Eén Canadees kwam
Schiedam bevrijden
Het verzet in grote verscheidenheid
DE KLEINE WERELD
-
^PanEWTENLOODS DOW DERDAG 15 APRIL 1965
Schiedam»
niet eens zelf had helpen schrijven of
drukken, in de brievenbus stopte. Hij
werd betrapt en gefuslleerd Behoor
de die man tot de „groten" in het ver
zet. Wie durft dat te ontkennen.
De lange lijst
ER KAN niet worden gezegd, dat het verzet tijdens de bezettings
jaren in Schiedam, zich opvallend manifesteerde.
Van de „Landelijke Knokploeg" (L.K.P.) spectaculaire daden,
zoals overvallen, „liquidaties" is weinig bespeurd.
Dit sluit allerminst uit, dat het verzet er in vele en velerlei vor
men was: georganiseerd zowel als individueel.
Ook in Schiedam hebben velen vooraan in de rij geslaan met
degenen, die onze vrijheid hielpen bevechten.
Toen dan eindelijk het hevrijdiiigsuur sloeg, werd Schiedam
een teleurstelling bereid.
De grootse intocht welke de Canadezen ten deel zou vallen,
liep uit op een simpele gebeurtenis; één Canadees verpersoon
lijkte het bevrijdingsleger in onze stad
In ons vorig artikel hebben we
een schets gegeven van het leed,
dat ook de Schiedammers van de
nazi-bezetters en hun helpers in
de vijf jaar van onderdrukking
hadden te ondergaan.
De één wist gemakkelijker „over
te stappen" dan de ander, dat wil
zeggen, niet alleen door aanvaar
ding van de overheersing, doch
ook de afschuwelijke consequen
ties van het fascisme werd door
sommigen in gelatenheid geaccep
teerd, maar door anderen verfoeid
en bestreden.
Zij kwamen dan vaak in het
verzet terecht.
Lang niet altijd het verzet, dat
in georganiseerde vorm als zodanig
wordt aangeduid.
De vaderlanders, die „neen"
durfden zeggen, met alle conse
quenties daaraan verbonden, wan
neer het ging om inleveren van
radiotoestellen, van koper, van
dekens, van fietsen en wat al meer
moest worden, af gestaan, tot eigen
lichaam toe. Zij pleegden even zo
goed verzet, als degenen die het
met de stengun in de hand deden,
omdat" er bonkaarten moesten
komen; bevolkingsregisters ver
dwijnen; spoorlijnen geblokkeerd
om wegvoeren van de nazi-prooien
te voorkomen,
'ereen
i hït J
doch rii zeiden óók, „neen" als het ging
om de hand- en spandiensten aan de be
zetter. Er kan hoogstens van graduatie
worden gesproken. Doch wat kan een
mens in die vrijheidsstrijd meer geven,
dan zijn leven?
We hebben na de bevrijding gestaan
bij de massagraven op Waalsdorpervlak-
te bij de gevangenis te Scheveningen, in
bezettingstijd Oranjehotel" geheten,
vanwege de honderden goede vaderlan
ders die er gevangen zaten en waarvan
velen op die Waalsdorpervlakte voor het
laatst in hun leven de vrije vogels en de
Hollandse duinen aanschouwden.
Zij waren daar uit heel Nederland, bij
zonder uit het Westen. En ook uit Schie
dam. We denken aan twee jongens uit
één gezin, die in hun illegale strijd door
verraad het leven lieten. Aan een ander
gezin, waar eveneens twee jongens in het
begin van hun leven, hadden getracht
aan de slaven-wegvoering te ontkomen,
en nog „thuis" werden neergeschoten.
Er zijn tal van Schiedammers die in
deze ongelijke strijd hun leven veil heb
ben gehad. Straks op de tiende mei, voor
het monument aan de Plantage, leven
zij voort in ons aller gedachten. Wat
was groot in het verzet?
De jongens van de K.P.? Of zoals
dat ook in Schiedam is gebeurd de
man die in het donker bij een „goed
vaderlander" een illegaal blaadje, dat hij
Daar heb je net geschreven over de
hongerwinter in de bezettingstijd en
middenin Kethel ontdek je een berg
aardappelen, zo vlak langs de weg voor
het grijpen. Weer gaan de gedachten
twintig jaar terug; toen een aardappel
een stukje leven voor een mens betekende
Gelukkig zijn ze er nu volop.
Het heeft veel moeite gekost en soms
lange nasporingen, maar toch bestaat er
een lijst over de Schiedammers, die in
het verzet in welke vorm dan ook, hun
leven gaven. We noemen geen namen,
het is allemaal naamloos, want hoeveel
anderen hebben „duizend doden gestor
ven" in soms afschuwelijke martelingen;
anderen zijn als menselijke wrakken uit
gevangenschap of concentratiekamp te
ruggekeerd. Deze lijst en er mag be
slist niet werden aangenomen, dat deze
tot op de laatste toe compleet zal zijn
telt 120 namen van Schiedammers, die
op de één of andere wijze gedurende de
oorlogsjaren om het leven zijn gekomen.
Daartoe behoren 52 schepelingen die
„ter zee" de vrijheid hielpen bevechten.
Onder de 120 doden zijn er ook, die er
gens in ons land waren ondergedoken,
doch werden gegrepen en om het leven
werden gebracht. Acht en veertig Schie
dammers die op de één of andere wijze
met het verzetswerk verbonden waren
zijn of in kampen omgekomen, of gefu-
sileerd.
We zeiden het reeds, het verzet kende
véle en velerlei vormen; één daarvan
betrof de illegale pers. Slechts degenen
die in die tijd vol angst en hoop leef
den, kunnen op juiste wijze schatten, wel
een kracht en bemoediging voor zeer
velen die illegale blaadjes gaven. Soms
waren zij gedrukt, soms gestencild. En
duidelijk: „No" sprak het Sehiedamse
plaatselijke verzetsblaadje waarin in
korte, sobere woorden werd verteld, hoe
het er met de oorlog bij stond. De Duit
se propaganda was begrijpelijkerwijs fel
gebeten op dit soort informatie.
jonge „Geuzen"? De meesten
waren woonachtig in Vldardingen en
Schiedam. Reeds bij het begin der be
zettingsjaren zetten zij hun strijd tot be
vrijding van ons land en tegen het nazi
regiem, in. Velen van hen werkten op
werven in Schiedam. Hun verzetsgroep
was krachtig, vol energie. Zij behoorden
tot de „voortrekkers" in het verzet.
We zeiden het reeds in ons vorig ar
tikel; schrijven in die tijd was uiterst
gevaarlijk, kostte veel mensenlevens.
Zo was dat ook bij de Geuzen. Op een
keer kreeg de bezetter hoé, is ons
niet bekend geworden een papiertje
met enkele namen in handen. Binnen en
kele dagen was de hele groep, „opge
rold" zoals dat heette. Het Vlaardings-
Schiedamse „Geuken-proces" is in de ge
schiedenis der bezetting vermaard gewor
den. De meesten „Geuzen" vonden op die
Waalsdorpervlakte de dood De jonge
verzetshelden.
De twaalf agenten
Het is niet mogelijk om het werk van
iedere verzetsman of groep hier breed
te vertellen; zo hier en daar doen we
slechts een greep. Zoals van het drama
met de twaalf Sehiedamse politieman-
Zij v
den -
i die tijd n
In hun moeilijke taak vonden zij steun
bij het luisteren naar de illegale zender
„Radio-Oranje". De meest veilige
plaats: op het bureau van politie. Doch
ook hier sloeg het verraad zijn klauw
uit; twaalf politiemannen werden weg
gevoerd en zijn niet meer teruggekeerd.
Dat was in juli 1944, dicht bij de be
vrijding. Waarom zouden we met dit al-
Geen wild-west
We kunneji het ons voorstellen, dat de
hedendaagse jeugd dit alles in een he
roïsche geest vertaalt, dat wil zeggen:
naar een wild-west stijl. Doch het ver
zet was verre van dat. Goed, er was een
flinke dosis moed voor nodig om dit al
les te doen, het kleine werk en het gro
te werk. Doch wie in die tijd leefde weet
het, dat de „sensatie" er toen beslist
niet bij was.
Het ging eenvoudig om: plicht doen!
Wanneer een „kraak" moest worden on
dernomen, omdat al die honderdduizen
den onderduikers toch geholpen moesten
worden aan voedsel en dat niet zonder
een bonkaart was te krijgen, dan werd
in ernstig overleg alles voorbereid.
De Nederlandse Binnenlandse Strijd
krachten (NBS) in Schiedam, heeft ook
wapentransporten uitgevoerd; in de Jan
Steenstraat bevond zich een opslag
plaats. Neen, sensatie zat er bij dat al
les niet, al willen we beslist niet ont
kennen, dat er avontuur in zat. Doch
avontuur, dat met de dood kón worden
bekocht en is bekocht. Hetgeen de bete
kenis van de daad er niet minder om
doet zijn.
Een andere facet van het verzet werd
gevormd door de hulpverlening, niet al
leen aan onderduikers, doch aan vele an
deren die in moeilijkheden kwamen te
verkeren. Daar waren b.v. de spoorweg
stakers. Zij moesten geld hebben om het
weinige eten dat er was, te kunnen ko
pen. Een Sehiedamse bankdirectie zorg
de dat dit in orde kwam.
Met dankbaarheid en waardering kan
worden herinnerd aan de medewerking
die verkregen werd van het ambtenaren
korps van het Sehiedamse „stadhuis"
enorme krachtsinspanning van de legers;
evenmin op de verhaaste moord op Jo
den en vele anderen die gevangen zaten,
evenmin crp de toenemende ellende van
honger, kou, verraad en angst. De „Sil-
bertanne-" fnoorden door de Duitsers
namen toe. Doch de voorbereidingen
voor wat gebeuren moest, wanneer het
uur der bevrijding zou zijn geslagen,
kostte ook uren en dagen van overleg en
voorzorgsmaatregelen.
In de „Grauwe Hengst" te Schiedam,
hebben staven van LKP; LO van NBS
gedeeltelijk verenigd in de „Ondergrond
se Raad" heel veel vergaderd, om zo
goed mogelijk maatregelen te treffen.
Wat terugkerende Duitsers zouden doen,
welke vernielingen nog zouden worden
aangericht waren veelal open vragen.
Op wacht
De LKP van Rotterdam-Vlaardingen-
Westland, met „Oom Piet" in de leiding,
betrok de wacht o.m. bij het gemaal der
Vijfsluizen. De werven kregen speciale
bewaking; de Rotterdamse tunnel was
een zorgenpunt. Het verzet was waak
zaam, voorzover het waakzaam kon zijn.
Want, het was een vreemde tijd.
Men wist eigenlijk gedurende de laat
ste dagen niet, of men „bevrijd" was of
niet. Dat wil zeggen, er liepen nog zwaar
bewapende Duitsers rond, doch ook de
BS trad reeds op en begon met arres
tatie van NSB'ers, van heulers met de
vijand en ook wel van de ergste zwart
handelaren. In de opslagplaats der ge
meentereiniging aan de Buitenhavenweg
werden de eerste bewakingsposten opge
steld voor deze arrestanten, waarmee
men eigenlijk niet goed weg wist.
Er was in Schiedam een „drieman
schap" gevormd, bestaande uit de waar
nemend burgemeester, de heer K. Bosch
omdat burgemeester mr. dr. T. L. G.
van Haaren. het beter vond assistentie te
hebben; voorts waarnemend commissa
ris van politie, mr. H. A. M. Roelants,
omdat de „Verkeerde" functionaris uiter
aard meteen al werd gearresteerd; en
majoor H. Mak, commandant van het
6e bataljon district Rotterdam, Strijdend
Gedeelte van de NBS.
Helaas, op de dag der bevrijding, 5
mei overleed burgemeestér Van Haaren.
De heer Bosch, toen hoofd van de be
lastinginspectie Schiedam, volgde hem
tijdelijk op.
Zo kwam dan het uur der bevrijding,
ook voor Schiedam, steeds nader. Op de
nog onzekere dag van 4 mei, was alles
in gereedheid gebracht en werden de
eerste maatregelen reeds uitgevaardigd,
om alles zo goed mogelijk in bedwang te
kunnen houden.
De Duitse troepen, ook in Schiedam,
weigerden zich over te geven en trokken
zich terug op de terreinen van Wilton-
Fijenioord. Daar kwamen zij echter on
der bewaking van de NBS. Het politie
korps werd van ongewenste elementen
gezuiverd en stond eveneens klaar, om
aan alle eventualiteiten het hoofd te bie
den. De voedselvoorziening
brachten al vrij spoedig enige verlich
ting-. Het Rode Kruis nam de taak op
zich, om de ontzettend velen, die aan
hongeroedeem of andere ziekte leden, te
helpen verzorgen. Talrijk waren ook de
scabies-patienten. Zij begon die taak op
9 mei. Het Inter Kerkelijk Bureau
(1KB), dat vooral voor de jeugd en
ouderen zoveel heilzaam werk had ge
daan, bleef aktief met verdeling van de
voedselpakketten
De eenzame bevrijder
De Schiedammers verwachtten een
lange, zwaar bewapende militaire kolon-
ne om de stad te komen bevrijden. Dat
zat er eigenlijk ook wel in. Vele uren
stonden duizenden Schiedammers langs
de Rotterdamsedijk, om er onze „libe
rators" een dankbaar en hartelijk wel
kom te bereiden. De avond tevoren had
men, zich niet storend aan het nog heer
sende verbod van de Duitsers om niet
op straat te komen, zich reeds naar bui
ten begeven in de hoop de eerste troe
pen te zien arriveren.
En 6 mei stond men er weer.
Toen, in de loop van de dag, kwam
er over de keien van de Rotterdamse
dijk, een onaanzienlijk, bemndderd
autootje aan. Daar zat één man in, dat
was Major Corcoran. Hij zwaaide joviaal
terug naar de juichende Schiedammers;
de meisjes die er zich al op verheugd
hadden de Canadezen een „warm wel
kom" te bereiden, voelden zich beetge-
Met heel veel moeite kon de majoor
zijn auto naar het stadhuis loodsen, waar
het zwart zag van mensen met en zon-
dèr vlaggen en oranje.
„Gedurende al deze lange, donkere ja-
ren, hebben we op deze dag gewacht.
Wij wisten het, dat u eens zoudt komen
om de vrijheid terug te geven, die wij
zo node hebben gemist. U hebt u moedig
een weg naar ons bevochten en de grote
dag der bevrijding is gekomen. Wij zeg
gen: „Dank u". uit het diepst van ons
hart", zo sprak burgemeester Bosch, de
Enorm was de drukte toen Major Corco
ran, als de enige Canadese bevrijder van
Sdhiedam arriveerde en op het stadhuis
werd ontvangen. De foto is genomen van
af de Hoogstraat in de richting naar het
stadhuis. De vlaggen zijn uit
vertegenwoordiger van het bevrijdings
leger toe. Dit vormde de afsluiting van
een tijd, van „bloed en tranen, van angst
en ellende, van vertrapping".
Schiedam was bevrijd. Een simpel
woord doch met een inhoud, welke
slechts zij kunnen peilen, die deze don
kere jaren vol tirannie hebben meege
maakt. Dat alles kan en mag de jeugd
van heden, van wie de ouders het heb
ben doorleefd, niet vergeten en daarom
is het goed zo heel summier er iets over
te vertellen. In de straks te houden ten
toonstelling in het gemeentelijk museum
zal er een en ander over te zien zijn en
op de scholen in herinnering worden ge
bracht. Eenmaal in de vijf jaar, doch
hij de tienduizenden, die het offer van
man of zoon of dochter uit het gezin
hebben moeten brengen, is ieder jaar,
iedere dag een herdenking van dit alles.
Straks zal heel Nederland hen gaan her
denken.
Een voltreffer op woningen aan de
I'arallelweg.
voor wat betreft de stamkaarten, het be
volkingsregister enz.
Niet minder is dit het geval geweest
met het distributiekantoor, waar met
soms levensgevaarlijk goochelwerk bon
kaarten werden vrijgemaakt voor onder
duikers. Dit is mede oorzaak geweest,
dat de LKP Schiedam met rust heeft
kunnen laten. De mensen van het Na
tionaal Steunfonds (NSF) van de orga
nisatie der Landelijke Onderduikers (LO)
hebben ook in Schiedam uitgebreid en
verantwoordelijk werk gedaan. „Als ik
dan zo op het distributiekantoor hier in
Schiedam de extra en clandestiene bon
kaarten ging halen, stond er altijd
een politieman voor de deur, om te wa
ken tegen overvallen en zo. Hij knikte
me dan veelbetekenend glimlachend toe",
herinnert zich de man, die bedoelde
taak op zich had genomen. Ook honder
den Schiedammers hebben zich gevoegd
bij de tienduizenden onderduikers, die in
de Oostpolder een schuilplaats hadden
gezocht en gevonden. Zij allen moesten
eten hebben.
„goed". Dat wil zeggen, in hun
taak-uitoefening waren zij geen handlan
gers van de bezetter en die.is trawanten.
Het kindertransport
kindei en zich graag
bezig houden. Het is voor
hen geen afschrikwek
kend onderwerp. Zij aan
vaarden in tegenstel
ling tot het begrip, dat
vele volwassenen kunnen
opbrengen de dood als
iets volkomen normaals,
iets, wat er even goed bij
hoort als de dagelijkse
boterhammen en de
snoepjes.
Toch blijft de dood een
nysterie. Jelle Jan kan
zich niet voorstellen, dat
de dood iets definitiefs is,
hetgeen voora'. blijkt uit
opmerkingen als: „Mama
ik wou dat jij dood was.
Dan kon ik jou begra
ven." Wanneer wij dan
voorzichtig informeren
naar de achtergrond van
een dergelijke opmer
king, blijkt al heel gauw,
dat hij het gewoon be
schouwt als een evene
ment, dat je als klein
jongetje ook eens moet
hebben meegemaakt.
Nu zijn de verhalen,
die de kinderen te horen
krijgen en de sprookjes,
die al heel lang geleden
gebeurd zijn, doorspekt
met de dood. ledereen
moet worden doodge-
Het behoorde weliswaar niet in de eer
ste plaats tot het werk van het verzet,
doch meer tot dat van de kerken, dat
uit Schiedam enige honderden kinderen
naar pleegouders in Groningen en Fries
land werden getransporteerd. Het ging
om hun levensbehoud; er was in het
westen bijna geen eten meer.
Zo is ook op die wijze alles gedaan,
om het verzetswerk te onderhouden en
te steunen. Het was ds. Slomp (Frits de
Zwerver) die in Schiedam de stoot voor
dit ondersteuningswerk gaf. En „José"
uit Rotterdam, was ook voor Schiedam
de man, die het alles hielp organiseren
en leiden.
Waar Schiedam een voordeeltje" aan
had, dat was het bezit van jenever.
Uiteraard was er een zeer nauwkeurige
registratie van de voorraden gemaakt,
doch wanneer ooit, dan heeft men in die
bezettingstijd wel geleerd te „goochelen"
met papieren en cijfers. „Papieren",
dus „persoonsbewijzen", zoals de kaar
ten die als soort paspoort dienst moes
ten doen werden genoemd, met „bon
kaarten", waarop de levensmiddelenbon
nen enz. werden uitgedeeld, „Auswei-
zen", voor degenen die al of niet te
recht, ergens mochten komen of later op
straat zijn dan de bezetter had toege
staan. Zij werden in massa vervalst;
werk van het verzet. Er was altijd wel
een extra hoeveelheid jenever beschik-
Hiermee heeft Schiedam nogal eens
wat gedaan gekregen, wat op andere ZWEMMEN IN PAASVAKANTIE
manier niet bereikt kon worden, hetzij 111 r AAd V AIVAN I IC
bij de bezetter, hetzij bij bepaalde auto
riteiten, die niet direct bij het verzets
werk waren betrokken.
Meer dan ooit iets anders zal kunnen
doen, heeft de bezettingstijd het spreek
woord, dat de laatste loodjes het zwaarst
wegen, waar gemaakt.
Daarvoor wijzen we niet alleen op da
maakt of gaat dood, maar
dat laatste gebeurt dan
over het algemeen met
de boze figuren uit die
verhalen. En dat alles
maakt, dat kinderen een
heel andere visie krijgen
op de dood dan volwas
senen wel kunnen ver
moeden.
'Tijdens het ziekbed van
1 Churchill heeft Jelle
Jan zich bijzonder met
het probleem bezig ge
houden. Elke dag moes
ten wij hem vertellen of
deze staatsman al dan
neer dan bleek, dat hij
nog leefde, moesten wij
de stereotype vraag:
„Waarom?" beantwoor
den, hetgeen wel enige
problemen opriep.
Toen kwamen de ande
re vragen. „Waar gaat
Churchill naar toe als hij
dood is?" vroeg Jelle
Jan. „Naar de hemel",
was het antwoord,,, want
daar woont de Heer."
Daar wilde hij het voor
lopig wel mee doen, maar
de rust was niet ven lan
ge duur.
„Kunnen wj die Heer
niet opbellen?" vroeg hij
een tijdje daarna. V/ij
verzekerden hem dat dat
niet kon, maar dat je
zonder telefoon ook wel
met hem kon praten,
maar dat hoefde je niet
hardop te doen. Ook dat
bevredigde hem. Toen
kwam het bericht, dat
Churchill was overleden.
Jelle Jan zat er mee in.
„Is hij nu naai de hemel
gegaan?" vroeg hij. Wij
dachten van wel. „Vindt
hij het daar leuk?" Ook
dat vermoedden wij wel.
„Maar we kunnen hem
toch wel opbellen en
vragen of hij een poosje
bij ons komt logeren?"
vroeg hij toen. Wij heb
ben hem verzekerd, dat
de techniek niet was ge
vorderd tot een speciale
telefoonverbinding met
de hemel en. dat iemand,
die in de hemel was, daar
ook graag wilde blijven.
Een paar dagen later
had hij het probleem
kennelijk verwerkt. Maar
er was een nieuwe moei
lijkheid bijgekomen. „Als
de mensen dood gaan,
dan gaan ze naar de he
mel daarboven?" vroeg
hij ietwat onzeker. Na
een bevestigend ant
woord, keek hij ons be
angst aan: „Maar als on
ze lieve Heer doodgaat,
valt hij dan naar bene-
PAAS
MEUBEL
SHOW
(2de Paasdag)
stijlmeubelen
exclusieve lampen
Perzische tapijten
Louis XV fauteuil
met petit-point
bekleding
VAN BOLHUIS EN MEIJER
's-GRAVENLANDSEWEG 616
Schiedam - Tel. 267793
Wij ka vond
den.
JAN DIJKSTRA.
Donderdag 29 april zal in gebouw Ire
ne door de wijk oost der geref. kerk een
wijkavond worden gehouden.
Agenda voor
Schiedam
De agenda voor Schiedam bevat o.m.
het volgende: donderdag 15 april. Irene,
Ned. Bond Techn. Club Kappers, contact
bijeenkomst; café Vlaardingerdijk, En-
tre Nous, biljartwedstrijden, café Rotter
damsedijk, Schiezicht, Klaverjaswed-
ïtrijden.
Zaterdag 17 april. Tivoli, S.J.S.
Quillame, dansavond. Lpnge Haven 11.10
uur, Ned. Gidsenbewegmg St. Liduina-
groep, trekkingder verloting, café Rot
terdamsedijk, Klaver jas vereniging. „De
kleine Confiance", klaverjaswedstrijden,
clubhuis Asvion, contactbijeenkomst
Zoals we reeds hebben aangekondigd,
zal gedurende de paas-vakantie gele
genheid bestaan in het Sportfondsen bad
tegen verminderde tarieven zwemlessen
te ontvangen, van dinsdag 20 tot en met
zaterdag 24 april. Het zijn lessen van
een half uur, die des morgens worden
gegeven.
HERENKLEDING
NU AL LICHT GEWICHT
't Is nog vroeg in het Jaar, ma
een mogelijke „uitschieter" va;
het weermannetje kan ons mi
Pasen naar zomerkleding doen ve
langen. Daarom NU JUIST aa
LICHTGEWICHT PANTALONS
(v. f34— a
LICHTGEWICHT COLBERTS
eve LICHTGEWIC!
I
