Wel en wee
Schiedamse
van de
jenever
Halve stad moest ervan bestaan
BSfefü
„Kent u uw stad?'
groot sukses
Niet nodig
na Pasen
DE HAVENLOODS
DOKDORDkAO 92 APKTL 1965
2
„O, woont u in Schiedam? O...",
en dan ziet men u wat schalks,
soms wat meewarig glimlachend
aan. Schiedam he? Daar drinken
ze toch zoveel jenever?" Dan lach
je maar weer mee om iets, waar
de lol minstens al een paar eeuwen
af is. Waarom zou je iets terug
zeggen? Schiedam is nu eenmaal
Schiedam en jenever, jenever.
Doch niemand denkt bijboorheeld
van een Eindhovenaar, dat hij niet
anders doet dan met radio- of (en)
televisietoestellen spelen, of dat 'n
„Gouwenaar" al maar stroopwafels
zit te eten. Het is Onvermijdelijk:
Schiedam is voor niet-Schiedam-
m^ir$ kennelijk iyhaerent aan je-
nevér.
Nu bralf. Schiedam die reputatie jso-
a s gezegd reeds héél lang, zon slor
dige drie eéuwen: En dus is het iene-
verstoken al een heel oud ambacht, waar
niets oneervols in zit.
Volgens geschiedschrijvers die het we
ten kunnen zat Mn in Schiedam in de
tweede helft var# de zestiende eeuw
reeds aardig in „ghebranden wijn"!
Er was toen öotjeen sterke import van
dit produkt, voofgl uit Frankrijk. Het
brandersbedrijf b^gon zich het eerst in
Zaandam en Hottferdam te ontwikkelen
later kwam SdWidam in opkomst. Bram
dewijn (moutwijh) werd in steeds toene
mende hoeveelftéden ook hier bereid.
Die oude roem heeft zich de eeuwen
door, weten te handhaven.
Zware belasting
Sinds eeuwen Is het gedistilleerd een
dankbaar object voor de fiscus geweest
Aan het eind der zestiende eeuw bekla
gen de Schiedammers zich pr over dat
„den soberen aftreck van de moutwijn-
branderijen ende den sleghten toestandt
van de branders van dien" oorzaak wa
ren, dat deze bron van welvaart in ge
vaar werd getracht.
De Schiedamse vroedschap besloot in
een vergadering op 19 juli 1677 een afge-
\aardigde „ter dagvaart" te zénden naar
de Statenvergadering, teneinde zich te
verzetten tegen de hoge belasting, die op
het gemaal van mout werd gehéven.
Maar erg succesvol schijnt de vaart
niet te zijn geweest, want in 1680 ver
hoogden de Staten van Holland verschil
lende belastingen, teneinde 's iapds in
komen te versterken en werd die op ge
noemd „gemaal" maar even met vijftig
procent verhoogd!
Daarop brachten de „gemeene brande
wijnbranders" in een rekest hun bezwa
ren Maar voren en betoogden, dat hun
bedrijf „ten uytersten wierde ghe-
druckt", zowel door de verdubbeling van
de ompost op turf welke voor het bedrijf
nodig was en ook op de kolen, maar ook
door het nog steeds „overvloedigh in
komen der Fransche brandewijnen", die
tegen zeer lage prijs werden verkocht.
Betoogd werd, dat indien die hoge be
lastingen werden gehandhaafd, dit niet
alleen van invloed zou zijn op de bran
derijen, maar ook op de graanhandel.
De Staten gingen overstag. mout en
gerst werden vrijgesteld van belasting
en voor rogge werd de belasting ver
laagd.
Gilde der branders
In de jaren tussen 1688 en 1698 ging
het brandersbedrijf snel vooruit. Het ge
meentebestuur had de handen vol bij het
behandelen van aanvragen tot plaatsen
van ketels, spoelingbakken enz.
Op 31 december 1689 kwam het tot op
richting van het gilde van> stokers.
Er kwamen steeds meer branderijen
bij en dat bracht Schiedam tot vrij gro
te bloei.
Als herinnering aan die tijd, staat op
de Dam het beursgebouw. Nu worden er
de tafeltennis, dam- en andere moderne
wedstrijden gehouden, maar in 1718 ver
kochten de Schiedamse branders daar
hun moutwijn, waarvoor vaste beursuren
waren ingesteld.
Makelaars verleenden daarbij hun me
dewerking en zo ttrerd de beurs het
centrum der Schiedamse industrie.
Het een bracht het ander mee, want
het afvalprodukt deed een uitbebreide
varkensmesterij ontstaan, welke het ge
meentebestuur voor njeuwe zorgen plaat
ste. In 1711 werden dan ook radicale
maatregelöh getroffeft op dat punt.
De branders werd verboden de niet
verorberde afvalprodukten in de Schie
te laten lopen. Daar blsef het niet bij. In
1711 werd verordineerd, dat „binnen den
geheelen ring deser stede tot de uiterste
hooftbrugge incluys". geen varkens
mochten worden gehouden en dat voor 1
mei alle varkens en kotten verdwenen
moesten zijn.
In die jaren had de visserij voor Schie
dam nogal wat betekenis, maar dat liep
snel af, waardoor vele opslagplaatsen
van vis leeg kwamen en werden inge
richt voor het brandersbedrijf. Het bleef
Dit was het handelsmerk, dat reeds in
1776 door een Schiedams bedrijf werd
gevoerd.
WNOBeovuFTis Mme ondvk
- PLOTSELING ONTDEK"-1
JKEN CONCE1L en NED
Si AND HET HALFVER».
iGANE GEPAAMTE
j VAN EEN GALDOEN
VERZAMELING VAN
KLASSIEKE WERKEN
NED RUKT HET DEKSEL OPEN EN
RUKDONV VAN EEUWEN GELEDEN
£PEN13^AJ2T ZICH.... ONBEWUST VAN
het gevaap dat Boven hun hoofd
DE KAPITEIN VAN D
NAUTILUS PAKT BEN
KAPITEIN NEMO CN PROFES
SOR ARONNAX DIE OP KORTE
VREEMD UITZIEND
AFSTAND TOBK'JKBN?IEN BBN
ENORME
T'KSCRHAAl die oe
twec^hulpeloze mensen wil
LATER BIS DB DUIKERS PAKKEN UIT
GETROKKEN WORDEN IN DE UITRUS-
TINQS KAMER
MftflR... U HEEFT
SCHATTEN
LATEN! EEN HELE KIST
NAUTILUS GEBRUIKENWB
Nog is de gedistilleerd-industrie
Schiedam van veel betekenis en met
vaten vol wordt het kostbare vocht
naar binnen- en buitenland gezonden.
tijdelijk
JAARGETI1DE
niet voortdurend best gaan voor de bran
derijen: de vrede met Frankrijk in 1697
deed een brandewijnvloed uit dat land
naar onze lage landen stromen en ver
dronk de Schiedamse industrie.
In de 18e eeuw werd het Schiedamse -
produkt een uitnemend exportartikel,
niet alleen naar landen in Europa, maar
ook naar Amerika en later zelfs naar
Oost- en West-Indië. Het werd een gou
den tijd voor Schiedam. Spoeling deed
de veehouderij vooral rond Kethel tot
grote uitbreiding komen; er werd vee ge
ëxporteerd.
Tachtig equipages
Een bewijs der welvaart: Schiedam
telde in die tijd tachtig equipages. En
dat zegt meer dan de duurste auto van
heden ten dage!
Ook de mooie huizen aan de Lange
Nieuwstraat, Lange- en Korte Haven, de
Tuinlaan danken hun ontstaan aan die
gouden tijd.
De gemaakte winstei) lieten de bran
ders ruim uitvloeien en zij waren niet
karig. Voor een nieuwe R.K. weeshuis
leverde een huis aan huis collecte,
f 16.000 op. Van de spoeling der brande
rijen, konden 17.000 tot 20.000 stuks vee
worden gemest. Het vee werd twee a
driemaal per jaar gewisseld, ten behoe
ve van de export.
Het is allemaal zo niet mogen blijven,
na die vette jaren, volgden de magere
jaren. De eerste klachten kwamen in
1878, maar in 1884 gingen vijfentwintig
branderijen failliet. Dat bracht welis
waar een kleine opleving voor de overi
gen teweeg, doch kon hen niet redden. In
1885 was het nog weer slechter.
De prijs van ae moutwijn daalde met
25 procent, er werd steeds meer met
verlies gewerkt. De accijnzen werden
aangeschroefd en daarnaast nam het
drankgebruik af en verminderde de af
zetmogelijkheden.
In de tweede helft der vorige eeuw,
was de helft der bevolking op een of an
dere wijze bij het brandersbedrijf be-
trokken. In 1876 bv. bedroeg het aantal
personen werkzaam in fabrieken enz. in
Schiedam, 2636 mannen, 107 vrouwen.
397 jongens en 52 meisjes. De leeftijd
van laatstgenoemden lag tussen de 12 en
16 jaar.
Er kon veilig worden aangenomen, dat
de helft der Schiedamse bevolking af
hankelijk was van het wel en wee der
moutwijnindustrie.
Het Hoogtepunt
Aangenomen mag worden, dat in de
19e eeuw het hoogtepunt werd bereikt in
de jeneverindustrie. In 1883 telde onze
stad 369 branderijen en 3 stoombrande-
rijen, nadien is het snel bergafwaarts
gegaan. Ook de export verminderde. De
oprichting en opkomst der spiritusfabrie
ken heeft daar niet weinig toe bijgedra
gen.
De houding van de overheid jegens
itfè
die industrie was ook gunstiger dan ji
gens de branders. De moutwijnjen
werd steeds meer door de spiritus van
de markt verdrongen.
Er hebben zich wel nieuwe industrie-
en in Schiedam gevestigd, doch veel
panden, waarin eertijds het bedrijfsleven
zich demonstreerde, staan nu leeg.
In het jaarboek van Schiedam over
1859 dichtte Ernst Frank:
„Geen beter stad in 't Vaderland
Dat wie 't me ook kwalijk nam
Hield ik steeds vol met hand en tand,
Dan 't Nijverig Schiedam!
Daar heerscht een stage werkzaamheid,
Waar men in 't rond ook blikt,
En wordt de laafdrank 't best bereid
Die ons zoo vaak verkwikt."
UIT I)lT KERKEN
Herv. Kerk: Grote Kerk 10 uur ds. D.
v. d. Berg, Veenendaal, 5 uur dr. L. J.
Cazemier AfscheidsdienstBethelkerk
10 uur ds. R. H. Wissink, 5 uur geen
dienst; Opstandingskerk 10 uur dr. L.
J. Cazemier, 7 uur geen dienst; Vredes-
kerk 9 en 10.45 uur ds. H. W. Hemmes.
7 uur geen dienst; Kethel, Dorpskerk 10
uur ds. A. Ie Coq, 7 uur ds. W. Vans;
De Rank 8.30 uur ds. A. Ie Coq.
Vredeskerk, 9.00 en 10.45 uur: ds. H.
W. Hemmes, 19.00 uur geen dienst.
Geref. Kerk: Oosterkerk 10 uur ds. J.
Tiemiersma uit Vlaardingen, 5 uur ds. J.
Niemaretsverdriet uit Rotterdam: De
Ark, Kethel, 9.30 en 2.30 uur ds. J.
Couvée; Magnalia Deï Kerk 10 uur ds.
W. A. Krijger. 5 uur ds. J. Couvée; Goede
Havenkerk 10 uur ds. Nainimensma, 5
uur ds. Krijger; Julianakerk 10 uur 'ds.
Niemansverdriet. 5 uur dg. Nammjensma.
Ned. Prot. Bond, 10.30 uur, ds. A. D.
Klaassen; Kethel „De Rank", 7 uur, ds.
A. D. Klaassen.
Leger des Heils, gebouw Lange Haven
71: 10 uur, heiligingssamenkomst. 6.30
uur, fpenluchtsamenkomst Koemarkt.
7.30 uwt, verlossingssamenkomst. Leiding
majoor en mevr. Drijver-Salomon.
Oud Geref. gemeente, geref. jeugdhuis,
Lange Haven 97, dienst om 9 en 3.45 uur.
Oud-Katholieke gemeente, Dam 28, 10
uur H. Mis.
Jehovah's Getuigen, Volksgebouw,
Tuinlaan 50, 6 uur, toespraak, 7.10 uur,
Wachttorenstudie.
Vrije Geref. Gemeente, Tuinlaan 50,
10 en 4 uur dienst.
Chr. Geref. kérk, Warande, 10 en 5 uur
dienst.
Baptisten Gemeente, Lange Haven 129,
7 uur samenkomst.
Mission to Seamen, Anglikaanse dienst
kantine Wilton-Fijenoord, iedere le. 3e en
5e zondag der maand v.m. 9 uur, Revd.
Chr. Reeves B.A.
Kerkgemeenschap tot verbreiding der
Geref. Leer, L. Nieuwstraat 67, dienst
zondag 10 en 5 uur, voorganger ds. H.
Hofman.
Geref. kerk (vrijgemaakt) gebouw West-
vest 30, 9.30 en 4.30 uur, ds. J. Meester
uit Amsterdam.
Evang. Luth. gemeente, 10 uur de heer
J. C. Kraaima uit Den Haag. Herv.
Geref. Evangelisatie, Grote Kerk om 10
uur, ds. D. v.d. Berg uit Veenendaal, ge
bouw Irene 4 uur, ds. v.d. Berg.
Jaarfeest Chr. Vrouwen-
Met de vermelding van oplossing en prijswinnaars van de vierde
prijsvraag in de serie „Kent U Uw stad" is deze interessante test op
de kennis van Schiedam afgerond. Het aantal oplossingen was ver
heugend, vooral als wij beseffen dat „De Havenloods" nog maar pas in
Schiedam verschijnt. Wij zijn in ieder geval tot de overtuiging gekomen
dat enkele duizenden Schiedammers de stad op hun duimpje kennen.
De gefotografeerde details waren soms lang niet gemakkelijk! Te zijner
tijd hoopt de redactie met een andere prijsvraag die betrekking heeft
op de stad Schiedam, uit de bus te komen.
Wat nu de vierde prijsvraag betreft, blijken de meeste deelnemers
gestruikeld te zijn over de achtste foto. Slechts weinigen wisten dat
hier geen afbeelding van een Schiedamse „oudheid", maar een gedeelte
van de ronde koepel op het dak van het kantoorgebouw van de Werf
„Gusto" aan de Maasdijk gepubliceerd was. Hier volgt nu de juiste
oplossing van prijsvraag nr. 4
1. Dierenkop. Fragment van een mo
dem beeldhouwwerk, staande op noord
zijde van de spuisiuis, Havendijk.
2. Ged. gevel, lantaarnpaal voor V-vor-
mige betonnen steun onder overbouw
(rechter deel van steun niet zichtbaar),
le blok flats vanaf de Loeffstraat in de
Colifnstraat.
3. IJzeren hekafzetting, met gaas, ge
deelte van deur (romaanse stijl). Ged. 6
steens breed gemetselde sierboog om deur
lijst, ingang sluiswachtershuisje van de
buitensluis aan de Hoofdstraat.
4. Achtereenvolgens van rechts naar
links gedeelten van Triton-, Poseidon- en
Nereusflat, incl. gedeelten van liftschacht
en trappenhuis. Gedeelte van Sterflat aan
de Havendijk.
5. Gedeelte van zijgevel, met door twee
muurhaken verstevigde luifel (ged. zicht
baar) en ged. voorfront van de Daltonflat
aan de Dieselstraat.
6. Links beneden: houten hek (voor op
rit naar garage). Rechts daarnaast stenen
paal. waarnaast de ingang voor pad naar
huisdeur met halfrond bovenlicht. Linker
zijgevel: raam met neergelaten rolblind.
Voorgevel: links, raam met neergelaten
rolblind en rechts zijkant erker. Dit is
een gedeelte van de ouderlijke woning van
Pieter van Vqllenhoven, Burg. Knappert-
laan 128.
7. Gedeelte van reddingsboei (waarop:
Gemeente Schiedam), opgehangen aan lan
taarnpaal op het kadehoofd van de noor
der buitensluis aan de Hoofdstraat. In boei
rechts van paal touwwikkel met
touw, geklemd tussen viaggestokhouder.
Boven, links van paal, gedeelte van achter
zijde lichtbak.
8. Gedeelte van ronde koepel, waarin
booggaten met sierhekjes. Op koepeldak
verkleine uitvoering van koepel. Gedeelte
van dakkapel en fragment van vierkante
koepeldrager. Op het dak van het kantoor
gebouw van de Werf „Gusto" aan de
Maasdijk.
9. Begin Hogebanweg, dubbele tunnel on
der Horvath- en Spoorweg. Ged. omlijs
ting van en 4 paaltjes voor ingang le
tunnel. Rechts: gedeeltelijke schuine wand
le tunnel met 2 üchtarmaturen. Links
daarnaast: rechtse buitenwand en boven-
Hjst van 2e tunnel.
De prijswinnaars
De eerste prijs (f. 250.-) is ditmaal toegekend aan de heer R. Mulder,
Amalia van Solmsstraat 21b, Schiedam. Tweede prijs (f. 100.-) de heer
J. W. Frijters, Hogebanweg 23c en de derde prijs (f. 50.-) de heer J. A.
v. Dommelen, Burg. v. Haarenlaan 773, beiden te Schiedam. Proficiat!
Zoals beloofd wordt de naar het oordeel van de jury „beste" inzender
onder de vier eerste prijswinnaars extra beloond met een hoofd-
p r ij s van f. 250.- Deze gelukkige is de eersteprijswinnaar Van de 2e
prijsvraag, de heer C. A. v. d. Zee, Singel 20b te Schiedam. Onze geluk-
bonri
De afdeling Centrum van de Ned. Chr.
Vrouwenbond Schiedam, houdt het jaar
feest dinsdag 27 april in gebouw Irene.
Opgevoerd wordt het toneelspel, „Mr.
Anna Spier, dr. jur,"
In de volgende vergadering der afde
ling, op 24 mei, z««i mevr. Sterk v. d.
Weg spreken over: „Jaren rondom de
vijftig".
Examen doen?
Hijnhqrdt's Zenuwtabletten
Verzorging sportvelden
De Schiedamse Sportraad heeft aan de
besturen der aangesloten verenigingen
een schrijven gericht, waarin aandacht
wordt gevraagd voor zorg aan de sport
velden in de „rusttijd". Dan kan veel
worden gedaan tot herstel van de gras
mat. De aandacht wordt erop gevestigd,
dat onderverhuur der velden niet is toe
gestaan zonder toestemming van de
Sportraad. De rustperiode voor de mees
te velden loopt van 3 mei tot 3 sept.
Junioreninstuif The Smasher
Zaterdag 1 mei wordt de junioren-
instuig gehouden door „The Smashers",
in de kantine van het tennispark.
Als trainingsavond voor de afdeling
badminton is aangewezen de dinsdag
avond.
OPERETTE-A VOND
De r.k. jeugdvereniging „Tot ons ple
zier" brengt vrijdagavond 23 april in de
kantine der Schiedamse cartonnagefa-
briek een gevarieerd programma, waar
aan medewerking wordt verleend door
de toneel- en operettegroep „Erreljee"
uit Vlaardingen. De avond is bestemd
voor ouders en leden der vereniging en
de kath. bejaardenbond.
School-sportwedstrijden
Onder weinig ideale weersomstandig
heden zijn de school-sportwedstrijden de
ze week aangevangen waaraan door to
taal 125 voetbalelftallen en 65 handbal
teams wordt deelgenomen. De eindwed-
strijden vinden plaats op bevrijdingsdag.
SPELDJE
y!{ jerie
Bij tube v
Er is zo langzamerhand al genoeg ge
zegd over die meneer in Ermelo, die
per advertentie mensen uitnodigde
voor een veiligheids-reis naar Portugal
(met mogelijkheid tot verder uitwij
ken). U weet het, de man vreest 't vol
gend jaar een atoomaanval of zoiets,
't Vreemde is natuurlijk dat eigenlijk
niemand deze man kan tegenspreken.
Je kunt ook niet zeggen dat het niet
gebeuren zal. Wie weet zulke dingen
vooruit? De man zelf vertrouwt het
niet helemaal, want hij heeft zich al te
gen het uitkomen van zijn voorspelling
gedekt door te zeggen dat het ook wel
eens niet zou kunnen gebeuren en dat
er dan een lange tijd van voorspoed
zou aanbreken.
Doet me denken aan wat ik eens van
zo'n voorspeller in Amerika las. Hij
had voorspeld dat Christus in Oklaho
ma zou wederkomen. Hoiiderdvieren-
veertigduizend van zijn volgelingen
trokken in witte kleren de bergen in
om in de koude februari-nacht tot de
ontdekking te komen dat het niet door
ging. Toch wist de man zich te redden
uit de netelige positie waarin hij ge
raakt was, hij verklaarde dat de Heer
nu dit jaar (1922) nog zou terugkomen,
of.spoedig daarna. In die kringen
wacht men nog steeds op dit spoedig
daarna. Waarmee ik maar zeggen wil
dat niemand zulke dingen kan voor
spellen. Ik heb er al zoveel ontmoet
die het wisten. En dat vooruitweten is
ook al zo oud als de wereld.
De bijbel is in dit opzicht hijzonder dui
delijk. De bijbel zegt dat wij deze din
gen niet zullen weten. Als een dief in
de nacht, zegt Jezus zelf. We hoeven
dus nipt naar Portugal of naar Zwitser
land. Ook al niet omdat het Pasen is
geweest. Sedert Pasen is de wereld
niet meer van de machten, maar van
Christus. De heerschappij van de dood
van de atoombom is er nog maar één
in schijn. Dat wil niet zeggen dat ze
niet werkelijk zijn, maar ze hebben 't
laatste woord niet meer. Dat heeft
Christus. Zij hebben misschien wel 't
hoogste, maar Christus heeft 't laatste
woord. Dat is heel belangrijk.
Een mens die dat gelooft blijft rustig zit
ten waar hij zit en verroert zich niet.
D.w.z. verroert zich alleen om gewoon
te leven en niet om in paniek te raken.
Paniek is uit de tijd. Gewoon voorbij.
De Heer komt op zijn tijd. En zijn
komst lacht om onze voorspellingen.
Een zielig bedrijf van angstige men
sen. Waarmee ze intussen mogen op
houden. Het hoeft niet langer. Niet
nodig.
MEDEMENS
