Schiedam had eeuw geleden
bijzonder hoog sterftecijfer
ONDERZOEK BUITENSLUIS
KUNSTGEBITTEN
Opening van de Intiabé
B0UWPANELEN
HOUTEN WAND
GROEN 0OO
Havenloods-
lezers naar
Spartak-Ajax
RADIO HENFLI
BE HAVENLOODS
18e jaargang no. 23, donderdag 10 april 1969
Weekblad voor Schiedam en Kethel.
Directie: W. van der Giessen
Kantoor: Westblaak 25, Rotterdam, telefoon 13 21 70
(8 Ifjnen). postgiro 18344.
Uitgave Stichting „De Jeugdhaven"
De cijfers van de Schiedamse be
volkingsstatistiek leren het iedere
maand opnieuw, het grootste aan
tal ingezetenen bereikt leeftijden
boven de zeventig jaar.
Maar het is nauwelijks een eeuw
geleden, dat Schiedam een veront
rustend hoog sterftecijfer had, dat
vooral ook jonge kinderen betrof.
De zware arbeid, de laftge werk
dagen maar bovenal de trieste toe
standen op hygiënisch gebied, dat
alles gepaard gaande met veel ar
moede en daardoor slechte voeding
drukten op de bevolking hun stem
pel. De cholera-epidemie van 1866
deed het aantal sterfgevallen (805)
zelfs dat van de geboorten (763)
overtreffen, hetgeen in de geschie
denis van Schiedam niet zo vaak
is voorgekomen.
Het werd in 1872 nogeens dicht
benaderd door 724 sterfgevallen
tegen 876 geboorten.
Schiedam heeft vele jaren een
moeizame strijd op het gebied van
de volksgezondheid moeten leve
ren, waarbij in het bijzonder de
toestanden met betrekking tot de
riolering afschuwelijk waren.
Een in „juni 1860" uitgebracht rap
port door een vanwege het gemeen
tebestuur ingestelde commissie, gaf
de wegen aan waardoor in de water
voorziening en het rioleringssysteem
verbetering kon worden gebracht.
Het rapport, getekend door L. Knap
pert, voorzitter en A. Maas rappor
teur constateert o.a.:
..De oorzaken van de allengskens
toenemende onzuiverheid der wate
ren van onze Gemeente, zijn naar
ons oordeel hoofdzakelijk de navol
genden
le. De steeds toenemende bevol
king en de daaruit voortvloeijende en
in gelijke mate toenemende hoeveel
heden uitwerpselen, afval van le
vensmiddelen enz., die meest in dè
grachten komen.
2e. De uitwerpselen en de afval
van beesten, zoo, als paarden, var
kens enz. die in de Gemeente gehou
den worden en wier aantal insgelijks
is toegenomen.
3e. Het vermeerderd aantal bran
derijen en mouterijen en veranderde
werkwijze van deze fabriekenwelke
vanwege de groote hoeveelheden gist-
water, die regelmatig in de grachten
vloeiten de menigte bedorven gist,
die van tijd tot tijd, vooral *s zomers
in het water wordt geworpen, zeer
veel tot de verontreiniging en bederf
van de grachten bijdraagt.
4e De verminderde kracht der ver-
schonings- en spui middelen.
5e. De verontreiniging van de Schie
buiten de grenzen van de gemeente.
Dempen
Maar de commissie verklaart: „De
toenemende bevolking kan en mag
niet gekeerd worden. De gevolgen
daarvan voor het grachtwater zijn
evenmin op xte heffen .Een verbod
toch tot het leggen van riolen, waar
door de fecale en andere onreine stof
fen in het water komen, zou andere
maatregelén vereischen ter verzame
ling en opruiming dier stoffen voor
wier aanbeveling wij terugdeinzen...
Evenzoo is het gesteld met de bees
ten die in de gemeente worden gehou
den.
Voorschriften, welke de beperkte
vrijheid daartoe gelijk zij thans ge
nieten nog meer zouden beperken,
kunnen slechts van beduidende aard
worden genoemd op de toestand van
het water der grachten en komen ons
om andere redenen niet aanbevelens
waardig voor...."
Voor wat de fabrieken betreft wordt
geadviseerd, dat de politie „zoveel
mogelijk wake- tegen het werpen van
vuil in het water. De gemeente moet
zoveel mogelijk voortgaan tnet het
dempen van slooten, zooals op den
Achterweg en Nieuwstraat en achter
de Hoofdstraat nabij de gasfabriek".
Verder wordt verbetering van de
spui-gelegenheid geadviseerd, door
het graven van een nieuw kanaal,
waarbij ook een stoomgemaal ge
bouwd dient te worden.
Schiedam heeft vergeleken bij
voorbeeld met Amsterdam altijd
een hoog geboortencijfer gehad, zelfs
hoger dan het landelijk gemiddelde.
Terwijl in 1861 Amsterdam een ge
boortencijfer van 36,3 per 1000 inwo-
REPARATIES
le klas werk vanaf 5.—
per reparatie
20-karaats gouden kroon 17.50
U kunt er op wachten
INSTITUUT DENTIUA
Hoogstr. 40, R'dam, tel. 010-12.60.10
Te bereiken met tram 1, 3, 6, 8 en
buslijn 32, 34, 38, 45, 49,49a
ners h^d, kwam Schiedam met 49,9
uit de bus. In het „topjaar" 1863 pres
teerde Schiedam met een percenta
ge van 50,4 voor den dag te komen te
gen Amsterdam 35,7.
In de tien jaar van 1861 tot 1870 be
haalde Schiedam een gemiddeld ge
boortencijfer van 44,78 tegen Amster
dam 34,36. Daarria begon het gemid
delde cijfer iets te dalen.
Toenemende sterfte
Vooral na 1861 was het sterftecijfer
in Schiedam onder de bevolking hoog.
Per 1000 inwoners 30. procent tegen
26,07 voor Amsterdam, in 1862 was
dat 35,1 tegen 25.06 voor Amsterdam
in volgende jaren weer iets lager tot
het cholera-jaar. In het tijdvak 1861
1890 had Schiedam een sterftecijfer
van gemiddeld 28,62 tegen 25,11 voor
Amsterdam en een rijksgemiddelde
van 20,97 tussen 1881 en 1890.
Als voornaamste reden hiervan
wordt gemeld de onvoldoende voe
ding, waardoor de bevolking verzwak
te, de aard van het drinkwater, voor
al in de omgeving waar het bedorven
water uit de grachten werd gebruikt.
Ook in de oudere leeftijdsgroepen was
het sterftecijfer hoog. De cijfers om
trent zuigelingensterfte in Schiedam
ontbreken, doch deze waren toen lan
delijk vrij hoog, zodat het in Schie
dam niet veel gunstiger zal zijn ge
weest in die tijd. Van de 641 perso
nen de in 1859 stierven, waren er 274,
oftewel bijna 43 procent jonger dan
een jaar en 433 overledenen jonger
dan 15 jaar, dat is 67 procent.
In het tijdvak 18511858 was, zo
constateert dr. H .Schmidt in diens
boek. „Schiedam in de tweede helft
van de negentiende eeuw" gemiddeld
64 procent van alle overledenen jon
ger dan tien jaar. In het Gemeente
verslag van 1858 werd opgemerkt, dat
Schiedam met dit cijfer een nog on
gunstiger beeld vertoonde dan ande
re steden. Voor Rotterdam, Den Haag
en Leiden werd over dezelfde periode
een percentage van ongeveer 50 be
rekend; voor Utrecht was dit 45, voor
Haarlem 43 en Amsterdam 41. Het
verslag kwam tot de conclusie, dat
Schiedam een even slecht figuur
sloeg als de meest ongezonde delen
van Brussel en Londen.
Kindersterfte
kindersterfte fe Schiedam weinig nei
ging tot dalen, integendeel: In 1859
bedroeg deze 59 procent in 1860 was
dit 65 procent en in 1861, 60 procent
van alle overledenen. Andere jaren
waarover gegevens beschikbaar zijn
vertonen al een even ongunstig beeld:
1863: 73 procent; 1865 64 procent;
1866: 54 procent, 1867: 57 procent,
1868: 50 procent,
Hoewel deze reeks niet geheel vol
ledig is, biedt zij toch -yvel zoveel ge
gevens, dat men de conclusie kan
trekken, dat in het tijdyak 1851—1870
als regel aanzienlflk meer dan de
helft van de overledenen jonger was
dan tien jaar.
Odk .over 1879 en volgende jaren is
iets bekend over £e kindersterfte,
doordat in het Gemeenteverslag werd
opgegeven hoevelen van de geduren
de het verslagjaar te Schiedam be-
gravenen jonger dan 12 jaar waren.
Pas in 1890 toonden de hoge cijfers
neiging tot dalen -nl. tot 56 procent.
In de jaren 1891-1895 bedroeg het ge
middelde ruim 51 procent, tussen 1879
en 1885 was dat 63 procent, tussen
1886 en 1890 was dat 59 procent ge-
Hoe hoog deze percentages wel wa
ren blijkt o.a. uit het feit, dat in Am
sterdam tussen 1879 en 1885, 53,5 pro
cent van het aantal overledenen jon
ger was dan 14 jaar, tussen 1886 en
1890 was dat 50,5 procent.
Het werd april 1893 voordat één van
de meest beruchte „open riolen" van
Schiedam, nl. het Broersveld werd
gedempt. Hoevele doden de vunzige
sloot heeft gekost, kan de geschiede
nis niet verhalen....
LEO 'T HART
GEMEENTERAAD VERKLAART
HOGE VERWARMINGSKOSTEN
Naar aanleiding van ontevreden
heid welke hier en daar is gegroeid
door de onverwacht hoge rekening
voor de centrale verwarming van wo
ningen in Nieuwland en Groenoord,
heeft de Gemeentelijke Woningdienst
een brief gezonden aan betrokkenen,
waarin een toelichting wordt ver
strekt.
Er zijn twee oorzaken voor de ver
hoging, nl. de stijging van de olieprijs
met ongeveer 40 procent, waarop de
prijzen niet waren berekend.
Verder is van invloed het feit, dat
vooral rondom het Bachplein de flats
juist tegen het einde van het vorig
stookseizoen werden betrokken.
Zaterdagochtend 12 april om 11 uur
zal de officiële opening plaats vinden
van de Inhabé, de handelsbeurs wel
ke is ingericht in de Sporthal Mar
griet.
De opening wordt Verricht door ir.
B. Wilton, voorzitter van de Kamer
van Koophandel voor de Beneden-
Maas.
De beurs zal geopend zijn van 12 tot
19 april.
Doop en tewaterlating
van „La Haciënda"
Op de scheepswerven Wilton-Fije-
noord Schiedam zal maandag 14 april
om vier uur het motorschip „La
Hacienda" worden gedoopt en te wa
ter gelaten.
Het schip is gebouwd in opdracht
van de Buries Markes Ltd. te Londen.
De doop wordt verricht door Mrs.
E. M. MacDermott, echtgenote van
de directeur van Buries Markes.
Het Broesveld gezien in de rich
ting van de Lange Kerkstraat. Ook
hier nog een stinksloot.
De Lange Kerkstraat in 1893 gezie
in de richting van de Broersvest.
MAASKANT BEHANGSEL
em\
vraag staalboeken
vakkundigi behangers
2a MIDDELLANOSTRAAT 2 TEL 23.31.92
WOLPHAERTStOCMI 239 IEL 27.48.2S
Ter gelegenheid van de In
habé die zaterdag 12 april in
sporthal Margriet wordt ge
opend, treft u in dit blad een
speciale bijlage aan, gewijd
deze beurs.
Zestienjarig meisje
wordt vermist
n luxe houtsoorten, ook de lange
zijden geheel afgewerkt. Maak nu
zelf uw wandmeubel, vensterbank-
kast, boekenrek, garderobekast
enz. Nu nog gemakkelijker
de nieuwe nylon paneelverbin-
der. Lang 244 cm, dik 18 mm.
Breed 24cm 30cm 35cm 40cm
Limba 12,- 14,25 16,75 19,-
Mahonie 13,25 15,75 18,50 21,-
Afro 15,75 18,75 22,- 25,-
Eiken 18,25 21,75 25,50 29,-
Teak 18,75 22,50 26,25 30,-
ook 50 en 60cm breed en in WENGE
en PALISSANDER
275 cm 305 cm
Vurehout 2.05 2.25
Paranapine 2.35 2.60
Carolinepine 3.45 3.80
Mahoni 5.50 6.05
Afro-Teak 7.- 7.75
Kom zelf kijken en uitzoeken bij:
Rotterdams grootst gesorteerde doe
het zelf specialist, met de beste
kwaliteiten. Iédere dag geopend van
half negen tot zes uur.
Nwe. Binnenweg 396 Tel. 235605
Korenaarstraat61-63 Tel. 230803
Bergselaan 214 Tel. 281167
1 Groothandel en kantoor:
l Runstraat 99-103 Tel. 252620
Van onze lezers kunnen er 92
tot de weinige Nederlanders be
horen. die op 24 april a.s. in het
Spartak-stadion zitten voor de
return-wedstrijd van Ajax tegen
deze Tsjechoslowaakse club.
Dit is de wedstrijd die zal be
slissen of de Nederlandse club
in de finale om de Europa-cup
zal komen. Deze historische
match in de nationale sportge
schiedenis kan men bijwonen,
dank zij de volgende Haven
loods-aanbieding.
Donderdag 24 april vertrekt
van de Luchthaven Rotterdam
zig te zijn een Caravelle-
straalvliegtuig van de Air Fran
ce naar Bratislava, waar men
om 12.35 uur zal arriveren. Een
touringcar zorgt voor het ver
voer naar het stadion in Trn.a-
va. Op de heenweg wordt aan
boord een lunch geserveerd en
op de terugreis het diner. In de
reissom van f 299 zit verder een
zitplaats in het stadion, alle
luchthavenrechten en visumkos-
ten opgesloten. De Tsjechische
bepalingen verplichten de deel
nemers alleen tot het meene
men van f 15 zakgeld. Teneinde
mogelijk te maken dat men dit
bescheiden bedrag op aangena
me wijze verteert, wordt na de
wedstrijd eèn kleine sight-
seeingtoer per bus door Bratis
lava gehouden Om 19.45 uur
vangt het vliegtuig de terugreis
aan en om 21.30 uur staat men
dan weer op Rotterdamse bo
dem.
Voor deze dag boordevol reis
indrukken en wedstrijd-emoties
kan men boeken bij het kantoor
van De Havenloods, tel. 13217U.
na 17.30 uur tel. 247909. Men
kan ook terecht bij Dammers
Van der Heide Co, tel. 146011.
van 18-22 uur tel. 127025. Dit ge
heel verzorgde buitenkansje
dient men zich uiteraard niet
voorbij te laten gaan. Maar dat
hoeven wij natuurlijk niemand
verder uit te leggen!
16 eengezinswoningen
aan Borodin laan
Op een terrein aan de Borodinlaan
voorbij de Vivaldilaan is Van der
Kraan's Bouwbedrijf begonnen met
de bouw van 16 eengezinswoningen,
bevattende ruime voorkamer, eet-
hoek, en op de eerste verdieping drie
slaapkamers, douches en onder de
kap een vliering.
De woningen zullen plm. f 40.000
kosten, rijkssubsidie niet inbegrepen.
Zie onze
speciale
prijzenslag
advertentie pag. 3
De commissaris van politie te
Schiedam verzoekt namens de moe
der opsporing, aanhouding en terug
brenging van de minderjarige Johan
na Wilhelmina Loffeld, geboren te
Utrecht 13 nov. 1952, die begin janua
ri de ouderlijke woning heeft verlaten
en niet is teruggekeerd.
Ze is de laatste keer in,,Amsterdam
gcsignjaleerd: Mededelingen gaarne
bij de politie te Schiedam of bij
plaatselijke politie.
Wij hebben Nederlands
grootste sortering
lovlngsrlngen
LEO VAN IERLAND
LIJNBAAN SO
Reeds eerder werd de vraag ge
steld in hoeverre de Buitensluis
nog sterk genoeg is om eventueel
abnormale hoge waterstand te
keren.
De dienst van Gemeentewerken
van Schiedam is de mening toege
daan, dat de sluis nog volledig be
trouwbaar is doch teneinde daar
omtrent meer zekerheid te verkrij
gen, is aan TNO uit Delft gevraagd
een onderzoek in te stellen.
Het onderzoek is door plm. vijf
tien man waaronder duikers ver
richt en had ook betrekking op de
vloer van de sluis. Het resultaat
van het onderzoek is nog niet he
kend gemaakt.
DWARSGEBAKKEN NATUURWIT-BOERENBRRIN
KRENTEN-ROZIJNENBROOB KRENTENBOLLEN
BOERENROG - PUNTJES EN BOLLEN
V