Nog niet voldoende geld
voor houw van nieuw orgel
Die van Lellens verdrinken
niet in de hoogmoed
m
5
KRANKZINNIGE
PRIJZEN
Een van de rijkste kerken van het landmaar:
H. Wiekenkamp
overleden
vakantiebezorgers
DE HAVENLOODS
KUNSTGEBITTEN
18e jaargang no. 38, donderdag 24 juli 196B
Weekblad voor Schiedam en Kethel.
Directie: W. van der Giessen
Kantoor: Westblaak 25, Rotterdam, telefoon 13 21 70
(8 lijnen), postgiro 18344
Uitgave Stichting „De Jeugdhaven"
De „Orgelactie" ingezet oin de
nodige gelden bijeen te brengen
teneinde te komen tot een nieuw
orgel in de Grote of St. Janskerk
van Schiedam, heeft nog steeds
niet tot het gewenste resultaat
kunnen leiden, want het fonds
groeit maar langzaam. Er is in de
loop van de eeuwen al heel wat
aan het orgel gedokterd en geres
taureerd, waarbij in 1775 zelfs
moest worden overwogen, een ge
heel nieuw orgel te laten bouwen.
In 1952 vond de laatste restauratie
van het instrument plaats, doch
dat was in feite slechts een voor
lopige herstelling en het zal er nu
toch van moeten komen dat een
geheel nieuw instrument wordt
aangeschaft.
De geschiedenis van het orgel be
gint in 1498 waaromtrent het „Stad
boek'' meedeelt „Opten sesten dach
van Octobri njimen den burgemees
ters ende die kerekmeesters den heer
Allaert Dirckz. priester, om organista
in de kereken te bliven, en manieren
hiernae verclaert. Te weten, dat heer
Allaert sal den dienste van den orga
nen bewaren wel ende duechdelick,
als hy tot desen dage toe gedaen
heeft, sonder confuse dairinne te laten
gescien, Ende wairt saicke, dat heer
Allaert sieck of andere gebreken gek-
crege, dat hy den dienste niet en sou-
de mogen bewaren, soe sal hy gehou
den wesen eenen anderen dairinne te
stellen tot zijnen coste, sonder die
kereke dair eenige costen of te heb-
ONHERROEPELIJK
laatste
dagen van onze
opheffings-uitverkoop
exclusieve
herenkleding
Meent 39 (hoek Binnenrotte)
ben". Er waren dus in die tijd al goe
de maatregelen getroffen met betrek
king tot de orgelbespeling.
In 1599 was Dirck Haga, de vader
van mr. Cornelis Haga, organist van
de Grote Kerk. Hij oefende daarneyen
nog allerlei andere functies uit, zoals
leprozenmeester, koopman, schepen,
weesmeester.
Zijn benoeming geschiedde in 1594.
In: zijn boekje over de Grote of St.-
Janskerk constateert ds. J. G. Jan
sen, dat het eigenlijk een trieste ge
schiedenis is geweest met het orgel in
de kerk. De gegevens daaromtrent
zijn zo vond hij uit bijzonder
schaars. Heyndrick Niehoff behoorde
tot een bekende familie van orgelbou
wers in die tijden. Hij bouwde een or
gel o.a. in de kerken te Maastricht, in
de Oude Kerk te Delft, in de St.-Jan te
Gouda, in Zierikzee en in Bergen op
Zoom. Het staat niet vast, of deze
Niehoff het orgel in de Schiedamse
kerk bouwde dan wel restaureerde.
De bouw geschiedde in 1553.
Directeuren
Er volgden in later jaren vele res
tauratics. o.a. in 186(1. Mogelijk wer
den toen de zijkasten en het rugposi
tief aangebracht. Er waren in de I8de
eeuw vier „directeuren van het or
gel". hetgeen mogelijk de oorzaak is,
dat er zo weinig gegevens over be-
schikbaar zijn Uit de jaren na
1702 trof ds. lansen weer rekeningen
aan van de kerkmeesters met betrek
king tot het orgel. Toen werd de laatst
levende directeur van het Orgel toe
gevoegd aan het college van kerk
meesters. In 1724 werd een deel van
het „lofwerk" van het orgel door
Alexander Pluskens, beeldhouwer te
Rotterdam, gerestaureerd.
Er werden stevige bedragen uitge
trokken voor verfraaiing en herstel
van het orgel. In 1726 verkreeg het in
strument het front zoals het nu nog
bezit, door de bazuinende engel, die
een medusakop vertreedt. Het orgel
front behoort tot de meest interessan
to van ons land. Het orgel bevatte
1600 pijpen en er wereden ook concer
ten op gegeven. In 1710 werd Maximi-
liaan de Bonte tot. organist benoemd,
die de opdracht ontving het orgel tij
dens de kerkdiensten te bespelen J>n
bij het ultgaaYï ook nóg everi te blijven
spelen.
„Nog zal den Organist gehouden
r.ijn opt' Orgel te speelen van den 20
Septb. tot den 20 Maart, alle Satur-
dagsavond van 6-7 Uyren toe, tot ver
maakt van de wandelaars en liefheb
bers van t Orgel", zo wordt eraan toe
gevoegd. In de 18e eeuw is heel wat
aan het orgel gedokterd.
In de jaren 1736-1737 werd door Ru
dolph Garrels, orgelmaker te 's-Gra-
venhage een grote reparatie uitge
voerd en hem werd verder het onder
houd opgedragen. In 1750 werd Wil
lem Ulrich, organist te Tiel, als zoda
nig te Schiedam benoemd en op diens
advies werden weer enkele verande
ringen aangebracht.
In 1775 scheen de toestand van het
orgel zo slecht te zijn, dat men over
woog een nieuw orgel te maken. De
beeldhouwer Dubbelens maakte be
stekken voor de orgelkast, beeld en
snijwerk. Voor de bouw van een
nieuw orgel werd Johan Godfried Hi 1 -
debrand, bouwer van het orgel in de
St.-Michielskerk te Hamburg aange
zocht, doch toen deze in 1776 overleed
besloten de kerkmeesters om het oude
orgel te doen herstellen.
SLAAPBANKEN-
CENTRALE
Onherstelbaar verbouwd
„Toen begon de ellende pas goed",
zo constateert ds. Jansen. Stans, die
het zou herstellen, bleek niet capabel
te zijn en de adviseur, organist Jacob
Wilhelm Lustig, organist te Gronin
gen, adviseerde: „zich gratieuslijk
van deesen man te ontdoen en het res-
teerende ter voltrekking op te draag-
en aan ijemand, die de fijne schaaff
weet te gebruijeken." Dat werd dan
de orgelmaker Albertus Gruijzen, die
wat betreft hel pijpwerk constateer
de: „Het is zodanig verdestrueert, dat
het veeleer na een geruïneert als ge-
renoveert Orgel géleek."
Vervolgens werden in 1786 weer eni
ge reparaties uitgevoerd, hetgeen zo
is doorgegaan in de 19e eeuw. In 1915
werd besloten tot algehele restauratie
van het orgel. Het werd $en „onher
stelbare verbetering", want achter
het 16-17e eeuwse orgelfront werd een
nieuw instrument geplaatst. „Het is
ongelooflijk, maar waar!" constateert
ds. Jansen. Tijdens de grote restaura
tie van 1945-1948 werd het o-rgektront
gerestaureerd, dat wrl' zeggen, met
eindeloos geduld de lelijke verflaag
verwijderd, zodat de prachtige oor
spronkelijke beschildering weer te
voorschijn kwam.
Het orgel zelf werd in 1952 door de
firma Flentrop uit Zaandam zo goed
mogelijk hersteld en een drietal onbe
langrijke registers werd door nieuwe
vervangen. Tot zover de trieste res
tauratie-geschiedenis van het orgel in
de Grote- of St.-.Janskerk. Een belang
rijke taak.wacht nu: de bouw van een
nieuw orgel.
Op 82-jarige leeftijd is overleden de
heer II. Wiekenkamp, die in Schiedam
eén van de pioniers is geweest op het
terrein van de christelijke vakbewe
ging. Hij was van 1923-1946 voorzitter
van de Chr. Metaalbewerkersbond en
van 1935-1948 voorzitter van de Chr.
Besturenbond. In die periode was hij
ook lid van de gemeenteraad van
Schiedam.
In de crisisjaren had hij de moeilij
ke taak van voorzitter van het Steun
comité. Vele jaren diende de heer
Wiekenkamp de Ned. Herv. kerk als
ouderling. Hij werkte tot zijn pensioen
in 1953 op de werf Gusto. Hij was dra
ger van de zilveren eremedaille van
Oranje Nassau.
Afdeling; Unilever
naar Schiedam
De kantorenflats aan de
's Gravenlandseweg in Schiedam zul
len over enkele maanden worden op
geleverd. Dan zal een flat worden be
trokken door de Unilever, die in het
gebouw te Rotterdam ruimte tekort
komt. In totaal zullen ongeveer 250
pprsoneelsleden hier komen werken.
CURSUS VOOR AMBTSDRAGERS
Vanwege de Ned. herv. jeugdraad
in Zuid-Holland zullen in het tijdvak
van 3 november 6 maart vier cur
sus-avonden worden gegeven voor in
formatie aan ouderlingen en diake
nen, speciaal belast met jeugdwerk.
Deze avonden worden in verschil
lende plaatsen in de provincie gehou
den.
LEKKERE BROODJES
ONDERWEG
*>TYT*
BOLLEN EN PUNTJES
De Apollo 11 wordt langzaam naar
de startplaats gereden. Klaar voor de
glorieuze tocht naar de maan. Elders
in dit blad leest u meer over „The
birdie", het vogeltje, dat historie
maakte.
Een gehucht in Groningen: Lel
lens. Een kerkje met aan de roet,
overwoekerd door het hoge gras,
wat oude en verweerde grafstenen
en enkele zerken van meer recen
te datum. Aan het enige straatje
een paar boerderijtjes en arbei
dershuisjes. Verder veel onbeperkt
groeiend loofhout, dat Lellens uit
de verte eerder op een bos
waarboven zich alleen het toren
spitsje verheft dan op een klei
ne samenleving doet lijken. De
grote wereldgebeurtenissen gaan
hier vrijwel voorbij aan de hand
vol nijver landarbeidende inwo
ners.
Een landbouw- en veeteeltnederzet-*
ting dus, zoals er zovele op de vette
klei van Groningen liggen, hoewel
Lellens zich toch onderscheidt. Niet
door het uiterlijk vèrtoon van prach
tig aangelegde en rijkbloeiende tui
nen, vijverpartijen of een nieuw
dorpshuis, maar door een forse bank
rekening bij de Raiffeisenbank in
Ten Boer. In 1965 legateerde de stad-,
Groningse wiskundeleraar Jan' van
der Warf zijn hele vermogen aan het
kerkje en de 16 lidmaten kunnen zich
nu met zo'n zes ton aan baar geld rijjc
weten.
Door deze plotselinge rijkdom zijn
die van Lellens niet verdronken In
hoogmoed, maar wel staan de inwo
ners wat terughoudend tegenover de
genen, die wel eens willen weten Vrat
er met het fortuin tenslotte is ge
beurd. De echtgenote van ouderling
L. J. Dreise is zelfs .uiterst afwijzend
als ik in het huisje aan de Borgweg
kom vragen naar het „lot" van ruim
'n half miljoen gulden: „Moeten we
over die erfenis nu weer eéns "begin
nen, dat heeft toch helemaal geen
zin?", vraagt zij zich af.
,.Het staat op de bank", zegt de ou
derling Dreise. „We hebben van het
geld .alleen wat noodzakelijke dingen
gedaan, zoals aankoop van een gaska
chel voor de kerk, een nieuwe loper
en een nieuw verfje."
Mini-kerkhof
Jan van der Warf overleed op 5
april 1965, een week voor zijn 75ste
verjaardag. Hij had echter al gerui
me tijd daarvoor uitgekeken naar ee::
laatste rustplaats en op het mini-kerk
hofje van Lellens, in- de serene rust
van het platteland, vond hij die. Hij
was zo getroffen door de bereidwillig
heid van Lellens kerkbestuur dat deze
vreemde eend in de bijt wilde toela
ten, dat hij zijn hele bezit waarde
volle postzegels, keramiek, munten en
huizen aan het kerkje naliet.
In eerste instantie werd de waafde
van de nalatenschap getaxeerd op
ruim drie ton, maar na de verkoop
was de opbrengst tenslotte ongeveer
zes ton. Met dit fortuin werd de her
vormde kerk in één klap een van de
rijkste in het land, maar het kerkbe
stuur speelde geen moment mooi
weer met het geld.
Naar goed Gronings gebruik is het
geld dus opgepot, want ook in Lellens
welen ze drommels goed, dat het zich
zelf dan wel vermeerdert. De kerk ber
gaf zich echter ook in speculaties,
want er werden een paar aandelen
aangeschaft'; Verder werd er nog een
hpisje voor de godsdienstonderwijzer
gekocht en zal nog een bedrag aan de
reparatie van de klokketoren worden
gespendeerd. Voor het kapitaal op de
bank, waarvan het tegoed jaarlijks
toeneemt, zijn dat echter druppels op
een gloeiende plaat.
Niks weggeven
Ondersteuning van behoeftige kerk
gemeenten in Lellens' omgeving is
er niet bij, want het testament
wordt door de kerkvoogden zó uitge
legd, dat het geld alleen maar kan
worden gebruikt ten bate van de ei
gen kerk. „Een in financiële nood ver
kerende kerk in een ander dorp van
de gemeente Ten Boer kan natuurlijk
bij ons best geld lenen, maar dan met
de normale renté, want als we
alles zomaar gaan weggeven is er
binnen de kortste keren geen cent
meer vUn over."
Om de kerk van Lellens nu direct
van krenterigheid te betichten zou on-
rechtvaardig zijn, want van het jaar
salaris van de dominee, die ook in
Wittewierum en in de grote kerkge
meente Ten Boer voorgaat, wordt het
tweederde gedeelte gedragen. „Reken
maar eens uit wat een predikant te
genwoordig verdient", zegt de oud
veehouder Dreise. „Die wil toch zeker
wel 20.000 gulden vangen? En vergeet
niet, dat wij ook medewerking verle
nen aan de gezellige avonden in Wit
tewierum!" O zo.
Na de eerste opwinding vier jaar
geleden, toen in Lellens het nieuws
van de vorstelijke erfenis bekend
werd. wordt daar rond het kerkje nog
nauwelijks over 't geld gesproken en
is het gehucht weer in slaap gesuk
keld. Tenslotte heeft ook Jan van der
Werf, de weduwnaar van Sietje 15.
Bos die zich een laatste rustplaats
kocht onder het hoge gras en tussen
eeuwenoude zerken in Lellens, er
geen weet meer van.
BIJVERDIENSTE
Voor de bezorging van Oe
zoeken wij nog enkele
Aantrekkelijke beloning.
Gemeentelijke diensten
in oude hlis-bebouw
Het gebouw van de voormalige HBS
zal worden verbouwd tot kantoor
ruimte ten behoeve van enkele ge
meentelijke diensten. De aanbeste
ding voor de verbouwing heeft thans
plaats gevonden en de gunning moet
nog-geschieden.
REPARATIES
le klas werk vanaf 5.
per reparatie
20-karaats gouden kroon 17.50
U kunt er op wachten
INSTITUUT DENT1LIA
Hoogstr. 40, R'dam, tel. 010-12.60.10
Te bereiken met tram 1, 3, 6, 8 en
buslijn 32, 34, 38, 45, 49, 49a
