Bokhoven sukkelt de
geschiedenis door
'V
yjjeri burgerkreeg bij
afscheid dierenpark
Bokhoven
Engelen, waar het verkeer zich
aanpast aan spelende kinderen
DE HAVENLOODS DONDERDAG 27 JUNI 1968
9 S'dam
De manenschapende nieuwste aanwinst.
Mevrouw Salfischberger mét haar troetelkinderen.
Vijf. soms zes keer per dag tuft
ze op haar brommertje' naar de Vla
de. een emmer met voer bij haar
en zo aauw ze afstapt verdringen de
dieren, de dwerggeiten, pauwen, kal
koenen. aanzen en krielkippen zich
voor het hek. Mevrouw A. M. Sal-
fisrhberaer is onbezoldiad verzorgster
in het dierenparkte van Engelen, dat
de inwoners van het dorp hun bur
gemeester hebben aangeboden bij
ziin afscheid. Midden in het dorp was
een vijver met een parkje er om
heen. Er zwommen wat eenden en
zwanen in. maar een comité uit de
buraérii vond het leuk om ..den bur
ger" zoals ze burgemeester Kempe
naars daar noemen, een compleet die
renpark aan te bieden.
Bovendien heeft iedereen er dan wat
aan. De plannen werden uitgewerkt,
de gemeente Den Bosch leverde een
tekening voor een stal. het terrein
rondom de vijver werd opgehoogd
en leerlingen van een technische
school onder leiding van leraar Char
les ter Ellen ook inwoner van het
dorp bouwden de stal. De dieren
werden gekocht en daarmee kwam
een volgend probleem aan de orde.
'..Je kunt hier in het dorp geen ge
wone geiten, schapen, kippen of kal
veren in een dierenparkie zetten" ver
telt mevrouw Salfischberger. ..die heb
ben ze zelf allemaal achter het huis.
Je moet met bijzondere dieren komen
en die kosten natuurlijk ook meer
geld". De dieren werden gekocht en
aan mevrouw Salfischberger werd ge
vraagd of zii ze zou willen verzor-
Daarmee had men een goede keus
gemaakt, want zii is dol op dieren.
Ze heeft zelf twee honden, rijdt paard
en het grappige is dat de meeste die
ren haar volkomen vertrouwen. In de
Vlacie zat kortgeleden een zwaan te
broeden en iedereen weet. dat broe
dende z.wanen verschrikkelijk agres
sief zijn. „Ik had nergens last van",
zegt mevrouw Salfischberger". ik
ging er rustig naar toe en tilde haar
op om te kijken hoe het met de eie
ren was. En later ook. toen de kui
kentjes rondliepen kon ik ze oppak
ken. zonder dat de ouders reageer
den.
Toen de diêren werden gekocht was
er ook een pony bij. ..Dat was niks",
zegt mevrouw Salfischberger. ..dat
beest kreeg van iedereen te eten.
had niks te doen en verveelde zich
een aap. Hij werd gewoon vervelend,
trapte de krielkippen dood en daar
om hebben we'hem verkocht". Met
het geld van de pony kocht men toen
twee zogenaamde manenschapen.
Die moesten uit een dierenpark in
Helmond gehaald worden.
„Dal was een prachtiae film." zegt
ze. ..We gingen er met z'n vieren naar
lop, ..den burger", frater Simons, die
dat voor ons had aereaelA. mijn man
en ik. De frater en mijn man gingen
de stal in om die twee schapen te
vangen en wij bleven buiten staan
wachten. Nou. en de herrie die we
toen hoorden. Manenschapen zijn ver
schrikkelijk schuw en als ze ergens
van schrikken zijn ze razendsnel. Ik
zei tegen den burger: ..Ik ben be
nieuwd wie er straks levend uitkomt".
'Ze hebben ze in ieder geval le pak
ken kunnen krijgen en nou zitten ze
hier in de stal. achter varkensgaas
en dikke balken. Eerst moet namelijk
de omheining versterkt worden, want
die beesten zijn zo sterk, dat ze met
gemak door de omheining heenlopen.
En als ze eenmaal in het dorp zijn
moeten ze doodgeschoten worden. Ze
moeten ook erg aan. hun verzorgers
wennen. Als ik es een keer andere
kleren aanheb, verschrikken ze met
een".
In de garage naast haar huis heeft
mevrouw Salfischberger krielkippen
en kalkoenen-kuikens, die daar zo
lane bliiven tot ze groot en sterk ge
noeg zijn om in het parkje'te wor
den gelaten. ..Kom es naar Suus.kij
ken". zegt ze dan tegen bezoekers en
als men dan vraagt wie Suus is zegt
ze..Allemaal, ze heten allemaal
Suus. da's wel zo gemakkelijk".
..In en rondom Bokhoven is het le
ven verstild. Van de grafelijke heer
lijkheid resten nog slechts enkele her
inneringen: een schamele burchtruï
ne, het nog goed onderhouden regt-
huis en het sublieme, door Artus
Quellin gebeeldhouwde grafmonu
ment van Graaf Engelbert van Im-
merzeele en zijn gemalin Helena van
het Eransche geslacht De Montmoren-
cv. Verder houdt een laan van hooge
iepenbomen vóór de burchtruïne de
Tierinnerina aan glorievolle dagen le
vendig. Het dorpje van noa geen
driehonderd zielen ligt aan den
zuidelijken oever van de Maas. een
goed uur ten Noorden'van Den Bosch.
Geen doorgangswegen voeren er heen.
een smalle Diezeweg van Den Bosch
en een noa smallere polderweg naar
Haarsteeg en Vlijmen verbindt de in-
ivoners met de wereld en over deze
wegen gaan niet veel menschen: een
koopman die wat kleingoed denkt te
kunnen slijten, een 'verdwaalde fietser
of wandelaar en nu en dan een auto
met aeleerde heeren. die komen vor-
schen in oude documenten. Alleen in
september, als de bedevaartgangers
komen om de relikwie van Sint Cor
nelius te vereeren. is het er enkele
dacren niet stil. Een gezellige rumoe
rige drukte heerscht er dan. want als
de plechtigheden in de kerk beëindigd
zijn. strijkt de zwerm menschen in
het dorpje neer. dat nauioelijks aroot
aenoea is om hen allen te bevatten."
Dit fraaie proza is geschreven in
1939 door Walter Breedveld in het
boekje „Bokhoven, en de vereering
van den H. Cornelius. L. en M. (Paus
en Martelaar), 1839-1939". Dertig
jaar geleden schreef Breecjveld het,
maar zijn woorden geven ook nu nog
een uitstekefide schildering van Bok
hoven. Tweehonderdzestig inwoners
telt het dorp nu, een kerk, een krui
denierswinkel in het voormalige ding-
huis en drie café's. Bokhoven heeft
een rijk verleden maar .zal, als er niet*
gauw verandering in de toestand
komt. langzaam doodbloeden. „Dit
jaar heb ik pas één dopeling gehad",
zegt pastoor G. v.d. Velden, sinds vijf
jaar geestelijk herder in het Brabant
se Maasdorp. „Door de annexatieplan
nen die Den Bosch heeft, gebeurt er
al een hele tijd niets. Er zijn geen
uitbreidingsplannen. Zolang ik hier
ben, zijn er door de gemeente maar
vier huizen gezet. En het heeft zo
veel voeten in de aarde om, een ver
gunning te krijgen, dat jonge stelle
tjes die willen trouwen naar een an
dere gemeente gaan. Bovendien is er
niet veel plaats meer waar gebouwd
kan worden, want sinds 1953, die wa
tervloed, mag niet meer langs dijken
worden gebouwd.
Ook Hedikhuizen
Het dorp veroudert snel. Dat ik
hier nog zit is eigenlijk een onmoge
lijkheid. Vroeger was deze kerk rijk.
Iedereen werd van hieruit gesteund.
„Engelen", zo vertelde een Bra
bander eens, ,,is een dorpje waar
nooit een koning of prins door zal ko
men, waar het weinige verkeer zich
aanpast aan de spelende kinderen op
straat, waar de inwoners zelf mee
werken aan een gelukkig leven voor
jong en oud cn waar de burgemees
ter een burgervader is." Burgervader
van de gemeente Engelen, die de
kerkdorpen Bokhoven en Engelen
omvat, is de 66-jarige F. Kempenaars.
Vorig jaar nam hij officieel af
scheid van de bijna 1500 inwoners
van zijn gemeente, maar aangezien
er Vergevorderde plannen bestaan
rirti Engelen bij Den Bosch te voegen,
werd hem verzocht tot het moment
waarop een beslissing over deze zaak
genomen wordt, aan te blijven als
waarnemend burgemeester. „Anders
is men met 65 jaar uitgerangeerd",
zegt hij. „Ik ben nog redelijk vitaal
en dan is het leuk om zo iéts om
handen te hebben."
Frans Kempenaars, geboren in
Cromvoirt op 26 april 1902, stapte als
jong broekje van 14 jaar voor het
eerst van zijn leven het gemeentehuis
van Zijn geboorteplaats binnen. ,,De
secretaris had een jochie nodig om
hem te helpen bij het uitreiken van
de distributiekaarten. Ik was zo'n
jongske, korte broek aan en ijzeren
Dril öp. ik 'moest daar die trap van
dat gemeentehuis opklimmen, zo'n
twaalf treden en ik voelde me al heel
wat. Af en toe kreeg ik een sigaret
je, dat was m'n salaris. Want ik ver
diende er geep cgr.t."
Later ging de jpnge Kempenaars
naar Ammerzoden, waar hij van 1920
tot 1926 als ambtenaar op de secre
tarie werkzaam is geweest. Op 23-ja-
rige leeftijd werd hij secretaris in
Cromvoirt, tot 1931, waarna hij de
zelfde functie kreeg in Helvoirt. Daar
heeft hij de tweede wereldoorlog be
leeft, met alle misère die er aan vast
zat. Op 1 september 1946 werd hij
burgemeester, tevens secretaris van
Engelen en Bokhoven.
Wederopbouw
Beide plaatsen hebben tijdens de
oorloa lange tijd in de frontlinie ge
legen. De meeste huizen waren totaal
leen met de ivederopbouw bezia ge-
weest. Niet écn huis was onbescha
digd uit de strijd gekomen. ..De eer
ste tiid ben ik koopman en handelaar
in stenen, alas, hout en dakpannen
geweest", vertelt hij. ..Er was geen
huis voor mij. want de mensen hier
zaten met twee. drie gezinnen in een
woning. Ik moest dus elke daa van
Helvoirt naar Engelen zien te kgmen.
want openbaar vervoer was er tn het
begin ook noa niet. Toen moest ik
een keer bij de Commissaris van de
Koningin komen en die zeiGe hebt
nu twee puinhopen, ae krijgt er noa
een bij." En dat was het dorp Em-
vel. dat was ook helemaal in elkaar
aeschoten. Toen ben ik noa een tijd
waarnemend burgemeester van Em-
pel geweest.
Die eerste tijd hier was 'dankbaar
werk. Die oorlogsschade regelen. De
mensen zaten met problemen en
iedereen dacht, laat ik maar met de
burgemeester gaan praten. En. bij de
meesten is het vooral financieel goed
terécht gekomen."
In '46 woonden in Engelen en Bok
hoven 776 mensen, nu zij het er on
geveer 1500 en als dé plannen van
Burgemeester Kempenaars.
Bloot engeltje
Engelen heeft, in tegenstelling tot
Bokhoven, geen rijk historisch verle
den. Dat gaf ook nogal wat proble
men. toen burgemeester Kempenaars
tot de ontdekking kwam, dat zijn
dorp geen echt gemeentewapen had."
Ze gebruikten hier wel een gemeen
testempel en daar stond zo'n bloot
barok-engeltje op, maar dat moch
ten ze officieel niet voeren. Dat zit
namelijk zo, in de tijd dat de
gemeente een wapen mochten kiezen,
tussen 1810 en 1820, was Engelen mét
Vlijmen verenigd in een Mairie. Toen
Engelen weer zelfstandig was, heeft
niemand er ooit aan gedacht om een
gemeentewapen aan te vragen.
,,De eerste jaren had ik het druk
genoeg met de wederopbouw", zegt
burgemeester Kempenaars. „We kwa
men niet aan het wapen toe. .Maar
nu hebben we officieel een hele mooie.
Een aangeklede engel, zo'n stoere
vent." De aangeklede engel vond men
op een oud lakzegel van'de Schepen
bank. De Hoge Raad van Adel had
geen bezwaar deze figuur te accepte
ren als wapen van Engelen.
Engelen, gelegen op een terp aan
de Dieze, heeft als enige historische
bezienswaardigheid een hervormd
kerkje, vroeger het koor van een gro
te kruiskerk. Het kerkje is in 1964 ge
restaureerd. „Er wonen hier niet
veel protestanten", zegt de burge
meester, „maar er zit er toch een in
de raad. Die werd op een verkiesba
re plaats Van een katholieke lijst ge
zet.
We hebben laatst ook een concert
in dat kerkje gehad. Er moest na
melijk een nieuw orgel komen en dat
kostte de mensen hier 3000 gulden.
Het kerkbestuur zou dan de rest be
talen. Nou is er èen actie georgani
seerd en binnen twee weken lag er
3500 gulden op tafel. Ja, en dan moet
je bedenken dat er van de 1500 in
woners slechts-150 als niet-katholiek
geboekt staan. Het overgrote deel van
dat geld kwam dus van katholieken.
Ja. dat soort dingen gaan hier toch
wel knap goed."
Nu is het anders. Nu moet het dorp
de kerk steunen, maar ze zijn -altijd
gewend geweest te krijgen, niet om
te geven." Pastoor v.d. Velden heeft
daarom ook de zielzorg gekregen van
Hedikhuizen. een dorpje dat wat ver
derop ligt.
De geschiedenis van het kerkje van
Bokhoven is steeds nauw verbonden
geweest met de geschiedenis van het
dorp zelf. Het dorp is altijd zelfstan
dig geweest als heerlijkheid, baronie
of graafschap en heeft pas in het be
gin van deze eeuw zijn zelfstandig
heid verloren toen het samen met En
gelen één gemeente werd. Die van
Bokhoven zijn daar nooit gelukkig
mee geweest. „Ze vinden het ver
schrikkelijk. zelfs nu nog", beaamt
de pastoor.
De kerkelijke geschiedenis van het
dorp begint in april 1285 als het pa-
tronaatsrecht van de Abdij van Ber
ne over Hedikhuizen en Bokhoven
wordt vastgelegd. In 1369 wordt de
kapel van Bokhoven tot een zelfstan
dige parochie verheven en zullen
tot op de dag van vandaag de pa
ters Norbertijnen de pastorie bewo
nen. De heerlijkheid Bokhoven wordt
in 1499 door koning Maximiliaan ver
heven tot baronie. Jan van der Aa is
de eerste baron van Bokhoven. An
derhalve eeuw later wordt de baro
nie een graafschap en Engelbert II
van Immerzeel mag zich „eerste
graaf van Bokhoven en van het Hei
lige Roomse Rijk" noemen.
Moeite waard
Bokhoven sukkelt de geschiedenis
door. Een tijd waarin verwoestingen
van het kasteel, brand in het gemeen
tearchief, achtervolgingen en weder
opbouw een grote rol spelen. In het
kerkje zijn enkele middeleeuwse
kunstschatten te bewonderen, die een
bezoek aan het dorp-zeker de moeite
waard maken.
„Het bijzondere van deze kerk van
St. Antonius Abt", aldus pastoor v.d.
Velden, „is, dat hij altijd door de
Norbertijnen van de abdij van Berne
is bediend. Dat waren ménsen die
zijn opgeleid in een milieu dat oog
heeft voor cultuur en kunst. Het kerk
je is er een zoals er vroeger vele wa
ren. Dit is behouden, de andere zijn
ontluisterd, want de kerkelijke goede
ren zijn hier nooit geconfiskeerd. Bo
vendien hebben we altijd de steun van
de kasteelheren gehad."
Het is stil in Bokhoven. Tweemaal
per dag komt er een bus langs. De
mannen werken op het land of in
de stad. De paar kinderen die in het
dorp wonen zitten in het schooltje en
de enigen die herrie maken zijn de
kwetterende vogels in de bomen en af
en toe het gehakkeplof van een schip
op de Maas. „Ja", zegt pastoor v.d.
Velden een beetje verontwaardigd,
„vijf eeuwen lang hebben de pastoors
van Bokhoven vanuit hun pastorie
naar de rivier kunnen kijken, en uit
gerekend als ik er woon, wordt er
De beeldengroep onder de preek
stoel in het kerkje van Bokhoven
stelt de bekering van ridder Nqrbert
van Gennep voor, die later de Hei-,
lige Norbertus werd. Hij stichtte de
orde der Premonstratenzers óf Nor
bertijnen.
een dijkje aangelegd. Wij kunnen de
rivier niet meer zien, en vanaf de ri
vier is het dorp niet meer te zien."
Niemand merkt Bokhoven op,, toeris
ten komen er zelden. Het wachten is
op de annexatie, de moderne tover
fee" die het dorp uit zijn eeuwen
lange slaap moet „wekken."
met zes roltrappen
naar boven
en naar beneden
Haal nog gauw een paar van die
leuke zomersehoentjes voor U
met vakantie gaat...
Vlotte zomersehoentjes, uit
gevoerd in sterk vinyl. Schoen
tjes die prettig zitten en leuk
staan zowel bij Uw zomerjurk
als een pantalon. Wij verkopen
deze luchtige zomersehoentjes
voor nog géén drie gulden.
Vrijdag en zaterdag verkopen
wij deze zomersehoentjes, in
vlot model, kleuren tan, rood.
Vrijdagavond tot 9 uur open
6tin ut. of schrift. I
