontving hij in de vrijfchaol het
edrfte onderwijsvervolgens 'kwam hij ais leerling
hij «enen bekwamen Heelmeester' Daniel Ludiowe--
in deé jare t7?o bij 'den beroemden ontleedkundigen
John Hunter^; hij bragt'aldaar twee, jaren door.
-In dezen tijd Was V, toen de 00iietfélijke zeerei
ziger Csok-tast ,d:n R-iddë Banks zijne ..eerfteont-,
sk&kïngsr.cize ontworpen had. Het kwam daarop aan,
het reisgezelfchap ook doör eenen geoefepdCB natuur-
lendérzceker te verméerdersa 'dia ,'m da jvergelijkead.e
•njleedku-ede bedreven de fchepielen van eene nieuwe
/.foort-onderzoeken én bef rijten ksti welke zich op
•de. .eilanden der verre zeeën aai den waainementen
hlik-zouden aanbieden. Jenner van wiën Hu hiér
ï'eeds-.in werfehiilende opbellen over de natuurlijke
/historic eervol gewaagd had, werd tot dezen p,ts,
Zlitgekozoc. Dan. neóh de veordeelige bedingen
mach zijne hooge. weetgierigheid konden dec jongen
be wegen pligtea der ;dinkbaarhcid op'-te offeren,
-■JPtiüfft aan zijnen •Oder- broeder,, als lo ware zijnen
ïweeden vader -ichuldig was. Hij-beilóur veelmeer
zich te Berkleij als Heelmeester néder te,zétten.
Op zékeren dag was Jianer tG Bath op eenen luis
i terrijken maaltijd. iVen bragt iets op de tafel da'c
fioor middel van eene waskaars verwarmd behoorde
Se worden. De vraag'wérd opgeworpen of- tnen.hct
.voorwerp-boven de vlam, of, geheel In dezelve -zou
ieuden am fnellcr tot het dosl te kamen. Jenner,
zonder fang te aarzelen; liet zich de kaars géven/
Meld eerst dea vinger eea osgeablik lang: in 'tbin
tnerr'e der vlaai, '«Vervolgens: boven dezelve; waar
lij hem gezwind moest wegtrekkenen zeide Jagcbend:
hoei.hjif: webvélgens éerst.in Veeljarige .ftioeijelijk proe "dasrn'4; kwamen 'de reizigers bij den «pAaalhru|
ven' zekérheid vof-Aierf, in welkah-'buWrdoffi./.barter] -pa hét fiat aan; de boer klom van 'c paard; es gaf
nnettdepóo teeken. Tertionrt viel er een ijzerc» beug wetdot
jjtf22.s cede*" t ?.oo dat Odisc hcviglijk verfebrikte j,
Opch. aaSuwelijks was zü over den opksalhriig ilMI.
welke vohrwaarden. hét koepókgtf: beféh
kracht had boe de entdekking «icur Jeu vers nij ver
heid welhaast over het geheeje vaste iand, wcihaas;
over alle we^elddccleh verbreid v.-erd,
Te vergeefs "ft reefde'hem bet Wangunftigs:; ftroeve
vooroordeel tegen duizend', en duizend gelukkige
.evvordene familien- prezen Jtnriers naams; - Gouden
medailles werden tot zijnen -i-oem-'t'jcftcajptl'tf'het
paalement ,van Uroo.thnttanje ken'ic hem een ge-
-,1'cfiènk van 10,too" "p.ocUl iterl', (in den jare 1802)
toe, terwijl oc Lord Aarcskacfejiet'tegel ijk verklaar
de, dat geenèbelooning in'geld tntt de ve'riienften van
Jenner omtrent de nienjchheid"' avereeakomUig kon
zijn. Geleerdèn en Variten van buitenïandAehe na
tien, overlaadden, hem thet vleijerijen; de RusEfclié
keizerin zond hem-eeoea brief, voorgefebreveo doof
alle gevoelens van achting, gepaard -biet den kost
baarden dlemani; de Had Leiidcu bé'fchouk 'hém met
e;hj korinkUjkE mi'dsadigiieid alle werelddeelen
eëren dahkhaar jeijners naam terwijl 1 zij zijne - wel
daad, dé vrucht, van eenen twee en twintigjarigea ar.
ecid genieten. V
Hij zelf leeft, tneesia] v^n Loaden. ver wijderd in fee-
fcheidene ftiitë'iu zijn huis te Berkleij.
'w ik bezócht hem daar," fehrijfc een vla zijné
vrienden.Hij, zette zicb juist van- het oatbijt. Ik
hield hem gezelfehap. en ons gefprek werd Batuur
lijk wctliaast geieid op de inenting der koepokken.
Dé zaalwaar .wij oni bevooden grensde San eene
kleine met dicht, korr 'gras' béwasfeaeplaatster zijde
ontdekte iaën het voetpad vas.eeise promenade tutfehén
aocjöien doorfehii'nerid, en in cene dishttc bosfenaad*
?e leidend. Ik bemerkte reeds lang gedurende or.6
onderhoud een groot aantal van vrouwen; welfcekin
deren op de armed'-droegen of aan de hand-'leidaen,
de promenade langs gingen én in ft' groenende loof
verdwenen. .Eindelijk vroeg ik--mijnen vriend naar de
oorzaak van dit verfohijhfel.
Ik pleeg reeds ftdert eem'gen tijd aito.os eenen dag
van de week aan het inenten-van arme kirderru tc
.wljflêp ,','zeide Jenner; M heden, is zulk een dag. De
It a da n- d (a ra» It d m «In.
lijjos -fieerép zulk eene proef is beflisf
Den volgenden morgtn ontving hij van sen Gene
9»al Smith; .dié van de partij gcw'eest wasen hem te
aroreu niet gekend had, «en billet, w aarin hem een
jpost io Outindie, en na twee tot drie jareneenerente
.»yaB goo' poad. iferll'aasgebodea werd.. DoehJenner
.Terftaaadde élkeu er. ook. dezen-, fle hem
iriah eenea: geliefden®" broeder dreigde te fcjiëiden.' Bij
Meef. met voorbeeldildoza vriéndfefiap1 denzclven tot
«an den' dobd getrouw. i-
- Reeds uit deze offers,wllkë hij der'dankbasrheio
«b broederliefde bragt-, erke"nt mén een tc'eder gevoe
lend edel, man'. Doch Jëóoer was én is nog 'tegen-
•woordig deze-man; in al .ayhe handelfngen. £t» hoé
seldzaaip; en hoc wnldoende is hét, niet cecea groaten
.geelt eene-; verhevene ziel vol kinderlijke goedheid bij-
C£B te vinden
-Bij ,'al zijneprketic'ale. werkzasmhec'en wijdde hij
cohter hvg tallooze uren aan óe wetchfehsppei.'. 1È
den jare^ïgS -verfehaneo zijne Ashmérkingen«vér
-oïtauflijkCihistorie vaa dep Koekoek^ in de Philo.
fopirche Tfaissaétien, ;en verwierves hem de goed-
Iccuring van allé liefhebbers der natuurlijke historie
In- lateretv tijd trachtte hijdoor .middel va» de .ver
gelijkende en.leedkuhde te bewijzendat datgene wat
In de- menrcheiijke' longen onder de gèdshnte van
il'eine verhaogingeii of knoopen verfehijnt-, water
Haasjes zijn.; "Even zen weetinen, daiShij zich langen
tijd niet een onderzoek over de wandelingen dér
Trekvogels heeft bezig gehouden doch het welk hij bij
sijae veelvuldige bezigheden «iet ten einde bragt. Het
fehijnr. zelfs, volgens eene jóngere bekendmaking van
Df. Parrij te Bathdat Jenner de öntdekkervan de
onder den naam van -jtiigiii*peiwUhefchtevenè ziekte
Is. I-u. Vroeg reeds als een trëffaltjk naiiiürkëhhér be-
Send -benoemde hem de koninklijke raaatfehappij van
Londen tot haar medelid.
Doch van alle veidicr.ftcn welks hij ais Arts en
Jiatuurkondigeop menigvuldige'wijzen verwierf, komt
geene in weldadigheid voor het mecfcheiijk geilacnt
zijner oltviBding yin dé Koepokinentinggelijk; Reeds
federt den jare 1775 ftelde-hij dssromsreot veelvuldige
.proeven aan doch eerst in'den jare f798 maakte hj;
zijne g roote ontdekkingen opepiijk bekend ia zijn-
■Inquiry into tht causet sna rff-ets of th~ vifialje
vaccinae. En merkwaardig is k, datfedsrt de bckcud-
matóng: dizer eetffe' verhandeling:, alles wat men
naderhand orer dit onderwérp waargevóméh en'ge.
fehrevén heeft niets 'tot eèac-wezenlpè volmaking
der zaslrbijdreeg, -
Het is bekend hoe de feherpzinnige UMBtrfoade'r"
vnïfker door op .zich - Zelve onbeduidende omffandig
-;oö tot «U eerftc opmerking de:yitejns.geleid wem.
lieden,- dis gij daar riet komen uit Ycrfchiilendé dor
pen der nabuurifchap, Dach veelligt., v.ei'w^aderf 'gij
u; dat zij alle zoo regelmatig ;in de bo'sfelizadjagaan
éu daar verdwijnen? 'Ik wil 't u verklaren. In 't bin.
oeBffe va? d-:te bosfehaadje heb ik eene éenvé-jdige
Sut laten opbouwenom Mijnen tuin -eer landelijk
aanzien te ge .en. Daar vergaderen nu - de réöcders
met .hare kleinen de hut is nu ccu Temr-rl der Vae
cina en als,, een ijverig tróuw .P-iescer -f-or^ce uü
er l-gcheod bij, verheugt - Wij t kiets: 'otéêr, dar.
dezen tempel vol vereerders te vinden.
Na aet enjéijt begaven wij ons derwaa-tsde
patwas bijna geheel .opgevuld m ét jooge vrousven 'e n
kindereo, did; den goeden Jéoner verwachtten. Belang-1
.rp was het te,zienhoe bij'-rtu den-eeoen arm-der1
ingecoten na. den anderen onderzochtden nieuwen.ar.
3«U begon,, èn de.zórgen.en de voOroo. ideeïen der
angstvailige; moeders zocht te verftoren ivelke zy
uiteen mond haref buren in dezentempel mede es-
bragt faaddeo.'* - - -
Ach..'" riep-Jenaer» toen wij ru ■weder alléén,
warenhoe wel dost 't mij200 velé kinderen, wé
der voor de rampen van esne wt-eede pest 'gehórgen
te zien, die.ik <iot «p hét laatfte fpóó-r 2ou::weiifeheK
te verdéfgen &'n, wanneer ifcj aan de- daizendén de
millipeoeD- depko, welke; door Lde ÓDtdékking- der
vacciae gered geworden ,zyn en nog ^ered worden,
'an wórit mijne óUjdfchap zoo oriuitfprekélyk;ais
mya dank jegens, het Hooghé, Wezen-, welk deeer.fte
bron, is van al het goeae, cat wij genieten,'
Zal: ooit jennefs gtdeastceken welk. hém eenB d
daakjare nakamelingfchap zal bouwen ópceufe
heilige r plsars kunnen opgetigt worden, dan daar
waar thans ae brooze. hutzijh Ts-tepel der Vaccina
in de ichaduw der bosfehasdje ftaat te Berkleij in
Gloesseïfhire. -
«hTSSfetesé»
DE GOEDE ROGER.*
{fervolg
Tegen het mjdrtea vaa deu vélgendea da» maakten
de driereiiigersy'alte sm uit;te rusten en zétten ver
soigcus hun kc rei ze langs verwarde .oegebaaade we
gen voort doch.zij veraeden al et ïorgvuldighéid aiie
deden <sf veldlegers waarmede toenaiaalsbijna geheel
■Z-wtferland .bédekt-was.." Op deze wijze verliepen
er drie weken; Odinedoor ce sngcWeKe .vermoeije.
nufan gehsel uitgeput.verlangde vurigst naarhet
hinde der reize;' doch .zij. hleef aan hars' hêlofce ge
trouw, en liet gecne klagt haren nióid "ontglippes
Efndelyfc; aoudè.B echter dezë moeiieelijkheden voor
ha?r .eindigen.;, want op zekereo avond werden dé
reizigers cene vesting, gewaar diewel bewaard foheen
z'jh grosse, wimpels waaiden op de .toreuen
■p rle tïóbèa def muren lieten, zich eeu® msaigfe ge
wipende krjjgsliéden zien. -
Trówt U, lieve Odinezeide RothuJda tof haar,
hiér zullen wij onze waning opflaah., ga hier .zult
jij óók ;Uwén vader wederzie,n," Odine ffiet.'ecnen'
wh'reeuw van blijdféhap uitvéfgat^-:' allts.',/wat- zij
p de i-siaê had uitgeffasn ea hield zich in den geest
net de verrukkende gedichte, bezig, bi sneu kort haren
'stier weder in hars arrata ts' fée-hasu flui;s,i Se»
nietirailiwife zegsteekeueay"vi"rfia.r'4 Jló'f gekémen4 j
vf'cr- liet zich' van ké ti'sBés;4tïr;.t;».teis.«eene.'taifobekde
snuzijk huofen. -. j>eti krijgsmuzijk: duurde zóu .laag»
rot dat'.Odfne in eene groove zaal geveerd was; Waad
?en'crfchinges vóór'haaf. gereed itoadeu»
Rothuldé-*»odi gdé-hare jonge'treisgeooót ati
tafel, roadeas welk verfchesd«nerpagés injdoffeu gekleed,
di« uit goud'en zijde gewevón waren', hccnltonöe#
es met eene eerbiedige houding.op Bevelen wachtten».
Na;dat zij.een weinig, fpfzea'genóten hadden, bega
ven Odine en Róthuide'y féh'naaf de kamér dis «en
voor haar gereed ye,naakt' had, en rustten hier t«tf
aan.-dea volgenden dag >.an dé venhoeijenisfe» der
reize uit.
Als Odi ne óf twaakte was hef -reeds klaxriiehte
dag zy .keek om en ontdekte in hare kamer te«e
voorname Dame-, wier afgekeerd gelaat zij echter jjiej
ziesi kón. Initisfehén: begë'a 'zij; eeo weinig,-bevreesd
te worden daar.zij- zichmet eé'nehaar geheel vreemde
perfoen ueheel alleen zag tB riep Rothu'de met cea
luids -item:De ®ansé kterde ziüh'feei 'am ea m(t
verbaasdheid bemerkte Ödiye, dat het Rothuldé-zelvc
"was.1-;-1-
Hebt gy"'wel gefiapejnï" vreeg deze ipet eenclag-
c hen de ironie. Odine was zoo outfield f dat SÜ niet
ia ffaat was hear te antwóordeo. Rothulde klapte ik
de handen ea terftund VerfcheneH' er twee j»egé mei»,
jcs 1 BedisBt uwe'gebiedftcg'," zeide z-tï tot haar,
'"helpt haar bil 'tepftaan-xn ainkleedencn
haaf"Vi rvolgens in de 2sa 1:" Naauwetijks-had zij dit
bevel gégerén, of zij verliet de kamer.
Odine dankte de meisjes, e» verklaarde haar,dat-
tij bij 't aankleeden «iémaea noodig had- Doch deze
antwoarddea' hsar dat zij 'h-ifea pligt kendea-, en W6l
wisten,- dat zij aan zulk een bevel sogenblikkelyk
moesten gehos«rra-tnen. Tegelijk bedea zij haar nog-
fecóouere e» rijker verfitrde kleedereo,dan Rothulde
droeg.- .Odine Werd ongeduldig, én kon des tijd liet
afwathten waaria zy den grónd Z8!f vérneme»
waarom men haar van een eenvoudig landmeisje tót
.eene voorname dame wijde jaaken. intutfekea Üet
zij alles met zic h g-.fcniedeH en nam alleen voor
Rpthuide ever.dezs enge.WBne dingen te cadervra-
'g«n- -V
Als 7tj met hare toiiejcs gereed #as.; ging ,*U
i-riee zaal,./waar men een «ntbijt had «pgedrages
d©ch dé tegenwsordiglveid der.' ópwachtendc Pages
erninderde iiuar Rothulde. over., deze voerwerken ait
te voifchen.: Naauwetijkh zag zij z'ch eefter met
i.sar alleen, of zij kon hsre nieuwsgierigheid ni=6
lasger in n en: r.oeder. - j, Mcvrou.v," aatwoorddc
Rothul'de-.met een eerbiedig gelaathet is tnij ge-
•o.oriui»fd.i- aan Uwe zéér vergefeiijkéBieuwsgierigneid,
ie weten wat-er roei TJ oatgsattot op zekerepu»-1
téa* te völdoen. Aücswat.ik. zeggen, mag is;
dat Gij-van zeer voorname ge,beorte-zijt;, doch dat
grobte rarópfpseden ütven. yadtr genoodzaakt - hebben
uit zijn vaderland -te -aatvlugtea«a, -zyri levea. te
reddea"; U, die tpénmuls drie jaren oud waart, aata
hijin-gezelfchap met Uwe fcd.wige, mede in bet
.éensnifc-verblijf, dst. hij koos, Ttiog ia iotuifchea
de toeftaa.d.-der .diBgejs verandsrd, en de zztneil.oóp
vaa vetfebcidenc gunrtige otr.üaaéigheden doet hem
hopsa-dat hij, de oezittïngenzijBer voarouderea weder i.
zal. bekomen. Nader ui'ifluitfel, gelijk ook het-detail
van zijne raropfpoedenzeil gij center ivg van hem
zel,-.-cc bekomco." Wai\i;e:r zal ik hem .weder'
Sien ri?p Odine uit. ...Rptbalde antwjorddc haar»
dat men hein binnen eenigc;dagen verwachtte.
AN EKDOTE VAN FREÖE.RlK. DEN GRO'OTSN,
Wanoeer F:ederik II «sar Gustrin ging «m de
houden» nam hij gemèselijk ztjne woning
alislr.. -aw» - Ja óoltitlioië «rrirt f..
revue: te
by.eeneh Dorpgéestelijkep in de aabijheid van Cus-
trin.
fL.'Veigéns- zijne géweóntfi óïderhield hji zich dikwijls:
roet oe'Jiédsniin -Zulke kwartiérev.
Ook m:t 'dézen La?.dgccstdijken Jiet-hijzich gsarnö
in een gefp'ek in wijl hij in ntrsi ceaea oprnhartigea.
wan Vónd," die heui"- over .alles' zijac neening- met
naive vrijmoedigheid zeide:
Epns' vroeg hem» de Koning m Hebt gij aek eene-,
bibliotheekv»-.
O ja; Dwe SSaJé.ftéi't,- doch aoo als een arin Land»
orédiker dezelve kan hebben. 1
- Laat eens zien
Db Predikant voerde nu dea Jdnnarch in zijné
kleine ftuèeerksmerea toonde' hem- ecnigf.--wéinige'"'
godgeleerde wtrkeu.,/«'edikatiea enz.
Als ét 'Kaning- ze doorzieu jiad zeide hijM Ei,
die boeken zijn niets waardig, gij moet u betere/
sanfc»affjn," -
Daartoe «Dtbreelc.t- het mij aan geld Uwe Majefteit,
Laat|ra/i daapVóorSorgeózet a neder 'en fchi-yfs
ik zal e dicteren!." - ;'v
De Géesteliikë "gehoorzaamdede Koning ging voorts
wOiuvresi ië; yoliaireSysrejjiï fit ïln&sure, enz. j
énz." en'noemde verscheidene dergëlijkè/fchriften.
Zulké-boeken rtroet gij' koupch., én. wanneer gij
geen Fransch genoeg.' tënïaat rta'n fehaf u dc overzet-',
tingen- da'arVfin/siD;L' ijs zal. a vyfaonwerd daalders .-
daartne fenenkïu." - -
De PredikaatoSackté','- crötving' het geld cn voigdc-
feet ósvei; vaadcti iMoafreh-'
Hef'jaar-daarop y.roeg Frederik 'den Gecst'eliJlten'h^
de -tesut r of hij «re» oak "de He» SïnhevoleSi oósjstes-
aai! eaageiulisft '-
