Het Proveniershuis
door de eeuwen heen l""sves""s
Wieden
-J
Rotterdammer brengt na 4 jaar-
zeldzame zegel op de markt
Gezinsvoorlichting voorziet
in een grote behoefte
BS?
DE HAVENLOODS DONDERDAG 1 JULi aSM
tijdelijk met
'»1 *Til 1 JAARGETIJDE
'J'VJI SPELDJE
^HorAST^J Uit larla var, 4
Bij tube van fl.«
Wie het vredige hofje in het Proveniers
huis ziet, zal zich nauwelijks kunnen
voorstellen dat hier een terrein ligt dat
in oude tijden nogal wat strijd gezien
heeft, al was dit dan. een woorden- en
papierstrijd. Op wiens grondgebied ston
den bijvoorbeeld de enkele huisjes aan
de Overschiesestraat; vielen zij onder de
jurisdictie van Ambachtsheer Diederik
van Mathenesse of van het stadsbestuur
van Schiedam?
De zogenaamde „leprozenlijders"
brachten hun problemen mee, en ook de
aanhangers van de nieuwe leer" (de
gereformeerden)
In 1756 was het zover, dat een nieuw
Proveniershuis moest worden gesticht,
waarna de „commensalen" tot menig
juridisch gevecht aanleiding gaven. Ten
slotte was er dan nog .een belangrijke
vraag, of het huis ook moest openstaan
voor de rooms-katholieken.
De geschiedenis begon zich ter plaat
se al in de vroege jaren van Schiedam
te ontwikkelen; om precies te zijn, in
1370. Toen stonden er net buiten de
„Overschiese Poort" enkele huisjes, die
oen „wrijfpaal" werden tussen voornoem
de Ambachtsheer en het Schiedamse ge
meentebestuur.
De vraag was, wie over die grond plus
huisjes de zeggenschap mocht uitoefenen.
Albrecht van Beieren spaarde kool en
geit en decreteerde, dat zowel Diederik
van Mathenesse als het stadsbestuur
Schiedam rechten konden doen gelden,
hetgeen uiteraard allerminst een oplos
sing van de kwestie betekende.
Kennelijk heeft de tijd dit gedaan,
want latere geschiedenisboeken spreken
alleen nog maar over de rechten van
Schiedam.
„Zieckenvelt"
Het eerste „Hof van Mathenesse" heeft
meer als „Zieckenvelt" dienst gedaan.
De oude archiefboeken vertellen, dat
ieder jaar op Goede Vrijdag twee inge
zetenen van de stad Schiedam werden
aangewezen, om er als „zieckenmeester
op te treden.
Kennelijk kwam er geen bekwaamheid
aan te pas, want zo worden op 5 april
1482 Adriaen Jacobszoon Muys, een
backer" en Cornelis Janszoon, de bar
bier, tot voornoemde functies aangewe
zen. Later werd de titel van „ziecken
meester" vervangen door die van ,.le-
proosmeester". Dat was toen de me
laatsheid heerste. Dat ging goed tot labo,
toen de aanhangers van „de nieuwe
leer" het gemeentebestuur om een kerk-
gebouw verzochten, zulks omdat de Sint
Janskerk, die tijdelijk in gebruik was ge
nomen, moest worden ontruimd.
De vroede vaderen van Schiedam be
sloten toen, dat „het zieckenvelt buy ten
de Overschiesche poort geleegd zal wor
den", waarna de gereformeerden het te
huis betrokken. Waarschijnlijk is toen
aan het Groenewegje het nieuwe zieken
huis ingericht.
„Vagebonden"
De „leproosmeesteren" verzochten aan
het bestuur der gemeente toestemming,
om van andere gemeenten een „bede te
mogen richten voor een „aalmoes, ten
eijnde de leproosarmen alhijer metre
penningen uijtte beeden ende aelmoessen
derzelver Steden, een bequaeme wonmge
buijte deze Stede souden mogen timme
ren." Tot die „omliggende steden wer
den gerekend Amsterdam, Haarlem, Lei-
dein, Delft, Rotterdam, Gouda en Bnelle.
Het liep niet hard met die „aelmoes
sen" want de leproosmeesteren moesten
het 'stadsbestuur berichten, dat zij „ter
saecke van het timmeren vant nieuwe
leprooshuijs ten achteren gekomen wa
ren, seecke somme van penningen.
Als resultaat hiervan, zou de stad drie
honderd gulden per jaar gaan behalen uit
de stadsbeurs" en men mocht de koop
som van het „oude leprooshuijs metten
thuijn ende erve, geleghen aan t Groen-
weechgen behouden".
Dit leprozenhuis werd gebouwd in lotw.
Er mochten alleen personen die met „la
zerij" waren besmet worden opgenomen,
doch uit de stukken blijkt, dat er ook
wel „vagabonden" in terecht kwamen,
Proveniers
In een ordinantie van 13 augustus 1629
staat te lezen, dat „de leproosmeeste
ren zullen blijven bij het gebruijck no-
pende het aannemen van proveniers",
zoals hier voor het eerst de door „le
proosheid" aangetasten worden genoemd.
In 1636 is de naam „Leprooshuijs" ge
heel verdwenen en vervangen door „Pro
veniershuis", zoals een overlijdensakte
van een inwoner aangeeft.
De melaatsheid was verdwenen, maar
toen had inmiddels de „heete zieckte"
(de pest) zijn intrede gedaan.
Vrijdag B april 1648 werden voor de
eerste maal in de geschiedenis „Prove-
niersvaders" gekozen, later vervangen
door „regenten". Toen werd ook een ge
heel andere maatstaf voor de bewoners
aangelegd, want men kon zich inkopen
en men treft onder de „commensalen"
de namen aan van gegoede families uit
Schiedam. t
Nadat eerst nog het toen bestaande
Proveniershuis was vergroot, werd in
1756 besloten een heel nieuw gebouw ta
stichten op die plaats. ,r
Dit werd dan het Proveniershuis. Van
wege dat inkopen hebben zich nogal eefts
meningsverschillen voorgedaan en zijn
processen gevoerd. Ook de vraag of
rooms-katholieken zouden worden opge
nomen, kwam in het geding. Die kwes
tie werd opgelost, na een zware discus
sie of in juli 1804 de 72-jarige David
Meijer zou worden toegelaten, waarvoor
hij de somma van f1800 zou betalen De
raad van de stad ging uiteindelijk hier
mee akkoord.
Het Proveniershuis.
voor de politie
Op 10 november vorig jaar, werd de
eerste paal geslagen voor de eerste fase
van de verbouwing van het hoofdbureau
van politie aan de Lange Nieuwstraat.
Verwacht wordt, dat omstreeks augustus
a.s. dit eerste deel gereed zal komen.
Momenteel worden uitgewerkt de be
stektekeningen voor de tweede en derde
fase, die in hoofdzaak betere huisvesting
voor de vreemdelingendienst en verkeer,
speciale wetten kinderpolitie, surveillan
ce-dienst, jeugdbrigade, commissariaat,
wapenkamer en magazijn betreffen. De
aanbesteding hiervoor kan spoedig wor
den verwacht.
Inmiddels zijn diverse verbeteringen
tot stand gekomen in het hoofdbureau.
Zo is in de agentenwacht een ruimte af
gescheiden met houten pui en onbreek
baar glas, ingericht als dagverblijf voor
arrestanten. Schildérwerk is verricht aan
muren, plafonds enz. in twee kamers.
In de wachtkamer werd vloerbedekking
gelegd en glasgordijnen werden in vijf
vertrekken aangebracht. Aan de voor
gevel is een lichtbak geplaatst.
De cellenoproepinstallatie werd geheel
vernieuwd en een rijwielloods moest wor
den gedemonteerd. Er was veel onder
houdswerk aan de centrale verwarmings
installatie, vooral door de slechte toe
stand van de leidingen onder de vloeren.
Ook de politiepost aan de Buitenhaven
weg werd wat opgeknapt en de politie
post in Kethel onderging enkele repara
ties.
Muziek bij K.W.-mars
Gezien de grote deelname van muziek
korpsen en drumbands aan de op zater
dag 3 juli a.s. te houden Koningin Wilhel-
mina Mars te Schiedam, zijn door de
organisatoren van deze wandeltocht
extra prijzen beschikbaar gesteld voor de
deelnemende muziekgroepen.
De inschrijving, ook voor gewone wan
delgroepen en indivlduelen is nog mo
gelijk en wel aan de onderstaande adres
sen: J. H. F. v. d. Bruggen, Vondellaan
52b, M. Faasse, Groenelaan 50b, Ph. van
Oordt, Oldenbarneveltstraat 79 allen te
- Schiedam en bij L. de Leeuw v. Weenen,
Millinxstraat 54b te Rotterdam-Zuid.
Inlichtingen telefoon 263309 (010).
STEREO BESCHUIT- EN KOEKFABRIEKEN N.V.
Gouvernestraat 53-75 Rotterdam - 'Tel. 235700
vraagt ter assistentie van de hoofdjuffrouw op één van de inpakafdelingen in de
avonddienst een ambitieuze
JONGE VROUW
Het werk vereist een zekere mate van zelfstandigheid en tact om met mensen om
te gaan. Enige ervaring in dit soort werk strekt tot aanbeveling, doch is niet
vereist.
Wilt u iet» meer hier meer horen? SehrUf ons dan even een briefje of maak tele
fonisch een afspraak of kom even langs.
Goed bier
sfeer op onverzorgde bodem.
„Het is vier jaar geleden dat mijn
vrouw in het postkantoor aan het
Mathenesserplein stond. Een dame
voor haar vroeg twee zegels van een
kwartje en toen ze die kreeg riep ze,
min of meer ontdaan: „O. nee hoor,
die moet ik niet hebben, die zijn niet
goed." Hoe mijn vrouw plotseling zo
vlug kon reageren weet ik niet maar
ze zei: ,,Geef ze mij dan maar me
vrouw" en ze betaalde haar twee
kwartjes en ik had een kostelijke ze
gel te pakken".
De 71-jarige Rotterdammer A. van
Dijk, glundert bij de gedachte dat zijn
vrouw (mijn minister van financiën,
noemt hij haar) zo vlug toehapte. „Zo
vlug", zegt hij, „dat die loketbeambte
de zegels niet eens meer te zien kreeg.
Ze kwam toen thuis en we hebben die
zegels in een papier gevouwen en op
geborgen. Later heb ik er één afge
haald, die mankeerde niets, maar dat
misbaksel heb ik stiekum laten zitten
met de gedachte: „Je kan nooit eens
weten". Ik ben geen verzamelaar en
natuurlijk waren er wel liefhebbers in
mijn familie, maar ik heb die kuriosi-
teit niet weggedaan. Vorige maand las
ik echter over twee kappers in Doetin-
chem die voor 150 een blok misdruk
zegels aanschaften waarvoor hen prompt
6.000 geboden werd. Ik dacht: „Ik heb
ook zoiets, nee, mijn zegel is in feite
veel mooier." Die duizendjes speelden
me toen door het hoofd.
Niet dat ik zulke grote verwachtingen
heb, hoor, maar je kan nooit weten hoe
een koe een haas vangt en het is nou
eenmaal zo dat je van zo'n zegel geen
prijs weet. Het is wat een gek ervoor
geeft en nu hoop ik maar op zo iemand.
Het zou goed uitkomen want volgende
maand gaan we onze 45-jarige bruiloft
vieren en dat zou dan wel eens een
beetje flinker uit kunnen pakken dan
nu voorzien wordt".
De gedachte van de heer Van Dijk,
dat hij met deze zegel iets zeldzaams
te pakken heeft hebben w(j willen toet
sen aan de vakkennis van onze mede
werker (schrijver van „Fllate-loods")
de lieer E. R. Hofman. Hieronder geeft
deze zjjn visie.
Heeft u zich tijdens het lezen van
een spannend pocketboek ook wei
eens geërgerd aan een mislukte blad
zijde? Meestal vertoont deze aan een
der beide hoekjes een uit te klappen
vreemdsoortig gedrocht, dat, als het
nogal uit de kluiten is gegroeid, ook
aan de andere kant is bedrukt en wel
De samenwerkende Evangelisatie-
commissies van de Hervormde Kerk,
Vrij Evangelische Gemeente, Gerefor
meerde Kerk en het Leger des Heils hou
den weer een openluchtsamenkomst op
zondag 4 juli 1965 aan de Rralingse Pias
laan te Rotterdam, ter hoog.e van IJs
club Kralingen, aanvang 11.30 uur. Als
spreker treedt op de ds. Postma.
In de bekende Franse tijd had het
Proveniershuis nogal met financiële
moeilijkheden te worstelen en moest in
het vervolg minimaal f3000 inkoopsom
worden betaald. De jaarlijkse uitgaven
van het hujs bedroegen toen f 12.000. Lr
werd een binnenvader benoemd, wiens
taak het o.m. was te zorgen, dat er goed
bier was voor de „commensalen een
Rechts de oudste bewoonster van het
Proveniershuis mevrouw P. C. Schou
tenlinks haar „opvolgster", mevrouw
Admiraal.
In de woning van mevrouw Admiraal
hangt het goed Nederlandse spreekwoord
te lezen: „Wie z'n eigen tuintje wiedt,
ziet bij een ander het onkruid niet...."
Een spreekwoord, dat een bepaalde
gemeentelijke dienst zich hier wel zeer
mag aantrekken, want er valt In het Pro
veniers-tuintje echt wel wat te wieden.
Het gras staat er afschuwelijk bij en
de vriendelijke aanblik van de enkele
bloemen die er staan gaat verloren. Mo
gelijk is het vergeten maar als er toe
vallig eens een gemeentelijke grasmaai-
machine werkeloos staat dan is daar
„het klussie" in de binnentuin van het
Proveniershuis. Het is niet alleen ten
pleziere van de bewoners zelf maar ook
van heel wat vreemdelingen die hier een
kijkje komen nemen.
krentekoek werd verschaft, een fles wijn
op „Kopermaandag" en ook op paarden
marktdag met pinksteren en pasen.
Bij raadsbesluit van 28 april 1846 kwam
het Proveniershuis in het bezit der ge
meente Schiedam en daarmede in rusti
ger vaarwater. Dat wil zeggen, de ge
meente ging er toe over om de huisjes te
verhuren aan hen die zich opgaven.
Uiteraard wordt wel enige selectie toe
gepast, maar toch komt ieder Schiedams
echtpaar, zij het met een leeftijdsgrens
en financiële limiet, in aanmerking. De
huurprijs is laag, rond de vijf gulden
per week. De huisjes bevatten beneden
een kamer met een keukentje, boven een
flinke zolder. In totaal staan er 50 huis
jes en dan is er nog het gebouw, dat als
„de kerk" wordt aangeduid, waarin een
aantal mensen zijn ondergebracht.
Zoals b.v. mevr. P. C. Schouten, die
met haar 87 jaar zich de oudste van de
bewooners(sters) mag rekenen, ook
wat aantal be woningsjaren betreft, (31
jaar.) Haar echtgenoot stierf er plm.
tien jaar geleden. Neen, het is beslist
geen „bejaarden-hofje", want er zijn ook
heel wat jongere bewoners van het Pro
veniershuis.
De hand van de sloper heeft in deze
omgeving reeds flink toegeslagen: de
nieuwe Proveniersbrug is een voorbeeld
van moderne verkeersverbetering, doch
het Proveniershuis heeft zich voorlopig
nog weten te handhaven.
Het zal niet zo lang meer duren, voor
dat de overbuur, het h.b.s.-gebouw, aan
de sloper wordt overgelaten.
o
Het jaarverslag over 1964 van de Stichting voor huishoudelijke en gezinsvoor
lichting te Schiedam constateert, dat de werkzaamheden van de stichting in
de hier ter stede bestaande behoeften op het gebied van huishoudelijke en
gezinsvoorlichting voorzien. De snelle ontwikkeling van het voorlichtingswerk
in het afgelopen verslagjaar en de voortekenen voor het thans lopende jaar
zijn er een bewijs van. De belangstelling voor de verschillende cursussen neemt
nog steeds toe. Ook de voorlichting door middel van lezingen, demonstraties,
films e.d. trekt veel belangstelling.
De ontplooiing der werkzaamheden
deed een steeds groter behoefte ontstaan
aan leerkrachten. Volstaan werd met
aantrekken van 13 losse leerkrachten.
Omdat er geen speciale opleiding be-
tingswerk aan volwassenen, ziet de
Federatie het als haar taak. de des
kundigheid van degenen die met de voor
lichting zijn belast, te vergroten, door
het organiseren van scholingsbijeenkom
sten en kaderdagen. Hieraan werd door
de leidsters en vaste leerkrachten deel
genomen, voorzover dit betrekking had
op hun specifieke werkzaamheden.
Door de snelle ontwikkeling van het
werk, is het huisvestingsprobleem urgent
geworden. De stichting beschikt thans
over twee lokalen van „Sursum Corda",
waarvan slechts een permanent beschik
baar is.
Dank zij de medewerking van bestu
ren en schoolinspectie, kan gebruik wor-
Schutters houden rust
De schietvereniging Schiedam gaat
haar activiteiten voor dit seizoen langza
merhand beëindigen Op 18 augustus
wordt het wekelijkse schietprogramma
voortgezet. Woensdagavond, 30 juni, heeft
de beschermheer der vereniging, ir. B.
Wilton de prijzen uitgereikt die behaald
zijn in het afgelopen seizoen.
Woensdag 7 juli is er nog een schiet
wedstrijd in het Beursgebouw, waaraan
wordt deelgenomen door de afdelingen
Rotterdam en Barendrecht van de Kon.
Schietvereniging „De Vrijheid".
Na afloop van de wedstrijden, vindt
meteen de prijsuitreiking plaats.
den gemaakt van de keukens van da Chr.
Huishoudschool, de Huishoud- en Indus
trieschool en Mr. dr. van den Bergh-
school. Er kunnen overdag geen kookles
sen worden gegeven.
In totaal werden er 58 cursussen gege
ven met 748 cursisten. Het grootste aan
tal, 38 met 475 deelneemsters betrof
naaien en verzorging kleding, dan volgt
hoedjesmaken: 32 cursussen mét 50 cur
sisten en bloemschikken: 12 cursussen,
54 deelneemsters. Er werden 12 lezingen
gehoudenn met 485 deelneemsters.
„Charme en hygiëne" trok het groot
ste aantal van hen: namelijk 75. Blijkens
het financieel verslag is er een nadelig
saldo van f 1.177,31.
Iets dergelijks doet zich voor bij de
hierbij afgebeelde zegel, waar wel iede
re rechtgeaarde verzamelaar graag een
voorbeeld van in zijn verzameling zou
willen hebben, resp. een niet-verzame-
laar de opbrengst ervan in zijn porte-
monnaie. (Bescheiden merk ik op, dat
hiermede dan tevens en dit valt ge
heel buiten het bestek van dit artikel
tje de „verzamelaar" is gedefinieerd:
hij zal u vol trots vertellen, hoeveel
zijn verzameling wel waard is, maar
wanneer U hem vraagt, waarom hij ze
dan niet verkoopt, 10 1 dat u het ver
ontwaardigde antwoord krijgt: „over
mijn lijk!" En dit is altijd wel een pret
tig geluid voor de a.s. nabestaandeu
lijkt mij.)
De waarde
In vakkringen spreekt men nu niet
zozeer van een druk-fout of een mis
druk dan wel van een „druk-onregel-
matigheid", die, wanneer ze zou zijn
opgemerkt, de kontrole beslist niet zou
zijn gepasseerd. Dit soort fouten, die nu
eenmaal, zelfs in een technisch op het
hoogste peil staande bedrijf zoals Johan
Enschedé, niet zijn te vermijden, schijnt
echter vrij regelmatig op te treden en
is volgens mijn mening interessanter
dan deze, die onlangs door twee kap
pers in Doetinchem werden verkregen.
Het betrof namelijk daar een normale
regelmatige druk; de fout zal enkel en
uitsluitend in het papier zelf.
Over de waarde van dit soort druk-
onregelmatigheden is uiteraard niets
konkreets te zeggen. Pas het opbieden
op een veiling zal moeten uitwijzen,
wat de hoogste bieder, die uiteindelijk
de gelukkige eigenaar van het begeerde
stukje papier wordt, ervoor over heeft
deze onregelmatigheden dan ook nim-
gehad. Een kataloguswaarde is vooruit
niet te bepalen. Ik hoop, in een volgend
artikel eens uitvoeriger terug te kunnen
komen op onregelmatigheden, die we
al zo bij postzegels kunnen aantreffen.
E. R. HOFMANN
Het nieuwe hotel „Rotonde" aan de
Burgemeester van Haarenlaan brengt
een ander perspektief in deze groen
rijke omgeving. Naast de ingebouwde
kegelbanen en een gelegenheid die
voor dancing gaat dienen wordt het
hotel van een moderne akkommodatie
voorzien. Oók in dat opzicht een ver
rijking voor deze wijk.
«til*!»* Msl* IWWMp
r I5i*i «I® Wlil lil Hi1
Uw bontmantel
u mod* 1951 moderniseren I
DE VAKMAN
MEENT 40
rreit I
MAN I
