Koning klant koopt kunst „Leren luisteren naar de stem van de auteur../' KOOS VAN ELSACKER'S TERUGBLIK DE KLERK UITSTEKEND EN GEWAAGD INITIATIEF VAN TER MEULEN DANSLES 0ANSPAVILL0EN „HUNKERT" Deze week in de bioscopen DE HAVENLOODS DONDERDAG 2 SEPTEMBER 1965 AAN DE BERGWEG in Rotterdam, wel wat hoog voor iemand van zijn jaren, woont Jac. van Elsdcker. Al heel lang zetelt hij daar, men kan zeggen sinds mensenheugenis. En hij blijft er wonen. Dat is zo'n bijna heilige afspraak, gelijk ze vandaag niet veel meer bestaan. Zijn kamer is vol. Bureau, Boeken kast. Televisie. Dingen. Om veel ervan zweven bijna tastbare herinneringen. Soevenirs van een letterkundig leven, dat zich over meer dan een halve eeuw uitstrekt. Zo lang onderhoudt Van Elsacker betrekkingen met de literatuur. Als jong onderwijzer begon hij op een school voor armen. Dat was in 1904. In het Rotterdam van toen wanen veel arme lieden. Ook vandaag zullen velen zich arm voelen, maar er is relatieve en absolute armoe. In 1965 kan iemand arm zijn, omdat hij geen televisie heeft; maar gijn maag vullen, dèt is mogelijk. In de klas bij Van Elsacker vielen kinderen soms flauw, zoveel dagen achtereen hadden ze geen ontbijt gehad.'Hij wend een echt „rooie schoolmees ter". Lid van de SDAP. Toch moet hij zijn opgevallen. In 1914 kon hij overstappen naar de achool in Rotterdam, die precies 180 graden met een armenschool verschilde, die van de Schoolvereniging. Je kon niet zeggen, dat het de rijkenschool der stad was, maar het verschil was maximaal. De „rooie" Van Elsacker was gekozen uit een berg sollicitaties. De baas wist, wat voor vlees hij in de kuip had. Maar als „Koos" de politiek er buiten hield, kom hij voor de klas staan. De omgeving was andera. Natuurlijk. Bovendien stuurde Van Elsacker naar iets anders toe. Hij had van jongsai toneel gespeeld en voorgedragen, dat was zijn gave van het woord. In zijn hoofd botte een ideaal uit. Voordragen, of declameren, zoals men dat toen graag noemde. Dat kun je niet zo maar. Hij zodht steun. Les, zo heet dat. Dus naar Albert Vogel senior. Die declameerde, die was voordrachtskunstenaar, en eigenlijk moest je dat hele woord bij hem in dikke hoofdletters zetten. Het duurde niet lang, of de leerling ging ook declameren. Overdag voor de klas, 's avonds bi rok en witte das. Eerst onder de rook van Rotterdam, allengs verder en verder, tot het koffertje met tok meetrok naar de uithoeken des lands. Het werd reizen en trekken, het werd eindeloos memoriseren, want wel hielden Vondel en zijns gelijken onwrikbaar stand, maar de mensen in de litteraire mode wisselden gestaag en dat moest zo'n declamator bij houden. Dus uit zijn hoofd leren.' VOLKSUNIVERSITEIT CPOEDIG na de eerste wereldoorlog kreeg Van Elsacker contact met de nog jonge Volks- universiteit te Rotterdam. Het is voor beide partijen een vruchtbaar contact geworden. Met forse sprongen was de vrije tijd gegroeid, er bestond een behoefte naar cultuur als nooit te voren. Als Koos van Elsacker het over die tijd heeft, komt hij los. ,.Er waren brede groepen die passief wilden luisteren, maar anderen wilden zelf iets doen. Zo kreeg ik afgeronde series voordrachten voor een groot publiek. Daarnaast stonden de werkgroepen. Zo noemden ze dat. Daar was het de bedoeling zelf voor te dragen. Daarbij kwam ook vaak werkelijk talent voor de dag. Het ging er niet om al die leerlingen tot voor drachtskunstenaars en -kunstenaressen om te toveren. Je moest ze van alles bijbrengen en vaak hadden ze meer èf dan aan te leren. Naar één doel heb ik al die jaren gestreefd: de mensen zo ver te krijgen, dat ze echt Steeds meer kwam de verzetspoëzie op zijn repertoire. Driehonderd gelegenhe den om in de schutse van de afzijdig heid en van de haat tegen de bezetter op te treden, evenzeer echter driehonderd kansen op moeilijkheden door loslippig heid of enige onvoorzichtigheid. Toch kwam hij die tijd goed door. Katshoek 45-49 t.o. Heliport Telefoon 249377-227998 R'dams Philharmonisch in eigen repetitielokaal In de Doelen voorheen het Concert gebouw werd maandagochtend om half tien de muze voor het eerst offi cieel gestreeld, toen het Rotterdams Philharmonisch Orkest de repetitiezaal in gebruik nam. Nadat de musici eerst een die dag gratis kop koffie had den gedronken en gelegenheid hadden gekregen hun instrumenten enigszins te stemmen, hield de heer mr. H. N. Wak- ki een toespraak. Hierin verwelkomde hij vooral de nieuwe orkestleden. De heer Wakki zei verheugd te zijn, dat men dit nieuwe repetitielokaal in gebruik kon nemen. Voorheen had men vele repetitielokalen gehad, zoals het Beursgebouw, een bankgebouw, de Koninginnekerk en het repetitielokaal bij de Schouwburg. Maar, zo zei hij, ook dit is niet definitief. Zodra de grote con certzaal gereed is, zullen wij daar onze meeste repetities houden. De ingebruik neming van het repetitielokaal noemde hij in ieder geval de eerste stap in het beloofde land. De heer P. Verbist, directeur van de Doelen zei, dat op die dag het gebouw tot leven begon te komen. Naar deze dag heeft het orkest 25 jaar lang uitgezien, aldus de heer Verbist. Daarna stemden de musici hun instru menten nogmaals en toen begonnen zij aan de eerste repetities van Madame Butterfly. ORGELCONCERTEN Donderdag 2 september speelt Ab Ou- wens op het nieuwe orgel van de Petra- kerk te Rotterdam-Lombardijen. Aan vang 8 uur 's-avonds. Orgelbespeling in de Laurenskerk op vrijdag 3 september 12.45 uur, door Jan J. v.d. Berg, organist te Delft. Orgelconcert Grote Kerk Maassluis. Zaterdag 11 september om 8 uür 's-avonds speelt de organist Wim der Panne. COLLECTANTEN VOOR „HET ZONNEHUIS" De christelijke vereniging tot verple ging van landurig zieken „Het Zonne huis" wil op zaterdag 11 september haar jaarlijkse collecte houden. De opbrengst van de collecte is bestemd voor de uit breiding van het aantal tehuizen van de vereniging. Het Zonnehuis beschikt nu over vier tehuizen en binnenkort zal in Vlaardingen een nieuw worden geopend ter vervanging van het te kleine tehuis in Schiedam. Voor het slagen van de collecte zijn veel collectanten nodig. Tegenwoordig heeft bijna iedereen een vrije zaterdag en de vereniging vraagt dan ook of een gedeelte van deze vrije dag kan worden gebruikt om te collecteren voor de zieke medemensen. Men kan zich opgeven als collectant bij de volgende adressen: Rechter Maasoever: G. van Schaik, Hoogstraat 10b, tel. 120605. Linker Maasoever: Boekhandel van Brummen, Zuidplein 88, tel. 278596. Start Zondagsschool „Benjamin" Op zondag 5 september begint de zon dagsschool „Benjamin" weer. Het be stuur verwacht een trouwe opkomst voor de school, die in het centrum van Kralin gen aan de Hoflaan 132 wordt gehouden. Men zal tevens beginnen met de voorbe reidingen voor de viering van het 40-jarig bestaan. De school is geopend van twee tot drie uur. Inlichtingen kunnen telefo nisch ingewonnen worden op nr. 138531. reductie betere plaatsen vrije keuze T0T1 NOVEMBER DAGELIJKS VERKRIJGBAAR konden luisteren naar de stem van de auteur. Dat bracht ook weer mee. dat hun inzicht in de kunst van het over dragen van het woord door dictie en gebaar werd verdiept. Beter dan vroeger konden ze een voordrachtskunstenaar of iemand op het toneel beoordelen." Niet alleen heeft het VU-werk voor zijn ontplooiing veel betekend, het werd zelfs toen de grote crisis van 1929 uit brak de basis, van waaruit hij de sprong waagde van het beschermde maar ge bonden leven voor de klas naar de vrije maatschappij, waar hij geheel zou moeten drijven op de wieken van het woord. Hij was toen al vijfenveertig! Nog veel- vuldiger werden de reizen, weer be langrijker werd ook voor de eigen stad Rotterdam de Injectie van cultuur, die Van Elsacker er door zijn voordrachts avonden en nog intensiever door zijn werkcursussen inpompte. Bij elkaar moe ten het er vele duizenden zijn geweest, zelfs zeer vele, al die cursisten, de mees ten passief, maar ook verrassend velen actief. „Leren luisteren naar de stem van de auteurHij zegt het met opgeheven, docerende hand, en toch wat dromerig. In zijn herinnering ziet hij gezichten en nog eens gezichten, met achter elk daar van een zoeken, een tasten, een wil om door te dringen tot het wezen van wat iemand aan het blanke papier eens toe vertrouwde. Wat er van zou komen of bijven, niemand kon het weten. IN DE GEVANGENIS DAT brengt hem iets ln herinnerihg, de voordrachten in de Rotterdamse gevangenis aan de Noordsingel. Jaren achtereen werd vóór de oorlog onder leiding van een oud-Inspecteur van het onderwijs in samenwerking met de VU voor de gevangenen opmerkelijk veel gedaan, op het gebied van muziek, voor dracht en wat de mensen in hun afzon dering kon afleiden. Altijd was daarbij de leidende gedachte van de man, die aan dit werk ontzaglijk veel tijd be steedde: Je doet het wel, maar je weet niet wat er van blijft hangen. Maar één gebeurtenis is Van Elsacker, die geregeld in de gevangenis optrad, bijgebleven. Het was bij een voordracht voor de vrouwe lijke gedetineerden, dat één der vrou wen onbedaarlijk, in de letterlijke zin des woords, begon te lachen. Hij moest ophouden, ging even weg, maar nauwe lijks had de vrouw slechts even het punt je van zijn neus gezien, of opnieuw schaterde ze het uit. Er bleef niets an ders over dan op te houden. Later bleek, vertelt de declamator, en zijn gezicht Dat Stond weer geheel buiten luisteren naar de schrijver. Weer heel anders ging het in de oorlog, toen plot seling bij de voordrachtskunst het rad der bezigheden, dat nog steeds stokkerig voortsukkelde, moest stilstaan, omdat naar Duits model de Kultuurkamer de Nederlandse kunstenaars werd opgedron gen. Van ElsScker deed niet mee, dacht er niet aan! Hij ging in de clandestiene voordrachten, c. de vreemdste plaatsen en tijden werden ze gehouden. Hij schat, dat hij er driehonderd heeft gegeven. Tot dan eindelijk na de bevrijding het oude werk kon worden hervat. Weer de scholing van anderen, het leren luiste ren naar de stem van de auteur. Dat was een stem die steeds veranderde, ze ker wat de lui van de eigen tijd betreft. Hoe ontzaglijk veel namen heeft Van Els acker in de bijna zestig jaar dat hij voor droeg, zien of horen opkomen en verzin ken op de niet altijd zo gretige markt van 't woord, die hij bediende en beslist niet met de allure van de standwerker. Het heeft daarom geen nut hem namen te ontwringen. Die verdwijnen toch. De volzinnen vol klank en wisselende toon val uit zijn mond laat rollen, zijn van onze allerklassieksten, met Vondel als pièce de milieu. GEEN DOEK houdt, hoeft het doek zich niet te slui ten. In het voorjaar van 1962 heeft hij er gewoon een punt achter gezet, althans bij de Volksuniversiteit, waar hij misschien een veertigjarig jubileum had kunnen vieren. Helemaal uit was het nog niet. Onlangs is er nog een plaat van hem verschenen, waarop hij voordroeg van de onsterfelijke „Nescio". Misschien voor hem ook een karakteristiek pseudoniem, want eigenlijk betekent het „Ik weet het niet". „Ik weet niet precies, wat het resul taat is van omstreeks zestig jaar ploe gen en eggen op de letterkundige akker, van veertig jaar specialistenwerk bij de Volksuniversiteit. Zeker, van mijn leer lingen zijn er verschillenden gegroeid naar de zelfstandigheid op het podium, doch daarin zag ik niet de kem van mijn werk. Die lag bij al die duizenden die eigenlijk naamloos zijn gebleven, en die ik vertrouwd wilde maken met de bedoelingen van een schrijvende mens, onverschillig wie dat was en welke literaire mode we beleefden", zegt hij. ZATERDAGMIDDAG om vier uur zal burgemeester Thomassen op de tweede etage van het groot winkelbedrijf Ter Meulen aan de Binnenweg een tentoonstelling openen van kunstwerken, die ook voor de smalle beurs bereikbaar zijn. Het initiatief van deze mani festatie werd genomen door de Rotterdamse Kunstkring, die bin nen afzienbare tijd haar plan voor een kunstcentrum aan de Lijnbaan werkelijkheid hoopt te zien wor den. Het Ter Meulen-plan, dat met name geïnspireerd werd door dr. Lou Gans' experimenten in Amsterdam, kan als een voorproefje van het kunstcentrum gezien worden. Hier dus gelukkig geen deftige zaal met mensen die van sno bisme in elkaar storten of die het al lemaal zelf hebben uitgevonden, maar gewoon een verdieping van een grote winkel. Een schilderij of een tekening naast de fles lotion en de zeer dege lijke damesslips. Eigentijds en efficiënt. Aan deze exposities, waaraan op het ogenblik wordt meegewerkt door veer tig kunstenaars met in totaal 110 werk stukken, kan door alle Rotterdamse schilders en beelhouwers worden deel genomen. Nu zullen velen zich dadelijk afvragen of de wereld langzamerhand niet in een gekkenhuis verandert. Als zij de etage van Ter Meulen betreden, hopen zij misschien op de grootste col lectie beha's, toiletrollen of paraplu's van de stad, en zij zien schilderijen en tekeningen. Alsjeblieft. Dat is een mooie teleurstelling. Want de klant heeft recht op een zak patat en recht op sokken dat is zeker maar recht op kunst? Nu is door sommige mensen hier het sympathieke antwoord „ja" op gegeven. Maar dat zou de klant (de koning) wel eens geen fluit kunnen interesseren. wil verkopen tegen één derde van de prijs. Dat is voor hem verlies. En het is nog lang niet zeker dat ik het appa raat zal kopen. De kunstenaar bevindt zich in dezelfde situatie als die denk beeldige (hij bestaat echt niet) ijzer- winkefier. Daardoor wordt hij weldoe ner, mecenas. Hij gaat zijn werk met verlies van de hand doen, omdat hij de samenleving zo aardig vindt. Deze situatie is niet juist, niet rechtvaardig. Ik zou daarom de ge meente Rotterdam in overweging wil len geven op elk verkocht kunstwerk een premie van honderd procent te ver strekken aan de kunstenesj'. Het gaat hier immers om een belangwekkend sociaal experiment, waarvoor .le Rot terdamse kunstkring en Ter Meulen alle lof verdienen. Als zij deze won derlijke combinatie die tal van deftige lieden wel zal doen walgen zullen slagen, zal deze stad in kulturele zin een aanzienlijke stap verder zijn. Het is daarbij echter niet nodig dat de kunstenaar een soort sociaal werker wordt. Jan Donia De expositie by Ter Meulen Koos van Elsacker draagt niet voor. Hoog aan de Bergweg leeft hij temidden van boeken en herinnerin- komei gen. Daar staat op de schoorsteen- Ouwe zeur mantel de petroleumlamp, die A. M. de Jong, van Merijntje Gijzen, hem cadeau heeft gedaan. Daar hangt dat portret van weer een heel andere schrijver, of van een collega. Als zijn blik, die in de doening van de dag nog altijd niet door brilleglazen wil gaan, in het verleden schouwt, doe men de secretariaatsgebouwen van de Rotterdamse Volksuniversiteit op te midden van een ganse stad van zalen en zaaltjes, waar hij heeft voorgedra gen en hij ziet de eindeloze stoet van aandachtige gezichten, waarvan de een wat meer, de ander wat minder, op zijn manier iets op de levensweg heeft meegenomen. kernpunt ge komen. In de eerste plaats moeten wij vaststellen, dat een groot ge deelte van het publiek zich nooit iets aan die kunst gelegen zal laten liggen. Het Ter Meulen-plan kan echter wel een uitstekende wegwijzer zijn voor die mensen, die zich af en toe ophouden voor de etalages van lij stenwinkels en zich daar vergapen aan de voortreffe lijke gevoeligheden van een schaap in een rozig landschap. Die zullen zien dat zij beter en zelfs goekoper terecht kunnen. Dat goedkoper zou wel eens de doorslag kunnen geven. Als ik nu terugkom op mijn uitgangs punt: recht op kunst, zal Ik tevens genoodzaakt zijn nog weinig veranderd. In plaats van propagandist voor de kunst werd het museum een ouwe zeur, die zich voortdurend vastklampte aan de zogenaamde „taak van het museum". De gewone man kwam dan niet binnen (hij had nog gelijk ook), want hij pas te niet in het raam van de taak. Daarom is kunst voor heel veel Rotter dammers dan ook niet de Titus van Rembrandt, maar een stenen gebouw: „het museum", dat meer op de gevan genpoort dan op een winkelcentrum lijkt. En omdat men er geen kroket in de ingang kan kopen, omdat er geen ijsboer voor de deur staat, kort om omdat het er niet gezellig is, komt er geen hond binnen. Ja, daar zitten wij nu met ons mu seum. Het ziet er zo stevig uit, maar het is niet meer dan een begraafplaats, waar sentimentele lieden af en toe komen treuren o m iets wat was en nooit meer komt. gaan op het Tk wil hier in feite be- museum c Lachkramp Terrein IJsclub Kralingen. le Jerlchostraat 11, telefoon 12 5177—28 63 85 lachelijk geworden. Het stamt uit een verleden waarin de handen nog even belangrijk waren als de hersenen Bo vendien is kunst altijd collectief ge weest. Hij kwam voort uit een ge meenschap, was daar de stem van en praktisch ieder kon zich met de uiting verenigen. Neem de kathedralen. Na de middeleeuwen heeft de kunstenaar zich langzaam losgemaakt uit de maat schappij. In de negentiende eeuw had hij reeds een geheel andere functie. Van woordvoerder van een sociale klas se (het communisme heeft een tijdlang getracht de klok van de kunst terug te draaien) werd hij tot individualist, die wel de vinger legde op de won den van zijn samenleving, maar zich ook steeds duidelijker begon te distan- Toen men in een deftiger tijd dan de onze musea ging neerzetten, werd door de deftige comitéleden een defti ge dirècteur aangesteld, die keurig met mes en vork kon eten en ook verder de gewone man het aar afschrijven. Laat het maar rustig betijen. Het valt nie mand lastig. Toch is het door de merk waardige taktiek van de taak gekomen, dat er in deze stad zo weinig mensen rond lopen die gewoon zin hebben om zich er voor te interesseren. Er is nooit iets aardigs gedaan. Nu is het Ter Meulen-plan wel iets aardigs. Het geeft blijk van een zeker mededogen met de man in de straat. Hier begint echter iets, wat wij in de geschiedenis van de kunst nog niet hebben meegemaakt: het mecenaat van de kunstenaar. Vroeger was de beeld houwer of de schilder een man uit het volk. Hij maakte deel uit van een col lectief. Dat was op dat moment een gezonde situatie. Toen hij zich later losmaakte uit die gemeenschap, deed hij het verder alleen. Zijn Kreativiteit stond niet meer in dienst van een sa menleving, maar was georiënteerd op de eigen omgeving. Nu de maatschap pij een veel individualistischer tendens ii gaan vertonen, heeft ook de kunste naar (wat hij ook maakt: pop-art, nieuw realisme) zijn plaats in de sa menleving weer ingenomen. Men kan gerust zeggen dat in de periode van vertrek uit tot terugkeer naar de maatschappij het kontakt is verbroken. Het publiek staat dus los van de ontwikkeling van de kunst en vindt tal van facetten van de moderne uiting grote waanzin. Het wordt daar mee gekonfronteerd via de televisie en kent maar één reaktie: zich rot lachen. In het begrip kunst is voor het grote publiek dus een merkwaardige gesple tenheid: aan de ene kant Rembrandt en de zijnen, over wie men slechts fluistert; aan de andere kant idioten die je maagkrampen bezorgen van het Deze situatie is ontstaan door slechte voorlichting. De kunstrubrieken in de kranten zijn zo hoogdravend, dat geen sterveling hen kan volgen. De enige die er iets van maakt is Pierre Janssen in zijn Kunstgrepen. Tussen de bestaan de situatie en het Ter Meulen-plan be staat dus een hiaat. Men kan nu kunst kopen tussen onderbroeken en geperst ijs, maat publiekvoorlichting en het marktonderzoek die aan de verkoop van een produkt vooraf behoren te gaan, hebben ontbroken. Dit is niet de schuld van de organisatoren van de tentoonstelling, maar het zou wel de oorzaak van de mislukking van het experiment kunnen zijn. Een experiment dat het zij met nadruk gezegd een voortreffelijke gedachte is. 't -tr ARENA: The Hill, 18 J. OOO CENTRAAL: AUeman, a.l. OOOO CINEAC-BeursDe superman van de geheime dienst (prol.) 14 j. OOO j CINERAMA: The Best ot Cinerama iprol.) a-1. OOO COLOSSEUM: vanavond: Kat op een heet zinken dak, 18 J. OOO j vrij. t.e.m. wo.: De gele Rolls-Royce, f CORSO^NEMA: My tair Lady (prol) a.l OOOO f GRAND: It's a mad mad mad maa t World (prol 14 J. OOO j HARMONIE: do. t.m. zo.: De trein, 18 j. ma. tjn. wo.: Zeven mannen zonder vrees. 14 j. OOO KRITERION: Moord voor het voet- t licht (prol.) 14 j. OOO ï-tr LUMIERE: Shenandoah, 14 j. OOO j LUXOR: Die knotsgekke kerels in hun f vliegende kratten (prol.) a.L OOO METRO: Irma la Douce (prol.), 18 j. j OOO MONOFOLE: Man, vrouw en het hu- J welijk, 18 j. OO j zo.mi.: Fort Ti. 14 j. OO PASSAGE, Goldfinger, 18 J. OOO t PRINSES: James Bond U07 contra dr No (prol.) 18 J. OOO a.-nacht: De vruchten aijn rijp f :o.-mt.: Zorro kruist de d 18 j. O aJ. OO REX: vanavond: Liane, het meisje uit j het oerwoud, 18 j. O vr. t.m. wo.: Mannen van staal 14 j. Prestatie Mana men zal heel wat te overwin- hebben. Indien men zal slagen, zal dat werkelijk een uitstekende pres tatie zijn. Die prestatie zal dan vooral bereikt zijn door de medewerking van de kunstenaars. Ik schreef hierboven, dat wij in een zelfzuchtig denkende maatschappij leven. Een voorbeeld: ik interesseer mij niet voor schroeve- draaiers; ik koop er dus geen. Maar stel je nu voor dat de ijzerwinkelier mij erg aardig vindt en mij er één -k 't VENSTER 18 j. OOO l. OO Wijziging rooster apotheken In het nachtdienstrooster van de Schie- broekse apotheken is een wijziging ge treden. Apotheek Mars doet dienst van 17 september tot 24 september en de Schie- broekse apotheek van 24 septgBfe* 1 oktober.

Gemeentearchief Schiedam - Krantenkijker

De Havenloods | 1965 | | pagina 13