Standbeeld voor Frederik
een nationale zaak
■rWM
Jager op antieke klokken
FRED KATS
Feestavond
voor Socutera
i i ilx%
DE HAVENLOODS, 16 OKTOBER 1969
BRUGGE
1"BTi3FKA
xxxx
Diksmuide
Roeselare
KORTRIJK X
Rouhaix
Frankrijks natuurlijke grenzen worden ge
vormd door de grote rivieren, heeft Lode-
wijk XIV, de Zonnekoning, eens gezegd-
-Hij was niet het laatste Franse staats
hoofd die deze uitspraak als muziek in cje
oren klonk. Zelfs De Gaulle schijnt zich in
deze zin te hebben uitgelaten en dat bij
Honderdvijftig Jaar Koninkrijk de festivi
teiten bij Waterloo geen doorgang konden
vinden omdat zulks het toen regerende
staatshoofd niet aangenaam was, zal wel
een oorzakelijk verband hebben
Ook de Franse Volksvergadering scheen
door die bacil te zijn aangetast, want in het
jaar I der Revolutie trokken de Sansculot
ten onder Dumouriez reeds ons land bin
nen en bezetten het tot aan de grote rivie
ren. Door de slag van Neerwinden konden
ze hun stellingen echter niet handhaven.
De beide zoons van de toen regerende
stadhouder, ten onrechte als een slappe
ling ons voorgeschoteld, joegen de Fran
sen terug tot over hun eigen landsgrenzen.
De Engelsen sloegen tegelijkertijd het be
leg voor Duinkerke. Frankrijk raakte in
paniek. We kennen nu de eerste levée en
masse. Niet Napoleon heeft de dienst
plicht of conscriptie ingevoerd, maar de
minder bekende afgevaardigde ter volks
vergadering Barrere.
FZOcd'ai/le pan, /JzSyiétni/vr/faï, ZtfUVefteJuZZevenen- /Jéfrcd'UZ.
O/tz/tiyeyyt, <Z>
bruikt voor de aanmaak van munitie én ais
ontsmettingsmiddel! de ouden vervin
gen de jongeren, die met tienduizenden
naar de bedreigde grenzen werden gediri
geerd. De Slag van Hondschoote in de
Franse Nederlanden - bij onsmeer bekend
als Frans-Vlaanderen -, verkeerde aldus in
het voordeel der Fransen. Engeland moest
het beleg voor de oude kaperstad opgeven.
Houchard, de bevelvoerder der Fransen,
scheidde hierop 30.000 man af om de Hol-
landersvoorWervik te vernietigen.
Wervik is daarom ook interessant omdat
we er voor het eerst met de totale oorlog
kennis maken. De vrouwen werden naar
de munitiefabriek geroepen, de kinderen
verzamelden salpeter (in die dagen ge-
Frederik had met de zijnen de nacht onder
de blote hemel doorgebracht om niet ver
rast te worden. In de vroege morgen van de
13e september 1793 barst het moord
dadige vuur uit de Franse houwitsers.
2000 man blijven van de onzen op het slag-
of slachtveld achter. Van het aan onze
zijde strijdende bataljon van Hohenlohe is
Totale OOrlOQ n'mmer meer iets vernomen... Frederik
3 werd door de Perponcher, die twintig jaar
later Quatre Bras zou bezetten en hem in
Padua ook de ogén sloot, met de grootste
moeite uit de handen der Fransen ge
houden. Zwaar gewond arriveert hij in
Rotterdam. Van zijn wond is hij nimmer
geheel hersteld.
Als de stadhouderlijke familie naar Enge
land uit moet wijken, steekt Frederik weer
over naar het continent en sticht het zoge
naamde rassemblement van Osnabrück.
We zouden thans zeggen de Irene-brigade.
De koning van Pruisen verbiedt deze
vreemde troepenmacht in zijn land. On
danks zijn zwakke gezondheid neemt de
prins dan dienst bij de geallieerden. Zijn
bekwaamheid en deugd excelleren immer.
De Keizer van de Oostenrijkers benoemt
hem tot chef van het leger in Italië. Geen
geringe promotie. Hier staat hij tegenover
het leger van Napoleon... U ziet, Wërvik en
Corsica liggen dicht bij elkaar! De vroeg
tijdige dood van de jonge prins heeft hem
aan de vaderlandse geschiedenis onttrok
ken.
Het wordt tijd waardering te gaan opbren
gen voor een Oranje die we meer dan één
zijner voorgangers of opvolgers verzets
held mogen noemen. Een man, die een
zaam in de vreemde, altijd Nederlander is
gebleven. De geliefde van Frederik, Prinses
Mary, dochter van George III van Enge
land, neemt openlijk de rouw aan. Eerst
zeventien jaar later huwt zij de hertog van
Gloucester.De laatste woorden van de
prins waren: „Moeder" en „Mary".
Het stoffelijk overschot van Frederik is
eerst door onze koningin Emma naar de
grafkelders van Delft gebracht. Een hoofd
stuk apart. Toen ondergetekende met de
oudheidkundige vereniging „Haerlem"
enige maanden geleden de oude kerk van
Delft bezocht en stond voor het graf van
Frederik, zeide rondleider: „En hier staan
we voor het graf van prins Frederik, ge
sneuveld tegen de Oostenrijkers in
Padua"... Een historisch voorval op een of
ficiële rondleiding... Het bewijst hoezeer
een gedachtenisteken in Wervik onze
nationale trots -wat op kan vijzfelen.
Aan kleine giften kwam f 1100,-- binnen.
Er is f 18000,-- nodig. Afgelopen maand
berichtte het gemeentebestuur van Wervik
dat zij naast de aanvaarding van het monu
ment en het noemen van een plein naar
deze Oranjetelg, nu ook een geldelijke bij
drage van 5000 franken zou overmaken.
Bemoedigend. De slag van Wervik is ech ter
geen lokale aangelegenheid. Zij dient een
Nederlandse zaak. De Nutsspaarbank te
Haamstede ziet onder nummer 153509
reikhalzend uit naar iedere gift. Gaarne
vermelden MONUMENT WERVIK. U
ontvangt een bevestiging. Hartelijk dank.
J. A. BOMANS.
Wie op weg naar Rijsel vlak voor de grens
rechts afslaat naar Wervik en in die stad de
wegwijzers naar de Witte Molen volgt,
komt vanzelf bij fyet^ Frederiksplein. Op
dit plein zal, hopelijk in 1970, het eenvou
dige maar zinvolle gedachtenisteken verrij
zen ter ere van Prins Frederik, tweede en
jongste zoon van stadhouder Willem V, die
daar met de zijnen honderdvijfenzeventig
jaar geleden z'ri leven waagde tegen een
zesvoudige overmacht der Franse revolu
tionairen. Als vanzelf gaan onze gedachten
naar Corsica, waar men, ?oals in heel
Frankrijk, op luidruchtige wijze het twee
honderdste geboortejaar vierde van Napo
leon. Pompidou, het huidige staatshoofd.
Laat deze aanbieding Uw neus
niet voorbijgaan, want nu ver
kopen wij een grote partij au-
toplaidhoezen met anti-sliprug,
voor prijzen, die U alleen in
een speciale aanbieding kunt
verwachten.
Deze prachtige plaidhoezen in
uni of schotse ruit, zijn met
polyaether schuim" gevoerd,
kunnen niet glijden of schui
ven, en passen praktisch op alle
europese wagens.
Op onze eerste etage koopt U
deze universeel plaidhoezen,
om deze winter een heerlijk
warme autobekleding te heb
ben, door elkaar per stuk voor
nog géén zes gulden.
Vanaf vrijdagmorgen 9 uur ver
kopen wij deze plaidhoezen
met anti-sliprug, in uni of ruit-
dessin, geschikt voor praktisch
iedere europese
wagen, per O Ci
stuk rïk jr
voor
Elke vrijdagavond tot 9 uur open
Géén tel, of schr/ft. best.
De sportvereniging W.C.R. uit Rhoon
organiseert op vrijdag 31 oktober een
feestavond voor de Stichting Socutera ten
bate van het hemofiele kind. Hemofilie is
een bloedziekte. DeZe avond zal in de Ri-
vièra-hal te Rotterdam gehouden worden.
Vele artiesten hebben hun medewerking
toegezegd tegen een zo laag mogelijk ho
norarium, terwijl ook velen geheel belan
geloos hun medewerking zullen verlenen.
Een greep uit de keur van artiesten: John
Woodhouse, Metro Magic Show, Trio Jan
v. d. Belt. Rotterdams Operakoor, Tom
Manders, turnclub Blijdorp, boeren-
kapel de „Dwarsblazers". Als gasten tre
den op: Cees Verkerk, Henk Scholten,
burgemeester Thomassen(?Piet
v. d. Kruk, Bep van Klaveren, Wim van
Est, Gerrit Schuiten en enkele Feyenoor-
ders.
De presentatie is in handen van Teddy
Scholten en Barend Barendse. Een bekend
Nederlander zal de opbrengst van deze a-
vond aan de voorzitter van de Stichting
Socutera overhandigen.
Ffed Kats registreert de gegevens
van de klokken die in zijn handen
komen.
Het is vrijdagochtend zes uur. We vertrekken. De jacht op antieke klokken is hiermee
geopend. Vanmiddag zullen we in Parijs moeten zijn om op een „tip" af te gaan. Bij een
antiquair zou een bijzonder klokje uit de 16e eeuw worden aangeboden. Na een halve
dag rijden razen we Parijs binnen. Zal iemand anders ons voor zijn? Eindelijk zijn we ter
plaatse. De klok is er nog. Het kleinood ziet ervan buiten schattig uit. Van binnen blijkt
het van een maccanodoos-achtige opzet. Zeker 3 a 4 keer gerestaureerd. Voor Fred Kats
(28) heeft het geen waarde meer. Ons gejacht heeft niets opgeleverd.
Allerhande type namen drukken een brok
romantiek uit, zoals „staande klok",
„schippertje", „lantaarnklok". Aan deze
„volmaakte" klokken gingen allerhande
zonnewijzers en zandlopers vooraf en ook
andere vernuftige vindingen om tijdruim
ten te meten. Er was de olielamp met uur-
verdeling op het reservoir en het wateruur
werk. Door water toe te voegen of weg te
laten lopen met een bepaalde snelheid,
kon men aan het waterniveau zien hoe laat
het was. Zelfs maakte men in de binnen
landen op Sumatra gebruik van kokos-
notenschalen, waarin gaatjes waren, om
samen met een watervat de tijd te kunnen
meten.
De Chinezen gebruikten voor hun tijdme
ting kaarsen met ijzeren balletjes. De
brandende kaars stond midden in een
schaal. Doordat het kaarsvet smolt kwam
om de bepaalde tijd een ijzeren balletje vrij
dat in de schaal viel en een tikkend geluid
gaf, zoals onze klokken de halve en hele
uren staan.
Er zijn nogal wat gissingen-over het ont
staan van het mechanische uurwerk. Velen
eisen de eer op de eerste te zijn geweest die
zo iets gemaakt heeft. Algemeen wojrdt
aangenomen dat de eerste klokken rond
1300 verschenen. Spoedig bezgten de ker
ken en kapellen een torenuurwerk. Bij de
fabrikage van klokken speelden uurwerk
makers uit Frankrijk en Duitsland een gro
te rol. En dan, in december 1656, is de
28-jarige Christiaan Huygens zover dat hij
de klokslinger wetenschappelijk toepast.
Andere groten als Leonardi da Vinei en
Gallilië dachten al aan de gebruiksmoge
lijkheden van een slinger.
Maar Huygens is de eerste die een en ander
wiskundig bewijst. Aan Samuel Coster
geeft hij dan ook opdracht om het „haagse
klokje" te maken. Een'jaar later krijgt hij
octrooi op zijn vinding. Mede hierdoor
gaat Nederland een zeer belangrijke plaats
innemen in de „klokkenwereld". Weldra
moet ze deze plaats afstaan aan Engeland.
Precisie
Dat een klok een opgewonden, eenvoudig
leven leidt wisten we reeds van Simon Vin
kenoog. Het is inderdaad een ijzeren
discipline die de klok tot regelmaat en een
voud dwingt. Alles is afgepast en heeft zijn
plaats. Het aantal tanden op de raderen
moet precies berekend worden. De asjes
kunnen niet anders dan op hun juiste
plaats zitten, want is dit niet het geval dan
grijpen de tanden niet in elkaar. Dit vereist
weer een grote precisie bij het boren van
de gaatjes voor de asjes. Zeer kleine gaatjes
waar npg dunnere boortjes voor nodig
zijn.
In deze schijnbare wirwar van nauwkeurig
heid zoekt Fred Kats zijn weg. Als hij een
maal zijn leren voorschoot aandoet, gaat
hij datgene waarmaken waarover het klok-
kenmakersgilde eeuwen gewaakt heeft:
vakmanschap. In de Zwaerdecroonstraat
te Rotterdam heeft Kats zijn winkel ener
achter, in het sousterrain, bevindt zich de
Reeds gedurende zijn vierjarige opleiding
aan de Christiaan Huygensschool voelde
hij zich er sterk door aangetrokken. Na het
jaar stagelopen werd hij horlogemaker bij
een juwelier. In 1966 begon Kats voor zich
zelf en werd lid van het Nederlandse Anti
quairs Genootschap. Nu levert hij antieke
klokken aan verzamelaars in binnen- en
buitenland. Ook verricht hij restauratie
werk aan klokken die eigendom zijn van
diverse Nederlandse musea. Verder reist
Fred Kats Europa af, op zoek naar authen
tieke klokken of om internationale beur-
Vlooienmarkt
Was onze tocht naar Parijs voor het klokje
tevergeefs, misschien levert het snuffelen
op de vlooienmarkt nog wat op-. De vol
gende morgen zijn we daarom om half zes
uit bed, want reeds rond een uur of zés
komen de brocanteurs, de handelaars,
naar de markt. Zij hebben hun splinter
nieuwe Citroën ID of Peugeot stampvol
geladen met „handel" in de provincie op
gekocht. Alles wordt op straat gezet.
Kooplui zwermen om de verse spullen. De
brocanteurs tonen een grote nonchalance.
Zonder dat je het merkt raakt reeds een
deel van de handel verkocht en gaat op een
vloog ervoor naar Ajaccio en stak de lof
trompet over de man „van wie hij dezelfde
doeleinden zou nastreven". Frederik en
Napoleon zijn antipoden. Was de, laatste
iedere gewonde en zieke soldaat een bal
last, Frederik stierf op 24-jarige leeftijd na
een bezoek aan zijn zieke soldaten in eqn
der Lazaretten van Padua. Hij liep er eéfh
infectie op. Hoe onze troepen zo ver vau
huis kwamen en de Prins van Oranje ftp
jong in Italië zijn einde tegemoet ging, is
het onderwerp van deze derde en laatste
beschouwing over deze vergeten persoon
en verwaarloosde episode uit onze vader
landse geschiedenis.
enigszins geheimzinnige manier van de
hand.
Kats weet goed wat hij hebben wil en is zo
uitgekeken. Hem interesseren alleen klok
ken. Zo lopen we een uur rond, taxerend,
luisterend, vragend. Wij lopen nog een uur.
Drinken koffie. Weer lopen. Als hamsters
zijn nu andere kooplui uit hun holen ge
kropen en zetten ook hun koopwaar op
straat of gooien slechts een rolluik om
hoog waardoor hun winkeltje vrijkomt en
als het ware de straat verbreedt. Het wordt
drukker. Nogmaals koffie drinken. Reeds
yoor tienduizenden guldens aan klokken
in handen gehad. Bijna alle kopieën of zo
verminkt dat geen recht geaarde verzame
laar er plezier in zal hebben.
Ondertussen is het tien uur geworden.
Stromen toeristen zwermen met camera's
door de straatjes. Velen worden door
kooplui aangeklampt en in gebrekkig En
gels aangesproken. Of ze nog iets moois
willen kopenDan, in een schuurtje zie
ik een stapel van zeker 50 klokken liggen.
Niets waard. Comtoises. Laten ze liggen
tot ze veel geld waard zijn. Het ziet er naar
uit dat we Parijs onverrichter zake moeten
verlaten. En inderdaad, zonder handel zijn
wp tegen twaalven buiten Parijs, op de
autoweg naar Holland.
Als we laat in de middag weer in Rotter
dam zijn waar vrouw en zoontje Gido
wachten, rinkelt de telefoon. Een «tip".
In Londen wordt een klokje aangeboden.
Hij moet zo spoedig mogelijk komen
kijken. Het is beslist iets voor hem. Wan
neer hij het signalement van het klokje ver
neemt, weet hij dat dit „het" klokje is.
Even later boekt Fred een retourvlucht
Zestienhoven-Londen. Morgen, in de loop
van de ochtend is hij weer op pad
thom holterman.
Zwaarbeladen personenwagens rij
den de vlooienmarkt op.