Wie was ook weer Piet Paaltjens?
Postbode komt in nieuwbouw
voortaan éénmaal per dag
Teach-in Oriëntatie en Vara over
Machteloosheid van de burger"
KUNSTGEBITTEN
WANDPLATEN
GROEN OOO
KIEMWIT
Oud Schiedam
DE HAVENLOODS
18e jaargang no. 11donderdag 16 januari 1969
Weekblad voor Schiedam en Kethel.
Directie: W. van der Giessen
Kantoor: Westblaak 25, Rotterdam, telefoon 13 21 70
(8 lünen), postgiro 18344.
Uitgave Stichting „De Jeugdhaven"
„Weet u Waar de Francois Haverschmidtlaan is?"
„Is die niet in de buurt van het Rubensplein?"
„Weet u wie Francois Haverschmidt was?"
„Geen idee".
„Weet u, dat hij vele jaren predikant in SchicrJ «m was. Dat hij dezelfde man is als de dichter „Piet
Paalt jens" en dat er voor hem in Leiden een standbeeld staat?"
„Heb ik nooit geweten".
Zo ongeveer zou het gesprek kunnen verlopen met ongetwijfeld de meeste inwoners van Schiedam, voor
zover zij de schooljaren al een tijdje achter zich hebben liggen.
De Francois Haverschmidtlaan is de Franqois Haverschmidtlaan en daarmee uit. Men kent ook wel het
bejaardencentrum met die naam. Maar er zit heel wat meer achter die naam van de man die 19 januari
jaar geleden overleed, verborgen.
Elders in ons blad treft men een mededeling aan van de kunstkenner in Schiedam, de heer C. H. Schwager-
niann. die vertelt over zijn ontdekking van een aquarel van de schilder Gijs Vogel uit 1886, die zeer waar
schijnlijk dit aquarel aan Haverschmidt heeft geschonken.
„Piet Paaltjens" schreef daar een gedicht over en plakte dit achter het aquarel, waar het nu min of meer
bij toeval een eeuw later is ontdekt.
Er is ln de loop der jaren al heel
wat geschreven, zowel over dominee
Haverschmidt als over „Piet Paal
tjens". R. iNieuwenhuys bezag Fran
cois Havensehmidt als: „De dominee
en zijn wbrgenengel". Zeer bekend
zijn de „Nagelaten snikken van Piet
Paaltjens". Dr. Johs Dyserinck
schreef in 1908 een gedegen boek over
de levensloop van Haverschmidt on
der de zinspreuk: „Hij spreekt nog,
nadat hij gestorven is". En zo hebben
nog tal van andere beschouwingen
over deze merkwaardige Schiedam
mer het licht gezien? Daar is een „fa
milieboek Haverschmidt", dat is sa
mengesteld door A. L. Carstens. dat
terug gaat tot de „stamvader" die Jan
Haver heette en in het Duitse Pom-
meren werd geboren. Teneinde de
verplichte krijgsdienst te ontgaan,
week hij uit naar Amsterdam, waar
hij op 76-jarige leeftijd stierf. De
naam „Haverschmidt" ontstond, toen
een zoon van Haver door zijn oom
Schmidt in diens huis werd opgeno
men, omdat vader Haver in slavernij
was geraakt bij de Algerijnen. Uit
dankbaarheid voegde die zoon Johan
nes, in later jaren de naam van zijn
oom aan die van hemzelf toe.
De zeer gecompliceerde en lange
geslachtenlijst van de volgende leden
van de Haverschmidt-familie latende
voor wat deze is, komen we bij de ge
boortedag op 14 februari 1835 van
Francois te Leeuwarden. In zijn jon
gensjaren was Francois de familie-
dichter en dat was hij ook onder zijn
mede-scholleren. Na het gymnasium
te hebben verlaten, studeerde hij in
Delft voor het staatsexamen om ver
volgens in Leiden de predikantsoplei
ding te volgen. In 1859 werd hij predi
kant te Foudgum in Friesland en in
1864 kwam hij naar Schiedam. Zijn li
terair werk had ruime bekendheid
verkregen, ook door zijn redacteur
schap na het overlijden van Simon
Gorter Van een letterkundig tijd
schrift.
Kerk en gedifnt
Haverschmidt deed de onprettige
ervaring op, dat velen van zijn vrien
den wel verschenen op zijn literaire
avonden, doch in de kerk wegbleven.
Ir, 1867 wist de uitgever Roelants hem
te bewegen om zijn gedichjén te bun
delen. Een bundel die later onder de
naam „Snikken en Glimlachjes" zo
veel bekendheid verkreeg, dat bij de
vierde druk een Latijnse vertaling
van enkele gedichten werd opgeno
men. Aan zijn vertaler A. van Wes-
sum te Tiel schrééf Paaltjens vanuit
Schiedam:
ik weieens, als ik het goed bekijk, heb
ik in Schiedam een gemeente zooals
een modern predikant niet beter kan
verlangen". En over het bezoek aan
de armen: „Zonderling. Sommige
menschen zijn nog nooit bij een arme
aan huis geweest! Niet dat zij er te
gierig of te trotsch voor zijn, maar,
ziet ge, die armen, hebben ze wel
eens gehoord, als men zich in persoon
met hen inlaat, hoe komt men weer
met fatsoen van hen af?" Gerard Kei
ler, die onder het pseudoniem „Con-
viva" in „Het Serve'ije" schreef,
merkte bij een portret van Haver
schmidt o.m. op: „Sedert Haver
schmidt predikant is,* heeft hij de
schertsende humor laten varen", een
opmerking die evenwel aanvechtbaar
kan worden geacht, ge'zien de verza
meling novellen onder de. titel: „Fa
milie en Kennissen", die vol tintelen
de humor is. Mahr oók de toespraken
leggen getuigenis af van zijn nog
voortdurende humor.
In het algemeen ging de predikant
zich niet te buiten aan theologische
beschouwingen en hij gebruikte geen
veelheid van bijbelteksten. Hij was
eenvoudig in de ontwikkeling van zijn
onderwerp. Haverschmidt was een
man met grote liefde voor de natuur,
mogelijk ook vandaar het geschenk
van de aquarel, waarover wij in de
aanhef schreven. Onder de dichters
van zijn tijd koos Haverschmidt vaak
De Genestet doch hij citeerde ook dik
wijls uit „De gevallen bladeren" van
Millevoye en zelfs uit „Les Miséra-
bles" van Victor Hugo en hij preekte
ook wel uit de „Faust".
REPARATIES
le klas werk vanal 5,
per reparatie
20-karaats gouden kroon t 17.50
U kunt ei op wachten
INSTITUUT DENTILIA
Hoogstr. 40, R'dam, tel. 010-12.60.10
Te bereiken mlet tram 1, 3, 6, 8 en
buslijn 32, 34. 38. 45. 49. 49a.
„O Flaccus onzer eeuw, die La-
tiums. poëten
Herleven deedt, en graag voor uwen
zang vergeten
Die met uw carmina en oden werdt
voor Tiel,
Wat Naas voor Sulmo was, voor
Mantua Virgiel;
k Breng (geeft o Goon, dat ik 'tnog
vaak herhalen mag)
U, Kiep en Piet en Bak, 't compli
ment van den dag
En zo mengden dominee Haver
schmidt en poëet Piet Paaltjens zich
dooreen en schreven beiden wel brie
ven aan elkaar! Op 4 december 1870
schreef eerstgenoemde aan laatstge
noemde o.a.„Gij weet hoe ik steeds
dweepte met een bidder. Ik ben thans
zelf een bidder; het was voor mijn
gemoed de plezierigste betrekking, ik
heb veel te doen: de menschen zeggen
ik ben zoo'n mooie bidder. Wat ben ik
veranderd. Toen ik het portret zag bij
mijn levensschets, rolden mij de tra
nen langs de wangen, heele plassen.
Hier is mijn portret, zooals ik nu ben
in ambtsgewaad, zooals gij ziet man
tel en bef en verdere zinnebeeldige
tranen tot mijn vak noodzakelijk
Varkensmarkt
Op bijeenkomsten van 't Nut in ge
bouw Musis Sacrum droeg Haver
schmidt vaak zijn werken voor. Hij
was ook een man die van een feestje
hield. In een voordracht constateerde
hij, dat er één dag in het jaar was.
welke iedere Schiedammer heilig
diende te zijn; dat was de tweede vrij
dag van de maand november. „Wij
hebben niet zoals Leiden, Alkmaar,
Groningen onze ontzetfeesten. Hoe
wouden wij ook. We zijn nooit bele
gerd geweest. Maar wij hebben onze
varkensmarkt, die door het nationaal
getoeter op lege kruiken, dat langs de
oevers van de Lange Haven en Korte
Haven galmt, pleegt ingeluid te wor
den en wij tarten alle steden, zowel
buiten- als binnenslands, om iets te
wijzen, dat daarmee op één lijn kan
worden gesteld. Er was een tijd, toen
de bevolking nog geen 15.000 zielen
telde, dat er jaarlijks 30.000 varkens
met spoeling werden vetgemest. Op
iedere ziel vond men dus minstens
twee varkens. Wat moet het in die da
gen gezellig zijn geweest aan de boor
den van de Schie!
anen rot mijn vaa nooazaaenjK
Een enorm oeuvre van gedichten en f Maar het merkwaardige van de
verzen verschenen in allerlei vormen;
in boekjes, tijdschriften, dag- en
weekbladen. Acht novellen werden in
het Zweeds vertaald, „Mijn Broer
tje" bovendien in het Frans en Duits.
speciale aanbieding in prima
gelakte "PRINT" platen
TEAK en PALISSANDER
214x90 cm 244x122 cm 275x122 cm
ESSEN
V EIKEN
Iteak
NOTEN
F PAUSSANDER
62.50
67.50
72.50
77.50
Tevens grote sortering
massief houten wandschroten
Vraagt de uitgebreide prijslijst.
Rotterdams grootst gesorteerdedoe
het zelf specialist, met de betere
kwaliteiten. Iedere dag geopend van
half negen tot zes uur.
Vandaag gebeld, Morgen besteld I
Nwe Binnenweg 396 Tel. 235605
i Korenaarstraat61-63Tel. 230803 i
k Bergselaan 214 Tel. 281167 J
Fijngevoelig
Het waren gedichten „naar het le
ven", werkelijke gebeurtenissen dus,
soms over bepaalde personen. Het
verhaal „Hoe er oproer was bij ons"
ontleende hij aan een jeugdbelevenis.
„De Pastorie van mijn Grootvader"
werd een verromantiseerde jeugdbe
levenis, evenals trouwens „We gaan
een heele dag uitrijden". In „Mijn
Ouders' Huis", vertelt hij ontroerend
over het sterven van zijn zuster, ge
volg van een slepende ziekte en dat
over „Mijn Broertje" betreft een neef
die verdronk. In zijn Schiedamse tijd,
na 1894, verscheen „Uit geest en ge
moed" in welke bundel duidelijk het
warme hart, de fijngevoeligheid en
die niet kwetsende humor naar voren
komt.
Boven alles bleef Haverschmidt de
predikant die veel werk had te doen
en ook deed in zijn gemeente. Hij ging
zich niet te buiten aan zelfoverschat
ting, hoewel het hem ook aan de nodi- machteloosheid van
ge kritiek niet heeft ontbroken. Zijn ,je burger". Dat is het on
oprechte christelijkheid wordt een derwerp van een teach-in
pantser genoemd tegen de vele moei- die op vrijdag 14 februari
lijkheden waarvoor hij zich ook in gehouden wordt in Atrium
Schiedam zag geplaatst. De dood van i 1
zijn vrouw bracht hem een zware slag
toe, welke hij nooit te boven is geko
men. Hij kon worden vereenzelvigd
met één van zijn jeugdgedichten:
Haverschmidt, alias
vol eigen gedachten, en dat hoofd
staat op zijn plaats, cn Hij gaat zoo
Zijn eigen gang. Als wij. lieve men-
si nenkinderen. daaruit niet wijs kun
nen worden, omdat wij alleen diepe
inzichten hebben, als wij in een put
kijken, als wij met ons domme men-
schenverstand vaak denken: Dat en
dat moet zoo gebeuren, dan denkt Hij:
„Dat zou alles goed en wel zijn als Ik
het niet beter wist", en dan komt bet
vaak heel anders uit dan wij gedacht
hadden. Maar als ons dan later een
lieht opgaat en wij er achter komen.
Heere mijn tijd. wat staan we dan te
kijken! Wat zetten wij dan groote
oogen op en trekken lange gezichten!
Wij slaan de handen in elkaar en zeg
gen: „neen, maar, wie had dat ooit
kunnen denken zo schreef Haver
schmidt vlak voor zijn dood.
Op 23 januari 1894, nu precies een
75 jaar geleden werd het stoffelijk
overschot van dominee Frangois Ha
verschmidt, alias Piet Paaltjens ten
grave gedragen; er stonden duizen
den Schiedammers langs de weg en
op het kerkhof. Er werd niet gespro
ken, alleen droegen zijn leerlingen en
oudleerlingen voor:
„Wij legden diep gebogen
Den weg naar 't kerkhof af,
En zien met weenend' oogen,
Terneer in 't open graf;
Het bergt iets van ons leven,
Ach, in zijn donk'ren schoot:
Wij willen 't volgzaam geven.
Maar onze smart is groot".
En dit nu zal het vele Schiedam
mers duidelijk maken, waarom er in
Schiedam een „Frangois Haver
schmidtlaan" is en er in zijn studen
tenstad Leiden, een standbeeld staat.
Leo 't Hart
Open avond K-V-P
Vrijdag 24 januari zal de KVP te
Schiedam in wijkcentrum Nieuwland
een open avond houden, waarin diver-
gomeehtelijke zaken besproken zul
len worden met leden van de raads
fractie.
NU OOK DWARSGEBAKKEN
METHELETARWEKIEMEN
Wij hebben Nederland*
grootste sortering
verlovlngsr
LEO VAN IERLAND
LIJNBAAN SO
Een kijkjen i
uw oud Schie
dam
Och wil het niet gansch ver
geten!
Gij hebt toch zeker ook menig
uur
Van waar genot gesleten.
Een onafboenbare roetkorst
kleeft
(Dat.'s waar) er aan iederen
gevel,
En over havens en straten
zweeft
Er een eeuwigen Steenkolenne-
vel.
Ook zou alleen een verkouden
mensch
Op zijn eerewoord durven ont
kennen,
Dat het makkelijk valt, om aan
den geur
van deze stad te wennen.
Hier mengt de gist haar zoe-
tigen walm
Met zure spoelingdampen.
Wijl mestossenstal en bescha
digde gerst
Om den prijs van uw neusor-
gaan kampen.
En voeg daar nu de wasems
hij
Die er onophoudelijk stijgen
Uit glasblazerij en kaarsenfa
briek
Dan genoeg zoudt ge er
haast van krijgen.
Gelukkig maar dat de boven
toon
In het koor van al deze stan
ken
Toch altoos blijft en blijven
zal
Aan den edels ten aller dran
ken
Doch zoo er dus wel dit en dat
Op haar viel af te dingen,
Voor u toch knoopen zich aan
Schiedam
Ook schoone herinneringen.
Ik meen, gij vondt er nu en dan
Wel uren en wel menschen,
Die gij bij poozen van heeler
hart
Terug zoudt kunnen menschen.
In ieder geval (daar sta ik
voor ih)
Schuilt er tusschen de brande
rijen
nog meer dan eentje, die er u
Terugwenscht tusschenbeien.
Zij gunnen u de weelde wel
Van het frissche buitenleven,
Doch hadden met dat al wat
graag
Dat ge bij hen waart gebleven.
En ging dat niet langer, in vre
desnaam,
Ze willen dan maar denken.
Dat gij hun in uw binnenste
soms.
Nog een vriendlijken groet
blijft schenken.
Zoo'n groet ook vraagt, zoo
vaak uw oog
Weer eens rust op dit stads
gezichtje
Voor hem en zijn huis in het
zwart Schiedam
De maker van dit gedichtje.
Sept. 1880 Piet Paaltjens
varkensmarkt is thans juist gelegen
in het feit, dat zij geen spoor van een
levend varken meer geeft te ontdek
ken. Voor een jaar of wat werd onder
gehuil het laatste exemplaar ten be
hoeve van het weeshuis der hervorm
den in de stadswaag op een schaal ge
hesen. Men wil, dat de toenmalige re
genten en regentessen, die de plech
tigheden bijwoonden en er in een hal
ve cirkel omheen geschaard stonden,
zich bij die gebeurtenis hebben laten
fotograferen. Bij die gelegenheid
werd het spikkelaasvarken geboren
en dat verscheen in het vervolg in de
St. Nicolaas-etalages", aldus het ge
kruid verhaal van Haverschmidt.
Utile Duld brengt
Simon en Laura
In het raam van de toneelwed
strijden van de Schiedamse Gemeen
schap brengt de toneelvereniging
„Utili Dulci" donderdagavond 16
januari het blijspel van Alan Melville
„Simon en Laura" voor het voetlicht.
Medespelenden zijn: Paul Dekking,
Tonny Schepp-Stolk, Ruud Huldy, Jan
Lieuwen, Frido Ritter, Reina Klei-
pool, Bets Schmidt Crans-Mak. Lous
Ledèboer-van Klaveren, Dik Eg-
gink, Wim Kolstee, Aad Ledeboer,
Willy Verschoor. De regie wordt ver
zorgd door Guus Hoek. Op 30 januari
brengt de toneelvereniging „Bredero-
de" het spel „De eerste mevrouw
Fraser."
De omstreeks 500 bewoners van
de vijf flatgebouwen rondom het
Bachplein, zullen in de afgelopen
weken met enige verwondering heb
ben geconstateerd, dat de postbestel-
ler hier slechts eenmaal per dag
langs komt. Vooral diegenen die
om zakelijke redenen veel met de
post van doen hebben, zullen enige
wrevel daaromtrent hebben voelen
(opkomen. We kunnen meedelen,
dat aan de andere onprettige din
gen welke zich rondom het Bach
plein afspelen, ook dat van een een
malige postbezorging kan worden
toegevoegd.
De directeur van het postkantoor
55-
„Er waren eens drie studentjes,
Drie vrienden in lust en nood,
Ze sprongen zo moedig de wereld
en de wereld trapte ze dood".
Van zijn Schièdamse gemeente ge
tuigde ds. Haverschmidt: ,,A1 pruttel
in de Karei Doormanstraat.
De teach-in wordt georgani
seerd door de VARA en dc
stichting Oriëntatie uit Rot
terdam. De „machteloze
burgers" hebben de vrijheid
op die avond hun onbehagen,
klachten en grieven te uiten,
zy kunnen namens zichzelf
spreken of namens een
groep. De bedoeling is dat
ook dc „tegenpartü" in de
zaal aanwezig zal zijn, dat
wil dus in de meeste geval
len zeggen de plaatselqke
autoriteiten.
Voor de pauze zal men de
gelegenheid krijgen vrij al
lés te zeggen wat men op
het hart heeft. In de pauze
zullen een paar grote lijnen
vastgesteld worden aan de
hand van het gesprokene
en daarna zal men proberen
deze lijnen wat verder uit
te diepen.
Er is een zo breed moge
lijk basisprogramma van
onderwerpen opgesteld. On
der meer zal aan de érde
komen: recreatie, lucht- en
waterverontreiniging, cul
tuurleven in de stad, sane
ring. Een kleine greep uit de
mogelijkheden. Iedereen kan
aan de teach-in deelnemen.
Om er voor te kunnen zor
gen dat ook de tegenpartij
vertegenwoordigd zal zijn
is het wel nodig dat groepen
en personen die iets te zeg
gen hebben zich opgeven bij
'.eden van de voorbereiden
de werkgroep. Men kan
daarvoor een brie1" schrijven
aan of telefoneren met: de
heer W. Jaconr Halsteren
straat 3, Pendrecht, telef.
17 78 21; de heer D. J. Bij-
ker, Van Beuningenstraat
14c, Blijdorp, tel. 24 29 87;
mevrouw Hendriks, Merel-
hoveh 431, Capelle a/d IJs-
sel, tel. 33 50 23; Weekblad
De Havenloods, de heer W.
de Lange, Westblaak 25,
Rotterdam, tel. 13 2170.
Op deze adressen kan men
terecht als men als groep
of als particulier iets wil
zeggen of doen op de teach-
in. Het moet natuurlijk wei
iets te maken hebben met
het onderwerp, „De machte
loosheid van de burger".
Schiedam, de heer H. J. Reekens.
deelde ons bij informatie nl. mede
tot genoemde maatregel te hebben
besloten. Ook de bewoners van toe
komstige nieuwbouw zullen in dit
lot gaan delen. Een brief, ergens in
Schiedam na de laatste lichting ge
post, of mogelijk bij een sortering
niet in de bestelling van die dag op
genomen, wordt na twee dagen bij
een bewoneé van het Bachplein in
de brievenbus gedaan...
Het „voorrecht" van een monopolie
positie.
Wie mocht menen, dat ter com
pensatie de gedupeerden hun enige
postbestelling extra vroeg zouden
ontvangen, Vergist zich, dat is veel
al pas in de late ochtenduren. Steeds
meer geld en steeds minder dienst
zou men als devies voor de post
dienst kunnen gaan voeren. Met
ingang van 1 februari zullen name
lijk de diverse tarieven weer aan-
z enlijk worden verhoogd, maar lietst
met 25 procent, erger dus dan de
hoogste BTW. Ondanks dat. wordt
de service minder. Hieraan wordt op
ministerieel niveau nog gedokterd.
Vooruitlopend hierop, is de ver
slechtering dus alvast toegepast
op genoemde willekeurige groep
..klanten" van de PTT, „We zitten
met personeelsproblemen", zo deelde
de heer Reekers ons mee, die zelf
allerminst enthousiast is over deze
maatregel, doch geen andere uitweg
ziet. Op dit moment van de Mao-
griep, zijn ook de postmensen niet
aan die greep ontkomen en dezer
dagen lagen 18 van de 80 bestel
lers in bed, hetgeen de situatie nog
verergerde.
Doch zelfs wanneer men straks
weer op de been zal zijn, dan nog
blijft deze beroerde situatie voortdu-
